Ümumi Daxili Məhsul: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Escarbot (müzakirə | töhfələr)
k r2.5.5) (Bot redaktəsi əlavə edilir: mn:Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн dəyişdirilir: es:Producto interno bruto
AvicBot (müzakirə | töhfələr)
k r2.6.5) (Bot redaktəsi əlavə edilir: be:Валавы ўнутраны прадукт
Sətir 90: Sətir 90:
[[arz:ناتج محلى اجمالى]]
[[arz:ناتج محلى اجمالى]]
[[bar:Bruttoinlandsprodukt]]
[[bar:Bruttoinlandsprodukt]]
[[be:Валавы ўнутраны прадукт]]
[[be-x-old:Сукупны ўнутраны прадукт]]
[[be-x-old:Сукупны ўнутраны прадукт]]
[[bg:Брутен вътрешен продукт]]
[[bg:Брутен вътрешен продукт]]

05:31, 6 iyul 2011 versiyası

Adambaşına düşən ÜDM (AQP) 2008-ci il üçün (USD)
* Maksimal: Lüksemburq — 82 600 USD
* Minimal: Şərqi Timor — 400 USD
* Orta dünya: 11 000 USD
* Ümumi dünya: 68,9 trillion USD

Ümumi Daxili Məhsul (ingiliscə Gross Domestic Product (GDP)), qısaldılmış ÜDM - bir ölkənin sərhədləri çərçivəsində müəyyən bir müddət ərzində ixrac, dövlət daxili istifadə və ehtiyat üçün istehsal olunan son məhsulların və xidmətlərin toplam dəyəridir. Adambaşına düşən ÜDM, ölkədə yaşayan insanların həyat səviyyəsinin əsas göstəricilərindən biri kimi qəbul edilir.

Beynəlxalq müqayisə üçün ÜDM-u eyni bir valyutada hesablamağın iki yolu var: məzənnə və ya alıcılıq qabiliyyətinin pariteti (AQP) (daha dəqiq hesablama yoludur) yolu ilə.


Nominal və real ÜDM

Nominal ÜDM – hesablamada istehsal edilən məhsulların aktual bazar qiyməti götürülür. Bu səbəbdən nominal ÜDM məhsulun qiymət dəyişikliklərindən asılıdır - yəni inflyasiya(deflyasiya) nəticəsində məhsulun qiyməti qalxdıqda(düşdükdə) nominal ÜDM da qalxır(düşür). Məsələn, ölkədə cəmi 2 məhsul istehsal edilir, A və B məhsulları. 2007-ci ildə A məhsulundan 100 ədəd, B məhsulundan isə 200 ədəd istehsal edilib. A məhsulunun 2007-ci ildə bazar qiyməti 30, B məhsulununku isə 20 pul vahididir. Bu halda 2007-ci ildə ÜDM = 100 * 30 + 200 * 20 = 7000. 2008-ci ildə 10% inflasiya olduğu halda və istehsalın artmadığı halda nominal ÜDM 100 * 33 + 200 * 22 = 7700 olur. Gördüyümüz kimi hətta istehsalın artmadığı halda nominal ÜDM 700 pul vahidi artdı.

Məhsulun qiymətindən asılılığı aradan qaldırmaq və səhv yanaşmadan yayınmaq üçün real ÜDM hesablanır.

Fayl:Azerbaijan GDP IMF.png

Real ÜDM-da qiymət dəyişiklikləri nəzərə alınır. Bunun üçün bir il əsas götürülməli və növbəti illərdə əsas götürülmüş ilin qiymətləri tətbiq edilməlidir. Yuxarıdakı misalda 2008-ci ildə real ÜDM = 100 * 30 + 200 * 20 = 7000. Bu o deməkdir ki, əsas il olaraq 2007-ci il götürüldükdə 2008-ci ildə real ÜDM-un artımı 0%, nominal ÜDM-un artımı isə 10% təşkil edəcək.

ÜDM deflyator nominal ÜDM-un real ÜDM-a nisbətini göstərir:

Yuxarıdakı misalda 2008-ci ildə:

ÜDM-un hesablama yolları

ÜDM-u hesablamağın bir neçə yolu var:

    • IMD – İstehsal edilən son məhsulların dəyəri
    • OM – Son məhsul (İMD) üçün istifadə olunan başqa məhsulların dəyəri
    • V – Məhsul üçün vergi
    • S – Subsidiyalar
    • XÜDM = G + DG + V – S
    • XÜDM – Xalis ÜDM
    • A - Amortizasiya
    • G – Razılaşmaya əsasən hüquqi və ya fiziki şəxsin (yəni, işəgötürənin) işçisinə ödəməli olduğu məbləğlər
    • DG – Digər gəlirlər

ÜDM Azərbaycan

Fayl:Azerbaijan GDP real.png

2008-ci ilin sonunda ÜDM Azərbaycanda 31468 mln. AZN və ya 79181 mln. USD (ÜDM(AQP)) təşkil etmişdir. Adambaşına düşən ÜDM 3670 AZN və ya 9183 USD (ÜDM(AQP)) təşkil etmişdir və beynəlxalq müqayisədə Azərbaycan 82-ci yerdə qərarlaşmışdır.

Fayl:Azerbaijan Oil sector.png

80-ci illərdə bütün Sovet ölkələri kimi Azərbaycan da iqtisadi tənəzzüllə uğradı. Müstəqillik əldə edildikdən sonra da tənəzzül davam etdi. Ən az ÜDM Azərbaycanda 1995-ci ildə qeydə alınmışdır (2133 mln. AZN). 1996-ci ildən başlayaraq Azərbaycanda ÜDM-un orta real artım tempi ~16% təşkil edib. Bu çox böyük göstəricidir, lakin ÜDM-da neft sektorunun payı çox böyükdür, 59%. Qeyri neft sektorunun orta artım tempi 1998-ci ildən 2008-ci ilə kimi 10,5% olmuşdur. ÜDM-un sənayeyə düşən payı 62%, kənd təsərrüfatına 6,5%, tikintiyə 5,6%, xidmət sahələrinə 19,2% təşkil etmişdir. Qonşu ölkələrlə müqayisədə adambaşına düşən ÜDM (AQP):

Fayl:Azerbaijan GDP(PPP) p c.png

1. Rusiya - 15922 USD
2. Türkiyə - 13138 USD
3. Qazaxıstan – 11416 USD
4. İran – 11250 USD
5. Azərbaycan – 9183 USD
6. Türkmənistan – 5711 USD
7. Ermənistan – 5273 USD
8. Gürcüstan – 4863 USD

ÜDM dünyada

Dünyanın ÜDM-u 2008-ci il üçün 68999 mlrd. USD təşkil etmişdir. Ən böyük ÜDM isə Amerika Birləşmiş Ştatlarındadır, 14264 mlrd. USD. Adambaşına düşən ÜDM-a görə ilkin yerləri Qətər və Lüksemburq (İMF) tutur, ~80000 USD. ÜDM-da vətəndaşların sosial tələbləri (ədalətlilik dərəcəsi - hər bir sahədə, sığorta, sabitlik, havanın, suyun və yemək məhsullarının keyfiyyəti, istirahət üçün şərait və s.) nəzərə alınmadığına görə, adambaşına düşən ÜDM ölkədə yaşayan insanların həyat səviyyəsinin əsas göstəricilərindən biri kimi qəbul edilsə də, yeganə göstərici kimi qəbul edilə bilməz. Həyat səviyyəsinin ölçülməsində bu üsullar da kömək ola bilər:

  • Gini-Index – dövlətin gəlirlərinin vətəndaşları arasında ədalətli bölüşdürülməsini müəyyən etmək üçün bir üsul
  • İnsan İnkişafı İndeksi (İİİ) – vətəndaşların ümumi inkişafı (xalqın gəlirlərindən, vətəndaşların orta həyat müddətindən və təhsil səviyyəsindən ibarətdir)
  • Genuine Progress Indicator
  • Index of Sustainable Economic Welfare (ISEW)
  • Happy Planet Index (HPI)

Mənbələr

http://www.economy.gov.az/
http://www.imf.org/
Grundzüge der Volkswirtschaftslehre, N. Gregory Mankiw, 3. Auflage, 2004