Xorvatiya

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Xorvatiya
Republika Hrvatska
Bayraq Gerb[d]
Bayraq Gerb[d]
Lijepa naša domovino
Bizim gözəl vətənimiz
Himn: 
Rəsmi dilləri
Paytaxt Zaqreb-687 min (2015-ci il)
İdarəetmə forması Respublika
Prezident Zoran Milanoviç [19.II.2020 ~]
Baş nazir Andrey Plenkoviç [19.X.2016 ~]
Sahəsi Dünyada 127-ci
 • Ümumi 56594 km²
 • Su sahəsi (%) 1
Əhalisi
 • Əhali 4 380 min nəfər (128-ci)
 • Siyahıyaalma (31.III.2011) 4 290 612 nəf.
 • Sıxlıq 77 nəf./km²
ÜDM (AQP)
 • Ümumi 88,5 milliard dollar (86-cı)
 • Adambaşına 20 900 dollar (81-ci)
Valyuta avro
İnternet domeni .hr
ISO kodu HR
BOK kodu CRO
Telefon kodu +385
Saat qurşaqları
Nəqliyyatın yönü sağ[d][2]
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Xəritə
Xorvatiya

Xorvatiya (xorv. Hrvatska) - Mərkəzi Avropanın cənubunda, qismən Balkan yarımadasının qərbində yerləşən, keçmiş Yuqoslaviyanın tərkibinə daxil olan, 1991-ci ildə müstəqillik qazanan dövlət. Rəsmi adı - Xorvatiya Respublikası (xorvatca Republika Hrvatska). İdarəçilik forması - parlamentli respublikadır. Paytaxtı və ən iri şəhəri Zaqreb şəhəridir. Xorvatiya şimal-qərbdə Sloveniya, şimal-şərqdə MacarıstanSerbiya, cənubda Bosniya və Herseqovina, cənub-şərqdə Monteneqro ilə həmsərhəddir. Ölkənin qərbində Adriatik dənizinin sahilində yerləşir. Xorvatiya 1992-ci ildən BMT-nin, Avropa Şurasının, ATƏT-in, 2009-cu ildən NATO-nun və 1 iyul 2013-cü ildən Avropa Birliyinin üzvüdür.

Tarix[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xorvatlar digər cənub slavyanları kimi Balkan yarımadasına VII əsrdə gəldilər və IX əsrdə xristianlığı qəbul etdilər. 1091-ci ildə Xorvat kralı II Stepanın ölümündən sonra Xorvatiya torpaqları Macarıstan kralı I Latslo tərəfindən işğal edildi. Bu tarixdən etibarən Macarıstanla olan birlik 800 il davam etdi. Bu birlik dövründə öz parlamenti olan Xorvatiyada idarəetməni batır titulu daşıyan kralın yerli nümayəndəsi həyata keçirirdi. Varna (1444) və ikinci Kosovo (1448) döyüşləri nəticəsində Osmanlı dövləti Xorvatiyanın cənub hissəsini hakimiyyəti altına aldı. Mohaç döyüşündə (1526) Macarıstan kralı Lajos məğlub oldu və Xorvat torpaqlarının böyük hissəsi Osmanlı hakimiyyəti altına keçdi. XVI əsrin sonlarına qədər Xorvatiya sancaq bəyləri tərəfindən idarə edildi. 1583-cü ildə əyalət statusu alaraq bəylərbəylərinin idarəsinə verildi.

Vyana döyüşündən sonra Osmanlı dövlətinin Avropada geriləməsindən faydalanan Avstriya Xorvatiya torpaqlarını işğal etdi (1697). Osmanlıların bölgəni tərk etmələrindən sonra Xorvat torpaqları xüsusilə Xorvat olmayan əsilzadələrə verildi. XVIII əsrin sonlarına doğru Avstriyanın mütləqiyyətçi idarəsi Macar və Xorvat əsilzadələrini bir-birinə yaxınlaşdırdı. Xorvat parlamenti 1790-cı ildə Macar parlamentinin xeyrinə bəzi səlahiyyətlərindən imtina etdi. I Napoleon 1805-ci ildə Xorvat və Sloven torpaqlarını İlliriya əyalətinə qatdı, lakin 1813-cü ildə bu torpaqları itirdi. 1822-ci ildə köhnə sərhədlərinə qovuşan Xorvatiya Macarıstan ilə əlaqələrini yenidən qurdu. Bölgə 1849-cu ildə Avstriya torpaqlarına qatıldı. Xorvatiya 1868-ci ildə muxtar statuslu Macar torpağı elan edilərək Xorvat-Sloven Krallığı adını aldı.

Xorvatiya xəritəsi

Birinci dünya müharibəsindən sonra, 29 oktyabr 1918-ci ildə Xorvat parlamenti Avstriya və Macarıstan ilə olan əlaqələrini qopararaq müstəqilliyini və Serb, Xorvat, Sloven Krallığına qoşulduğunu elan etdi. Bu krallıq daha sonra Yuqoslaviya adını aldı.

İkinci dünya müharibəsi əsnasında Yuqoslaviyanın Almaniya tərəfindən işğal edilməsindən bir müddət sonra, 10 aprel 1941-ci ildə Zaqrebdə müstəqil Xorvatiya dövlətinin qurulduğu elan edildi və İtaliyayla Almaniya tərəfindən dərhal tanındı. Bu dövlət Sloveniya, Bosniya və HerseqovinaDalmatiya əyalətinin bir hissəsini özündə birləşdirirdi. 1945-ci ildə Zaqreb partizanların əlinə keçdi. Müharibədən sonra Xorvatiya Yuqoslaviyaya birləşdi.

1980-ci illərin sonlarında kommunist ölkələrindəki demokratikləşmə hərəkatı Xorvatiyaya da təsir etdi. 1989-cu ildə Serbiya ilə Xorvatiya və Sloveniyanın əlaqələri pozuldu. Eyni il Xorvat Kommunist Partiyasının konqresində çoxpartiyalı sistemə keçmə qərarı alındı. 1990-cı ilin aprelindəki seçkiləri Xorvat Demokratik Birliyi qazandı. Xorvatiya 1991-ci ilin iyulunda müstəqilliyini elan etdi. Ardınca digər keçmiş Yuqoslaviya respublikaları da müstəqilliklərini elan etdilər. Yuqoslav ordusunun dəstəyini alan serblər Sloveniya və Xorvatiyaya qarşı hücuma keçdi. 1992-ci ildə Sloveniya, Xorvatiya və serblər arasında sülh təmin edildi.

Əhalisi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əhalisi təxminən 3 871 803 nəfər olan Xorvatiyanın sahəsi 56 594 km²-dir. Əhali sıxlığı 85 nəfər/km²-dir. Ölkə əhalisinin 92%-ni xorvatlar, 3%-ni isə serblər təşkil edir. Xalqın təxminən 79%-i katolikdir. Əhalinin 60%-i şəhərlərdə yaşayır. Paytaxt Zaqrebdən sonra əsas şəhərləri Rijeka, Fiume, Zadar, SibenikDubrovnikdir. Ən nüfuzlu ali təhsil müəssisəsi Zaqreb Universitetidir.

Ərazi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ölkə ərazisi 20 jupaniyə (əyalət) bölünür.

Şəhərləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

2006-cı ilə əsasən Xorvatiyada şəhər statusuna 127 yaşayış məntəqəsi sahibdir.

Siyasət[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. Xorvatiya Demokratik İttifaqı, lideri İ.Sanader.
  2. Xorvatiya Sosial-Liberal Partiyası - XSLP (1989). lideri İ.Sehok.
  3. Sosial-Demokrat Partiyası - Xorvatiya Demokratik İslahat Partiyası (1990), lideri İ.Raçan.
  4. Xorvatiya Kəndli Partiyası - XKP (1990). lideri Z.Tomçiç

İqtisadiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xorvatiyanın iqtisadiyyatı əkinçilik və sənayeyə söykənir. İqtisadiyyatı İkinci dünya müharibəsinin əvvəlinə qədər əkinçilik və maldarlığa əsaslansa da, müharibədən sonra sənaye sürətlə inkişaf etdi. Ölkənin müxtəlif yerlərində çıxarılan neft emal olunur. Zaqreb əhəmiyyətli sənaye mərkəzidir. Varazdin və Karlovakda toxuma, Petrinija və Koprivnicada qida, Sisakda dəmir-polad, Kutinada kimya sənayeləri inkişaf etmişdir. Gəmi nəqliyyatı və turizm əhəmiyyətli gəlir qaynaqlarındandır. 1991-ci ildən başlayan vətəndaş müharibəsi turizmə böyük zərbə vurmuşdur.

Maraqlı faktlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Xorvatiyanın Zadar şəhərində "Sea Organ" adlı dəlikli bir inşa var və hər dalğa vurduğunda bu inşa musiqi ifa edir.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. 12 // Constitution of Croatia (xorv.). 1990.
  2. http://chartsbin.com/view/edr.