Pinqvinlər: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k r2.7.2+) (Bot redaktəsi əlavə edilir: hy:Պինգվիններ
k r2.7.3) (Bot redaktəsi dəyişdirilir: li:Pinguïns
Sətir 116: Sətir 116:
[[la:Sphenisciformes]]
[[la:Sphenisciformes]]
[[lb:Pinguinen]]
[[lb:Pinguinen]]
[[li:Pingkwins]]
[[li:Pinguïns]]
[[lt:Pingvininiai]]
[[lt:Pingvininiai]]
[[lv:Pingvīnu dzimta]]
[[lv:Pingvīnu dzimta]]

09:15, 10 oktyabr 2012 versiyası

Pinqvinlər
Elmi təsnifat
Ranqsız:
Ranqsız:
Ranqsız:
Ranqsız:
Ranqsız:
Aləm:
Yarımaləm:
Tipüstü:
Sinif:
İnfrasinif:
Klad:
Fəsilə:
Pinqvinlər
Beynəlxalq elmi adı

Pinqvinlər (lat. Spheniscidae) — Pinqvinkimilər (Sphenisciformes) dəstəsinə aid quş fəsiləsi.

Cənub Qütbü, Yeni Zelandiya, Avstraliya, Cənubi Amerika, Cənubi Afrika və hətta Qalapaqos sahillərində yaşayırlar. Böyüklük baxımından 30 – 105 sm. arasında dəyişik 17 qədər növü bilinməkdədir. Ən iriləri olan İmperator pinqvin 45 kq. ağırlığa çatar. İsti bölgələrə doğru gedildikcə boyları kiçilər. Dənizlərdəki qabıqlılar , balıq və mürəkkəbböcəyi ilə bəslənərlər. Tükləri kuş tüklərinə heç bənzəməz. Kürəkləri qara və ya boz, qarın qisimləri ağ incə tüklərlə örtülüdür. Növlər bir-birindən, başlarındakı rəngli tükləriylə ayrılar. Quyruqları qısa və ayaqları bədənlərinin gerisində olduğundan rahatlıqla ayaqda dayana bilərlər. Dənizdə, saatda 10 dəniz mili sürətlə yüzə bilərlər. Hətta lazım olduğunda bu sürətlərini iki qatına çıxara bilərlər.

Qanadları uzun tüklər məhrum olub, qırılmadığı üçün uçmağa yaramaz. Buna qarşılıq üzərkən çox qüvvətli üzgəc vəzifəsi görər. Pinqvinlər, buz üzərində sıçrayar və çox yaxşı sürüşərlər. Sinələrinin üzərində yataraq üzgəc qanadlarının köməyiylə xizək kimi sürüşərək, quruda bir neçə yüz/üz kilometr içəriyə qədər girə bilərlər. Tək artıma mövsümlərində yumurtlamaq üçün quruya çıxarlar. Bədənlərini örtən sıx tüklər və dəri altlarındakı qalın yağ təbəqələri ilə Antarktika 'nın sıfırın altındakı dondurucu soyuqlarından qorunarlar. Bədən istiliklərini nizamlayan avtomatik bir mexanizmə sahibdirlər. Lazım olduğunda qan damarlarıyla dəriyə gedən qanı azaldaraq, yüksəldərək və tüklərini dikləşdirərək bədən istiliklərini nəzarət edərlər.

Cənub Qütbü pinqvinləri 40 °C-lik bədən istilikləriylə -40 °C-lik Antarktika soyuğuna uyğunlaşma təmin edərlər. Bədənlərindəki tük, yağ və qidalardan əldə etdikləri enerji və idarə mexanizmləriylə 80 °C-lik istilik fərqinə dözərlər.

Antarktikanın kral pinqvinləri gündə ortalama 140 dəfə suya dalayarlar. Bunun ancaq yüzdə onunda ov tuta bilərlər. Tük dibləri dəriyə yaxın qisimdə istiliyə qarşı yalıtkan bir iç təbəqə meydana gətirərək bədəni soyuqdan təhlükəsizliklə qoruyar.

Bəzi növlər, kürt dövrlərində dörd aya yaxın bir zaman aclığa söykən/dözərlər. Bu dövrədə ağırlıqları yarı yarıya düşər. Antarktika xaricində yaşayanların, su axıntıları və üzən buzlarla Cənub Qütbündən gəldikləri sanılmaqdadır.

Artıma dövrələrində bir qisimi yan-yana evləndirər quraraq yüz minlərlə fərddən hasil olan kürt koloniyaları meydana gətirər. Yuva edənlər 2 – 3 yumurta yumurtlayar. İmperator (Aptenodytes forsteri) və kral pinqvin (Aptenodytes patagonica) isə yuva etməz, bir yumurta yumurtlayar və tək yumurtalarını ayaqları üzərində və qarınlarının altındakı gerçək kürt dərisinin altında mühafizə edərək soyuqdan qoruyar. Yuva edənlərin kişiləri, dişilərinə çaxıl daşları hədiyyə edərək pərəstişkarlıq edər. Dişi, qar/qazanclar əridikcə bu daşlarla yuvasının səviyyəsini yüksəldər. Kişi və dişi sırayla kürtə yatar. Kürt dövrəsində bir şey yeməzlər. Balalar ana və ataları tərəfindən birlikdə baxılar və isidilər.

Pinqvinlər insandan qaçmadıqları üçün, yağlarından istifadə etmək istəyənlər tərəfindən çox miqdarda ovlanaraq istehlak edilir. Çıxarılan qanunlarla nəsilləri qorunmağa çalışılır. Dünyanın bir çox zooparkına da uyğunlaşma təmin etdikləri görülmüşdür.

Pinqivinləri donmaqdan qoruyan antifriz sistemi

Normal şəraitdə bir insan üçün buzun üzərində yalın ayaqla gəzmək mümkün deyil. Əgər tecrübədən keçirilsə belə bir müddətdən sonra buzda yalın ayaqla gezen adam, donma təhlükəsi ilə qarşılaşacaq.

Elə isə omür boyu buzun üzərində yalın ayaqla rahatlıqla gəzən, üstəlik bu şəkildə bədən tempraturunu tənzimləyən pinqivinlər necə olur ki, donmurlar?

Allahın Munis sənətinin mözüzəsi olan və qutbdə yaşayan imperator pinqivinləri həyatlarının boyük bir hissəsini buz üzərində gəzərək, qalan hissəsini isə okeanda qida axtararaq keçirirlər. Bəs insanlar üçün xüsusi qoruyucu vasitələr olmadan yaşamağın mümkünsüz olduğu qütbdə pinqivinlər donmadan necə yaşayırlar?

Pinqivinləri isti saxlayan vasitələr

Pinqivinlərin bədənlərinin böyük bir hissəsi su keçirməyən tüklər vasitəsiylə soyuqdan qorunur. Dərilərinin altında olan qalın yağ təbəqəsi də istilik izolyasiyasına kömək edir. Hətda yağ təbəqəsi və tüklər birlikdə o qədər güclü istilik izolyasiyası yarada bilər ki, pinqivin günəşli bir gündə həddən artıq istilənə bilər. Ancaq uca Allah yaşamaqları üçün pinqivinlərin bədənlərinin həddən artıq istilənməyinin qarşısını almaq üçün xüsusi vasitələr də yaratmışdır: Pinqivinlərin yalın olan dimdikləri və ayaqları istilik itirilməsinə səbəb olur və onların bədənlərinin sabit tempraturda qalmasına şərait yaradır.

Soyuq havalarda öncə əllərimiz və ayaqlarımız üşüyür. Bunun səbəbi qanın həyati orqanları isti saxlamaq üçün ayaqlardan və əllərdən çəkilməsidir. Qan dövranı sistemimizin bu möcüzəvi özəlliyinə bənzər bir xüsusiyyət pinqivinlərdə də vardır. Nizamlı qan paylanması sayəsində pinqivinlərin ayaqları buz üzərində donmaz.

Pinqivinlərin damarlarındakı xüsusi sistem

Pinqivinlərin ayaqlarında olan müəyyən arteriya damarları, pinqivinlərin ayaqlarındakı istiliyə uyğun olaraq qan dövranını nizamlayır. Arteriya damarları ayaqları donma səviyyəsindən bir neçə dərəcə yüksək istilikdə saxlamaq üçün lazım olan miqdarda qanla təmin edir. Elə bu tədbir sayəsində pinqivinlərin ayaqları donmur.

Şablon:Link FM Şablon:Link FM Şablon:Link FM Şablon:Link FM

  1. Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2011.
  2. IOC World Bird List Version 6.3. 2016. doi:10.14344/IOC.ML.6.3