Xərçəng xəstəliyi

Xərçəng xəstəliyi — hüceyrələrdə DNT-nin zədələnməsi nəticəsində hüceyrələrin idarəsiz və ya anormal şəkildə böyüməsi və çoxalması. Gün ərzində insan bədənində (DNT-də) təxminən 10000 mutasiya olmasına baxmayaraq immun sistemi hər millisaniyə bədəni təmizləyir və xərçəngli hüceyrələri yox edir. Xərçəng meydana gəldiyi, yəni, mənşə aldığı toxumaya uyğun olaraq adlandırılır.

Mahiyyəti

Xərçəng hüceyrənin qarşısı alınmaz şəkildə böyüməsi ilə xarakterizə edilən xəstəliklər sinifidir. 100 müxtəlif xərçəng növü var və onların hər biri hüceyrənin növünə uyğun olaraq təsnif edilir. Zədələnmiş hüceyrələr nəzarətsiz şəkildə bölünərək tümör adlanan toxuma kütləsi yaxud şiş yaratdıqda, xərçəng yaranır. Şişlər (tümörlər) həzm, sinir və qan dövranı sistemində inkişaf edə bilir. Onların fəaliyyətinə müdaxilə edir və bədən fəaliyyətini dəyişdirən hormonlar ifraz edir. Bir nöqtədə dayanan və məhdud şəkildə böyüyən şişlər adətən xoşxassəli hesab edilirlər. Xərçəng hüceyrələri meydana gəldikləri şişdən ayrıldığı təqdirdə, qan və ya limfa dövranı vasitəsi ilə bədənin digər nahiyələrinə gedə bilirlər. Getdikləri nahiylərdə şiş koloniyaları meydana gətirir və böyüməyə davam edirlər. Şiş sağlam toxumaları məhv edərək bədənin digər hissələrinə yayılıb inkişaf etdikdə, bu metastaz (şaxələnmiş) xərçəng adlanır. Bu prosesin özü isə metastaz adlanır və müalicəsi çox çətin olan kəskin vəziyyət ilə nəticələnir.

Səbəbləri

Bədənimizdəki bütün orqanlar canlının ən kiçik quruluş daşı olan hüceyrələrdən meydana gəlir. Sağlam bədən hüceyrələri bölünə bilmə qabiliyyətinə malikdirlər. Orqanlar ölən hüceyrələrin yenilənməsi və zədələnmiş toxumaların bərpa edilməsi məqsədiylə bu qabiliyyətlərini istifadə edirlər. Lakin bu qabiliyyətləri də məhduddur. Sonsuz bölünə bilməz. Hər hüceyrənin həyatı boyunca müəyyən bir bölünmə sayı vardır. Sağlam bir hüceyrə nə vaxt və harada bölünəbiləcəyini bilmə qabiliyyətinə malikdir.

Xərçəng qarşısıalınmaz şəkildə böyüyən və məhv olmayan hüceyrələrin nəticəsində yaranır. Orqanizmdəki normal hüceyrələr nizamlı şəkildə böyümə, bölünmə və ölmə mərhələrindən keçir. Müntəzəm hüceyrə ölümü apoptozis adlanır və bu proses pozulanda, xərçəng yaranmağa başlayır. Normal hüceyrələrdən fərqli olaraq, xərçəng hüceyrələri proqrammatik ölüm yaşamır, bunun əvəzində isə böyüməyə və bölünməyə davam edir. Bu, nəzarətsiz şəkildə böyüyən, qeyri-normal hüceyrə kütləsinin yaranması ilə nəticələnir.

Xərçənglər meydana gəlməyə başladıqları orqan və mikroskopik quruluşlarına görə təsnif edilirlər. Fərqli tipdəki xərçənglər fərqli sürətlərdə böyüyür, fərqli yayılma formaları göstərir və fərqli müalicələrə cavab verirlər. Buna görə də xərçəng xəstələrinin müalicəsində mövcud xərçəng növünə görə fərqli müalicələr tətbiq olunur. Hər xərçəng eyni quruluşa malik deyil.

Bədəndə mutasiyaya uğrayan hüceyrələrin ancaq çox kiçik bir qisimi xərçəngə gətirib çıxarır. Bunun bir çox səbəbi vardır;

• Mutasiya edən hüceyrələrin həyat qabiliyyətləri normal hüceyrələrlə müqayisədə daha azdır. Buna görə ölürlər.

• Mutasiya edən hüceyrələrin bir çoxunda həddindən artıq böyüməyi önləyən normal geridönüm nəzarət qurğusu ( "şiş zəiflədici genlər" ) mövcuddur. Buna görə həyatda qala bilən mutant hüceyrələrin çox azı xərçəngli hüceyrəyə çevrilir.

Xərçəng potensialı daşıyan bu hüceyrələr böyüyüb xərçəng meydana gətirməzdən əvvəl, bədənin immun sistemi tərəfindən yox edilirlər. Bu hadisə belə açıqlanır:

Mutant hüceyrələrin çoxu dəyişikliyə uğramış genləri səbəbiylə öz içlərində anormal zülal meydana gətirirlər. Bu anormal zülallar bədənin immunitet sistemini xəbərdar edərək yad cisim istehsalına və ya xərçəngli hüceyrəyə qarşı həssaslıq qazanmış lenfosit meydana gəlməsinə səbəb olaraq xərçəngli hüceyrənin yox edilməsini təmin edirlər. Bu hadisəni dəstəkləyən bir gerçək də orqan köçürülməsi səbəbiylə immunsupresif müalicə alan xəstələrdə xərçəng riskinin beş qat artmasıdır.

İmmun sisteminin fəaliyyətini pozan vəziyyətlər xərçəng hazırlayıcı faktorlar olaraq bilinir. İmmun sistemi tərəfindən yox edilməmiş bu hüceyrələr idarəsiz şəkildə çoxalaraq olduqları toxumanı ələ keçirir. Yalnız o toxuma ilə kifayətlənməyib, qonşu toxumalara da yayılırlar (invazyon). Qan və limfa dövranı yolu ilə bədənin digər bölgələrinə də yayılırlar (metastaz).

Xərçəng başlanğıcı olan sahədə ən əhəmiyyətli xüsusiyyət kütlənin ətraf toxumalara dolaşıq, yapışıq olmasıdır. Xərçənglər xoşxassəli və bədxassəli olmaqla iki hissəyə ayrılır. Bədxassəli şişlər başqa toxumalara və orqanlara yayılma (metastaz) xüsusiyyəti göstərirlər. Xoşxassəli şişlər, ümumiyyətlə, sərhədləri görünən kütlələrdir. Lakin bədxassəli şişlər sərhədləri qeyri-müəyyən olur və qonşu toxumaya möhkəm yapışırlar. İlk mərhələlərdə, ümumiyyətlə, ağrısızdırlar.

Simptomları

Xərçəngin simptomları tamamilə müxtəlifdir və xərçəngin harada yerləşməsinədən, haraya yayılmış olmasından və şişin ölçüsündən aslıdır. Xərçəng dəri üzərindən görülə yaxud hiss edilə bilir – döşdə və ya xayada əmələ gələn şiş bu nahiyələrdə xərçəngin göstəricisi ola bilir. Dəri xərçəngi (melanoma) adətən dəri üzərindəki xal yaxud ziyillərdə baş verən dəyişikliklərlə müşahidə edilir. Ağız xərçəngi bəzən ağızın içərisindəki ağ ləkələr və ya dil üzərindəki ağ nöqtələrlə müşahidə edilir.

Digər xərçəng növlərinin fiziki cəhətdən daha az aşkar simptomları vardır. Beyin xərçəngi əhəmiyyətli beyin funksiyalarına mənfi təsir etdiyinə görə, simptomlar bəzən xəstəliyin erkən çağlarında özünü biruzə verir. Mədəaltı vəzi xərçənginin simptomları özünü biruzə vermək üçün olduqca kiçikdir və adətən sinirlərə ağrı verməyənə yaxud qara ciyərin fəaliyyətinə müdaxilə edərək dəridə və gözdə sarılıq xəstəliyi adlanan saralmaya səbəb olmayana qədər simptomlar müşahidə edilmir. Həmçinin simtomlar şiş böyüdükcə və orqanlar və qan damarlarına təzyiq göstərdikcə yarana bilər. Məsələn yoğun bağırsaq xərçəngi qəbizlik, ishal və nəcisin ölçüsündəki dəyişiklər kimi simptomlarla müşahidə edilir. Sidik kisəsi yaxud prostat vəzi xərçəngi sidik kisəsinin fəaliyyətində tez-tez yaxud gec-gec sidik ifrazı kimi dəyişikliklərə səbəb olur.

Xərçəng hüceyrələri bədənin enerjisini istifadə etdiyinə və normal hormonların fəaliyyətinə müdaxilə etdiyinə görə, qızdırma, yorğunluq, həddən artıq tərləmə, qanazlığı (anemiya) və gözlənilməz çəki itkisi kimi simptomları müşahidə etmək mümkündür. Lakin bu simptomlar bir sıra digər xəstəliklər üçün də xarakterikdir. Məsələn, öskürək və səsin batması boğaz və ağciyər xərçəngi ilə bərabər bir sıra digər xəstəliklərin də göstəricisi ola bilər.

Xərçəng yayıldıqda yaxud şaxələndikdə yeni zədələnmiş bölgədə əlavə simptomlar özünü biruzə verə bilər. Şişmiş yaxud genişlənmiş limfa düyünləri ümumi göstəricidir və əksər hallarda xəstəliyin erkən çağlarında müşahidə edilir. Xərçəng beyinə yayıldığı təqdirdə, xəstədə başgicəllənməsi, başağrıları və ürəkkeçmələr müşahidə edilə bilər. Xərçəngin ağciyərlərə yayılması öskürək və tənginəfəsliyə səbəb ola bilər. Bundan əlavə, qaraciyər genişlənə və sarılığa səbəb ola bilər və sümüklər ağrıya, kövrək ola və asanlıqla qırıla bilər. Metastazın simptomları xərçəngin hansı bölgəyə yayılmış olmasından asılıdır.

Müalicəsi

Xərçəngin müalicəsi xərçəngin növündən, mərhələsindən, xəstənin yaşından, sağlamlıq durumdan və əlavə şəxsi xüsusiyyətlərindən asılıdır. Xərçəngin müalicəsinin tək bir üsulu yoxdur, xəstələrə adətən müalicələr kombinasiyası və palliativ qayğı göstərilir. Müalicələr adətən əməliyyat, şüalanma, kimyaterapiya, immunoterapiya, hormon yaxud gen terapiyası ilə aparılır Bəzi ərzaq məhsulları var ki, onlar xərçəng kimi ölümcül təhlükəli xəstəliyə güclü profilaktika ola bilər. NKPI.AZ “newsland.com” saytına istinadla xəbər verir ki, həmin məhsulları gündəlik rasionunuza əlavə etmək məsləhət görülür. Qaragilə Bu giləmeyvənin tərkibində xeyli faydalı vitaminlər, minerallar, həmçinin antioksidantlar var. Məlumdur ki, sərbəst radikallar hüceyrələrin sağlamlığına mənfi təsir göstərərək onları parçalayır. Bu isə ölümcül xəstəliyin – xərçəngin əmələ gəlməsinə gətirib çıxarır. Qaragilənin tərkibindəki antioksidantlar sərbəst radikalları neytrallaşdırmaq qabiliyyətinə malikdirlər. Başqa sözlə desək, giləmeyvə onkoloji xəstəliklərdən qoruyur. Zəncəfil İnsanlar hələ qədim zamanlarda bu güclü ədviyyatın xassələri ilə tanış idilər. Əcdadlarımız zəncəfil vasitəsilə çoxlu xəstəlikləri uğurla müalicə ediblər. Zəncəfilin tərkibində vitaminlər, minerallar, antioksidantlar, həmçinin efir yağları və faydalı maddələr var. Ədviyyat bədxassəli hüceyrələri təcrid etməyə qadirdir. Zəncəfil onların parçalanaraq digər orqan və toxumalara yayılmasının qarşısını alır. O, orqanizm tərəfindən əla mənimsənilir və maddələr mübadiləsini yaxşılaşdırır. Güclü xalq təbabəti vasitəsi toksik hüceyrələrin özü-özlərini məhv etməsinə imkan yaradır. Yarım çay qaşığı sürtkəcdən keçirilmiş ədviyyat bir stəkan qaynar suda dəmlənərək gündə bir neçə dəfə qəbul edilir. Brüssel kələmi Bu, təkcə vitaminlərin, mineralların və faydalı mikroelementlərin zəngin mənbəyi deyil. Tərəvəzin tərkibində sulforafan adlı maddə var ki, bu da orqanizmin qoruyucu xüsusiyyətlərini möhkəmlədir. Başqa sözlə desək, Brüssel kələmi xərçəng xəstəliklərini törədən toksin və şlaklarla fəal şəkildə mübarizə aparır. Bu tərəvəz qida rasionuna əlavə olunmağa layiqdir. Yaşıl çay Yaşıl çay müxtəlif xərçəng xəstəliklərindən fəal şəkildə müdafiə edən antioksidantların və polifenolların güclü mənbəyidir. Bu içki maddələr mübadiləsini nəzərəçarpacaq dərəcədə yaxşılaşdırır, zəhərli, zərərli maddələri, şlak və toksinləri orqanizmdən kənarlaşdırır. Məhz bu səbəbdən də yaşıl çaydan gün ərzində 2-3 fincan içmək məsləhət görülür. Portağal Bu sitrus tərkibindəki antioksidantlar, həmçinin immun sistemini möhkəmlədən C vitamini ilə zəngindir. Portağal orqanizmdə xərçəng xəstəliklərinin əmələ gəlməsinə şərait yaradan sərbəst radikallarla fəal şəkildə mübarizə aparır. Meyvə, həmçinin qanda təhlükəli xolesterinin səviyyəsini azaldır, orqanizmin qocalmasının qarşısını alır və qamətli bədən quruluşunu saxlamağa kömək edir.

Bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediya kömək edə bilərsiniz. Əgər mümkündürsə, daha dəqiq bir şablondan istifadə edin. Bu məqalə sonuncu dəfə Sevinc Cavidan tərəfindən redaktə olundu. 3 gün əvvəl. (Yenilə)

Fitin turşusu dənlilərin, paxlalıların üst təbəqəsində, qozda və yağlı bitkilərin toxumalarında olur, odur ki, biz onları yalnız bütöv məhsullarda tapırıq, rafinə olunmuş məhsullarda onlar yoxdur. Bitkilərdə fitin turşusu fosfor tutumu rolunu oynayır. O, ona görə “pis” hesab olunur ki, o, dəmir, maqnezium və sinkin absorbsiyasına mane olur, bu çatışmazlığa baxmayaraq fitin turşusu xərçəngin müalicəsində faydalıdır, ona görə ki, qanda şəkərin səviyyəsini tənzimləyici rolunu oynayır və xərçəngin inkişafının qarşısını alır. Fitin turşusu güclü antioksidantdır. Kompleks vegetarian qidası gündə bizə 2500 mq fitin turşusu verir. Adi qida cəmi 300 mq fitin turşusu verir. Bu turşu nişastanı mənimsəməyə kömək edir, o, mənimsəməni ləng edir, bu səbəbdən də qanda qlikemiya səviyyəsi qalxmır. Diabetiklər və onkoloji xəstələr üçün çox faydalıdır. Fitin turşusu yoğun bağırsaq xərçənginin qarşısını alır.

Bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediya kömək edə bilərsiniz. Əgər mümkündürsə, daha dəqiq bir şablondan istifadə edin. Bu məqalə sonuncu dəfə Sevinc Cavidan tərəfindən redaktə olundu. 3 gün əvvəl. (Yenilə)

== İstinadlar ==

1.Фернандес Одиле. Мои рецепты от рака. Откровения врача, победившего болезнь / Одиле Фернандес, – Москва, Эксмо, 2019, 512с. – Рак победим. 2. nkpi.az 2019-09-25

İstinadlar

 nkpi.az. 2019-01-19
 newsland.com saytı 

Kimyaterapiya

Kimyaterapaiyada proteinlərə və ya DNT-ə ziyan verərək hüceyrənin bölünməsi prosesinə müdaxilə edən kimyəvi maddələrdən istifadə edilir və nəticədə xərçəng hüceyrələri öz-özünü məhv edir. Bu müalicələr istənilən bölünən hüceyrəni hədəfləyir, lakin normal hüceyrələr adətən kimyəvi zədələnmədən sağala bildiyi halda, xərçəng hüceyrələri sağalmır. Dərmanlar bütün bədən boyu hərəkət etdiyinə görə kimyaterapiya adətən yayılmış yaxud şaxələnmiş xərçəngin müalicəsi üçün istifadə edilir. Bu müalicə qan xərçəngi və limfomanın bəzi formaları üçün lazımlıdır. Kimyaterapiya mərhələlərlə həyata keçirilir və beləliklə, bədənin dozalar arasındakı müddətdə sağalmağa vaxtı olur. Lakin saç tökülməsi, ürək bulanması, yorğunluq, qusma kimi yan təsirləri vardır. Kombinasiya terapiyasına kimyaterapiyanın müxtəlif növləri yaxud digər müalicələrlə əlaqəli kimyaterapiya daxildir. Xərçəng əleyhinə qida məhsulları kimi istifadə oluna bilən yosunlar var. Kimyaterapiya kimi nəticələr verən yeməli yosunların növləri var ki bunlarda aşağıdakılardı: Qara yosunlar. Nori: Omeqa-3 yağ turşusuna, EPK-ya və provitamin A-ya malikdir. Bu yosun asan hazırlanır, mətbəxdə universaldır. Nori dəyişməz olaraq ənənəvi şərq yeməklərində olur. O, balıq və molyuska iyi verir. İstifadə: tünd rəngli nazik lövhələr şəklində satılır. Öncədən bir və ya iki lövhəni kiçik odda, parıltili yaşıl rəng alana qədər qızardın. Nori parlaq iyə və incə xoş dada malikdir. Onu əl ilə xırdalamaq və yeməyə ədviyyat kimi qatmaq lazımdır. O, tərəvəzlərlə, düyü və sup ilə yaxşı uyğunlaşır. Təklif olunan miqdar: bir nəfər üçün yarpağın dörddə biri qədər. Kombut: yod, kalium, kalsium və dəmirə, yüksək faiz proteinlərə malikdir. Xolesterini kənarlaşdırmağa kömək edir. Qan təzyiqini tənzimləyir. Bağırsağın işini yüngülləşdirir, yeməyə dad verir, onu yumşaldır və şirinləşdirir. İstifadə: istifadədən əvvəl suda 5-10 dəqiqə saxlayın, sonra 15-20 dəqiqə bişirin. Tərəvəzlərlə birgə hazırlamaq idealdır, ona görə ki, kombu hazırlama müddətini azaldır və tərəvəzləri daha mənimsənilən edir. Bu yosunun xassələrinə inanmaq üçün bulyon içmək yetərlidir. Təklif olunan miqdar: 10 sm uzunluğunda kəsik bir litr suya qatılır. Vakame: qanı təmizləyir. Yüksək mənimsənilən proteinlərlə, kalsium, maqnezium, fosfor və yod kimi minerallarla, sellüloza ilə zəngindir ki, iştahı azaldır və bağırsağın işinə nəzarət imkanı verir. B vitamin kompleksləri və kalsiumun ən böyük miqdarda olması ilə fərqlənir. Vakame yosunu süd vəzi xərçəngi hüceyrələrinin yayılmasının qarşısını alır. Yaponiyada miso supu hazırlamaq üçün geniş istifadə olunur. İstifadə: 15 dəqiqə müddətində suya salınır, xırdalanır və 15-20 dəqiqə bişirilir. Çiy də yemək olar. Salatlara, suplara, tərəvəzlərə, kartofa, düyüyə, yulafa, darıya əlavə edilir. Vakame ilə salat çox dadlı alınır. Təklif olunan miqdar: bir nəfər üçün ölçüsü 10 sm olan kəsik (və ya bir sup qaşığı) bir litr suya əlavə olunur. Xiziki: xarakterik dad ilə fərqlənir. Provitamin A ilə zəngindir, dəmir və kalsiumun ən yüksək miqdarına malikdir (kalsium inək südündə olduğundan 14 dəfə çoxdur). Böyük Britaniyada qida təhlükəsizliyi üzrə Agentlik təklif edib ki, xizikini tez-tez istifadə etməsin. Arame: yumşaq dada və delikat teksturaya malikdir. Kalsium, fosfor, dəmir, yod və A, B1 və B2 vitaminləri ilə zəngindir. Qan dövranını yaxşılaşdırır. Az natriuma malikdir və odur ki, arame hipertoniklər üçün faydalıdır. Arame dəmir ilə zəngin olduğundan anemiya olduqda faydalıdır. İstifadədən əvvəl onu 8-10 dəqiqə soyuq suda isladılır və su axıdıldıqdan sonra salata əlavə olunur. Soğan və soya supu ilə çox dadlıdır. Kelp: vitaminlərlə və minerallarla zəngindir, suplarda inqredient kimi istifadə olunur. Aqar-aqar: Həll olan sellüloza ilə zəngindir. Qida həzminin yaxşılaşmasına və qida qalıqlarının mədədən və bağırsaqdan kənarlaşdırmasını yaxşılaşdırır. Qəbzlikdən azad edir, arıqlamaq üçün dietalarda faydalıdır, çünki çox doydurucudur və az kaloriyə malikdir. Jelatin konsistensiyasına malikdir. Neytral dada malikdir, heyvan mənşəli jelatini əla əvəz edir. İstifadə: təbii jelatin və qatılaşdırıcı kimi istifadə olunur. Jelatin hazırlamaq üçün zəif odda, daima qarışdırmaqla bişirilir (iki qaşıq aqar-aqar yarım litr mayedə, suda, bulyonda, süddə). Məhlul donduqda qatı jelatin alınır. Desertlər, kisellər, marmaladlar, flanlar üçün istifadə olunur. Bunun üçün qaynayan mayeyə uyğun inqredientlər əlavə olunur. Salatlar üçün yosunu 20 dəqiqə isladın, suyu axıdın və yosunu istifadə edin. Karragen (irland mamırı): qatı qırmızı yosundur, bəzən qayaların səthində xalça əmələ gətirir. Avropanın və Şimali Amerikanın Atlantik sahillərinin hamısında rast gəlir. Mürəkkəb karbohidratlarla, yod, kalium və kalsium ilə zəngindir. Təbii jalatin və qatılaşdırıcı olaraq qida sənayesində və ev mətbəxində emulqator kimi istifadə olunur.

Bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediya kömək edə bilərsiniz. Əgər mümkündürsə, daha dəqiq bir şablondan istifadə edin. Bu məqalə sonuncu dəfə Sevinc Cavidan tərəfindən redaktə olundu. 3 gün əvvəl. (Yenilə)

İstinadlar

1. Фернандес Одиле. Мои рецепты от рака. Откровения врача, победившего болезнь / Одиле Фернандес, – Москва, Эксмо, 2019, 512с. – Рак победим. 2. nkpi.az saytı 2019-10-13

Şüalanma

Həmçinin radioterapiya kimi də bilinən şüalanma müalicəsində xərçəng hüceyrələri üzərinə yüksək enerjili şüalar salmaqla xərçəngi məhv edilir. Bu, xərçəng hüceyrələri yaradan molekulları zədələyir və onların öz-özlərini məhv etməsi ilə nəticələnir. Radioterapiyada radium kimi metallardan ayrılan yüksək enerjili qamma şüaları yaxud xüsusi maşınlarda hazırlanan rentgen şüalarından istifadə edilir. Enerji şüaları normal və sağlam toxumaya zərər yetirdiyinə görə, əvvəllər şüalanma müalicələri kəskin yan təsirlərə səbəb olurdu, lakin texnologiya inkişaf etmişdir və beləliklə şüalar daha diqqətli şəkildə istifadə edilir. Radioterapiya xərçəng hüceyrələrini məhv etmək üçün istifadə edilən müstəqil müalicədir, lakin o, həmçinin digər xərçəng tiplərinin müalicələri ilə birlikdə də aparılır.

Əməliyyat

Xərçəngin məlum ən qədim müalicəsi əməliyyatdır. Xərçəng yayılmadığı təqdirdə, onu əməliyyat yolu ilə bədəndən götürməklə xəstəni tamamilə sağaltmaq mümkündür. Bu adətən prostatın, döşün yaxud xayanın əməliyyat yolu ilə götürülməsi ilə müşahidə edilir. Lakin xəstəlik yayıldıqdan sonra, bədəndəki bütün xərçəng hüceyrələrini götürmək demək olar ki, qeyri-mümkündür. Həmçinin əməliyyat bağırsaq tıxanması yaxud onurğa beyninin sıxılması kimi simptomlara nəzarət etməkdə faydalı ola bilər.

Hal-hazırda cərrahlar şişi götürdükəri zaman heç bir bədxassəli toxumanın qalmadığına əmin olmaq üçün həmçinin sağlam toxumadan da nümunə götürürlər. Yəni, toxuma nümunələrinin sağlam olduğuna əmin olmaq məqsədi ilə laboratoriyada test edildiyi əlavə 30 dəqiqə ərzində xəstələr adətən ümumi narkoz altında saxlanılırlar. Toxuma nümunələri sağlam olmadığı təqdirdə, cərrah əməliyyat otağına geri dönməli və daha çox toxuma götürməlidir. London İmperiyal Collecinin alimləri bildirirlər ki, Aynayf (İKnife) nümunələrin labaratoriyaya göndərilməsi ehtiyacını aradan qaldıra bilər.

Profilaktika

Asanlıqla qarşısı alınan xərçənglər müəyyən davranışlarla sıx əlaqəli olanlardır. Məsələn, siqaret çəkməmək yaxud spirtli içki içməmək əsasən ağciyər, boğaz, ağız və qaraciyər xərçəngi kimi bir sıra xərçəng növlərinin yaranma riskini azaldır. Hətta əgər siz hal-hazırda siqaret çəkirsinizsə, bunu tərgitməklə xərçəngə tutulmama şansınızı son dərəcə artıra bilərsiniz. Kölgədə dayanmaqla, şapka və köynək vasitəsi ilə özünüzü günəşdən qorumaqla və günəş kremindən istifadə etməklə dəri xərçənginin qarşısı alına bilər. Həmçinin qidalanmamız da bu xəstəliklə əlaqəli olduğuna görə, pəhriz xərçəngdən qorunmanın əhəmiyyətli hissəsidir. Həkimlər təzə meyvələr, tərəvəzlər və bütün dənli bitkilərlə zəngin və az yağlı pəhriz məsləhət görürlər. Müəyyən peyvəndlər bəzi xərçəng növlərinin qarşısının alınması ilə əlaqəlidir. Məsələn, bir çox qadın uşaqlıq boynu xərçəngi ilə əlaqədar olan papilomavirus əleyhinə peyvənd vurdurur. Hepatit B peyvəndləri qara ciyər xərçənginə səbəb olan Hepatit B virusunun qarşısını alır.

Xarici keçidlər

• Cancer oncology
• American Cancer Society
• National Cancer Institute
• Cancer Center
• Onkoloji xəstəliyi yaradan səbəblər