İtaliya

İtaliya Respublikası
Repubblica Italiana

(Bayraq)
Şüar:
Rəsmi dil	İtalyan dili
Paytaxt	Roma
Prezident	Corco Napolitano
Ərazi  - Ümumi  - % Su	71-cı yer 301,336 km² 2.4%
Əhali  - Ümumi  - Əhali sıxlığı	25-ci yer 58,462,375 198.8/km²
Pul	Avro
Saat qurşağı	UTC +1
Internet TLD	.it
Telefon kodu	39

İtaliya (it. Italia), rəsmi olaraq İtaliya Respublikası (it. Repubblica italiana) - Avropanın cənubunda dövlət. Əhalisi: təxminən 58 milyon. Etnik qruplar; italyanlar – 98%, almanlar, slovenlər, albanlar, yunanlar, fransızlar. Orta uzunömürlülük (1992-ci il üçün); kişilərdə - 74 yaş, qadınlarda – 81 yaş. Doğum səviyyəsi (hər 1000 nəfərə) – 2. Ölüm səviyyəsi (hər 1000 nəfərə) – 10.

Dövlət dili: italyan dili. Turizm sahəsində işləyən hər kəs ingilis və fransız dillərini başa düşür. Alp dağlarının ətəklərində və Adriatik dənizi sahillərində alman dilini başa düşürlər. Sardiniya əhalisi katalon dialektində danışır.

Tarixi

Roma İmperiyası

Eramızın 117-ci ilində imperator Trayanın dövründə Roma İmperiyasının ərazisi

Roma İmperiyası (lat. Imperium Romanum) - e.ə. 27 - e. 476-cı illərində tarix səhnəsində Roma Respublikasını əvəz etmiş və Qədim Dünya, o cümlədən Qədim Roma tarixində əhəmiyyətli yer tutan dövlət. Bu tarixi mərhələ qədim Roma dövlətində imperator Avqustun hakimiyyətini və ondan sonrakı dövrü əhatə edir. İmperiya dövründən əvvəl 500 il ərzində mövcud olmuş Roma Respublikası bir neçə vətəndaş müharibəsi nəticəsində zəifləmişdir. O dövrdə Qədim Romada baş vermiş bəzi hadisələr - Yuli Sezarın ömürlük diktator (e.ə. 44) təyin edilməsi, Oktavianın Aktium döyüşündə qələbəsi (2 sentyabr e.ə.31) və Roma Senatının onu şərəfli Avqust adı ilə təltif etməsi (16 yanvar e.ə.27) artıq Roma Respublikasının avtokratik imperiyaya keçidi ilə əlamətdardır. Romanın ərazisi Respublika zamanında genişlənməyə başlamış və İmperator Trayanın hakimiyyəti dövründə ən yüksək nöqtəsinə - 5 900 000 km² çatmışdır. İmperiyanın bir neçə əsr ərzində belə nəhəng əraziyə malik olması nəticəsində, indiyədək müxtəlif millətlərin dillərində, dinlərində, mədəniyyətlərində, memarlıq abidələrində, fəlsəfələrində və qanunlarında Romanın dərin tarixi təsiri müşahidə olunur.

Venesiya Respublikası

Venesiya Respublikası tarixi: Qədim dövrdə Adriatik dənizinin Şimal-Qərb sahillərində indiki İtaliyanın şimalında Romalılara yaxın olan Venet tayfası yaşayırdı.697 ci ildə sakinlər Paulo Luçio Anafestonu ömürlük Başçı seçdilər.Daha sonra Anafestonun vəzifəsi "Doj" adı daşıyırdı.Hökümət əvvəlcə Qerakleyada daha sonra 742 ci ildə Malamokko şəhərinə köçürülmüşdür daha sonra 810 cı ildə səhralı Rialtoya köçdü (daha sonra burada Venesiya yarandı).806 cı ildə Venesiya şəhərləri müvəqqəti olaraq Böyük Karlın imperiyasına daxil olmuşdur.Amma artıq 812 ci ildə Venesiya Dalmasiya daxil olmaqla Bizans İmperiyasına qaytarılmışdır. Venesiya respublikası Bizans və Frank imperiyaları aralarında sərfəli və təhlükəsiz mövqeyindən istifadə edərək qısa bir müddətdə qüdrətli ticarətçi dövlətə çevrilmişdir.Venesiya flotu dəniz döyüşlərində Normanları və Sarasinləri məğlubiyyətə uğradırdılar daha sonra aşağı İtaliya deyilən yerdə Slavyanlar üzərində qalibiyyət qazanmışdılar.

İtaliya şəhərləri

Berqamo

Breşiya

Komo

Kremona

Leçço

Lodi

Mantova

Milan

Monza

Paviya

Sondrio

Varese

Belluno

Padova

Roviqo

Treviso

Venesiya

Verona

Viçenza

Sıra No.	Şəhər	Bölgə	vilayət	Əhali sayı
1	Roma	Lazio	Roma vilayəti	2.748.809
2	Milan	Lombardiya	Milan vilayəti	1.311.741
3	Neapol	Campania	Neapol vilayəti	960.082
4	Turin	Piyemonte	Turin vilayəti	908.960
5	Palermo	Siciliya	Palermo vilayəti	656.358
6	Genuya	Liquriya	Genuya vilayəti	608.769
7	Boloniya	Emilia-Romagna	Boloniya vilayəti	378.823
8	Florensiya	Toskana	Florensiya vilayəti	369.037
9	Bari	Puqliya	Bari vilayəti	319.896
10	Kataniya	Siciliya	Kataniya vilayəti	295.155
11	Venesiya	Veneto	Venesiya vilayəti	270.492
12	Verona	Veneto	Verona vilayəti	264.412
13	Messina	Siciliya	Messina vilayəti	242.812
14	Padova	Veneto	Padova vilayəti	213.518
15	Triest	Friuli-Venezia Giulia	Triest vilayəti	205.586
16	Taranto	Puglia	Taranto vilayəti	192.699
17	Breşiya	Lombardiya	Brescia vilayəti	192.116
18	Prato	Toskana	Prato vilayəti	186.821
19	Reggio Kalabria	Kalabriya	Reggio Kalabria vilayəti	186.006
20	Parma	Emilia-Romagna	Parma vilayəti	185.120
21	Modena	Emilia-Romagna	Modena vilayəti	183.527
22	Reggio nell'Emilia	Emilia-Romagna	Reggio Emilia vilayəti	168.350
23	Perucca	Umbria	Perucca vilayəti	167.579
24	Livorno	Toskna	Livorno vilayəti	160.880
25	Ravenna	Emilia-Romagna	Ravenna vilayəti	157.731
26	Cagliari	Sardunya	Cagliari vilayəti	156.680
27	Foggia	Puglia	Foggia vilayəti	152.915
28	Rimini	Emilia-Romagna	Rimini vilayəti	142.390
29	Salerno	Campania	Salerno vilayəti	139.452
30	Ferrara	Emilia-Romagna	Ferrara vilayəti	134.870
31	Sassari	Sardunya	Sassari vilayəti	130.370
32	Sirakuza	Siciliya	Siracusa vilayəti	123.448
33	Peskara	Abruzzo	Peskara vilayəti	123.206
34	Monza	Lombardiya	Monza ve Brianza vilayəti	121.678
35	Latina	Lazio	Latina vilayəti	119.116
36	Berqamo	Lombardiya	Berqamo vilayəti	118.408
37	Forli	Emilia-Romagna	Forli-Cesena vilayəti	117.871
38	Giugliano in Campania	Kampaniya	Neapol vilayəti	116.720
39	Trento	Trentino-Alto Adige	Trento (Muxtar) vilayəti	116.032
40	Vicenza	Veneto	Vicenza vilayəti	115.639
41	Terni	Umbria	Terni vilayəti	112.890
42	Novara	Piyemonte	Novara vilayəti	104.540
43	Bolzano	Trentino-Alto Adige	Bolzano vilayəti	103.609
44	Piacenza	Emilia-Romagna	Piacenza vilayəti	102.907
45	Ancona	Marche	Ancona vilayəti	102.634
46	Arezzo	Toskana	Arezzo vilayəti	99.749
47	Andria	Puglia	Barletta-Andria-Trani vilayəti	99.658
48	Udine	Friuli-Venezia Giulia	Udine vilayəti	99.432
49	Cesena	Emilia-Romagna	Forli-Cesena vilayəti	96.556
50	La Spezia	Ligurya	La Spezia vilayəti	95.447
51	Lecce	Puglia	Lecce vilayəti	95.263
52	Pesaro	Marche	Pesaro ve Urbino vilayəti	94.861
53	Alessandria	Piyemonte	Alessandria vilayəti	94.489
54	Barletta	Puglia	Barletta-Andria-Trani vilayəti	94.129
55	Catanzaro	Calabria	Catanzaro vilayəti	93.286
56	Pistoia	Toskana	Pistoia vilayəti	90.291
57	Brindisi	Puglia	Brindisi vilayəti	89.774
58	Pisa	Toskana	Pisa vilayəti	87.984
59	Torre del Greco	Campania	Napoli vilayəti	87.392
60	Como	Lombardiya	Como vilayəti	84.858
61	Lucca	Toskana	Lucca vilayəti	84.734
62	Pozzuoli	Campania	Neapol vilayəti	83.284
63	Guidonia Montecelio	Lazio	Roma vilayəti	83.156
64	Marsala	Sicilya	Trapani vilayəti	82.565
65	Treviso	Veneto	Treviso vilayəti	82.400
66	Busto Arsizio	Lombardiya	Varese vilayəti	81.936
67	Varese	Lombardiya	Varese vilayəti	81.574
68	Grosseto	Toskana	Grosseto vilayəti	81.125
69	Sesto San Giovanni	Lombardiya	Milano vilayəti	80.979
70	Casoria	Campania	Neapol vilayəti	79.732
71	Caserta	Campania	Caserta vilayəti	78.644
72	Gela	Siciliya	Caltanissetta vilayəti	77.165
73	Asti	Piyemonte	Asti vilayəti	76.246
74	Cinisello Balsamo	Lombardiya	Milano vilayəti	73.983
75	Raquza	Siciliya	Raquza vilayəti	73.455
76	L'Aquila	Abruzzo	L'Aquila vilayəti	72.592
77	Cremona	Lombardiya	Kremona vilayəti	71.990
78	Quartu Sant'Elena	Sardunya	Kagliari vilayəti	71.535
79	Pavia	Lombardiya	Pavia vilayəti	71.229
80	Lamezia Terme	Calabria	Catanzaro vilayəti	71.102
81	Massa	Toskana	Massa ve Carrara vilayəti	70.910
82	Trapani	Siciliya	Trapani vilayəti	70.688
83	Aprilia	Lazio	Latina vilayəti	69.988
84	Cosenza	Calabria	Cosenza vilayəti	69.836
85	Fiumicino	Lazio	Roma vilayəti	69.641
86	Altamura	Puglia	Bari vilayəti	69.351
87	Imola	Emilia-Romagna	Boloniya vilayəti	68.765
88	Potenza	Basilicata	Potenza vilayəti	68.542
89	Carpi	Emilia-Romagna	Modena vilayəti	68.402
90	Carrara	Toskana	Massa ve Carrara vilayəti	65.522
91	Castellammare di Stabia	Campania	Napoli vilayəti	64.667
92	Viareggio	Toskana	Lucca vilayəti	64.322
93	Fano	Marche	Pesaro ve Urbino vilayəti	63.961
94	Afragola	Campania	Neapol vilayəti	63.892
95	Vigevano	Lombardiya	Pavia vilayəti	63.231
96	Viterbo	Lazio	Viterbo vilayəti	63.125
97	Vittoria	Sicilya	Raquza vilayəti	63.033
98	Savona	Ligurya	Savona vilayəti	62.409
99	Benevento	Campania	Benevento vilayəti	62.212
100	Crotone	Calabria	Krotone vilayəti	61.482
101	Matera	Basilicata	Matera vilayəti	60.644
102	Pomezia	Lazio	Roma vilayəti	60.583
103	Caltanissetta	Siciliya	Kaltanissetta vilayəti	60.225
104	Molfetta	Puglia	Bari vilayəti	59.939
105	Marano di Napoli	Kampaniya	Neapol vilayəti	59.389
106	Agrigento	Sicilya	Agrigento vilayəti	59.108
107	Cerignola	Puglia	Foggia vilayəti	58.912
108	Legnano	Lombardiya	Milan vilayəti	58.449
109	Moncalieri	Piyemonte	Turin vilayəti	58.068
110	Foligno	Umbria	Perugia vilayəti	57.917
111	Faenza	Emilia-Romagna	Ravenna vilayəti	57.861
112	Manfredonia	Puglia	Foggia vilayəti	57.291
113	Sanremo	Ligurya	İmperia vilayəti	56.800
114	Tivoli	Lazio	Roma vilayəti	56.476
115	Avellino	Campania	Avellino vilayəti	56.422
116	Bitonto	Puglia	Bari vilayəti	56.379
117	Bagheria	Siciliya	Palermo vilayəti	56.093
118	Acerra	Campania	Neapol vilayəti	55.733
119	Cuneo	Piyemonte	Kuneo vilayəti	55.549
120	San Severo	Puglia	Foggia vilayəti	55.397
121	Olbia	Sardunya	Olbia-Tempio vilayəti	55.318
122	Modica	Siciliya	Ragusa vilayəti	55.074
123	Erkolano	Campania	Neapol vilayəti	54.980
124	Teramo	Abruzzo	Teramo vilayəti	54.979
125	Bisceglie	Puglia	Barletta-Andria-Trani vilayəti	54.663
126	Anzio	Lazio	Roma vilayəti	54.455
127	Siyena	Toskana	Siena vilayəti	54.454
128	Portici	Campania	Neapol vilayəti	54.408
129	Chieti	Abruzzo	Chieti vilayəti	54.227
130	Trani	Puglia	Barletta-Andria-Trani vilayəti	53.933
131	Cava de' Tirreni	Kampaniya	Salerno vilayəti	53.458
132	Velletri	Lazio	Roma vilayəti	53.298
133	Akireale	Siciliya	Kataniya vilayəti	52.962
134	Roviqo	Veneto	Rovigo vilayəti	52.570
135	Civitavecchia	Lazio	Roma vilayəti	52.170
136	Aversa	Campania	Kaserta vilayəti	51.658
137	Mazara del Vallo	Siciliya	Trapani vilayəti	51.429
138	Pordenone	Friuli-Venezia Giulia	Pordenone vilayəti	51.351
139	Gallarate	Lombardiya	Varese vilayəti	51.283
140	Ascoli Piceno	Marche	Ascoli Piceno vilayəti	51.238
141	Battipaglia	Campania	Salerno vilayəti	51.011
142	Kampobasso	Molise	Kampobasso vilayəti	51.003
143	Kasalnuovo di Napoli	Kampania	Napoli vilayəti	50.754
144	Scafati	Campania	Salerno vilayəti	50.739
145	Rho	Lombardiya	Milan vilayəti	50.667
146	Montesilvano	Abruzzo	Peskara vilayəti	50.642
147	Chioggia	Veneto	Venesiya vilayəti	50.609
148	Collegno	Piyemonte	Turin vilayəti	50.214
149	Skandicci	Toskana	Florensiya vilayəti	50.154

Təhsil

İtaliyada ali təhsil sistemi əsasən universitetlərdən ibatərdir. Digər tip məktəblər də mövcuddur ki, bu incəsənət akademiyaları, konservatoriyalar və 2 pizan institutudur. Bu məktəblərdə təhsil elmi-tədqiqat işlərinin aparılmasına istiqamətlənmişdir. İtaliyada 47 dövlət universiteti və dövlət lisenziyası olan 9 müstəqil universitet vardır. Bu universitetlərdə 1.5 milyona yaxın tələbə təhsil alır və 60.000-dən çox professor dərs deyir. Yalnız Romada 5 universitet var və ən böyük La Sapienza-da 200 minə yaxın tələbə təhsil alır. İtaliyada dərs ili 2 semestrə bölünür. 1-ci semestr oktyabrın ilk günlərində, 2-ci semestr isə martın ilk günlərində başlayır.

Təhsil proqramları

Bakalavr. Anqlosakson sistemində “Bakalavr” səviyyəsinə uyğun ilk diplomu laurea (C.L.) almaq üçün 4-6 il oxumaq tələb olunur. Filoloqlar bu dərəcəni 4 ildən sonra, kimyaçılar və memarlar 5 ildən sonra, həkimlər isə 6 ildən sonra ala bilərlər. Magistratura. Magistraturaya uyğun olan növbəti dərəcə - Diploma universitario (C.D.U.) adlanır. Kurs 3 il davam edir. Həmçinin iki illik Scuole dirette a fini speciali ixtisaslaşma kursu var ki, bunun nəticəsində C.D.U.-ya oxşayan dərəcə almaq olar. Doktorantura. Universitet məzunu təhsil aldığı ixtisasa görə 3 illik təcrübədən sonra doktoranturaya daxil ola bilər. Bunun üçün qəbul testindən keçmək lazımdır.

Daxilolma tələbləri və qaydası

Universitetin birinci pilləsinə daxil olan xarici tələbələr qəbul imtahanı vermirlər. Buna baxmayaraq, hər bir italyan universitetinin dil üzrə xüsusi testlə imtahan həyata keçirir. Belə testlər adətən qrammatik suallardan, mətnin tərcüməsindən və müəllimlə söhbətdən ibarət olur.

Daxil olarkən tələblər

İtalyan universitetlərinə daxil olmaq üçün aşğıdakılar lazımdır: - orta təhsilin olması + bakalavra daxil olanlar üçün 1 və ya 2 il ali məktəblərdə təhsil almaq;- italyan dilinə sərbəst yiyələnmək haqqında testdən keçmək (başlanğıcdan irəliləyənə kimi 9 ballı şkalaya görə “6” səviyyə ); CILS - italyanca vahid imtahan. İmtahana qəbul olma vaxtı – iyun və dekabrdır. www.exams.ru/it/cils.html - saytdan imtahan haqqında məlumat əldə etmək olar;- göstərilən ixtisaslar üzrə universitetə qəbul olmaq üçün sentyabrın əvvəlində uyğun olan tibb, stomatologiya, əczaçılıq, memarlıq, hüquqşünaslıq, mühəndislik ixtisasları üzrə qəbul imtahanı vermək lazımdır;- sənədlərin verilməsi üçün yalnız bir italyan ali məktəbi seçmək olar. Qəbul imtahanının uğurla verildiyi halda 5 noyabrdan gec olmayaraq gəlmə sənədlərin qeydiyyat prosesi dayandırılır.

Əhalisi

İtaliya əhalisi təxminən 58 milyondur. Etnik qruplar; italyanlar – 98%, almanlar, slovenlər, albanlar, yunanlar, fransızlar. Orta uzunömürlülük (1992-ci il üçün); kişilərdə - 74 yaş, qadınlarda – 81 yaş. Doğum səviyyəsi (hər 1000 nəfərə) – 2. Ölüm səviyyəsi (hər 1000 nəfərə) – 10.

İqlimi

İqlimi subtropik və mülayim Aralıq dənizi iqlimidir. İqlimin müxtəlifliyi coğrafi uzunluqla izah edilir. Italiyanın şimalında, Padan ovalığında subtropikdən mülayimə keçid iqlimi hökm sürür – isti yay (iyul +22C + 24 C) və soyuq qış (yanvar, təxminən 0). Italiyanın ada hissəsində iqlim Aralıq dənizi iqlim tipidir, ilin 2/3 hissəsi orada açıq mavi səma, isti və quru yay (iyulda +26C), qış idə isti və mülayim hava (yanvarda +8C +10C) müşahidə olunur. Alp dağlarını çıxmaq şərtilə qar nadir hallarda yağır. Alp dağlarında 1500 m.-dən hündür ərazilər ilin 200 günü qar ilə örtülüdür. Yarımadanın cənubunda martdan oktyabra kimi quru, isti Saxara küləyi- «sirokko» əsir. Bu dövrdə temperatur +35 C kimi yüksəlir.

İqtisadiyyatı

İtaliya öz iqtisadi inkişafına görə dünyanın aparıcı sənaye dövlətlərinin «böyük yeddiliyini» qapayır. Adambaşına ÜDM göstəricisi İtaliyada 39900 dollardır(nominal) Avropada iqtisadi cəhətdən dördüncü,dünyada isə 7-ci ən böyük ölkə İtaliyadır.Düünyada ilk 10 ən böyük məhsul ixracatçısından biri də İtaliyadır. Buraada həyat səviyyəsi hətta ABŞ,Almaniya və s. ölkələrdən də bəzi sahələrdə üstündür.Ən çox şərab ixrac edən,ən böyük turizm regionlarından olan,dünyada 4-cü ən böyük qızıl-valyuta ehtiyatı olan İtaliya Avropada 5-ci ən böyük avtomobil istehsalçısıdır. İtaliya 300 min kvadrat kilometr ərazidə yerləşən iri döv­lətdir və bu göstəriciyə görə Qərbi Avropada yalnız Fran­sadan, Ispaniyadan və Almaniyadan geri qalır. Italiya əha­lisinin sayı 58 milyon nəfərdir. Onların 94%-i ital­yan­lardır. Əslən Italiyadan olanların 20 milyondan çoxu xa­ricdə yaşayır (əsasən ABŞ-da, Fransada, AFR-də və Argen­tinada). Italiya faydalı qazıntı sarıdan kasıb dövlətlər sırasındadır. Ona görə də ölkə yanacaq idxalından, sənaye və kənd təsərrüfatı xammalının, meşə mate­rial­larının idxalından kifayət qədər güclü asılılıqda qalır, emal­edici sənaye isə əsasən idxal olunan xammalla işləyir. Ita­liyanın iqtisadi-coğrafi vəziyyəti – Aralıq dənizi hövzəsinin mərkəzi (Avropanın cənubu, Apennin yarımadası və ona bitişik olan adalar, bu adaların iriləri – Siciliya və Sar­diniya) – hələ qədimdən Avropa ölkələri ilə, həmçinin Yaxın Şərq və Şimali Afrika ölkələri ilə xarici iqtisadi əla­qə­lərin inkişafına şərait yaradırdı. Bundan başqa, Şimal və Cənub arasında tarixən təşəkkül tapmış regional müxtəlifliklə şərtlənən italyan modelinin spe­si­fikliyi ölkənin xarici əlaqələrinin inkişaf etdirilməsini və möh­kəm­ləndirilməsini diktə edir. Ikinci Dünya müharibəsindən sonra Italiya iqti­sa­diyyatı çox möhkəmləndi. Ölkə dünya bazarında bərqərar oldu və kök saldı. Kapitalın yığılma sürətinə görə Italiya yalnız Yaponiyadan geri qalırdı. Müharibədən sonrakı dövr­də Italiya ÜDM-in orta illik artım sürətinə və əmək məhsu­l­darlığına görə Qərbi Avropanın aparıcı ölkələri arasında ikinci (AFR-dən sonra), bütün Qərb dünyasında dördüncü idi. Bununla yanaşı, tarixi, siyasi və sosial xarakterli bir sıra səbəblər iqtisadi inkişaf prosesini sən­gidirdi. Ona görə də iqtisadiyyatın inkişaf dinamikası isteh­salın yüksək inkişaf sürəti və iqtisadi enişlərin, staq­na­siyaların növbələnməsi ilə xarakterizə olunurdu. XX əs­rin axırıncı onilliyində və XXI əsrin əvvəlində ölkə üçün ÜDM-in kifayət qədər stabil inkişaf templəri xarakterikdir.

Bayram və istirahət günləri

6 yanvar, pasxa bazar ertəsi, 25 aprel – faşizmdən qurtuluş günü, 1 may - əmək günü, 2 iyun – respublika elan olunması günü (Romada paradla keçir), 15 avqust – Uspeniye (ferraqosto), 1 noyabr- bütün müqəddəslərin günü, 5 noyabr, 25 dekabr - milad (adətən evdə yaxın və qohumların əhatəsində keçirilən ən sevimli bayramdır). Bundan başqa hər bir kənd və şəhər öz müqəddəsinin ad gününü qeyd edir; Roma – Petr, Milan – Amvrosiy, Turin – İoann və s. İyul və avqustda bir çox firmalar işi dayandırır və tətilə bağlanırlar. Həmçinin, milad bayramı və yeni ildə də.