Ayaz Mütəllibov

Ayaz Mütəllibov
Fayl:Ayaz Mütəllibov.jpg
Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi
25 yanvar 1990 – 14 sentyabr 1991
Əvvəlki	Əbdürrəhman Vəzirov
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
5 fevral 1991 – 6 mart 1992
Sonrakı	Yaqub Məmmədov
Azərbaycan SSR Prezidenti
18 may 1990 – 5 fevral 1991
Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin sədri
27 yanvar 1989 – 26 yanvar 1990
Əvvəlki	Həsən Seyidov
Sonrakı	Həsən Həsənov
Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti sədrinin müavini
30 oktyabr 1982 – 27 yanvar 1989
Azərbaycan SSR Dövlət Plan Komitəsinin sədri[d]
30 oktyabr 1982 – 27 yanvar 1989
Əvvəlki	Sabit Abbasəliyev
Sonrakı	Rəhim Hüseynov
Azərbaycan SSR yerli sənaye naziri
4 iyul 1979 – 30 oktyabr 1982
Əvvəlki	Əlibala Əsədullayev
Sonrakı	Sənan Axundov
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	12 may 1938(1938-05-12)
Doğum yeri	Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ
Vəfat tarixi	27 mart 2022(2022-03-27) (83 yaşında)
Vəfat yeri	Bakı, Azərbaycan
Dəfn yeri	Fəxri Xiyaban
Partiya	Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası (1963–1991), Vətəndaş Birliyi Partiyası (1999–2003), Azərbaycan Sosial Demokrat Partiyası (2003–2012), partiyasız (2012–2022)
Təhsili	Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti
Fəaliyyəti	siyasətçi
Atası	Niyazi Mütəllibov
Anası	Kübra Mütəllibova
Həyat yoldaşı	Adilə Mütəllibova
Uşaqları	oğulları: Azad (1962–2011) Zaur (d. 1970)
Dini	islam
Təltifləri
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ayaz Niyazi oğlu Mütəllibov (12 may 1938, Bakı – 27 mart 2022, Bakı) — Azərbaycan siyasi və dövlət xadimi, Azərbaycan Respublikasının 1-ci prezidenti, Azərbaycan SSR Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin sonuncu, 14-cü birinci katibi.

Həyatı

Ayaz Niyazi oğlu Mütəllibov 12 may 1938-ci ildə Bakıda ziyalı ailəsində anadan olub.^{[mənbə göstərin]} Əslən Şamaxının Sarıtorpaq məhəlləsindəndir. 1962-ci ildə Azərbaycan Neft-Kimya İnstitutunu bitirib.^{[mənbə göstərin]}

1959-cu ildə Bakı Soyuducular Zavoduna işə girib və 19 il burada çalışıb. Adi işçi kimi fəaliyyətə başlayan Mütəllibov 26 yaşında ikən bu iri müəssisənin müdiri vəzifəsinə təyin olunur.^{[mənbə göstərin]}

1974-cü ildə isə "Bakelektromaş" istehsalat birliyinin müdiri təyin olunur. 1977-ci ildə Bakı şəhəri Nərimanov Rayon Partiya Komitəsinin ikinci katibi seçilir. 1979-cu ildə respublikanın yerli sənaye naziri təyin olunur. 1982-ci ilin oktyabrında Azərbaycan SSR Dövlət Plan Komitəsinin sədri, Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti sədrinin müavini vəzifələrini tutmuşdur.

Siyasi fəaliyyəti

1989-ci ildən Nazirlər Sovetinin sədri olub. 1990-cı ilin yanvar ayında Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi, daha sonra – 1990-cı ilin may ayının 18-də Azərbaycan SSR-in Ali Soveti tərəfindən Azərbaycan SSR prezidenti seçilib. Hakimiyyətdə olduğu dövrdə Ermənistanla Azərbaycan arasında olan Dağlıq Qarabağ münaqişəsini Sovet ordusunun köməyi ilə Azərbaycanın xeyrinə həll etməyə çalışıb. Bundan başqa həmçinin ölkədə baş verən və AXC-nin rəhbərlik etdiyi etirazları da Sovet ordusunun köməyindən yatırmağa çalışıb.^{[mənbə göstərin]}

1990-cı ilin iyulundan 1991-ci ilin avqustuna kimi Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası MK-nin və Sov.İKP MK-nin Siyasi Bürosunun üzvü olmuşdur. 1991-ci ilin avqustunda Moskvada SSRİ prezidenti Mixail Qorbaçova qarşı baş verən Avqust qiyamını dəstəkləyən az sayda respublika rəhbərlərindən biri də Ayaz Mütəllibov idi. Lakin 2016-cı ildə verdiyi müsahibədə Mütəllibov bunu inkar edərək çevrilişi dəstəkləmədiyini deyib.

1991-ci il sentyabrın 8-də ümumi seçkilərdə Azərbaycanın prezidenti seçilmişdir. Prezident seçilməsinə baxmayaraq müxalif AXC hərəkatının təzyiqi nəticəsində Azay Mütəllibov Ali Soveti buraxdı onun yerinə Azərbaycan Respublikasının Parlamenti olan Milli Məclis təşkil edildi və oradakı 50 nəfərlik deputat yerlərinin yarısı müxalifətə verildi.

1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Xocalıda ermənilər rus ordusunun köməkliyi ilə dəhşətli qətliam törədirlər, azərbaycanlıları soyqırıma məruz qoyurlar (bax: Xocalı soyqırımı). Bu faciədən sonra Milli Məclisdə xalqın dəstəyini qazanan o vaxtkı müxalifət növbədənkənar sessiyanın çağırılmasına nail olur və Ayaz Mütəllibovu tutduğu vəzifədən istefa verməyə məcbur edir. Nəticədə 1992-ci il martın 6-da istefa verir.^{[mənbə göstərin]}

Həmin ilin mayında faciənin səbəblərini araşdıran komissiya Ayaz Mütəllibovun günahını təsdiq edən faktlar aşkar etmədiyindən Ali Sovet öz qərarını ləğv edir və onu mayın 14-də vəzifəsinə qaytarır. Lakin müxalif cəbhədə duran "Xalq Cəbhəsi"nin təzyiqi altında Ayaz Mütəllibov yeniden istefası barədə sənədi imzalamalı olur və ölkəni tərk edir. O vaxtdan etibarən o, 1992-ci ildən 2012-ci ilə qədər Moskvada yaşayıb. 2012-ci ildə yenidən Azərbaycan qayıdıb.^{[mənbə göstərin]}

Azərbaycan Sosial Demokrat Partiyasının həmsədri olub.^{[mənbə göstərin]}

Azərbaycanda sabiq prezidentə cinayət işləri qaldırılıb. Baş Prokurorluq Ayaz Mütəllibovu Nazirlər Sovetinin sədri və prezident vəzifələrində işlədiyi, habelə istefa verəndən sonrakı dövrdə çoxsaylı ağır cinayət əməlləri törətməkdə ittiham edir.

Azərbaycan Sosial Demokrat Partiyasının 2012-ci il iyunun 30-da Bakıda keçirilən qurultayına təbrik məktubu göndərən Ayaz Mütəllibov partiyanın həmsədri vəzifəsindən və siyasətdən getdiyini bəyan etmişdir.

Xarici keçidlər

• Ayaz Mütəllibovun bioqrafiyası Arxivləşdirilib 2016-03-05 at the Wayback Machine
• "Dərs - 6 mart hadisələri (06.03.1993)" ( (az.)). youtube.com/ANS TV. 1993-03-06. İstifadə tarixi: 2015-01-17.
• AYAZ MÜTƏLLİBOV: "TALEYİMİN ƏSİRİYƏM" Arxivləşdirilib 2010-05-24 at the Wayback Machine
• AYAZ MÜTƏLLİBOV SİYASƏTDƏN GETDİ Arxivləşdirilib 2013-11-02 at the Wayback Machine
• Ayaz Mütəllibov: "55 yaşımda həyata sıfırdan başlamalı idim" Arxivləşdirilib 2017-06-25 at the Wayback Machine
• ÖLKƏNİN İLK PREZİDENTİ OLDUĞU VƏ GÖRÜNDÜYÜ KİMİ
• O DA BU XALQIN OĞLUDUR
• Ayaz Mütəllibovdan keçmişlə bağlı acı həqiqətlər
• Keçmiş prezident Ayaz Mütəllibov maraqlı detallar haqda danışır
• "Keçmiş SSRİ-də ilk dəfə tam müstəqilliyi biz qazandıq" – Ayaz Mütəllibov Arxivləşdirilib 2017-10-29 at the Wayback Machine