Beynəlxalq vahidlər sistemi: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
kRedaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1: Sətir 1:
'''Beynəlxalq Vahidlər Sistemi''' ( beynəlxalq abveaturada: '''Sİ''') ({{Dil-en|International System of Units}}, {{Dil-fr|Le Système International d'Unités}}).
'''Beynəlxalq Vahidlər Sistemi''' (beynəlxalq abveaturada: '''Sİ'''; {{Dil-en|International System of Units}}, {{Dil-fr|Le Système International d'Unités}}) — Sİ gündəlik həyatda eləcə də, elm və texnikanın bütün sahələrində istifadə olunan ən geniş yayılmış vahidlər sistemidir. Beynəlxalq Vahidlər sistemi 1960-ci ildə yaranmışdır.

Beynəlxalq Vahidlər sistemi 1960-ci ildə yaranmışdır. Sİ gündəlik həyatda eləcə də, elm və texnikanın bütün sahələrində istifadə olunan ən geniş yayılmış vahidlər sistemidir.


== Əsas vahidlər ==
== Əsas vahidlər ==
Beynəlxalq vahidlər sistemində əsas vahidlərin sayı yeddidir və bunlardır:
Beynəlxalq vahidlər sistemində əsas vahidlərin sayı yeddidir və bunlardır:
# '''uzunluq vahidi- metr(m)''' - [[platin]]-iridium xəlitəsindən hazırlanmış tircik üzərinə çəkilmiş iki cizgi arasındakı məsafədir. 1799-cu ildə Fransada hazırlanmış bu etalon Paris şəhəri yaxınlığındakı Sevr şəhərində saxlanılır. 1983-cü ildən Beynəlxalq razılaşmaya görə'''metr''' - işığın vakuumda 1/299792458 saniyədə yayıldığı məsafə kimi müəyyənləşdirilir.
# '''uzunluq vahidi – metr (m)''' — [[platin]]-[[iridium]] xəlitəsindən hazırlanmış tircik üzərinə çəkilmiş iki cizgi arasındakı məsafədir. 1799-cu ildə Fransada hazırlanmış bu etalon Paris şəhəri yaxınlığındakı Sevr şəhərində saxlanılır. 1983-cü ildən Beynəlxalq razılaşmaya görə '''metr''' – işığın vakuumda 1/299792458 saniyədə yayıldığı məsafə kimi müəyyənləşdirilir.
# '''zaman vahidi-saniyə(san)''' - sezium-133 atomunun şüalanma periodunun 9192631770 mislinə bərabər zamandır.
# '''zaman vahidi – saniyə (san)''' — sezium-133 atomunun şüalanma periodunun 9192631770 mislinə bərabər zamandır.
# '''kütlə vahidi-kiloqram(kq)''' - platin-iridium xəlitəsindən hazırlanmış silindirşəkilli etalonun kütləsidir.
# '''kütlə vahidi – kiloqram (kq)''' — platin-iridium xəlitəsindən hazırlanmış silindirşəkilli etalonun kütləsidir.
# '''maddə miqdarı-mol(mol)''' - kütləsi 0,012 kq olan karbondakı atomların sayı qədər molekullardan və ya atomlardan təşkil olunmuş maddə miqdarıdır.
# '''maddə miqdarı – mol (mol)''' — kütləsi 0,012 kq olan karbondakı atomların sayı qədər molekullardan və ya atomlardan təşkil olunmuş maddə miqdarıdır.
# '''temperatur vahidi-kelvin (K)''' - 1954-cü ilə qədər "mütləq dərəcənin" qiyməti suyun qaynama və buzun ərimə temperaturları fərqinin 1/100-i qəbul olunurdu. Termometrin ilk başlanğıc nöqtəsi mütləq sıfır, ikinci əsas nöqtəsi isə suyun üçlük nöqtəsi (273,16K) qəbul olunan Kelvin şkalasından istifadə olunur. Kelvin T və selsi t şkalaları arasındakı əlaqə: T=t+273, 15 və ya hesablamaları sadələşdirmək üçün T=t+273 kimidir. Kelvin şkalasının ΔT=1K,Selsi şkalasının Δt=1 °C-ə bərabərdir.
# '''temperatur vahidi – kelvin (K)''' — 1954-cü ilə qədər "mütləq dərəcənin" qiyməti suyun qaynama və buzun ərimə temperaturları fərqinin 1/100-i qəbul olunurdu. Termometrin ilk başlanğıc nöqtəsi mütləq sıfır, ikinci əsas nöqtəsi isə suyun üçlük nöqtəsi (273,16K) qəbul olunan Kelvin şkalasından istifadə olunur. Kelvin T və selsi t şkalaları arasındakı əlaqə: T=t+273, 15 və ya hesablamaları sadələşdirmək üçün T=t+273 kimidir. Kelvin şkalasının ΔT=1K,Selsi şkalasının Δt=1 °C-ə bərabərdir.
# '''cərəyan şiddəti vahidi-amper(A)''' - elə cərəyanın şiddətidir ki, bu cərəyan vakuumda bir-birindən 1m məsafədə və bir-birinə paralel yerləşmiş sonsuz uzun naqillərdən keçdikdə onların hər bir metr uzunluqları arasında 2·10<sup>−7</sup>Nqarşılıql təsir yaransın.
# '''cərəyan şiddəti vahidi – amper (A)''' — elə cərəyanın şiddətidir ki, bu cərəyan vakuumda bir-birindən 1m məsafədə və bir-birinə paralel yerləşmiş sonsuz uzun naqillərdən keçdikdə onların hər bir metr uzunluqları arasında 2·10<sup>−7</sup>Nqarşılıql təsir yaransın.
# '''işıq şiddəti vahidi-kandela(kd)''' - götürülür.
# '''işıq şiddəti vahidi – kandela (kd)''' — götürülür.


Beynəlxalq vahidlər sistemində (BS) əlavə vahidlərin sayı ikidir:
Beynəlxalq vahidlər sistemində (BS) əlavə vahidlərin sayı ikidir:
# '''müstəvi bucaq vahidi-radian(rad)''' - qövsünün uzunluğu radiusa bərabər olan bucaqdır.
# '''müstəvi bucaq vahidi – radian (rad)''' — qövsünün uzunluğu radiusa bərabər olan bucaqdır.
# '''cisim bucağı vahidi-steradian(strad)'''
# '''cisim bucağı vahidi – steradian (strad)'''


Qalan bütün kəmiyyətlərin vahidləri '''törəmə vahidlər''' adlanır.
Qalan bütün kəmiyyətlərin vahidləri '''törəmə vahidlər''' adlanır.
Sətir 23: Sətir 21:


== Xarici keçidlər ==
== Xarici keçidlər ==
{{Vikianbar kateqoriyası|International System of Units}}
{{Xarici keçidlər}}
{{Xarici keçidlər}}


21:38, 27 aprel 2022 tarixindəki versiya

Beynəlxalq Vahidlər Sistemi (beynəlxalq abveaturada: Sİ; ing. International System of Units, fr. Le Système International d'Unités) — Sİ gündəlik həyatda eləcə də, elm və texnikanın bütün sahələrində istifadə olunan ən geniş yayılmış vahidlər sistemidir. Beynəlxalq Vahidlər sistemi 1960-ci ildə yaranmışdır.

Əsas vahidlər

Beynəlxalq vahidlər sistemində əsas vahidlərin sayı yeddidir və bunlardır:

  1. uzunluq vahidi – metr (m) — platin-iridium xəlitəsindən hazırlanmış tircik üzərinə çəkilmiş iki cizgi arasındakı məsafədir. 1799-cu ildə Fransada hazırlanmış bu etalon Paris şəhəri yaxınlığındakı Sevr şəhərində saxlanılır. 1983-cü ildən Beynəlxalq razılaşmaya görə metr – işığın vakuumda 1/299792458 saniyədə yayıldığı məsafə kimi müəyyənləşdirilir.
  2. zaman vahidi – saniyə (san) — sezium-133 atomunun şüalanma periodunun 9192631770 mislinə bərabər zamandır.
  3. kütlə vahidi – kiloqram (kq) — platin-iridium xəlitəsindən hazırlanmış silindirşəkilli etalonun kütləsidir.
  4. maddə miqdarı – mol (mol) — kütləsi 0,012 kq olan karbondakı atomların sayı qədər molekullardan və ya atomlardan təşkil olunmuş maddə miqdarıdır.
  5. temperatur vahidi – kelvin (K) — 1954-cü ilə qədər "mütləq dərəcənin" qiyməti suyun qaynama və buzun ərimə temperaturları fərqinin 1/100-i qəbul olunurdu. Termometrin ilk başlanğıc nöqtəsi mütləq sıfır, ikinci əsas nöqtəsi isə suyun üçlük nöqtəsi (273,16K) qəbul olunan Kelvin şkalasından istifadə olunur. Kelvin T və selsi t şkalaları arasındakı əlaqə: T=t+273, 15 və ya hesablamaları sadələşdirmək üçün T=t+273 kimidir. Kelvin şkalasının ΔT=1K,Selsi şkalasının Δt=1 °C-ə bərabərdir.
  6. cərəyan şiddəti vahidi – amper (A) — elə cərəyanın şiddətidir ki, bu cərəyan vakuumda bir-birindən 1m məsafədə və bir-birinə paralel yerləşmiş sonsuz uzun naqillərdən keçdikdə onların hər bir metr uzunluqları arasında 2·10−7Nqarşılıql təsir yaransın.
  7. işıq şiddəti vahidi – kandela (kd) — götürülür.

Beynəlxalq vahidlər sistemində (BS) əlavə vahidlərin sayı ikidir:

  1. müstəvi bucaq vahidi – radian (rad) — qövsünün uzunluğu radiusa bərabər olan bucaqdır.
  2. cisim bucağı vahidi – steradian (strad)

Qalan bütün kəmiyyətlərin vahidləri törəmə vahidlər adlanır.

Mənbə

  • M.Murquzov, S.Abdullayev və başqaları. "Fizika" (X sinif). Bakı. 2005.

Xarici keçidlər

Vikianbarda Beynəlxalq vahidlər sistemi ilə əlaqəli mediafayllar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Beynəlxalq_vahidlər_sistemi&oldid=6421684"