Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 46: Sətir 46:
| İİİ_sırası =
| İİİ_sırası =
| İİİ_fərq =
| İİİ_fərq =
| valyutası = [[am]]
| valyutası = [[Ermənistan dramı]]
| valyutası_kodu = AMD
| valyutası_kodu = AMD
| saat_qurşağı = +4<ref>[http://www.worldtimezone.com/dst_news/dst_news_nagorno-karabakh01.html Нагорный Карабах отказывается от перехода на летнее время]</ref>
| saat_qurşağı = +4<ref>[http://www.worldtimezone.com/dst_news/dst_news_nagorno-karabakh01.html Нагорный Карабах отказывается от перехода на летнее время]</ref>
Sətir 57: Sətir 57:
+374 97 mobil telefonlar üçün istifadə olunur.
+374 97 mobil telefonlar üçün istifadə olunur.
| demonimi = [[erməni]]
| demonimi = [[erməni]]
| bayrağın_yazısı = [[Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası bayrağı|"Bayrağı"]]
| bayrağın_yazısı = [[Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası bayrağı|Bayrağı]]
| gerbin_yazısı = [[Dağlıq Qarabağ Respublikasının gerbi|" ''Gerbi'' "]]
| gerbin_yazısı = [[Dağlıq Qarabağ Respublikasının gerbi|Gerbi]]
| rəhbərin_titulu1 = Prezident
| rəhbərin_titulu1 = Prezident
| rəhbərin_adı1 = [[Arayik Harutyunyan]]
| rəhbərin_adı1 = [[Arayik Harutyunyan]]
| area_km2 =
| area_rank =
| GDP_PPP =
| GDP_PPP_year =
| HDI =
| HDI_year =
| today =
}}
}}
'''Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası''' ({{dil-hy|Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն}}, {{comment|translit.|transliterasiya|transliterasiya}} ''Lernayin Ğarabaği Hanrapetut’yun'') və ya rejimin özünü adlandırdığı kimi '''Artsax Respublikası''' ({{Dil-hy|Արցախի Հանրապետություն}}; 1991–2020) — [[Beynəlxalq hüquq]]<nowiki/>a əsasən [[Azərbaycan]] Respublikasına aid, [[Cənubi Qafqaz]]da [[Dənizə çıxışı olmayan dövlətlər|dənizə çıxışı olmayan]] və [[Ermənistan Respublikası]], Rusiya Federasiyası və [[Erməni diasporu|Erməni Diasporu]]<nowiki/>nun hərbi, siyasi və maliyyə dəstəyi ilə qurulmuş, [[Birləşmiş Millətlər Təşkilatı|BMT]]-yə üzv olan heç bir dövlət tərəfindən müstəqilliyi [[Tanınmayan və ya qismən tanınan dövlətlər|tanınmayan keçmiş dövlət]].<ref>{{cite web
'''Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası''' ({{dil-hy|Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն}}, {{comment|translit.|transliterasiya|transliterasiya}} ''Lernayin Ğarabaği Hanrapetut’yun'') və ya rejimin özünü adlandırdığı kimi '''Artsax Respublikası''' ({{Dil-hy|Արցախի Հանրապետություն}}; 1991–2020) — [[Beynəlxalq hüquq]]a əsasən [[Azərbaycan]] Respublikasına aid, [[Cənubi Qafqaz]]da [[Dənizə çıxışı olmayan dövlətlər|dənizə çıxışı olmayan]] və [[Ermənistan Respublikası]], Rusiya Federasiyası və [[Erməni diasporu|Erməni Diasporu]]nun hərbi, siyasi və maliyyə dəstəyi ilə qurulmuş, [[Birləşmiş Millətlər Təşkilatı|BMT]]-yə üzv olan heç bir dövlət tərəfindən müstəqilliyi [[Tanınmayan və ya qismən tanınan dövlətlər|tanınmayan keçmiş dövlət]].<ref>{{cite web
|author = C. Маркедонов
|author = C. Маркедонов
|authorlink =
|authorlink =
Sətir 156: Sətir 149:
2001-ci ildə Qondarma rejimin hesabatlarına görə ölkə nüfuzunun 95 faizi [[erməni]], digər etnik qruplar isə [[süryanilik|süryanilər]], [[rumlar]] və [[kürdlər]]dir.<ref name=":3" /> Mart 2007-ci il tarixində yerli hakimiyyət nüfuzun 138.000 olduğunu bildirmişdir. Ölkədə illik doğum sayının 2200–2300 aralarında olduğu, 1999-cu ilə görə təxminən 1500 nəfərlik artım olduğu elan edilmişdir.<ref>[https://regnum.ru/english/793359.html К сожалению, запрошенная Вами страница не найдена.]</ref>
2001-ci ildə Qondarma rejimin hesabatlarına görə ölkə nüfuzunun 95 faizi [[erməni]], digər etnik qruplar isə [[süryanilik|süryanilər]], [[rumlar]] və [[kürdlər]]dir.<ref name=":3" /> Mart 2007-ci il tarixində yerli hakimiyyət nüfuzun 138.000 olduğunu bildirmişdir. Ölkədə illik doğum sayının 2200–2300 aralarında olduğu, 1999-cu ilə görə təxminən 1500 nəfərlik artım olduğu elan edilmişdir.<ref>[https://regnum.ru/english/793359.html К сожалению, запрошенная Вами страница не найдена.]</ref>


{{Wikidata/Population}}
Yaş qruplarına görə: 15.700 (0–6), 25.200 (7–17), 75.800 (18–59) və 21.000 (60+)

Şəhər və qəsəbələrə görə (təklik forması Mərz, çoxluq forması Mərzər):<ref>[http://stat-nkr.am/files/yearbooks/2002_2008/5_bnakchut.pdf Information on births, deaths, mar-riages and divorces]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20080911024449/http://www.stat-nkr.am/2000_2006/05.pdf Population]</ref>
{| class="wikitable"
!Qəsəbə (Mərz/Marzər)
!idarəetmə mərkəzi
!Əhali (2005)<ref name="2005 nüfus" />
!Əhali (2006)<ref name="stat-nkr">{{Cite web |title=The National Statistical Service of Nagorno-Karabakh Republic |url=http://www.stat-nkr.am/2000_2006/05.pdf |access-date=2018-05-22 |archive-date=2008-09-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080911024449/http://www.stat-nkr.am/2000_2006/05.pdf |url-status=dead }}</ref>
!Sahəsi (km²)<ref name="2005 nüfus" />
!Əhali sıxlığı (nəfər/km²)<ref name="2005 nüfus" />
|----
|[[Xankəndi]]
|
|49.986
|50.400
|25.66
|1.948.01
|----
|[[Əsgəran]]
|[[Əsgəran]]
|16.979
|17.000
|1.221.92
|13.90
|----
|[[Hadrut]]
|[[Hadrut rayonu]]
|12.005
|12.400
|1.876.80
|6.40
|----
|[[Ağdərə]]
|[[Ağdərə rayonu]]
|18.963
|18.900
|1.795.10
|10.56
|----
|[[Xocavənd]]
|[[Xocavənd rayonu]]
|23.157
|23.100
|952.20
|24.35
|----
|[[Şaumyan]]
|[[Şaumyan rayonu (Azərbaycan SSR)|Şaumyan rayonu]]
|2.560
|2.800
|1.829.80
|1.40
|----
|[[Şuşa]]
|[[Şuşa rayonu]]
|7.324
|4.500
|381.30
|11.34
|----
|Kaşatag
|[[Laçın rayonu]]
|9.763
|8.600
|3.376.60
|2.89
|----
|}

'''Qondarma rejimin əhalisi [http://www.stat-nkr.am/2000_2006/05.pdf] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20080911024449/http://www.stat-nkr.am/2000_2006/05.pdf |date=2008-09-11 }}:'''
{| class="wikitable"
!İl
!Əhali (min nəfər)
!Şəhərdə
!Kənddə
!Doğum göstəricisi
!Ölüm göstəricisi
!NGR
!Köç
|----
|2000
|134.4
|68.4
|66.0
|16.6
|8.8
|7.7
|16.1
|----
|2001
|135.7
|68.7
|67.0
|17.0
|7.9
|9.1
|11.5
|----
|2002
|136.6
|69.3
|67.3
|16.0
|9.1
|6.9
|4.9
|----
|2003
|137.0
|69.1
|67.9
|15.0
|9.0
|6.0
|1.3
|----
|2004
|137.2
|69.8
|67.4
|15.3
|9.5
|5.8
| -2.6
|----
|2005
|137.7
|70.5
|67.2
|14.6
|9.2
|5.4
|1.7
|----
|2006
|137.7
|70.8
|66.9
|15.3
|9.0
|6.3
| -3.2
|----
|}

== Nəqliyyat ==
== Nəqliyyat ==
Separatçı qurum xaricdən maliyyə yardımları edilməsinə möhtac olduğu üçün onnu ərazisində uzun müddət ağır nəqliyyat problemi olmuşdur. Lakin xaricdə yaşayan [[ermənilər]]in fondu olan ''Hayastan All-Armenian Foundation'' nəqliyyat probleminin həlli üçün 25 milyon dollar yardım etmişdir. Bu vəsait hesabına [[Hadrut]]-[[Xankəndi]]-[[Əsgəran]]-[[Ağdərə]] avtomobil yolu çəkilmişdir. Bu yolun uzunluğu 169 kilometrdir.<ref>[http://www.armeniafundusa.org/projects/north-south.htm "The Backbone of Karabakh"]</ref>
Separatçı qurum xaricdən maliyyə yardımları edilməsinə möhtac olduğu üçün onnu ərazisində uzun müddət ağır nəqliyyat problemi olmuşdur. Lakin xaricdə yaşayan [[ermənilər]]in fondu olan ''Hayastan All-Armenian Foundation'' nəqliyyat probleminin həlli üçün 25 milyon dollar yardım etmişdir. Bu vəsait hesabına [[Hadrut]]-[[Xankəndi]]-[[Əsgəran]]-[[Ağdərə]] avtomobil yolu çəkilmişdir. Bu yolun uzunluğu 169 kilometrdir.<ref>[http://www.armeniafundusa.org/projects/north-south.htm "The Backbone of Karabakh"]</ref>

06:00, 21 iyul 2021 tarixindəki versiya

Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası
erm. Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն, Արցախի Հանրապետություն[1]
translit.
Bayraq Gerb
Bayraq Gerb
Himn: Azad və müstəqil Artsax
Tarixi
 • Qeyri-qanuni şəkildə və heç bir dövlət tərəfindən tanınmayan referendumla Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasıdan ayrılması 2 sentyabr 1991
Rəsmi dilləri
Paytaxt Xankəndi
İdarəetmə forması respublika
Prezident Arayik Harutyunyan
Sahəsi
 • Ümumi 3170 km² km²
Əhalisi
 • Əhali 60000[2] nəfər
ÜDM (AQP)
 • Ümumi 500 milyon dollar
 • Adambaşına 666 dollar
Demonim erməni
Valyuta Dağlıq Qarabağ dramı, Ermənistan dramı
Telefon kodu +37447
Saat qurşaqları
Digər dövlətlər tərəfindən tanınmamış dövlətdir.

.am domeni istifadə edilir.

+374 97 mobil telefonlar üçün istifadə olunur.
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası (erm. Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն, translit. Lernayin Ğarabaği Hanrapetut’yun) və ya rejimin özünü adlandırdığı kimi Artsax Respublikası (erm. Արցախի Հանրապետություն; 1991–2020) — Beynəlxalq hüquqa əsasən Azərbaycan Respublikasına aid, Cənubi Qafqazda dənizə çıxışı olmayan və Ermənistan Respublikası, Rusiya Federasiyası və Erməni Diasporunun hərbi, siyasi və maliyyə dəstəyi ilə qurulmuş, BMT-yə üzv olan heç bir dövlət tərəfindən müstəqilliyi tanınmayan keçmiş dövlət.[4] Rəsmi olaraq 10 noyabr 2020 ci ildə üçtərəfli atəşkəs bəyannaməsinə əsasən çox hissəsində Azərbaycan Respublikası suveren nəzarəti bərpa etmişdir, bir hissəsinə isə Rusiya sülhməramlı qüvvələri nəzarət edir.

Qondarma rejimin elanı

10 dekabr 1991-ci ildə azərbaycanlıların boykot etdiyi və yalnız ermənilərin qatıldığı referendum nəticəsinə görə "müstəqillik qərarı" alınmış və 6 yanvar 1992-ci ildə də "müstəqillik" rəsmən elan edilmişdir. Lakin Ermənistan respublikası daxil, heç bir ölkə və ya beynəlxalq qurum qondarma rejimin müstəqilliyini tanımamışdır.

Dağlıq Qarabağ və digər işğal edilmiş ərazilər BMT-də daxil olmaqla, bütün dünya dövlətləri tərəfindən Azərbaycanın ərazi kimi tanınmışdır. Lakin buna baxmayaraq bu torpaqlar 10 noyabr 2020 tarixinə qədər işğal altında idi.

İnzibati bölgü

DQR və ətraf ərazilərin xəritəsi. Qırmızı sərhədlərlə əhatə olunmuş ərazi, 1994-cü ildən 2020-ci ilədək Dağlıq Qarabağ Respublikasının nəzarətində olan ərazilərə uyğundur. Sarı bölgələr keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinə (DQMV) uyğundur, yaşıl zolaqlı bölgələr işğal edilmiş yeddi Azərbaycan rayonudur, lakin İkinci Qarabağ müharibəsinə qədər DQR tərəfindən idarə edilirdi.

Hal-hazırda "paytaxt" Xankəndi ilə yanaşı Əsgəran, Hadrut, Ağdərə, Xocavənd, Şuşa bölgələrinə bölünmüşdür. Qondarma rejimin ən böyük şəhəri Xankəndi, digər böyük şəhərləri isə Şuşadır. Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikasının ərazisində yerləşən inzibati bölgələr: 1.Ağdərə; 2.Əsgəran; 3.Xocavənd; 4.Hadrut; 5.Şuşa.
Xəritədə Xankəndi göstərilməmişdir.

Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası[5] Azərbaycan Respublikası SSRİ dövründə
Mərzlər Şəhər / Qəsəbə Rayon Şəhər / Qəsəbə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin
1 Əsgəran Əsgəran (qəsəbə) Xocalı, içində
2 Hadrut Hadrut (qəsəbə) Cənubi Xocavənd, qismən içində
3 Ağdərə Ağdərə qismən içində
4 Xocavənd Xocavənd Şimali Xocavənd, Ağdamın bir hissəsi qismən içində
5 Şuşa Şuşa Şuşa (rayon) Şuşa içində
6 Xankəndi - Xocalı Xankəndi içində

Əhalisi

1988–1994-cü illər ərzində Qarabağda azərbaycanlı yerli əhaliyə qarşı davam edən etnik təmizləmə prosesi nəticəsində hal-hazırda Qarabağda bir nəfər də azərbaycanlı yaşamır.[6] Bu da bu regionda azərbaycanlılara qarşı aparılan etnik təmizləmə prosesinin ən bariz sübutudur.

2001-ci ildə Qondarma rejimin hesabatlarına görə ölkə nüfuzunun 95 faizi erməni, digər etnik qruplar isə süryanilər, rumlar və kürdlərdir.[6] Mart 2007-ci il tarixində yerli hakimiyyət nüfuzun 138.000 olduğunu bildirmişdir. Ölkədə illik doğum sayının 2200–2300 aralarında olduğu, 1999-cu ilə görə təxminən 1500 nəfərlik artım olduğu elan edilmişdir.[7]

İl Sayı
2006 137.700 [8]
2007 138.800 [8]
İl Sayı
2008 139.900 [8]
2009 141.400 [8]
İl Sayı
2010 143.600 [8]
2011 144.700 [8]
İl Sayı
2012 146.600 [8]

Nəqliyyat

Separatçı qurum xaricdən maliyyə yardımları edilməsinə möhtac olduğu üçün onnu ərazisində uzun müddət ağır nəqliyyat problemi olmuşdur. Lakin xaricdə yaşayan ermənilərin fondu olan Hayastan All-Armenian Foundation nəqliyyat probleminin həlli üçün 25 milyon dollar yardım etmişdir. Bu vəsait hesabına Hadrut-Xankəndi-Əsgəran-Ağdərə avtomobil yolu çəkilmişdir. Bu yolun uzunluğu 169 kilometrdir.[9]

Beynəlxalq arenada vəziyyəti

Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası, onun yaradılmasında birbaşa iştirak edən və hal-hazırda rəhbərləri, Qarabağdakı separatçı hərəkatın vaxtilə öndə gedən şəxsləri olmasına baxmayaraq Ermənistan Respublikası daxil heç bir dövlət tərəfindən tanınmamışdır. BMT-yə üzv olan heç bir dövlət tərəfindən tanınmayan qondarma rejimi yalnız onun özü kimi bəzi tanınmamış separatçı rejimlər tanımışdır.

Bütün bu torpaqlar dünya birliyi tərəfindən Azərbaycanın ərazisi kimi tanınır. Lakin bütün bunlara baxmayaraq dünya birliyi Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün pozulmasına və ərazisində qonşu dövlətin (Ermənistan Respublikası) iştirak ilə terrorçu rejimin yaradılmasına göz yumur. Bu barədə BMT-nin qəbul etdiyi 4 qətnamə üzərindən 25 ildən artıq vaxt keçməsinə baxmayaraq hələ də yerinə yetirilməmişdir və yerinə yetirilməsi üçün dünya birliyi tərəfindən ən cüzi cəhd belə olmamışdır.

2020-ci il Dağlıq Qarabağ atəşkəs razılaşmasının xəritəsi.

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. ↑ Конституция Нагорно-Карабахской Республики Arxivləşdirilib 2011-05-26 at the Wayback Machine — статья 1 (erm.)
  2. ↑ Данные на 1 января 2013 года из «Демографического сборника Нагорно-Карабахской Республики, 2012 г.» стр. 6.
  3. ↑ https://lenta.ru/news/2021/03/25/nkr/.
  4. ↑ C. Маркедонов. "СНГ-2. Феномен непризнанных государств на постсоветском пространстве". По материалам Информационно-аналитического бюллетеня «ЕвроАзия». М., 2006 г., август. Кафедра стран постсоветского зарубежья РГГУ. 2012-05-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-10-10.
  5. ↑ 2005 nüfus sayımı sonuçları
  6. ↑ 1 2 Country Overview
  7. ↑ К сожалению, запрошенная Вами страница не найдена.
  8. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 http://stat-nkr.am/files/publications/joxovrdagrakan_2012.pdf.
  9. ↑ "The Backbone of Karabakh"
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Qondarma_Dağlıq_Qarabağ_Respublikası&oldid=6061733"