Sol Perlmutter

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Sol Perlmutter
ing. Saul Perlmutter
Doğum tarixi 22 sentyabr 1959(1959-09-22)[1] (64 yaş)
Doğum yeri
Elm sahəsi astrofizika
İş yeri
Təhsili
Üzvlüyü
Mükafatları Fizika üzrə Nobel mükafatı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Sol Perlmutter 2006-cı ildə Brayn Şmidt ve Adam Rays ilə Shaw Astronomiya Mükafatını alarkən .

Sol Perlmutter (22 sentyabr 1959[1], Şampeyn, İllinoys) — Lawrance Berkeley milli laboratoriyasında bir astronom olub, UC Berkeleydə Fizika sahəsinin professorudur. Brayn Şmidt və Adam Rays ilə birlikdə 2011-ci ildə Fizika üzrə Nobel mükafatını qazanmışdır. Perlmutter Amerika Elm və İncəsənət Akademiyasının bir üzvüdür və 2003-cü ildə AAASa (Amerika elmi inkişaf təşkilatı) seçilmişdir. Eyni zamanda Amerika Milli Elm Akademiyasının fizika bölməsinin üzvüdür.

Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sol Perlmutter bir Aşkinaz yəhudisi olan Daniel D. Perlmutterin 3 uşağından biri olaraq dünyaya gəlmişdir. Atası Pensilvaniya Universitetində kimyəvi və Biomolekulyar mühəndisliyindən, anası Felice isə Temple Universitetindən təqaüdçüdür. Anası tərəfindən babası müəllim Samuel Davidson 1919-cu ildə Besarabyanın qəsəbəsi olan Floreştidən Kanadaya köç etmiştir. Sonra arvadı Çayka ilə birlikdə Nyu-Yorka köç etmişdir.

Təhsili[redaktə | mənbəni redaktə et]

Perlmutter uşaqlığını Filadelfiyanının qonşusu olan Mount Airydə keçirmişdir. İbtidai məktəbə Germantaun yaxınlığında olan Greene Street Friends Schools məktəbinə getmişdir. Ardını 7-ci sinifdən 12-ci sinfə qədər Germantaun Friends Schoolda oxumuşdur. 1981-ci ildə Harvard Universitetindən mana cum laude ünvanı ilə məzun olmuşdur. 1986-cı ildə Kaliforniya Universitetində doktorluq dissertasiyasını tamamlamışdır. Perlmutterin doktorluq tezisi olan "An Astrometric Search for a Stellar Companion to the Sun" Nemesis ulduzu üçün axtarış edəcək avtomatik bir teleskopun inkişaf etdirilməsi və istifadəsi haqqında məlumatlar bildirməkdə idi. Eyni zamanda öz teleskopunu istifadə edərək Nemesis və komet haqqında axtarış etməkdə idi. Sonra bu iş ona kosmos sahəsində mükafat qazanmasını təmin etdi. Perlmutter avtomatik super nova axtarış fikrini Luis Alvarezə bildirmişdir. 1968-ci ildə Nobel mükafatı alan Alvarez bu fikrini Perlmutterin assistenti ilə paylaşmıştır.

Ailəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Perlmutterin iki bacısı var. Biri Şira Perlmutter (d.1956) vəkil, digəri Tova Perlmutter mənfəət məqsədi güdməyən bir idarəçidir. Tova Berkeleydə antropoloq olan Laura Nelson ilə evlidir və Nova adında bir qızları var.

Fəaliyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]

Perlmutter Milli Lawrence Berkeley laboratoriyasındakı Supernova Kosmos layihəsinin başına keçmişdir. Bu layihənin komandası Rays və Şmidt başçılığında irəliləyən Type la super nova müşahidələrindən kainatın gənişləməsinin sürətlənməsinə dair dəlillər tapan High-z Supernova Search Team ilə rəqabət içərisində idi. Type la super nova bir ağ kiçik ulduzun cüt ulduzdan kütlə götürərək Çandrasekar sərhədini keçdiyi zaman meydana gəlməkdədir. Bütün Type la super novaların təxmini şəkildə meydana gəldiyinə inanılmaqdadır. Type la super novalar standart şam meydana gətirə bilər ki, bu əsas işıqlandırma gücü hər vəziyyətdə təxmini olaraq eyni olduğu mənasına gəlir. Tədqiqatçılar partlamaların parlaqlığını dünyadan ölçərək super novaların uzaqlığı haqqında nəticəyə gələ bilmişlər.

Supernova Kosmos Layihəsi uzaqda yaranan supernovaların Habl qaydalarının nəzərdə tutduğu qədər sürətli bir şəkildə içə çökmədiyi şəklində nəticələnmişdir. Buna görə milyonlarla il əvvəl ibarət olan super novadan bəri kainatın genişləməsinin sürətləndiyi ortaya çıxmışdır. The High-z komandası da buna bənzər bir nəticəyə gəlmişdilər. İki komandanın da hesabatı bir neçə həftə ara ilə nəşr olundu və elm birliyi tərəfindən təsdiqlənmiş nəzəriyyələr sayəsində sürətlicə qəbul edildi. Bu nəticə daha sonra digər dəlillərlə dəstəklənmişdir. Bu tapıntılar kainatın təbiətinə dair araşdırmaları canlandırdı, xüsusilə qaranlıq enerjinin roluyla əlaqədar olaraq. Bu iş Perlmutter və Şmidtə 2011-ci ildə Fizika üzrə Nobel mükafatını qazandırmışdır.

Perlmutter ayrıca Supernova / Acceleration Probe layihəsi adı altında uzaq kainatdakı super novaları tapmaq və üzərində çalışmaq üçün bir peyk inşa etməyi qarşısına məqsəd kimi qoymuşdur. Bu peyk kainatın böyümə sürətlənməsi nisbətini daha diqqətə çarpan hala gəlməsini təmin edəcək.

Perlmutter hal-hazırda Berkeleydə müəllim kimi fəaliyyət göstərir və qlobal istiləşmə haqqında bir layihə icra etməkdədir.

Mükafatları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Perlmutter 2002-ci ildə Amerika Enerji Nazirliyi E. O. Lawrence fizika mükafatını qazandı. 2003-cü ildə Kaliforniyada ilin elm adamı mükafatını qazandı və 1005 John Scott və Padua mükafatlarına da layiq görüldü. 2006-cı ildə Shaw Mükafatını Adam Rays və Brayn P. Şmidt ilə paylaşdı. Eyni il Milli Antonio Feltrinelli mükafatını qazandı.

2007-ci ildə Perlmutter və komandası 500.000 dollarlıq Gruber Kosmos mükafatını kainatın böyüməsinin sürətlənməsini kəşf etdiklərinə görə High-Z komandası ilə paylaşdı.

2010-cu ildə Perlmutter Kaliforniya Universitetindəki Miller İnstitutuna qocaman üzv olaraq qəbul edildi.

2011-ci ildə Perlmutter və Rays Albert Eynşteyn Medalına layiq görüldülər.

2011-ci ildə Fizika üzrə Nobel mükafatını Rays və Şmidt ilə paylaşdı. Mükafatın ehtiva etdiyi 10 milyon İsveç kronunu da Rays və Şmidt ilə yarı yarıya paylaşdı.

Yenə eyni şəkildə 2015-ci ildə Perlmutterin komandası Əsas Fizika Mükafatları adı altında 3 milyon dolları Rays və Şmidt ilə paylaşdı.

Perlmutter Aula Magnada Nobel ilə bağlı dərsini izah edərkən

Populyar mədəniyyət[redaktə | mənbəni redaktə et]

2011-ci ildə Big Bang Theory adlı serialda Perlmutter "The Speckerman Recurrence" istinadına alınmışdır. Hissədə Şeldon Cooper adlı xarakter diz- üstü kompüterindən Nobel mükafatlarını izləməkdədir və qısqanc bir şəkildə "Dr. Perlmutterin Nobel mükafatını tutmağına baxın. Problem nədir Sol, biri mükafatını oğurlayacaq deyə qorxursan? Sənin Eynşteynin kosmik sabitini oğurladığın kimi!" çıxış edər. Sonra "İndi də Perlmutter Kralın əlini sıxır. Saatına nəzarət et Gustaf, onuda icra etmiş ola bilər." deyir.

Perlmutterin 2011-ci ildə nəşr olunan "The Rhinitis Revelation" adlı hissədə də adı keçir. Anası ilə olan bir danışmada Şeldon belə deyir: "Sənə sabah üçün bir sürprizim var ana. Sabah səni Perlmutterin Nobel mükafatı qazanan kosmos işləri haqqındakı dərsə aparacam. Ən gözəl tərəfi isə dərsin sonrasında sual cavab qismi olacaq, onu başa düşmədim deyə cavablayacağı bir neçə sual hazırladım. ". Bölümün sonrasında isə Şeldon Perlmutterin dərsi və sual-cavab haqqında tənqidlərə məruz qalmışdır.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 Saul Perlmutter // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
  2. ↑ 1 2 Montenegro A. ORCID Public Data File 2023. 2023. doi:10.23640/07243.24204912.V1
  3. ↑ 1 2 https://www.amacad.org/person/saul-perlmutter.
  4. ↑ 1 2 NNDB (ing.). 2002.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Sol_Perlmutter&oldid=7035798"