XX kişi sindromu

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
XX kişi sindromu
XBT-10 Q98.3
OMIM 278850
MeSH D058531

XX kişi sindromu — De la Şapelle sindromu olaraq da bilinən Kişi XX sindromu, 46, XX karotipi olan bir insanın (əks halda qadınlarla əlaqəli) fenotipik olaraq kişiyə xas xüsusiyyətlərə sahib olduğu nadir bir konjenital interseks vəziyyətidir[1] .

Bu insanların yüzdə 90-da sindroma, X və Y xromosomlarının psevdo-otozomal bölgələri arasında baş verən genetik məlumatların kəsişməsində iştirak edən, kişi reproduktiv inkişafını tezləşdirən Y xromosomunun SRY geni səbəb olur. SRY geni olan bir X, mayalanma zamanı anadan normal bir X ilə birləşdirildikdə, nəticə XX erkək olur. Daha az yayılmış, autosomal və ya X xromosomal genin mutasiyasına səbəb ola biləcək SRY mənfi XX kişilərdir. XX kişilərin kişiləşdirilməsi dəyişir[2][3][4].

Bu sindroma müxtəlif diaqnostik metodlardan istifadə edərək diaqnoz qoyulur və təxminən 1: 20.000 kişi yeni doğulmuş körpələrdə baş verir və Klinefelter sindromundan daha az yayılmışdır. Müalicə tibbi baxımdan vacib deyildir, baxmayaraq ki, bəzi insanlar müalicə edilməyi daha çox kişi və ya qadın kimi görünmək üçün seçirlər. Kişi XX sindromunun alternativ adı bu vəziyyəti və onun etiologiyasını tədqiq edən Fin alimi Albert de la Şapelley ifadə edir[5][6].

İşarələr və simptomlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici görünüşü ilə XX erkəkləri üç kateqoriyaya bölmək olar[7]:

  • normal daxili və xarici cinsiyyət orqanı olan kişilər,
  • xarici qeyri-müəyyənliyi olan kişilər və
  • daxili və xarici cinsiyyət orqanları olmayan kişilər (həqiqi hermafroditlər də deyilir)[8][9]

.

Xarici cinsiyyət orqanlarındakı qeyri-müəyyənlik arasında hipospadiya, mikropenis və klitoromeqaliya ola bilər[10]. Ümumiyyətlə, XX kişilərin görünüşü XY kişilərdən boy və çəki baxımından kiçik olmaları ilə fərqlənir. XX kişilərin əksəriyyətində XY kişilərlə müqayisədə kiçik testislər və enməmiş xayaların sayı artmışdır. Bəzi XX kişilərdə bədən tükü azdı. Bu vəziyyətdə olan insanlar bəzən müxtəlif dərəcədə jinekomastiya ilə qadın xüsusiyyətlərinə sahibdirlər, lakin qarın içi Mueller toxuması yoxdur. Oklahoma Universiteti Tibbi Elm Mərkəzlərində aparılan araşdırmalara görə, XX kişilər qadın xüsusiyyətlərini nümayiş etdirsələr də, davranışları ümumiyyətlə mədəniyyətlərindəki kişiliyi təmsil edir.

Ümumiyyətlə xayaları kiçikdir və enməmiş xayalar (kriptorxidizm) və ya penisin alt tərəfindəki sidik kanalının açılması (hipospadialar) kimi anormallıqlara da sahib ola bilərlər. Az sayda xəstədə xarici cinsiyyət orqanları açıq şəkildə kişi və ya qadın görünmür (birmənalı olmayan cinsiyyət orqanları). Təsirə məruz qalan uşaqlar ümumiyyətlə oğlan kimi böyüdülür və daha çox kişi cinsi şəxsiyyətə sahibdirlər .

Kişiləşmə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kişi XX sindromlu kişilərdə kişi fenotipinin inkişaf dərəcəsi, SRY-pozitiv fərdlər arasında belə dəyişir . Tamamilə kişi fenotipi ümumiyyətlə SRY geninin iştirakı ilə inkişaf edir, lakin bəzi hallarda SRY geninin olması daxili və ya xarici cinsiyyət orqanlarının qeyri-müəyyənliyinə səbəb ola bilər . Normal XX dişilərdə X xromosomunun bir nüsxəsi səssiz qaldığı müddətdə X inaktivasiya edilir. XX kişilərdəki X inaktivasiyasının, SRY-pozitiv XX kişilərdə görülən cinsiyyətin qeyri-müəyyənliyini və natamam kişiləşməsini izah edə biləcəyinə inanılır. SRY geni olan X xromosomu, 90 % hallarda aktiv X xromosomu olaraq seçilir ki, bu da SRY pozitiv XX kişilərdə tez-tez müşahidə olunan tam kişi fenotipini izah edir. Qalan 10%-da X inaktivasiya SRY geninin bir hissəsinə qədər uzanır və bu da natamam kişiləşməyə səbəb olur.

SRY mənfi XX kişilərin kişiləşdirilməsi hansı genlərin mutasiyaya malik olmasından və bu mutasiyaların inkişafın hansı mərhələsində baş verməsindən asılıdır[11].

Genetika[redaktə | mənbəni redaktə et]

SRY Protein

Kişilərin bədənindəki hər diploid hüceyrədə ümumiyyətlə bir X xromosom və bir Y xromosom olur. Qadınlarda ümumiyyətlə iki X xromosom var. SRY pozitiv XX kişilərində biri Y xromosomundan genetik material (SRY geni) olan iki X xromosomu var; bu gen, qadınlara xas olan xromosomların olmasına baxmayaraq bir kişi fenotipi inkişaf etdirməsinə səbəb olur. Bununla birlikdə, bəzi XX kişilərdə SRY geni yoxdur (SRY mənfi) və kişi fenotipinə otozomlardan birində fərqli bir gen səbəb ola bilər[12].

SRY-pozitiv[redaktə | mənbəni redaktə et]

Y xromosomunda tez-tez rast gəlinən SRY geni, cinsiyyətin təyin olunmasında mühüm rol oynayır və testis inkişafına başlayır. XX kişinin təxminən yüzdə 80-də SRY geni X xromosomlarından birində mövcuddur[13].

Vəziyyət, xromosomlar arasında qeyri-adi bir genetik material mübadiləsi (translokasiya) nəticəsində yaranır. Bu mübadilə təsirlənmiş şəxsin atasında sperma istehsalı zamanı təsadüfi bir hadisə olaraq meydana gəlir. Y xromosomunun ucu SRY genini ehtiva edir və rekombinasiya zamanı SRY geninin X xromosomunun bir hissəsi olduğu bir translokasiya baş verir. Bir fetus, SRY genini daşıyan X xromosomlu bir sperma tərəfindən təsəvvür edilərsə, Y xromosomunun olmamasına baxmayaraq bir kişi olaraq inkişaf edəcəkdir. Vəziyyətin bu formasına cinsi inkişafın SRY-pozitiv 46, XX testikulyar pozğunluğu deyilir [14].

SRY-neqativ[redaktə | mənbəni redaktə et]

46 XX testisin inkişaf pozğunluğu olan insanların təxminən yüzdə 20-si SRY geninə sahib deyil. Vəziyyətin bu forması SRY-mənfi 46, XX testikulyar cinsi inkişaf pozğunluğu adlanır. Bu fərdlərdəki pozğunluğun səbəbi tez-tez bilinmir, baxmayaraq ki, digər genləri təsir edən dəyişikliklər müəyyən edilmişdir. Xayaların cinsi inkişafında SRY-mənfi 46, XX pozuqluğu olan şəxslərdə cinsi orqanlarında SRY-pozitivinə nisbətən daha çox ehtimal olunur[15][16] .

Bu vəziyyətin dəqiq səbəbi bilinmir, ancaq SOX9 genindəki mutasiyaların bu sindroma səbəb ola biləcəyi iddia edildi, çünki SOX9 inkişaf zamanı testikulyar fərqlənmədə rol oynayır. Başqa bir ehtimal səbəbi, nüvə hormonu reseptorunu kodlayan DAX1 genindəki mutasiyalardır. DAX1, kişiləşən genləri boğur; bu səbəbdən DAX1 funksiyasının itkisi varsa, XX şəxs testis inkişaf edə bilər[17].

Diaqnostika[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xəstənin birmənalı olmayan cinsiyyət orqanları üçün qiymətləndirildiyi hallarda, kişilərdə və ya qadınlarda daxili cinsiyyət orqanlarının varlığını təyin etmək üçün kəşfiyyat əməliyyatı istifadə edilə bilər. Göstəricilər qasıq kanalına enməyən iki xaya daxildir, baxmayaraq ki, bu, XX erkək azlıqda və Müller toxumasının olmamasıdır . Xarici göstəricilərə kilo itkisi və kiçik xayalar daxildir[18].

Standart karotip, qismən və ya tam kişi fenotipi olan bir insanın XX genotip olduğunu sitogenetik olaraq təyin etmək üçün doldurula bilər[19].

Baxın[redaktə | mənbəni redaktə et]

XX kişi sperma istehsal edə bilmədiyi üçün sonsuzdur və hazırda bu sonsuzluğun müalicəsi yoxdur[20] . Cinsiyyət orqanlarındakı qeyri-müəyyənlik, müalicənin tibbi baxımdan zəruri olmamasına baxmayaraq, hormon terapiyası, cərrahiyyə və ya hər ikisi ilə müalicə edilə bilər. XX kişi dəyişkən bir təzahür olduğundan, müalicənin spesifikliyi də çox dəyişir. Bəzi hallarda, qadın cinsiyyət orqanlarının bir hissəsini və ya hamısını çıxarmaq üçün gonadal əməliyyat edilə bilər. Bunun ardınca insanın daha erkək görünməsi üçün plastik və rekonstruktiv əməliyyat aparıla bilər. Əksinə, bir insan daha qadın olmaq istəyə bilər və birmənalı olmayan cinsiyyət orqanlarının daha qadın görünməsi üçün qadınlaşdırıcı genitoplastika edilə bilər. Hormon terapiyası insanın daha çox kişi və ya qadın kimi görünməsinə də kömək edə bilər[21].

Testosteron[redaktə | mənbəni redaktə et]

Testosterone

Yetkinlik dövründə, ən çox təsirlənən insanlar, üz tükləri və səsin azalması (kişiləşmə) kimi ikincil kişi cinsi xüsusiyyətlərinin inkişafına səbəb olmaq üçün kişi cinsi hormonu testosteronla müalicə tələb edirlər. Hormon müalicəsi də məmə böyüməsinin (jinekomastiya) qarşısını almağa kömək edə bilər. Bu vəziyyətdə olan yetkinlər ümumiyyətlə kişilərin orta boyundan qısadır və övlad sahibi ola bilmirlər[22] .

Epidemiologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

2010-cu il tarixinə görə yalnız 200 hadisə bildirildi - hər 20-30.000 kişidən birinin 46, XX karotipi olduğu təxmin edilir[23][24].

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Vorona, Elena; Zitzmann, Michael; Gromoll, Jörg; Schüring, Andreas N.; Nieschlag, Eberhard. "Clinical, Endocrinological, and Epigenetic Features of the 46,XX Male Syndrome, Compared with 47,XXY Klinefelter Patients". The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism. 92 (9). 2007-09-01: 3458–3465. doi:10.1210/jc.2007-0447. ISSN 0021-972X. PMID 17579198.
  2. ↑ RESERVED, INSERM US14 -- ALL RIGHTS. "Orphanet: 46,XX testicular disorder of sex development". www.orpha.net. 2017-01-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-01-12.
  3. ↑ Délot, EC; Vilain, EJ; Pagon, RA; Adam, MP; Ardinger, HH; Wallace, SE; Amemiya, A; Bean, LJH; Bird, TD; Fong, CT; Mefford, HC; Smith, RJH; Stephens, K. "Nonsyndromic 46,XX Testicular Disorders of Sex Development". GeneReviews. University of Washington, Seattle. 1993. PMID 20301589. 18 January 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 January 2017.updated 2015
  4. ↑ "46,XX testicular disorder of sex development: MedlinePlus Genetics". medlineplus.gov (ingilis). 2020-09-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-06.
  5. ↑ Andersson, M.; Page, D. C.; de la Chapelle, A. "Chromosome Y-specific DNA is transferred to the short arm of X chromosome in human XX males". Science. 233 (4765). 1986-08-15: 786–788. Bibcode:1986Sci...233..786A. doi:10.1126/science.3738510. ISSN 0036-8075. PMID 3738510.
  6. ↑ Anık, Ahmet; Çatlı, Gönül; Abacı, Ayhan; Böber, Ece. "46,XX Male Disorder of Sexual Development: A Case Report". Journal of Clinical Research in Pediatric Endocrinology. 5 (4). 2013: 258–260. doi:10.4274/Jcrpe.1098. ISSN 1308-5727. PMC 3890225. PMID 24379036.
  7. ↑ de la Chapelle, A. "Analytic review: nature and origin of males with XX sex chromosomes". American Journal of Human Genetics. 24 (1). January 1972: 71–105. ISSN 0002-9297. PMC 1762158. PMID 4622299.
  8. ↑ de la Chapelle, Albert. Cytogenetics of the mammalian X-chromosome, Part B: Progress and topics in cytogenetics. New York: Alan Liss. 1985. 75–85.
  9. ↑ de la Chapelle, Albert. "The etiology of maleness in XX men". Human Genetics. 58 (1). August 1981: 105–116. doi:10.1007/bf00284157. ISSN 0340-6717. PMID 6945286.
  10. ↑ Chen, Harold. XX Male // Atlas of Genetic Diagnosis and Counseling. 2012. 2191–2196. doi:10.1007/978-1-4614-1037-9_250. ISBN 978-1-4614-1036-2.
  11. ↑ Abusheikha, N.; Lass, A.; Brinsden, P. "XX males without SRY gene and with infertility: Case report". Human Reproduction. 16 (4). 2001-04-01: 717–718. doi:10.1093/humrep/16.4.717. ISSN 0268-1161. PMID 11278224.
  12. ↑ Kusz, Kamila; Kotecki, Maciej; Wojda, Alina; Szarras-Czapnik, Maria; Latos-Bielenska, Anna; Warenik-Szymankiewicz, Alina; Ruszczynska-Wolska, Anna; Jaruzelska, Jadwiga. "Incomplete masculinisation of XX subjects carrying the SRY gene on an inactive X chromosome". Journal of Medical Genetics. 36 (6). 1999-06-01: 452–456. doi:10.1136/jmg.36.6.452 (inactive 31 May 2021). ISSN 0022-2593. PMC 1734388. PMID 10874632.
  13. ↑ Vetro, Annalisa; Ciccone, Roberto; Giorda, Roberto; Patricelli, Maria Grazia; Mina, Erika Della; Forlino, Antonella; Zuffardi, Orsetta. "XX males SRY negative: a confirmed cause of infertility". Journal of Medical Genetics. 48 (10). 2011-01-01: jmedgenet–2011–100036. doi:10.1136/jmedgenet-2011-100036. ISSN 0022-2593. PMC 3178810. PMID 21653197.
  14. ↑ Rajender, S. "SRY-negative 46,XX male with normal genitals, complete masculinization and infertility". Molecular Human Reproduction. 12 (5). 2006-05-01: 341–346. doi:10.1093/molehr/gal030. ISSN 1360-9947. PMID 16556678.
  15. ↑ Swain, Amanda; Narvaez, Veronica; Burgoyne, Paul; Camerino, Giovanna; Lovell-Badge, Robin. "Dax1 antagonizes Sry action in mammalian sex determination". Nature. 391 (6669). 1998-02-19: 761–767. Bibcode:1998Natur.391..761S. doi:10.1038/35799. ISSN 1476-4687. PMID 9486644.
  16. ↑ Domenice, S.; Corrêa, R. V.; Costa, E. M. F.; Nishi, M. Y.; Vilain, E.; Arnhold, I. J. P.; Mendonca, B. B. "Mutations in the SRY, DAX1, SF1 and WNT4 genes in Brazilian sex-reversed patients". Brazilian Journal of Medical and Biological Research. 37 (1). January 2004: 145–150. doi:10.1590/S0100-879X2004000100020. ISSN 0100-879X. PMID 14689056.
  17. ↑ "OMIM Entry - # 400045 - 46,XX SEX REVERSAL 1; SRXX1". www.omim.org. 2019-12-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-07.
  18. ↑ Délot, Emmanuèle C; Vilain, Eric J. "Nonsyndromic 46,XX Testicular Disorders of Sex Development". GeneReviews. 2003. 23 June 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 December 2018.
  19. ↑ Aksglaede, L.; Jørgensen, N.; Skakkebæk, N. E.; Juul, A. "Low semen volume in 47 adolescents and adults with 47,XXY Klinefelter or 46,XX male syndrome". International Journal of Andrology. 32 (4). 2009-08-01: 376–384. doi:10.1111/j.1365-2605.2008.00921.x. ISSN 1365-2605. PMID 19515177.
  20. ↑ Parada-Bustamante, Alexis; Ríos, Rafael; Ebensperger, Mauricio; Lardone, María Cecilia; Piottante, Antonio; Castro, Andrea. "46,XX/SRY-negative true hermaphrodite". Fertility and Sterility (ingilis). 94 (6). 2010-11-01: 2330.e13–2330.e16. doi:10.1016/j.fertnstert.2010.03.066. ISSN 0015-0282. PMID 20451191. 2019-12-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-29.
  21. ↑ Kurita, Masakazu; Aiba, Emiko; Matsumoto, Daisuke; Sato, Katsujiro; Nagase, Takashi; Yoshimura, Kotaro. "Feminizing genitoplasty for treatment of XX male with masculine genitalia". Plastic and Reconstructive Surgery. 117 (6). May 2006: 107e–111e. doi:10.1097/01.prs.0000214653.30135.a1. ISSN 1529-4242. PMID 16651931.
  22. ↑ "46,XX testicular disorder of sex development - Genetics Home Reference". 2019-05-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-01-08.Şablon:PD-notice
  23. ↑ Bouvattier, Claire. "Disorders of Sex Development". Pediatric Urology (Second Edition) (ingilis). W.B. Saunders. 1 January 2010: 459–475. doi:10.1016/B978-1-4160-3204-5.00035-9. ISBN 9781416032045.
  24. ↑ Witchel, Selma Feldman; Topaloglu, A. Kemal. "Chapter 17 - Puberty: Gonadarche and Adrenarche". Yen and Jaffe's Reproductive Endocrinology (Eighth Edition) (ingilis). Content Repository Only!. 1 January 2019: 394–446.e16. doi:10.1016/B978-0-323-47912-7.00017-2. 17 May 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 March 2020.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=XX_kişi_sindromu&oldid=6997820"