Şumer: Redaktələr arasındakı fərq
k r2.7.2) (Bot redaktəsi əlavə edilir: ckb:سۆمەر |
k r2.7.2) (Bot redaktəsi çıxardılır: ckb:سۆمەر |
||
| Sətir 53: | Sətir 53: | ||
[[ca:Sumer]] |
[[ca:Sumer]] |
||
[[ceb:Sumer]] |
[[ceb:Sumer]] |
||
[[ckb:سۆمەر]] |
|||
[[cs:Sumer]] |
[[cs:Sumer]] |
||
[[cv:Шумер]] |
[[cv:Шумер]] |
||
05:11, 1 sentyabr 2012 tarixindəki versiya
|
Əyalətlər və dövlətlər
Əhali
Əlyazmalar
Dillər
Mifologiya
|
 |
Şumer – eramızdan əvvəl 6-cı minillikdən başlayaraq cənubi İkiçayarasında mövcud olmuş ən qədim insan sivilizasiyası. Sakinləri Şumer dilində danışmışlar. Şumerlərin prototürklər olmasını iddia edən bir çox alimlər var. Onlar səbəb kimi şumerlərin dilindəki bir çox sözlərin bu gün də olduğu kimi türkdilli xalqların dilində işlənməsi və ya qədim (ümumi) türk dilinin lüğətinə daxil olmasıdır.
Tarixi
Şumer dövləti Mesopotamiyada (Mesopotomiya yunan dilində "İkiçayarası" deməkdir.) Dəclə, Fərat çaylarının kəsişməsində yerləşmişdir. Mesopotamiyanın cənubu Şumerlər ölkəsi adlanırdı.
B.e.ə. III minilliyin I yarısında burada Ur, Uruk, Nippur, Laqaş şəhər dövlətləri meydana gəlmişdir. B.e.ə. XXI əsrdə Ur şəhərində Ay allahı məbədi şumerlərin memarlıq nümunəsidir. Aypara həmin dövrdən türkçülüyün rəmzi olaraq qalmışdır.
Onun ərazisi Urmiya gölündən İran körfəzinədək uzandı. III minilliyin sonunda qiyamlar nəticəsində Kuti dövləti süquta uğradı. Kutilər süqutdan sonra Mesopotomiyada hakimiyyət şumerlərin əlinə keçdi və turukkilər Mesopotamiya üzərinə yürüş etməyə başladı.
B.e.ə. XIV əsrdə Mesopotamiyada Assuriya dövləti güclənməyə başladı və Azərbaycan ərazisində yaşayan tayfaları özündən asılı vəziyyətə saldı. [1]
Mədəniyyət
İkiçayarasında meydana gəlmiş ən qədim yazı növü şəkli yazı (piktoqrafik) idi. Lakin bu yazı ilə fikri tam şəklində ifadə etmək olmurdu. Ona görə onlar b.e.ə. III minillikdə mixi yazını (xüsusi işarələrdən ibarət olan yazı sistemi) yaratdılar.Sonralar şimal hissəsində yaşayan tayfalar (babillər, akkadlar və assurlar) mixi yazını mənimsəməyə başladılar.
Həmçinin, Qədim Şumerlərdə memarlıq və incəsənət yüksək inkişaf etmişdir. Qədim Uruk sakinləri arasında memarlıq yaxşı inkişaf etmişdir. Burada ağac və tikinti materialları olmadığından inşaatda çiy kərpicdən istifadə edirdilər. Məbədlər təpəlik yerlərdə tikilirdi.
Ədəbiyyat
Şumerlər maraqlı məzmuna malik olan əfsanələr , rəvayətlər yaratmışlar.Bu rəvayətlərdə dünyanın və insanın yaranması haqqında əfsanələr, eləcə də allahların əməllərindən bəhs olunurdu.Qədim Şumerlərin ədəbiyyatında ən məşhur əsər ,,Gilqameş haqqında əfsanə"dir.Bu əfsanədə Uruk şhərinin hakimi Gilqameş , onun dostu vəhşi Enkidu və ölməzliyin axtarışı sirrindən danışılır.Əsər Akkad dilinə tərcümə edilmişdir.İlk dəfə Aşşurbanapalın kitabxanasında tapılmışdır.
Qədim Şumerlərin digər məşhur əsəri ,,Enuma Eliş" adlanır.
Zikkurat
Qədim Şumerlərdə memarlığa xas olan zikkurat 3, 5, 7 mərtəbələli məbədlər idi.Bu məbədlər b.e.ə. III minillikdən başlayaraq tikilməyə başlanılmışdır.Burada ibadətgah yerləşirdi.Zikkuratdan səma cisimlərini müşayiət etmək üçün rəsədxana kimi istifadə edilirdi.
Qaynaq
