Azərbaycanda UNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısı: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Rescuing 4 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8
Sətir 99: Sətir 99:
| 2018
| 2018
| [https://ich.unesco.org/en/state/azerbaijan-AZ]
| [https://ich.unesco.org/en/state/azerbaijan-AZ]
|-
| '''12'''
|[[Nar bayramı]],<br /> ənənəvi nar festivalı
| [[File:Azerbaijan-Pomegranate Festival woman in national costumes (e-citizen).jpg|200px]]
| sosial təcrübələr,<br/> ayin və bayramlar
| [[Göyçay]]
| 2020
| [https://ich.unesco.org/en/state/azerbaijan-AZ]
|-
| '''13'''
|[[Azərbaycanda miniatür sənəti]]
| [[File:Miniatur by Mir Mohsun Nevvab.jpg|200px]]
| ənənəvi sənətkarlıq
|
| 2020
| [https://ich.unesco.org/en/state/azerbaijan-AZ]
|-
|}
|}


10:08, 12 may 2021 tarixindəki versiya

Azərbaycandan YUNESKO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısına 13 qeyri-maddi mədəni irs nümunəsi daxildir (2018-ci il üçün). İlk nümunə olan Azərbaycan muğamı 2008-ci ildə siyahıya daxil edilib.[1]

Siyahılar

Nümunə siyahısı

# Ad İllüstrasiya Növ Bölgə İl №
1 Azərbaycan muğamı ifaçılıq sənətləri 2008 39
2 Azərbaycan aşıq sənəti ifaçılıq sənətləri 2009 253
3 Novruz bayramı[qeyd 1] Fayl:Νοβρούζ Μπαϊράμ.jpg sosial təcrübələr,
ayin və bayramlar 		2009 1161
4 Azərbaycan xalça toxuculuğu ənənəvi sənətkarlıq 2010 389
5 Azərbaycan tar ifaçılıq sənəti
və onun hazırlanma ustalığı 		ifaçılıq sənətləri,
ənənəvi sənətkarlıq 		2012 671
6 Qadın baş örtüyü kəlağayının
düzəldilməsi və geyinməsi
ənənəvi incəsənəti
və onun simvolizmi 		ənənəvi sənətkarlıq Şəki və Basqal 2014 669
7 Lahıc misgərlik sənəti ənənəvi sənətkarlıq Lahıc 2015 675
8 Lavaş[qeyd 2] sosial təcrübələr,
ayin və bayramlar 		2016 1181
9 Dolma hazırlama
və paylaşma ənənəsi 		sosial təcrübələr,
ayin və bayramlar 		2017 1188
10 Kamança[qeyd 3] ifaçılıq sənətləri,
ənənəvi sənətkarlıq 		2017 1286
11 Dədə Qorqud
dastan mədəniyyəti,
nağılları və musiqisi[2] 		Fayl:Dədə Qorqud (heykəl).JPG sosial təcrübələr,
ayin və bayramlar 		2018 [4]
12 Nar bayramı,
ənənəvi nar festivalı 		sosial təcrübələr,
ayin və bayramlar 		Göyçay 2020 [5]
13 Azərbaycanda miniatür sənəti ənənəvi sənətkarlıq 2020 [6]

Təcili qorunma ehtiyacı olan qeyri-maddi irs

# Ad İllüstrasiya Növ Bölgə İl №
12 Qarabağ atı ilə oynanılan
Çovqan atüstü oyunu 		Fayl:2017-ci il Çövkən.jpg sosial təcrübələr,
ayin və bayramlar 		2013 905
13 Naxçıvanın ənənəvi
qrup rəqsləri
– yallı, köçəri, tənzərə 		Fayl:Koceri (azerbaijan).jpg ifaçılıq sənətləri Naxçıvan 2018 1190

Ən yaxşı mühafizə praktikaları

Azərbaycandan bu siyahıya heç bir nümunə daxil deyil.

Nominasiyalar

Davam edən nominasiyalar

# Ad Rəsm Növ Bölgə İl №
14 Nar bayramı,
ənənəvi nar festivalı 		sosial təcrübələr,
ayin və bayramlar 		Göyçay 2020 [7]
15 Azərbaycanda miniatür sənəti ənənəvi sənətkarlıq 2020 [8]

Ehtiyatdakı nominasiyalar

# Ad Rəsm Növ Bölgə İl №
16 Balabanın hazırlanma
və ifa edilmə ustalığı 		ifaçılıq sənətləri,
ənənəvi sənətkarlıq 		2013 [9]
17 Nicin mədəni mühiti sosial təcrübələr,
ayin və bayramlar 		Nic 2012 [10]
18 Qırmızı Qəsəbənin
mədəni mühiti 		sosial təcrübələr,
ayin və bayramlar 		Qırmızı Qəsəbə 2012 [11]

Xəritə

Azərbaycanda UNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısı (Azərbaycan)
Azərbaycanda qeyri-maddi mədəni irs nümunələri.

Azərbaycan mədəni irsi digər ölkələrin siyahısında

Ermənistan 2014-cü il və 2017-ci ildə müvafiq olaraq lavaş və Köçəri rəqsini öz UNESCO siyahısına daxil etmişdir. Bunlardan birincisi 2016-ci ildə, ikincisi isə 2018-ci ildə Azərbaycan qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilmişdir. Bundan başqa Ermənistanın iddiasında olduğu dolma və kamança Azərbaycan qeyri-maddi mədəni irs siyahısı 2017-ci ildə daxil edilmişdir.

Zorxana (İran, 2010)

Xarici video
Yallı Zorxana rəqsi
Zorxana ifası
Zorxana "Qorxma mən səninleyem 1919" filmində
Zorxana Novruz bayramında
border=none Əsas məqalə: Zorxana

İran sivilizasiyasının tədqiq edən İranika ensiklopediyasına görə, İrandan sonra zorxananın yayıldığı ikinci ərazi Azərbaycandır.[3]

Zorxana Azərbaycan qeyri-maddi mədəni irs nümunələrinin dövlət reyestrində FO0105000001 nömrəsi ilə qeyd edilib.[4]

Koroğlu (Türkmənistan, 2015)

border=none Əsas məqalələr: Koroğlu və Koroğlu dastanı
Xarici video
Cəngi Koroğlu
Çartoyu Koroğlu
Misri Koroğlu
Dəli Koroğlu
Koroğlunun Durnatel səfəri
Novruzu Koroğlu

2015-ci ildə Koroğlu dastanının türkmən versiyası Türkmənistanda YUNESCO-un dünya irsi siyahısına daxil edilib. Koroğlu dastanı azərbaycanlılar arasında çox məşhurdur. Koroğlunun mənşəyi olaraq İran Azərbaycanı, Qafqaz və ya Şərqi Anadolu göstərilir. İlya Berezin Koroğlunu Azərbaycan xalq ozanı olaraq təqdim edir.[5] Koroğlunun fars-Azərbaycan dilindəki əlyazması Fransanın Milli Kitabxanasında saxlanılır. Bu əlyazmada fars nəsri və Azərbaycan dilindəki qoşmalar bir-birini əvəz edir.[6][7]

Koroğluya aid bir çox xalq mahnıları vardır. Üzeyir Hacıbəyov bu dastanın motivləri əsasında "Koroğlu" operasını yazmışdır. Bundan başqa Koroğluya Azərbaycan bir çox rəsm və heykəl əsərləri, həmçinin film həsr edilmişdir.

Koroğlu Azərbaycan qeyri-maddi mədəni irs nümunələrinin dövlət reyestrində FL0104010002 nömrəsi ilə qeyd edilib.[8]

Plov (Özbəkistan, 2016)

border=none Əsas məqalə: Plov

Hazırlanma üsuluna, tərkib zənginliyinə, süfrəyə təqdim etmə qaydalarına görə Azərbaycanda plovun üç növü – daşma plov, süzmə plov və döşəmə plov geniş yayılmışdır. Bu plov növləri içərisində daşma plov hazırlanma qaydasına görə daha bəsit olub digər plov növlərinə nisbətən qədimliyi ilə seçilir. Onu hazırlamaq üçün saxsı çölməyə tökülən düyünün üzərinə su əlavə edilir, suyu tam çəkilənə qədər bişirilir. Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrində plovun bu növü “çəkmə”, südlə su qarışığında bişirilirsə, “südlü plov” adlanır. Daşma plovdan fərqli olaraq, çəkmə plovun düyüsünə xırda-xırda doğranmış ət, südlü plova isə zövqdən asılı olaraq kişmiş, qaysı, xurma, hətta doğranmış balqabaq da əlavə olunur. Daşma plov süfrəyə, bir qayda olaraq, isti-isti və ya soyuq şəkildə verilir. Lənkəran bölgəsində bu plov səfər yeməyi kimi də hazırlanır. Bunun üçün axşamdan bişirilən plov bir müddət çölməkdə saxlanır, çölməyin formasını aldıqdan sonra onu dəsmala büküb səfər yeməyi kimi yola tədarük edirlər. Çörəyin düyü ilə əvəzləndiyi bu bölgədə daşma plov yemiş-qarpızla, soğanla, şor balıqla, yağla, qatıqla yeyilir.

Plov Azərbaycan qeyri-maddi mədəni irs nümunələrinin dövlət reyestrində ST0901120001 nömrəsi ilə qeyd edilib.[9]

  • Şah plovu
    Şah plovu
  • Xan plovu
    Xan plovu
  • Şirin plov
    Şirin plov
  • Aşqara
    Aşqara

Xıdırəlləz (Makedoniya və Türkiyə, 2017)

"Aşıq Qərib" dastanına çəkilmiş illüstrasiyada Xızır Nəbi obrazı
border=none Əsas məqalə: Xızır Nəbi bayramı

2017-ci ildə Xıdırəlləz "Yaz bayramı" olaraq Türkiyə və Makedoniyada YUNESCO-un dünya irsi siyahısına daxil edilib. Bu ölkələrdən fərqli olaraq Azərbaycanda Xıdırəlləz "Qış bayramı" kimi, 10 fevralda (Kiçik Çillənin 10-cu günündə, Novruz bayramından 6 həftə əvvəl) keçirilir. Kiçik Çillə və ya Xızır Nəbi bayramı adlandırılan bu bayramda müxtəlif şənliklər təşkil edilir, gənclər və uşaqlar evləri gəzərək hədiyələr toplayır, şeirlər oxunur, oyunlar oynanılır. Yemək olaraq xəşil və plov bişirilir.[10]

Azərbaycanlıların etnik qrupu olan qarapapaqların Türkiyədə yaşayan qrupu Anadolu türklərindən fərqli olaraq Xızır Nəbi bayramını mayda yox, fevralda qeyd edirlər.[11] Quba rayonunun Xınalıq kəndində Xıdır Nəbi türbə-məscid yerləşir. Bundan başqa Xızır Nəbi "Aşıq Qərib" dastanının Azərbaycan versiyasının qəhrəmanıdır. "Xıdır İlyas" Azərbaycan xalq oyunlarından biridir, ona aid nəğmələr vardır. Azərbaycan aşığı Miskin Abdal öz şeirində onun adını çəkir:

" Bu tac, bu taxt qılınc vəfa,

Şıx oğlu Şah İsmayıla.

Xızır Nəbi ol Mustafa,

Olsun pənah İsmayıla.

"

Xıdır Nəbi Azərbaycan qeyri-maddi mədəni irs nümunələrinin dövlət reyestrində DB0204010002 nömrəsi ilə qeyd edilib.[12]

Qeydlər

  1. ↑ 11 ölkə ilə birlikdə
  2. ↑ İran, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Türkiyə ilə birlikdə
  3. ↑ İran ilə birlikdə

İstinadlar

  1. ↑ Azerbaijan - Information related to Intangible Cultural Heritage  (ing.)
  2. ↑ Qazaxıstan və Türkiyə ilə birlikdə
  3. ↑ [1]
  4. ↑ intangible.az. "Zorxana oyunları". 2019-02-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-10-02.
  5. ↑ Березин И. Н. Путешествие по Северной Персии. — Казань, 1852. — С. 90.
  6. ↑ [2]
  7. ↑ [3]
  8. ↑ intangible.az. "Koroğlu". 2019-06-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-10-02.
  9. ↑ "Plov". intangible.az. 2019-06-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-10-02.
  10. ↑ Alaattin UCA. "TÜRK TOPLUMUNDA HIDIRELLEZ - I" (PDF). A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 2007. İstifadə tarixi: 2018-01-04.
  11. ↑ Erkan ASLAN. "KARAPAPAK-TEREKEME TÜRKLERİNDE HIDIRELLEZ GELENEĞİ". İstifadə tarixi: 2018-01-04.
  12. ↑ "Xıdır Nəbi". intangible.az. 2019-02-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-10-02.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Azərbaycanda_UNESCO-nun_qeyri-maddi_mədəni_irs_siyahısı&oldid=5939006"