Dağlaləsi həyəcanı: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Sonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Yeni səhifə: [[Şəkil:Tulipomania.jpg|thumb|right , 1637 yılında yayınlanan |1637 yılından bir katalogda görülen ve "Viceroy" olarak da bilinen lale. Boyutuna göre değişmekle beraber so...
(Fərq yoxdur)

17:37, 10 sentyabr 2011 tarixindəki versiya

1637 yılından bir katalogda görülen ve "Viceroy" olarak da bilinen lale. Boyutuna göre değişmekle beraber soğanı 3000 ila 4200 Hollanda Florini arasındadır. O devirde yetenekli bir zanaatkar yılda 300 florin kazanmaktaydı.[1]

Lalə çılgınlığı, digər adlarıyla Lalə balonu, Lalə spekülasiyası (Niderland dilindeki adıyla; Tulpenmanie, digər adlarıyla Tulpomanie, Tulpenwoede, Tulpengekte və Bollengekte) Hollandiya Qızıl Çağında lale (Tulipa) soğanlarının qiymətlərinin birdən həddindən artıq dərəcədə yüksəlib çöküşə keçdiyi dövrə verilən ad. [2] Fevral 1637'de Lale Çılgınlığı'nın zirvə nöqtəsində laleye əsaslanan müqavilələr qabiliyyətli bir Sənətkarın illik gəlirinin 10 qatına satılmışdır. Bu hadisə ümumiyyətlə tarixdəki ilk spekulyativ balon (və ya iqtisadi balon) olaraq bilinər. [3] Lale çılgınlığı terminden indiki vaxtda varlıq qiymətlərinin gerçək qiymətlərindən fərqliləşməsini ifadə edən bir bənzətmə olaraq istifadə edilməkdədir.[4]

Hadisə, 1841-ci ildə İngilis jurnalist Charles Mackay'ın Fövqəladə Kütləvi yanılmalar və İzdihamların Çılgınlığı (Extraordinary Popular delusions and the Madness of crowds) adlı kitabıyla məşhur hala gəlmişdir. Mackay'a görə bir nöqtədə tək bir semper Augustus soğanı üçün 12 akre (5 hektar) ərazi təklif edilmişdir. [5] Mackay, fiyatlardaki ani enişdən ötrü bu cür investorların iflas etdiyini və Hollandiya bazarlarının ciddi bir sarsıntı keçirdiyini iddia edir. Mackay'ın kitabı bu gün çox çap edilən bir klassik olsa da iddiaları itirazlarla qarşılaşmışdır. Çox elm adamı çılgınlığın Mackay tərəfindən bəhs edildiyi qədər qeyri adi olmadığını, qiymət dəyişikliyinin balona səbəb olmadığını iddia edir. [6][7]

Lalə çılgınlığı üzərindəki araşdırmalar 1630'lardan qalan məhdud və tərəfli mənbələrdən alınan məlumatlar səbəbiylə çətindir. [8][9] Hər nə qədər ümumi qəbul görməsə də bəzi müasir iqtisadçılar fiyatlardaki artım və azalışlar üçün spekulyativ bir çılgınlıktan çox bəzi rasional açıqlamalar gətirmişlər. Məsələn, bəzi digər çiçək növləri də (zanbaq kimi) ilk dəfə gətirildiyində yüksək qiymətlərlə alıcı tapmış daha sonra heyrətamiz qiymət enişləri yaşamışdır. Yüksək qiymətlərin bir səbəbi də dövrün parlamenti tərəfindən müqavilələrin aşağı bir əvəz qarşılığında ləğv edilməsinə imkan verən və qəbul edən üzərindəki riskləri azaldan bir qanun çıxaracaq olması istiqamətindəki gözləntiləri ola bilər.

Tarihçe

Hendrik Gerritsz Pot tarafından 1640’ta yapılan lale çılgınlığı benzetmesi. Çiçek tanrıçası Flora akşamcı, sarraflar ve iki suratlı bir kadınla rüzgarı arkasına alıp giderken Haarlem dokumacıları denizdeki yok oluşlarına kadar onlara eşlik ediyor.

Lalə, Avropaya XVI. əsr ortalarında Osmanlı İmperatorluğundan gətirilmiş və Hollandiyada çox etibar görmüşdür. [10] Birləşmiş Vilayetler'de Lalə dikiminin Flaman Botanist Charles de l'Écluse 1593'te Leiden Universitetində vəzifəsinə başlayıb hortus academicus adındakı botanika bağçasını qurduğunda başladığı düşünülməkdədir. [11] Özü orada İmperatorun (I. Ferdinand) elçisi Ogier də Busbecq tərəfindən Sultana göndərilən və sərt iqlim şəraitinə dözə bilən lale soğanlarının tikimine başlamışdır [12] və bunlar sürətlə məşhur hala gəlmişdir. [13]

Lalə sürətlə imrenilen lüks bir əşya və status göstəricisi halına gəldi və çox dəyişik rəng və çeşiddə özünü göstərdi. Qırmızı, sarı və ağ kimi tək rəngli olanlara Couleren, ağ zəmində çəhrayı və ya qırmızı kimi çox rəngli olanlara "Rosen", ağ üzərində bənövşəyi və ya lila rənginə sahib olanlara Violetten, sarı üzərində qırmızı qəhvəyi bənövşəyi rəngli olanlara isə "Bizarden" kimi adlar verilib. [14] Bu göz oxşayan və çox axtarılan lalə soğanları, mozaika virusunun bir növü olan lale qıran virusla yoluxmuş olmaları nəticəsində parlaq rənglər və xəttlərlə birlikdə naxışlı bir görünüşlə yetişmekteydi. [15][16]

Çiçeklerin Sessiz Hayatı Ambrosius Bosschaert tarafından (1573–1621) yıllarında Hollanda Altın Çağı olarak bilinen dönemden bir tablo

Yetiştiriciler yeni lale növlərinə mübaliğəli adlar vermişdir. İlk formaların çoxu Admirael (Admiral) ön adıyla və yetiştiricisinin adıyla birləşmiş olaraq xatırlanmışdır. Admirael van der Eijck bu şəkildə adlandırılan ehtimalla əllidən çox çeşidden ən bilinenidir. Generael ("general") digər otuz növ lalədə tapılan başqa bir ön addır. Sonradan yetişdirilən çeşitlere isə Böyük İskəndər və ya Scipio hətta "Amiraller Admiralı" kimi daha da mükəmməlçi adlar layiq görülmüşdür. Nə var ki adlandırma ölçüsüz olmaqla birlikdə lale növlərinin keyfiyyətləri böyük fərqliliklər göstərmişdir. [17]Bu növ çoxu indiki vaxtda yox olmasına baxmayaraq, bəzi "xətalı" lalələr hələ ticarətə mövzu olmaqdadır. [18]

Laleler soğanlarından yetişir və həm toxumlarından həm də tumurcuqlarından türetilebilir. Soğandan əldə edilən toxumların çiçək verən bir soğana dönüşmesi 7-12 il içində meydana gəlir. Soğanlar çiçəyə çevrildiyində soğanın əsli itir lakin onun yerində bir neçə tomurcukla birlikdə soğanın başqa bir kopiyası meydana gəlir. Uyğun şəkildə kültürlendiğinde bu tumurcuqlar öz soğanlarını yaradır. Mozaika virusu toxumlarla deyil, yalnız tumurcuqlar vasitəsilə yayılır; buna görə göz oxşayan növləri kültürlenmesi uzun illər alır. Artıma sürəti böyük nisbətdə viruslar tərəfindən zəiflədilir. Laleler Aprel və mayda yalnız bir həftəliyinə çiçək verir ikinci tumurcuqlar bundan çox qısa bir müddət sonra ortaya çıxar. Soğanlar İyundan Sentyabra qədər sökülüb satıla bilər buna görə spot bazarda qiymətlərin formalaşması bu dövrlərə təsadüf gəlmişdir. [19]

İlin geri qalanında tacirlər notarius hüzurunda mövsüm sonunda lale satın alacaqlarını nəzərdə tutan (bir cür future müqaviləsi) müqavilələr imzalamışdır. .[19] Dolayısıyla Modern Finans yöntemlerinin çoğunu geliştiren Hollandalılar dayanıklı bir mal olan lale soğanları için bir piyasa meydana getirmişlerdir.[10] Başqa sözlə Müasir Maliyyə üsullarının çoxunu inkişaf etdirən Hollandiyalılar dayanıqlı bir mal olan lalə soğanları üçün bir bazar meydana gətirmişlər. [10] Bu bazarlarda ortaya satış 1610-ci ildə qüvvəyə girən daha sonra 1621, 1631 və 1636 illərində təkrarlanan və ağırlaştırılan sərəncamlar yolu ilə qadağan edilmişdir. Ortaya satış edənlər bu sərəncamlar əsasında hökm giymemiş lakin etdikləri müqavilələrin məcburi qüvvəsi azaldılmışdır. [20]

Lale soğanı müqavilələri üçün standartlaştırılmış qiymət indeksi. Earl Thompson tərəfindən yaradılmışdır. Thompson'ın əlində 9 Fevral ilə 1 May arasında qiymət məlumatı yox idi, bu səbəbdən enişin şəkli bilinmir. Qiymətlər bilinməsə də lalə bazarının Fevral ayında birdən çökdüyü açıqdır. [21]

Çiçəklərə olan rəğbət artdıqca professional yetiştiriciler viruslu soğanlara gedərək daha çox qiymət ödemişlerdir. 1634-ci ildə fransızlardan gələn tələbin də təsiriylə bazara spekülatör girməyə başlamışdır. [22] 1636-ci ildə Hollandiyalılar mövsüm sonunda lale alışını nəzərdə tutan müqavilələrin alınıb satıldığı formel bir future bazarı meydana gətirmişdir. Tacirlər hanlarda bir yerə gəlir və alıcılar əməliyyat başına% 2.5 nisbətində 3 Florine keçməmək şərtiylə "şərab pulu" adı altında bir ödəniş ödəyərdi. Başlanğıc marjı ödenmezdi və tərəflər mübadilə otağı ilə deyil birbaşa bir-birləriylə müqavilə edərdi. Konvensiya şərtlərinin tələb etdiyi teslimatlar bazarın 1637 Fevralında çökməsi səbəbiylə heç bir zaman gerçekleştirilememiştir. Bu ticarət Haarlem'de vəba epidemiyasının yüksəlişə keçdiyi sırada reallaşdığında ölümcül risk alma şəklində bir davranış formasının inkişafını təmin etmiş ola bilər. [23]


Nadir lalələri müqavilə qiymətləri 1636 ili boyunca artmağa davam etdi. Noyabr ayında mozaika virusu ehtiva etməyən adi lalələrin də qiyməti artmağa başladı. Lale müqavilələrinə əsaslanan ticarətdə gerçək lale soğanlarının əl dəyişdirməsi söz mövzusu olmadığından, Hollandiya xalqı bu ticarətin ləyaqətini alçaldan şəkildə windhandel (külək ticarəti) olaraq adlandırmışlar. [24] Lakin 1637 Fevral ayında lalə soğanı müqavilələrinin qiymətləri birdən düşdü və lalə ticarəti dayanma nöqtəsinə gəldi. [25]

Mövcud qiymət məlumatları

1630'lu illərdə müvafiq olaraq qeyd edilən qiymət məlumatlarının yoxluğu lale çılğınlığının ölçülərinin təxmin edilməsini güçleştirmektedir. İqtisadçı Peter Garber 1633 və 1637 illəri arasında satışı edilən 39 çeşide aid 161 soğandan məlumat toplamışdır, 53'ünün "Gaergoedt and Warmondt" (GW) tərəfindən qeydi aparılmşdır. Balonun son günü olan 5 Fevral 1637 üçün son dərəcə dəyişən doxsan səkkiz qiymət məlumatı qeyd edilmişdir. satışlar birdən çox bazar mekanizması ilə reallaşdırılmışdı, loncalarda gələcək (future) müqavilələri satılır, yetiştiriciler öz spot satışlarını edir eyni zamanda notarius tərəfindən təsdiq edilmiş future müqavilələrile məşğul olurdular, mülk satışları da olurdu. Garber'a görə "Mövcud qiymət məlumatları elmalarla armutları qarışdırılmasından ibarətdir". [26]

Qalabalıqların Çılğınlığı

Tek bir Viceroy soğanı için takas edildiği iddia edilen mal sepeti[27]
İki buğday yükü 448ƒ
Dört çavdar yükü 558ƒ
Dört semiz öküz 480ƒ
Sekiz semiz domuz 240ƒ
Oniki semiz koyun 120ƒ
480 Litre Şarap 70ƒ
5250 litre bira 32ƒ
İki ton tereyağı 192ƒ
1,000 lb. peynir 120ƒ
Bir yatak 100ƒ
Bir takım elbise 80ƒ
Gümüş bir kupa 60ƒ
Toplam 2500ƒ

Lale çılğınlığının dövrümüzdəki tartışması Skoç jurnalist Charles Mackay'ın 1841-ci ildə nəşr etdiyi Fövqəladə Kütləvi yanılmalar və İzdihamların Çılgınlığı kitabı ilə başlamışdır. Mackay kitabında kütlələrin bəzən ağıldankənar davrandığını, lalə çılğınlığı hadisəsinin də bu faktın Güney dənizi balonu və Missisipi Şirkəti ilə birlikdə ən qabaqda gələn nümunələrindən olduğunu müdafiə edər. Iddialarının qaynağı böyük nisbətdə Johann Beckmann'ın "İcatlar, Keşifler və köklərin tarixi" adlı 1797-ci ildə nəşr olunan işinə dayandırır. Əsasında Beckmann'ın və bu səbəbdən Mackay'ın iddiaları 1637-ci ildə anonim yazarlar tərəfindən yaradılan üç anonim kitabçanı dayanır. [28] Mackay'ın kitabı nəsillər boyu iqtisadçılar və birja iştirakçıları arasında məşhurluğunu qorudu. Lale çılğınlığının bir spekulyativ balon kimi təqdim edən ön mühakiməli açıqlaması 80lərdən sonra iqtisadçılar tərəfindən bir çox yönü ilə çürütülse də şöhrəti davam edegelmişti

Mackay'a görə 1600'lerde lalenin artan məşhurluğu bütün bir xalqın diqqətini çəkdi; "əhalinin hamısı ən alt seqmentlərinə qədər lalə ticarətinə daxil oldu". [5] 1635-ci ildə, 40 soğanın 100,000 Florine (Hollandiya guldeni olaraq da bilinər) satıldığı qeyd edilmişdir. Karşılaştırmak lazım olsa bir ton yağ 100 Florine mal olduğu halda səriştəli bir işçi ildə 150 ​​florin qazanardı. "Səkkiz yağlı donuz" xərci isə 240 florindi. [5]([[Beynəlxalq İctimai Tarix İnstitutuna görə bir florin, 2002-ci ildəki 10.28 € 'nun alış gücünə sahib idi [29])

1636da lalələr Hollandiyanın müxtəlif şəhərlərindəki və qəsəbələrindəki birjalarda satılmışdır. Bu lalə ticarətinin cəmiyyətin bütün üzvləri tərəfindən aparılmasını təşviq etmişdir. Mackay, lalə bazarında fərziyyə etmək üçün digər növdə mülkerlerini satmağa və ya mübadilə etməyə çalışan kişilərdən də bəhs etmişdir. Məsələn hazırdakı iki semper Augustus soğanından birini almaq qarşılığında 12 akre ərazi verən və ya tək bir "Viceroy" soğanı üçün 2500 florin dəyərində bir mal səbətini verən kişiler çıxmışdır.[27]

Şablon:Quote

Hollanda'daki lale çılgınlığı hakkındaki, 1637 basımı el ilanı

Artan çılğınlıq, Mackay'ın da izah etdiyi bir neçə heyrətamiz lakin doğru olma ehtimalı zəif anekdotu də ortaya çıxardı. Söz-söhbətə görə bir dənizçi, tüccarlardan birinə aid qiymətli bir lalə soğanını səhvən udar. Tacir və ailəsi dənizçini taparaq "12 ay ərzində bütün bir tayfa bəsləyəcək kıymette bir naharı yeməkdən" dava edir. Denizci lale soğanını udduğu üçün həbsə atılar. [5] Liliaceae soğanları yeyile biler olmadığı, zəhərli olduğu və dadı da normal bir soğandan çox fərqli olduğu üçün bu hekayənin gerçək olma ehtimalı yox kimidir. [30]

Aldığı laleyi daha yüksək qiymətlə geri satmağı ümid edən xalq hər səfərində daha yüksək qiymət verirdi. Nə var ki belə bir nizam ən yüksək qiyməti verib bütün lalələri satın almadan davam edə bilməz. 1637 Fevral ayında, lalə tacirləri yaxşıca artan qiymətlərdən alıcı tapa bilməz hala gəldilər. Bazarda bu realizasyon etibarlı olduğunda lale tələbi çökdü və spekulyativ balon dövründə qiymətlər bir anda söndü. Kimiləri əlində piyasadakinin on qatına bərpa etmə taahhüdü ehtiva edən müqaviləlerle, kimiləri də bazar qiyməti ödədikləri qiymətin yalnız küsürüne bərabər gələn laləlerle qaldı. Mackay, çətinlik içindəki Hollandalıların digər tacirlərə qarşı ittihamlara girişdiyini iddia edir. [5]

Mackay'a görə panikleyen spekülatör hökumətdən imdad istədi; bu tələbləri lale alışı müqavilələrinin yüzdə on qiymətlə ləğv edilebilmesinin təmin edilməsi ilə qarşılandı. Bütün tərəfləri razı edə biləcək həll yolları çıxarılmağa çalışıldı lakin bunlar nəticəsiz qaldı. Sonunda çılğınlıq başa çatdı. Çöküşün sonunda əlində laleyle qalan fərdlərə heç bir məhkəmə müqavilə məbləğinin ödənilməsi istiqamətində qərar veremezdi, hakimlər öhdəliyin qumar yolu ilə meydana gəldiyinə qərara gəlib ödenemeyeceğine hökm etdi. [5]

Mackay digər Avropa ölkələrində də bənzər lale hadisələrinin görüldüyünü amma heç birinin Hollandiyadakı səviyyəyə gəlmədiyini ifadə etmişdir. Özü eyni zamanda laledeki qiymət enişinin uzun illər boyunca geniş bir iqtisadi çalkantıya səbəb olduğunu qarşıya qoyar. [5]

Müasir görüşlər

Dövrün ən bahalı laləsi semper Augustusu təmsil edən anonim 17. əsr suluboya rəsmi

Mackay'ın açıqlana bilməyən çılğınlıq olaraq xarakterizə etməsi 1980-ci illərə qədər eleştirilmedi və incelenmedi. [31] Lakin o zamandan günümüzə xüsusilə spekulyativ balonlara qarşı şübhəçi yaklaşımlarıyla bilinən təsirli bazarlar fərziyyəsi tərəfdarları [7] bu hadisənin səhv və əksik olaraq köçürüldüyünü bildirmişdi. Anna Goldgar 2007-ci ildəki Tulipmania adındakı akademik işində hadisənin "çox kiçik bir qrup" ilə məhdud qaldığını və döneme bağlı izah edilənlərin bir və ya iki dənə təbliğat və intihal ile əsaslandığını olduğunu iddia etmişdir. [8]Peter Garber, şarın, vəba kaçkını kütlələr tərəfindən ağrılı lale piyasasından istifadə edilərək oynanan mənasız bir əyyaş oyunundan başqa bir şey olmadığını "irəli sürür [32]

Mackay'ın çalışması cəmiyyətin geniş bir seqmentinin lale ticarətinə girdiyini qarşıya qoyarkən, Goldgar'ın arşivlenmiş müqavilələr üzərindəki işində lale ticarətinin zirvəsində belə soylular tərəfindən deyil, demək olar tamamilə tacir və iş adamları tərəfindən icra edildiyi nəticəsinə çatmışdır. [33] balondan irəli gələn iqtisadi sarsıntı çox məhdud idi. Bazardakı alıcı və satıcıların gələnlərini təyin etməyi bacaran Goldgar, maliyyə çətinlik yaşayanların sayını yarım düzineden az olaraq təsbit etmiş, onların dahi lalə üzündən çətinliyə düşdüyündən əmin olunamamıştır. [34] Bu çox da çaşdırıcı deyildir. Qiymətlər yüksəlmiş olsa belə, alıcı və satıcılar arasında pul əl dəyişdirməmişdir. Bu səbəbdən karlar satıcılar üçün heç bir zaman realizə olmamışdır. Satıcılar mənfəət gözləməsi içində kredit istifadə edərək başqa alımlar etmədiyi müddətcə fiyatlardaki eniş kimsənin pul itirməsinə səbəb olmamışdır. [35]

Rasional şərhlər

1636-37 illərində lale müqavilələrinin qiymət artımı və enişi yaşadığı mövzusunda şübhə yoxdur, lakin təəccüblü bir qiymət artımı və enişi belə bir spekulyativ balonun meydana gəlib sonra itdiyi nəticəsinə bizə səbəb ola bilməz. Lale çılgınlığının iqtisadi şar kimi qiymətləndirilə üçün lale soğanlarının qiymətlərinin daxili dəyərlərindən uzaqlaşmış olması lazım idi. Müasir iqtisadçılar fiyatlardaki artım və enişin niyə balonla sonuçlanmayabileceğini açıqlayan dəlilləri təqdim etmişdir. [36]

1630'lardaki yüksəliş Otuz İl Döyüşləri dövründə bir durğunluq dövrü ilə üst-üstə düşdü. [37] Buna görə bazar qiymətləri (heç olmasa başlanğıcda) talepteki artıma rasional bir cavab verirdi. Lakin fiyatlardaki eniş, yüksəlişə görə daha sürətli və təəccüblü şəkildə reallaşdı. 1637 Fevral ayından sonra satış məlumatlarına ümumiyyətlə tapılmayıb lakin lale soğanına dair əldə qalan bir neçə məlumat yaşanan çılgınlıktan sonra on illərdir boyunca dəyər itkisi yaşandığını göstərdi

Çiçək qiymətlərindəki dalğalanma

Garber mövcud qiymət məlumatlarını-lalenin yerini zambağa verdiyi dövr olan-19. əsr başlarındakı zanbaq qiymətləri ilə müqayisə etmiş və bənzər bir qalıb təsbit etmişdir. Zanbaq ilk dəfə yaygınlaştığında tələb güclü olduğundan bütün istehsalçılar zanbaq çıxarmağa başlamışdır. Zambaklara olan aşinalık artdığında qiymətlər də enişə keçdi. Ən bahalı soğanlar 30 il içində dəyərlərinin% 1-ine indi. [38] Garber aynı zamanda , "Az miktardaki zambak soğanının yakın zamanlarda 1 milyon Gilder’e (1987 kuru ile 480,000 Amerikan Doları’na) alıcı bulduğunu” belirterek bugün dahi çiçeklerin aşırı derecede yüksek fiyatlara çıkabileceğini göstermiştir.[39] Garber eyni zamanda, "Az miqdardakı zanbaq soğanının yaxın zamanlarda 1 milyon Gilder'e (1987 quru ilə 480,000 ABŞ Doları'na) alıcı tapdığını" ifadə edərək bu gün belə çiçəklərin həddindən artıq dərəcədə yüksək qiymətlərə çıxa biləcəyini göstərmişdir. [40] Həmçinin qiymət artımı oktyabr edilən il içində reallaşdığında yetiştiriciler qiymət artımına istehsal artımıyla cavab vermə fürsəti tapa bilmədilər. [41]

Mevzuat dəyişikliyi

1637 tarihli P.Cos. kataloğundan Admirael van der Eijck. 5 Şubat 1637'de 1045 florine satıldı.

Kaliforniya Universiteti İqtisadiyyat Professoru Earl A. Thompson 2007 məqaləsində Garber'ın şərhinin lalə soğanı sözleşmelerindeki həddindən artıq kəskin enişi açıqlamadığını ifadə etmişdir. İllik olaraq hesablanan qiymət enişi digər çiçək növlərində orta hesabla% 40 ikən lalə üçün 99.999% olmuşdur. [36] Thompson lale çılgınlığı için başka bir açıklama daha getirmiştir. Hollanda Parlamentosu lale sözleşmelerinin işleyiş şeklini değiştiren (esasen Otuz Yıl Savaşları’ndaki bir Alman yenilgisinden dolayı zarar eden Hollandalı lale üreticileri tarafından desteklenen) bir kararnameyi gündeme almıştı.[42]) Thompson lale çılgınlığı üçün başqa bir şərh daha gətirmişdir. Hollandiya parlamentinin lale müqavilələrinin işləyiş şəklini dəyişdirən (əsasən Otuz İl Savaşları'ndaki bir Alman məğlubiyyətindən görə zərər edən Hollandiyalı lale istehsalçıları tərəfindən dəstəklənən) bir kararnameyi gündəmə almışdı. [43])

«24 Fevral 1637'de Müstəqil Hollandiya Çiçekçiler Loncası daha sonra parlamentin də imzaladığı bir qərarla 30 Noyabr 1636da sonra və baharda nağd pul bazarının açılışından əvvəl yazılan bütün gələcək müqavilələrinin opsiyon müqaviləsi kimi yorumlanacağını elan etdi. Bunu etmək üçün resipientləri laleyi müqavilə qiymətindən alma zorunluluğundan qurtarıb, satıcıya kiçik nisbətdə sabit bir yüzdəylə kompensasiya etmə şərti qoyaraq etdilər. [44]}} »

Bu parlament qərarından əvvəl lale müqaviləsinin (müasir finansta gələcək əməliyyatlar müqaviləsi) alıcısı qanuni olaraq lale soğanlarını almaqla öhdəçilikli idilər. Fərman, bu müqavilələrin təbiətini dəyişdirdi, beləcə spot qiymət (bazar qiyməti) düşsə alıcı müqavilə məbləğinin hamısını ödemektense bir cəza ödənişi ödəyərək lale soğanlarını almaqdan vazgeçebilecekti. Qanundakı bu dəyişiklik müasir terminologiya ilə düşünüldüyündə gələcək əməliyyatlar müqavilələrinin opsiyon müqaviləsinə çevrilməsidir. Bu təklif 1636-ci ilin payız aylarında müzakirə edilməyə başlanmışdır; əgər investorlar bu təklifin yasalaşacağını öngörmüşlerse qiymətlər də ehtimalla artmışdır.[44]

Bu fərman müqaviləni satın alan birinə müqavilə qiymətinin yalnız 3 ½ yüzdesiyle (başqa bir deyişlə müqavilənin təxminən 1 / 30 'una) müqaviləni ləğv edə bilmə imkanı gətirmişdir. [44] Buna görə investorlar getdikcə daha bahalı müqavilələr almışlar. Bir spekülatör 100 gilder məbləğində alış müqaviləsi edib qiymətlər 100 gilderin üstünə çıxdığında aradakı farktan mənfəət və ya qiymət düşdüyündə yalnız 3 ½ gilder ödəyərək müqaviləni ləğv edə bilərdi. Bu səbəbdən 100 gilder nominal qiymətli bir müqavilə əslində 3 ½ gilderden çoxuna aid olmurdu. Fevral ayında müqavilə qiymətləri təpəyə çıxdığında Hollandiya nüfuzları dövrəyə girərək bu müqavilələrin ticarətinə son verdilər. [44]

Thompson dövr ərzində lale soğanlarındaki gerçək satışların eyni səviyyələrdə qaldığını bildirir. Bu səbəbdən Thompson, çılgınlığın əslində müqavilə yükümlülüklerdeki dəyişməyə bağlı rasional bir reaksiya olduğunu müdafiə edər. [45] Gələcək əməliyyatlar və opsiyon sözleşmelerindeki ödənişləre dair məlumatlardan istifadə edən Thompson, lalə soğanı müqaviləsi qiymətlərinin rasional iqtisadi bir modelin nəzərdə tutduğu bir şəklə yaxın olaraq dalğalandığını söyləyərək "müqavilə qiymətlərinin lale çılgınlığı əvvəlində, əsnasında və sonrasında bazar fəaliyyəti anlayışının diqqətə çarpan bir nümunəsini meydana gətirdiyini "iddia edir. [46]

Tənqidlər

Bəzi digər iqtisadçılar bu faktorların lale qiymətlərindəki təəccüblü artım və azalışları tamamilə açıklayamadığına inanar. .[47] Garber’ın teorisi sıradan lale soğanlarının sözleşmelerindeki benzer fiyat hareketlerini açıklayamadığı için eleştirilir.[4] Garber'ın nəzəriyyəsi adi lale soğanlarının sözleşmelerindeki bənzər qiymət hərəkətlərini açıqlaya bilmədiyi üçün tənqid edilir. [4] Bəzi iqtisadçılar spekulyativ balonlarla əlaqədar olaraq Amsterdam Bankının mevduatlarındaki artımı nümayiş etdirərək, bankın o dövrdə tətbiq etdiyi genişlemeci pul siyasəti kimi bəzi digər faktorları səbəb göstərmişdir. [48]

İctimai çılğınlıq və mirası

Günümüz Hollanda’sından lale tarlası görünümü Lale Hollanda’nın popüler bir simgesi olmaya devam etmektedir.

Mackay'ın hekayəsinin məşhurluğu "Fövqəladə Kütləvi dəliliklər" ın təkrar basımlarıyla davam etmişdir. Bernard Baruch (1932), Andrew Tobias (1980), ,[49] Michael Lewis (2008) və David J. Schneider (1993) kimi yazarların önsözleriyle dəfələrlə nəşr olunması təmin edilmişdir. Kitabın ən azı altı fərqli versiyası nəşr olunmuşdur.

Goldgar, lalə çılgınlığının iqtisadi və ya spekulyativ bir balon olmasa da başqa bir səbəbdən ötəri Hollandiya xalqı üçün təsirinin böyük olduğunu müdafiə edər. "Maliyyə böhranı çox az adamı təsir etmiş olsa da lalə çılgınlığının təsiri nəzərə dəyər idi. Bütün bir dəyər mühakiməsi sorğulanar hala gəldi." [50] 17. Əsrdə bir çiçək qədər məşhur bir şeyin dəyərinin çoxu adamın bir illik gəlirini aşması xəyal edilə bilər bir şey deyil. Yalnız yazın yetişən çiçəklərin qiymətlərinin qış ayında bu qədər dəlicə dalgalanmasını düşünmək "dəyər" anlayışını tam bir xaosa sürümüşdür ". [51]

Hans Gillisz. Bollongier tarafından 1639 yılında resmedilen laleler.

Beckmann və Mackay'ın yazıları kimi lalə çılgınlığından bəhs edən mənbələrin çoxu iqtisadi zərərin ölçülərini göstərən dəlillər olaraq qaynaq göstərilmişdir. Nə var ki bu Kitapçıklar şarın qurbanları tərəfindən yazılmamış, dini güdülerle ortaya çıxmışdır. Sosial gərginlik, əxlaqi nizamın pozulmasına bağlanmış "cənnət çiçəyinə maraq göstermektense dünyəvi çiçəyə maraq göstərməyin acı nəticəsi" na dəlil olaraq təqdim edilmişdir. [52] Beləcə nisbətən əhəmiyyətsiz bir iqtisadi hadisənin bir əxlaq masalı olaraq həyat tapdığı deyilə bilər.

Təxminən yüz il sonra Missisipi Şirkəti və Cənubi dənizi Şirkətinin 1720-ci illərdə batmasıyla lale dəliliyi təkrar gündəmə gəldi. [53] Johann Beckmann 1780də çılgınlıktan ilk dəfə bəhs edərkən, müqayisə etməsini dövrün müvəffəqiyyətsiz şans oyunlarıyla etdi. [54] Goldgar'ın fikrinə görə maliyyə bazarlar haqqındakı Burton Malkiel'in Borsada Rastgele Seyir (1973) və John Kenneth Galbraith'in 1987 birja böhranından dərhal sonra 1990-cı ildə yazılan A Short History of Financial Euphoria kimi maliyyə bazarları haqqında müasir məşhur kitabların əhəmiyyətli bir qisimi lale dəliliyini bir əxlaq dərsi olaraq kullanımıştır . [55][56][57] Lale bazarının keçiciliyi, Gregory Maguire'in Ögey Kızkardeşin İtirafları (1999) adlı romanına da mövzu olmuşdur. [58][59]


Lale dəliliyi, 1995-2001 dot-com şarı əsnasında yenidən məşhur bir istinad mənbəyi olmuşdur. [55] Daha da yaxın zamanlarda jurnalistlər onu riskli tutsat kreditləri böhranına bənzətmişdir. [60][61] Çılgınlığı davam edən məşhurluğunu baxmayaraq iqtisadçıları təsirli bazar fərziyyəsi ilə şərh gətirməsinə toxunan Slate'ten Daniel Gross: "Əgər bu şərhlər doğrudursa, iqtisadiyyat yazarlarının lale dəliliyini əllərinin altındakı balon benzetmeleri siyahısından silmələri lazım olacaq" şəklində şərh etmişdir. [62]


Ayrıca bakınız

Notlar

Şablon:Kaynakça

Referanslar

  • Şablon:Nl icon P.Cos (1637) – Verzameling van een meenigte tulipaanen, naar het leven geteekend met hunne naamen, en swaarte der bollen, zoo als die publicq verkogt zijn, te Haarlem in den jaare A. 1637, door P. Cos, bloemist te Haarlem. – Haarlem : [s.n.], 1637. – 75 pl. available online at Wageningen Tulip Portal. Erişim tarihi: August 11, 2008.
  • Dash, Mike, Tulipomania: The Story of the World's Most Coveted Flower and the Extraordinary Passions It Aroused, London: Gollancz, 1999, ISBN 0-575-06723-3
  • French, Doug, "The Dutch monetary environment during tulipomania" (PDF), The Quarterly Journal of Austrian Economics, 9 (1), 2006: 3–14, doi:10.1007/s12113-006-1000-6. Erişim tarihi: June 24, 2008.
  • Galbraith, J. K., A Short History of Financial Euphoria, New York: Penguin Books, 1990, ISBN 0-670-85028-4
  • Garber, Peter M., "Tulipmania", Journal of Political Economy, 97 (3), 1989: 535–560, doi:10.1086/261615 (#accessdate_missing_url)
  • Garber, Peter M. "Famous First Bubbles". The Journal of Economic Perspectives. 4 (2). 1990: 35–54. İstifadə tarixi: 2008-08-15. (subscription required)
  • Şablon:Cite book2
  • Goldgar, Anne, Tulipmania: Money, Honor, and Knowledge in the Dutch Golden Age, Chicago: University of Chicago Press, 2007, ISBN 978-0-226-30125-9
  • Hooper, William R., "The Tulip Mania", Harper's New Monthly Magazine]], 52 (340), 1876, səh. 743–746
  • Krelage, E.H., Bloemenspeculatie in Nederland, Amsterdam: P.N. van Kampen & Zoon, 1942
  • Kindleberger, Charles P.; Aliber, Robert, Manias, Panics, and Crashes: A History of Financial Crises (5th), Hoboken: Wiley, 2005, ISBN 0-471-46714-6
  • Mackay, Charles, Memoirs of Extraordinary Popular Delusions and the Madness of Crowds, London: Richard Bentley, 1841, İstifadə tarixi: 2008-08-15
  • Malkiel, Burton G., A Random Walk Down Wall Street (9th), New York: W. W. Norton, 2007, ISBN 0-393-06245-7
  • Pavord, Anna, The Tulip, London: Bloomsbury, 2007, ISBN 0-7475-7190-2
  • Pollan, Michael, The Botany of Desire, New York: Random House, 2002, ISBN 0-375-76039-3
  • Schama, Simon, The Embarrassment of Riches: an interpretation of Dutch culture in the Golden Age, New York: Alfred Knopf, 1987, ISBN 0-394-51075-5
  • Shiller, Robert J., Irrational Exuberance (2nd), Princeton: Princeton University Press, 2005, ISBN 0-691-12335-7
  • Thompson, Earl, "The tulipmania: Fact or artifact?" (PDF), Public Choice, 130 (1–2), 2007: 99–114, doi:10.1007/s11127-006-9074-4, İstifadə tarixi: 2008-08-15

Dış bağlantılar


Şablon:Link GA Şablon:Link GA Şablon:Link SM Şablon:Link SM

  1. ↑ Nusteling, H. (1985) Welvaart en Werkgelegenheid in Amsterdam 1540–1860, p. 114, 252, 254, 258.
  2. ↑ "Tulipomania: The Story of the World's Most Coveted Flower & the Extraordinary Passions It Aroused." Mike Dash (2001).
  3. ↑ Shiller, 2005. səh. 85 En eski balon olma durumu hakkındaki tartışma için bkz.
  4. ↑ 1 2 3 French, 2006. səh. 3
  5. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 "The Tulipomania", Chapter 3, in Mackay, 1841.
  6. ↑ Thompson, 2007. səh. 99
  7. ↑ 1 2 Kindleberger, 2005. səh. 115
  8. ↑ 1 2 Kuper, Simon "Petal Power" (Review of Goldgar, 2007), Financial Times, 12 Mayıs 2007. 1 Temmuz 2008’de erişildi.
  9. ↑ A pamphlet about the Dutch tulipomania Wageningen Digital Library, July 14, 2006. Erişim tarihi: August 13, 2008.
  10. ↑ 1 2 3 Garber, 1989. səh. 537
  11. ↑ Dash, 1999. səh. 59–60
  12. ↑ Goldgar, 2007. səh. 32
  13. ↑ Goldgar, 2007. səh. 33
  14. ↑ Dash, 1999. səh. 66
  15. ↑ Phillips, S. "Tulip breaking potyvirus", in Brunt, A.A., Crabtree, K., Dallwitz, M.J., Gibbs, A.J., Watson, L. and Zurcher, E.J. (eds.) (1996 onwards). Plant Viruses Online: Descriptions and Lists from the VIDE Database. Version: August 20, 1996. Erişim tarihi: August 15, 2008.
  16. ↑ Garber, 1989. səh. 542
  17. ↑ Dash, 1999. səh. 106–07
  18. ↑ Garber, 2000. səh. 41
  19. ↑ 1 2 Garber, 1989. səh. 541–42
  20. ↑ Garber, 2000. səh. 33–36
  21. ↑ Thompson, 2007. səh. 101, 109–11
  22. ↑ Garber, 1989. səh. 543
  23. ↑ Garber, 2000. səh. 37–38, 44–47
  24. ↑ Goldgar, 2007. səh. 322
  25. ↑ Garber, 1989. səh. 543–44
  26. ↑ Garber, 2000. səh. 49–59, 138–144
  27. ↑ 1 2 Mackay’a Mackay, 1841 ve Schama, 1987’ya göre tek bir soğan için bu kadar malın takas edilmesi gerçekleşmiştir, fakat Krelage (1942) ve Garber, 2000. səh. 81–83 anonim orijinal kaynağın bu şekilde yorumlanmasına itiraz ederek bu mal sepetinin sadece Hollanda Florini’nin o zamanki alım gücünü göstermesi için verildiğini öne sürer..
  28. ↑ Garber, 1990. səh. 37
  29. ↑ Goldgar, 2007. səh. 323
  30. ↑ Nova Scotia Museum
  31. ↑ Garber, 1989. səh. 535
  32. ↑ Garber, 2000. səh. 81
  33. ↑ Goldgar, 2007. səh. 141
  34. ↑ Goldgar, 2007. səh. 247–48
  35. ↑ Goldgar, 2007. səh. 233
  36. ↑ 1 2 Thompson, 2007. səh. 100
  37. ↑ Thompson, 2007. səh. 103
  38. ↑ Garber, 1989. səh. 553–54
  39. ↑ Garber, 1989. səh. 555
  40. ↑ Garber, 1989. səh. 555
  41. ↑ Garber, 1989. səh. 555–56
  42. ↑ Thompson, 2007. səh. 103–04
  43. ↑ Thompson, 2007. səh. 103–04
  44. ↑ 1 2 3 4 Thompson, 2007. səh. 101
  45. ↑ Thompson, 2007. səh. 111
  46. ↑ Thompson, 2007. səh. 109
  47. ↑ Kindleberger, Aliber, 2005. səh. 115–16
  48. ↑ French, 2006. səh. 11–12
  49. ↑ Introduction by Andrew Tobias to "Extraordinary Popular Delusions and the Madness of Crowds" (New York: Harmony Press, 1980) available on-line at Andrew Tobias, Money and Other Subjects. Erişim tarihi: August 12, 2008
  50. ↑ Goldgar, 2007. səh. 18
  51. ↑ Goldgar, 2007. səh. 276–77
  52. ↑ Goldgar, 2007. səh. 260–61
  53. ↑ Goldgar, 2007. səh. 307–09
  54. ↑ Goldgar, 2007. səh. 313
  55. ↑ 1 2 Goldgar, 2007. səh. 314
  56. ↑ Galbraith, 1990. səh. 34
  57. ↑ Malkiel, 2007. səh. 35–38
  58. ↑ Maguire, HarperCollins, 1999
  59. ↑ Goldgar, 2007. səh. 329
  60. ↑ "Bubble and Bust; As the subprime mortgage market tanks, policymakers must keep their nerve", The Washington Post, August 11, 2007. Erişim tarihi: July 17, 2008.
  61. ↑ Horton, Scott. "The Bubble Bursts", Harper's, January 27, 2008. Erişim tarihi: July 17, 2008.
  62. ↑ Daniel Gross. "Bulb Bubble Trouble; That Dutch tulip bubble wasn't so crazy after all", Slate, July 16, 2004. Erişim tarihi: July 22, 2008.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Dağlaləsi_həyəcanı&oldid=1711280"