Müəlliflik hüququ: Redaktələr arasındakı fərq
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
| Sətir 1: | Sətir 1: | ||
[[Şəkil:Copyright.svg|thumb|100px|Müəlliflik hüququnun rəmzi]] |
[[Şəkil:Copyright.svg|thumb|100px|Müəlliflik hüququnun rəmzi]] |
||
{{İntellektual mülkiyyət hüququ}} |
{{İntellektual mülkiyyət hüququ}} |
||
'''Müəlliflik hüquqları''' (''copyright'' – ingiliscə hərfi mənası köçürmə hüququ deməkdir) – [[insan]]ların [[elm]], [[ədəbiyyat]] və [[incəsənət]] [[sahə]]lərində əldə etdikləri yaradıcılıq nəticələrinin istifadəsinin hüquqi münasibətlərini tənzimləyən qaydadır. [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]] və başqa ingilis dilli dövlətlərlə [[Azərbaycan]]da mövcud olan müvafiq hüquqlar arasında müəyyən qədər fərqlər mövcuddur. Azərbaycanda müəlliflik hüququ yaradıcılıq işlərini qoruduğu halda, adı şəkilən ölkələrdə işlədilən "Copyright" ifadəsi daha çox iqtisadi maraq kəsb edir. |
|||
Müəlliflik hüququ təyinatından, dəyərindən və məzmunundan, habelə ifadə formasından və üsulundan asılı olmayaraq yaradıcılıq fəaliyyətinin nəticəsi olan həm açıqlanmış, həm də açıqlanmamış, obyektiv formada mövcud olan elm, ədəbiyyat və incəsənət əsərlərinə şamil edilir. |
|||
Müəlliflik hüququnun yaranması və həyata keçirilməsi üçün əsərin qeydiyyata alınması, yaxud hər hansı başqa üsullarla rəsmiləşdirilməsi tələb olunmur. |
|||
Müəlliflik hüququnun şamil edildiyi həm açıqlanmış, həm də açıqlanmamış əsərlər aşağıdakı obyektiv formalarda mövcud ola bilər: |
|||
yazılı (əlyazması, makina yazısı, not yazısı və s.); |
|||
şifahi (kütləvi çıxış, kütləvi ifa və s.); |
|||
səs, yaxud videoyazılma (mexaniki, maqnit, rəqəmli, optik və s.); |
|||
təsviri (rəsm, eskiz, şəkil, plan, cizgi, kino-, tele-, video-, yaxud fotokadr və s.); |
|||
həcmli — fəzavi (heykəl, model, maket, tikili və s.); |
|||
digər formalar. Əsərin hissələri (adı, personajı və s.) bu maddənin 1-ci bəndində göstərilən əlamətlərə malik olduğu və müstəqil istifadə oluna bildiyi halda müəlliflik hüququnun obyekti sayılır. |
|||
Subyektiv olaraq müəlliflik hüququ dedikdə müəllifin öz əsərini yaradığı zaman yaranan hüquq nəzərdə tutulur. Müəlliflik hüququ mülki və qeyri-mülki olaraq iki hissəyə bölünür. |
Subyektiv olaraq müəlliflik hüququ dedikdə müəllifin öz əsərini yaradığı zaman yaranan hüquq nəzərdə tutulur. Müəlliflik hüququ mülki və qeyri-mülki olaraq iki hissəyə bölünür. |
||
Müəlliflik hüququ ilə qorunma öz-özlüyündə ideyalara, proseslərə, işləmə metodlarına və ya riyazi konsepsiyalara deyil, ifadə formasına şamil edilir. |
|||
== Müəlliflik hüquqlarının pozulması == |
|||
Əsərə müəlliflik hüququ onun ifadə edildiyi maddi obyektə olan mülkiyyət hüququ ilə bağlı deyil. |
|||
== Müəlliflik hüququnun obyektləri == |
|||
Müəlliflik hüququnun obyektləri aşağıdakılardır: |
|||
ədəbi əsərlər (kitablar, broşüralar, məqalələr, mühazirələr və çıxışlar, kompüter proqramları və s.); |
|||
dram, musiqili-dram və başqa səhnə əsərləri; |
|||
xoreoqrafiya əsərləri və pantomimalar; |
|||
mətnli və ya mətnsiz musiqi əsərləri; |
|||
audiovizual əsərlər (kino-, tele-, və videofilmlər, slaydfilmlər, diafilmlər və başqa kino və teleəsərlər); |
|||
heykəltəraşlıq, rəngkarlıq, qrafika, dizayn, litoqrafiya əsərləri, qrafik hekayələr, komikslər və digər təsviri sənət əsərləri; |
|||
dekorativ tətbiqi və səhnə tərtibatı sənəti əsərləri, əl ilə toxunan xalçalar; |
|||
memarlıq, şəhərsalma və bağ-park sənəti əsərləri; |
|||
fotoqrafiya əsərləri və ona oxşar üsulla yaradılmış əsərlər; |
|||
coğrafiyaya, topoqrafiyaya və digər elmlərə aid olan xəritələr, planlar, eskizlər, illüstrasiyalar və plastik əsərlər; |
|||
törəmə əsərlər (tərcümələr, dəyişdirmələr, iqtibaslar, annotasiyalar, referatlar, xülasələr, icmallar, səhnələşdirmələr, aranjemanlar, elm, ədəbiyyat və incəsənət əsərlərinin yenidən işlənməsi); |
|||
toplular (ensiklopediyalar, antologiyalar, məlumat bazaları və materialın seçilməsinə və ya düzülməsinə görə yaradıcılıq fəaliyyətinin nəticəsi olan digər məcmuələr); |
|||
Törəmə əsərlərə və toplulara müəlliflik hüququ onların əsaslandığı və ya onlara daxil edilən əsərlərin müəlliflik hüququ obyektləri olmasından asılı olmayaraq qorunur. |
|||
teleradio verilişlərinin proqramları, kataloqlar, bukletlər, fotoalbomlar, mündəricatlar, multimedia məhsulları (əsərləri) və digər əsərlər. |
|||
Kompüter proqramları ədəbi əsərlər kimi qorunur. Kompüter proqramlarının qorunması ilkin mətn və obyekt kodu da daxil olmaqla istənilən dildə və formada ifadə edilən proqramların bütün növlərinə, o cümlədən əməliyyat sistemlərinə şamil edilir. |
|||
Müəlliflik hüququnun obyektləri |
|||
Müəlliflik hüququnun obyektləri aşağıdakılardır: |
|||
ədəbi əsərlər (kitablar, broşüralar, məqalələr, mühazirələr və çıxışlar, kompüter proqramları və s.);[20] |
|||
dram, musiqili-dram və başqa səhnə əsərləri; |
|||
xoreoqrafiya əsərləri və pantomimalar; |
|||
mətnli və ya mətnsiz musiqi əsərləri; |
|||
audiovizual əsərlər (kino-, tele-, və videofilmlər, slaydfilmlər, diafilmlər və başqa kino və teleəsərlər); |
|||
heykəltəraşlıq, rəngkarlıq, qrafika, dizayn, litoqrafiya əsərləri, qrafik hekayələr, komikslər və digər təsviri sənət əsərləri; |
|||
dekorativ tətbiqi və səhnə tərtibatı sənəti əsərləri, əl ilə toxunan xalçalar; |
|||
memarlıq, şəhərsalma və bağ-park sənəti əsərləri; |
|||
Müəllif hüquqlarının pozulması müəllif hüququ təsdiqlənmiş hər hansı bir mülkiyyətdən hüquq |
|||
sahibinin icazəsi olmadan müəllif hüququ təsdiqlənmiş mülkiyyətin və ya işin təkrar istehsal, dəyişiklik edilmə kimi xüsusi haqlarını pozmaqla istifadəsini nəzərdə tutur. |
|||
fotoqrafiya əsərləri və ona oxşar üsulla yaradılmış əsərlər; |
|||
Elektronik və audio-visual məhsulların icazəsiz təkrar istehsalı və yayılmasının ümumi adı '''piratlıq''' olaraq qəbul olunmuşdur(bu ifadənin tarixi ilk dəfə Daniel Defoenin 1703-cü ildə ''True-born Englishman'' əsərində "Bu Piratlar tərəfindən təkrarən çap olunurdu"cümləsini işlətməsilə başlanmışdır).Bu mənada qayda pozuntularınının "piratlıq"olaraq adlandırılması müəllif hüququnun yaranmasından bir qədər daha əvvəl baş vermişdir.Belə ki,1709-cu ildə yaranan və müəllif hüququyla bağlı ilk sayılan "Statue of Anne" fərmanına qədər 1557-ci ildə Stationer’s Company of London şirkətinin Kral Lisenziyası alması nəşriyyat sahəsində bu şirkətə inhisar imkani yaratmışdı. 1603 –cü ildə bu lisenziyadan kənardakı bütün fəaliyyətlər piratlıq olaraq tanınırdı. |
|||
coğrafiyaya, topoqrafiyaya və digər elmlərə aid olan xəritələr, planlar, eskizlər, illüstrasiyalar və plastik əsərlər; |
|||
Bu anlayışın istifadəsinin hüquqi bazasının yaranma tarixi elə həmin dövrlərə dayanır və günümüzə qədər daimi olaraq istifadə olunmaqdadır.Bir çox tənqidçilər bu tərz fəaliyyətlərin "piratlıq"adlandırılmasının aşağılayıcı oldugunu və haqsız olaraq onun bir çox daha ağır və pis əməllərlə bir tutulmasına qarşı olsalar da məhkəmələrdə müəllif hüquqlarının pozulması və "piratlıq"bir birini əvəz edə biləcək terminlər kimi işlədilir. |
|||
törəmə əsərlər (tərcümələr, dəyişdirmələr, iqtibaslar, annotasiyalar, referatlar, xülasələr, icmallar, səhnələşdirmələr, aranjemanlar, elm, ədəbiyyat və incəsənət əsərlərinin yenidən işlənməsi); |
|||
=== Nümunələr === |
|||
toplular (ensiklopediyalar, antologiyalar, məlumat bazaları və materialın seçilməsinə və ya düzülməsinə görə yaradıcılıq fəaliyyətinin nəticəsi olan digər məcmuələr) |
|||
Müəllif hüquqlu məhsulların qeyri-qanuni yüklənməsi və MP3 formasında İnternetdə paylaşılması MP3 faylların kəşfi və İnternetin yaranmasından sonra hətta NAPSTER şirkətinin dağılması və RIAA (Amerika Audio-Visual Məhsullar Sənayesi Assosasiyası) tərəfindən qaldırılan bir çox məhkəmə işlərinə baxmayaraq günümüzdə ən gözəçarpan nümunə olaraq qalmaqdadır. Film studiyaları tərəfindən film ekranlaşdırılmadan əvvəl kino təndiqçiləri, müxtəlif film mükafatları üzrə münsiflər heyəti üzvləri,kino sənayesi mütəxəssisləri və s. üçün yayımlanan tanıdıcı DVD-lər(Promotional Screener DVDs) icazəsiz film surətlərinin çoxaldılmasının əsas mənbəyi olduğundan MPAA(Amerika Film Assosasiyası) bir neçə dəfə bu DVD-lərin istifadəsini məhdudlaşdırmağa cəhd göstərmişdir.Filmlərin surəti həmçinin kinoteatra gizli formada kameranın gətirilib filmin lentə alınması ilə də çoxaldıla bilinir. Lakin bu halda filmin keyfiyyəti olduqca aşağı olur. |
|||
Törəmə əsərlərə və toplulara müəlliflik hüququ onların əsaslandığı və ya onlara daxil edilən əsərlərin müəlliflik hüququ obyektləri olmasından asılı olmayaraq qorunur. |
|||
Bir çox hallarda müəllif hüququ sahibləri qayda pozuntularına cavab olaraq satılan DVD-lərin üzərində xəbərdarlıq qeydlərindən istifadə etsələr də, bu bir çox hallarda alıcının qanuni haqlarına uyğun gəlmir. Belə ki ki,ABŞ-da alınan bir DVD-nin dəyişdirilməsi, satılması və ya başqasına verilməsi qanuni sayılır. |
|||
teleradio verilişlərinin proqramları, kataloqlar, bukletlər, fotoalbomlar, mündəricatlar, multimedia məhsulları (əsərləri) və digər əsərlər. |
|||
Kanada və bəzi Avropa ölkələrində isə surəti çıxarılmış audio faylların paylaşılması qanuni sayılır. |
|||
Bootleg rəsmi olaraq sənətçinin özü və ya onun bağlı olduğu şirkət tərəfindən hələ tanıdılmamış audio visual məhsulların əldə edilməsini nəzərdə tutan bir termindir. Buraya demolar və ya canlı konsertlərdən qeyri-qanuni çəkilişlər daxil edilə bilər. Musiqi həvəskarları bu termini satışa artiq çıxarılmış materialların surətinin çıxarılması olan piratlıqdan ayirmaga çalışmaq üçün istifadə etsələr də bu tərz materialların da yayımlanması hələ də qanuna ziddir. |
|||
Kompüter proqramları ədəbi əsərlər kimi qorunur. Kompüter proqramlarının qorunması ilkin mətn və obyekt kodu da daxil olmaqla istənilən dildə və formada ifadə edilən proqramların bütün növlərinə, o cümlədən əməliyyat sistemlərinə şamil edilir. |
|||
Mətnlərin icazəsiz istifadəsi də müəllif hüquqlarının pozulması hesab olunur. İnternetdə müxtəlif mətnlərin müəllifin icazəsi olmadan bir internet saytından digərinə köçürülməsi olduqca geniş yayılmışdır. Roberta Beach Jacobson Copyrights and Wrongs (Müəllif hüquqları və xətalar) məqaləsində yazıçıların işlərinin saytlar tərəfindən uyğunsuz istifadəsini tənqid etmişdir. Maraqlısı budur ki, məqalə yüzlərlə müxtəlif saytlara köçürüldüyündən onların bir çoxu bu iş üzərində müəlliflik hüququna iddialıdır və ya məqaləni oxunması üçün müəyyən haqq tələb edirlər. |
|||
== Müəlliflik hüququ ilə qorunmayan obyektlər == |
|||
=== Sample Troll === |
|||
Aşağıdakılar müəlliflik hüququnun obyektləri deyildir: |
|||
"Sample Troll" az istifadə olunan bir neologizmdir. Hal-hazırda bir çox firmalar köhnə mahnıların müəllif hüquqlarını alaraq onlardan ibarət portfel yaradır. Hər hansı bir ifaçı bu mahnıları ifa etmək istədikdə isə dərhal haqq iddiasına başlayan bu şirkətlət bir qədər aşağılayıcı bir ifadə olan "Sample Troll"şəklində adlandırılmışdır. |
|||
a) rəsmi sənədlər (qanunlar, məhkəmə qərarları, qanunvericilik, inzibati və məhkəmə xarakterli digər mətnlər), həmçinin onların rəsmi tərcümələri; |
|||
=== Müəllif hüquqlarının pozulmasına qarşı dünya ölkələrinin əməkdaşlığı === |
|||
Serverlərin imkan verdiyi İnternet zəminli müəllif hüquqları pozuntuları bu barədə daha aşağı sərtlikdə qaydaları olan ölkələr üçün daha geniş yayılmış bir təcrübədir.BPİ (Britanya Audio Visual Məhsullar Sənayesi) nümayəndəsi Matt Philipsin sözlərinə görə Şərqi Avropa və post Sovet ölkələrindəki bu barədəki zəif qanunlar bu tərz qayda pozuntularının qarşısını almağa ciddi əngəl təşkil edir.Müəllif hüququ sahibləri hökümət lobbiləri və başqa şəkillərdə bu növ fəaliyyətlərlə mübarizə aparmağa çalışırlar. |
|||
b) dövlət rəmzləri və nişanları (bayraqlar, gerblər, himnlər, ordenlər, pul nişanları, digər dövlət rəmzləri və nişanları); |
|||
*[[Rusiya]] höküməti www.allofmp3.com saytının bağlanılması ilə bağlı [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]]-ın tələbilə razılaşmışdır. |
|||
*[[Çin]] höküməti ABŞ Media Assosasiyası ilə onlayn müəllif hüququ pozuntularının qarşısının alınması ilə bağlı Memorandum imzalamışdır. |
|||
v) xalq yaradıcılığı (folklor) nümunələri |
|||
=== Qanunlar === |
|||
== Müəlliflik hüququnun yaranması. Müəlliflik prezumpsiyası== |
|||
Müəllif hüquqları pozuntularına dair ən mühüm beynəlxalq razılaşma [[1886]]-ci ildəki Bern Konvensiyasıdır. ABŞ [[1988]]-ci ildə razılaşmanın ilkin halının Parisdə qəbul olunmasından 100 il sonra Bern Konvensiyasi İcra Aktıyla birlikdə bu razılaşmanı imzalayan 80-ci ölkə oldu.ABŞ bu razılaşmanı bir vacib istisna xaricində qəbul etdi:Bern Konvensiyasının 6-ci maddəsi olan mənəvi haqlarının tanınması maddəsi. Mənəvi hüquqlar müəllif hüququ sahibinə onun reputasiyası və ya şərəfinə zərər verə biləcək sözu gedən işlə bağlı hər hansı bir təhrifə,dəyişikliyə və hər hansı digər dəyəri azaldıcı hərəkətə etiraz etmə haqqını verirdi.ABŞ İcra Aktında xüsusilə Konvensiyanın qəbulunun başqa heç bir hüquqa təsir etməyəcəyini vurğulamışdır.Nəticə olaraq ABŞ digər Bern Konvensiyasi ölkələrilə müqayisədə mənəvi haqqlarının pozulmasına qarşı ən az müdafiəni təmin edən ölkə oldu |
|||
Əsəri yaradan şəxs onun müəllifi sayılır. Əsərə müəlliflik, digər sübutlar yoxdursa, adı altında açıqlanmış şəxsə məxsusdur. |
|||
==== Britaniya qanunları ==== |
|||
Müstəsna müəlliflik hüququnun sahibinin əsərə öz hüquqlarını bildirməsi üçün əsərin hər hansı nüsxəsində göstərilən və üç ünsürdən ibarət olan müəlliflik hüququnu qoruma nişanından istifadə etmək hüququ vardır: |
|||
[[2002]]-ci ildə Copyright and Trade Marks(Müəllif hüquqları və Əmtəə Nişanları) olaraq dəyişdirilən The Copyright,Designs and Patents(Müəllif hüquqları,Lahiyələr və Patentlər)(1988) qanunu hal-hazırda müəllif hüquqlarını müdafiə edən başlıca qanundur. Müəllif hüquqlu məhsulların icazəsiz yüklənməsi və yayımlanması üzrə şəxslər görüləcək sivil tədbirlərlə üzləşməlidirlər. ABŞ-da olduğu kimi istifadəçinin IP adresini təyin etmək və ISP(Internet Service Provider) vasitəsilə internet hesabının sahibini aşkar etmək mümkündür. |
|||
2006-cı ildə Milli İstehlakçı Şurasının apardığı tədqiqata əsasən Britaniya yeniyetmələrinin yarıdan çoxu musiqi faylların qeyri-qanuni yükləməklə müəllif hüquqlarını pozur və onların 59%-i şəxsi istifadə üçün faylların yüklənməsini qeyri-qanuni hesab etmir. Bununla bele MP3 faylların yüklənməsi hal hazırda ölkədə qeyri-qanunidir. 2008-ci ilin yanvarında hökümət müəllif hüquqları qanununa şəxsi istifadə üçün surət çıxarmanı qanuniləşdirən dəyişiklik etməyi təklif etdi. |
|||
dairəyə alınmış S latın hərfi — ©; |
|||
Britaniya müəllif hüquqları qanunu istehlakçı müdafiəsi qrupları tərəfindən lazımsız dərəcədə sərt və müasir olmamaqla ittiham edilmişdir. |
|||
müstəsna müəlliflik hüquqlarının sahibinin adı (fiziki və hüquqi şəxslər); |
|||
Birləşmiş Krallıqda cinayət xarakterli fəaliyyətlərə daxildir: |
|||
əsərin ilk dəfə dərc edildiyi il. |
|||
*Satış və ya icarə məqsədli surətlərin çoxaldılması; |
|||
Əsərin anonim və ya təxəllüslə dərc edildiyi hallarda (müəllifin təxəllüsünün onun şəxsiyyətini şübhə altında qoymadığı hallar istisna olmaqla) əsərdə adı göstərilən naşir, digər sübutlar olmadıqda, bu Qanuna uyğun olaraq müəllifin nümayəndəsi sayılır və bu simada müəllifin hüquqlarını qorumaq və həyata keçirmək səlahiyyətinə malikdir. Bu müddəa müəllifin öz şəxsiyyətini açıqladığı və müəllifliyini bəyan etdiyi ana qədər qüvvədə qalır. |
|||
*Qeyri-qanuni surətlərin idxalı(şəxsi istifadə istisna olmaqla; |
|||
*Müəllif hüququ sahibinin maddi nəticələrinə təsir göstərə biləcək miqdarda surətlərin yayılması; |
|||
*Qeyri-qanuni çoxaldılmanı təmin edən avadanlığın yaradılması və ya ona sahiblik; |
|||
*Qeyri-qanuni surətlərin satış və icarə üçün təklif edilməsi və ya kütləvi şəkildə nümayişi və.s |
|||
Kütləyə çatdırılmış və ya çatdırılmamış əsərə müstəsna müəlliflik hüquqlarının sahibləri onu müəlliflik hüququnun qüvvədə olduğu müddətdə Azərbaycan Respublikasının müəlliflik hüquqları sahəsində fəaliyyət göstərən müvafiq icra hakimiyyəti orqanında qeydiyyatdan keçirə bilərlər. |
|||
Yuxarıda adı çəkilən hallara görə cəza tədbirləri cinayət halının ağırlıq dərəcəsindən asılı olaraq dəyişə bilir. Bəzi hallarda cəza 6 ay həbs olduğu halda bəzən bu rəqəm 10 ilə qədər yüksələ bilir. |
|||
Əsəri qeydiyyatdan keçirən hüquq sahibinə nümunəsi müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təsdiq edilmiş şəhadətnamə verilir. |
|||
=== Oğurluqla müqayisə === |
|||
Şərikli əsərlərdən istifadə hüququ bütövlükdə onu birgə yaratmış müəlliflərə məxsusdur. |
|||
Bir çox hallarda Elektronik Oğurluqa Yox Aktında([[1997]]) olduğu kimi müəllif hüququ pozuntusu oğurluqla eyniləşdirilir lakin müəyyən mənada onlar fərqlidir. İstər oğurluq istərsə də müəllif hüququ pozuntusu müəyyən maddi ziyana səbəb olsa da burada əsas fərq 2-ci halda əsl sahibin istifadə hüququnu itirməməsi və hələ də obyektdən istifadə edə bilməsidir. |
|||
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ |
|||
Müəlliflik hüququ əsərin yaradılması ilə yaranır, müəllifin bütün həyatı boyu və onun ölümündən sonra 70 il müddətində qüvvədə qalır. Müəllifin şəxsi hüquqlarının qorunması müddətsizdir.Əsərə müəlliflik hüququnun qüvvədə olma müddəti qurtardıqda əsər ictimai varidata keçir. |
|||
Müəlliflik hüququ vərəsəlik qaydasında qanun və ya vəsiyyətnamə üzrə keçir. |
|||
Britaniya Hökümətinin hesabatlarında onlayn piratlıq oğurluğun bir forması kimi tanınır: "Hər hansı bir yolla aparılan yükləmələr oğurluğun sivil formasıdır" |
|||
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- |
|||
Əsas mənbə Müəlliflik hüququ və əlaqəli hüquqlar haqqında Azərbaycan Respublİkasının Qanunu |
|||
Aşağıdakı linkə klik edib, qanunu oxuya və ya yükləyə bilərsiniz. |
|||
http://e-qanun.az/print.php?internal=view&target=1&docid=4167&doctype=0 |
|||
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- |
|||
== Həmçinin bax == |
== Həmçinin bax == |
||
* [[Azərbaycan Respublikası Müəllif Hüquqları Agentliyi]] |
* [[Azərbaycan Respublikası Müəllif Hüquqları Agentliyi]] |
||
07:36, 12 dekabr 2012 tarixindəki versiya
Müəlliflik hüququ təyinatından, dəyərindən və məzmunundan, habelə ifadə formasından və üsulundan asılı olmayaraq yaradıcılıq fəaliyyətinin nəticəsi olan həm açıqlanmış, həm də açıqlanmamış, obyektiv formada mövcud olan elm, ədəbiyyat və incəsənət əsərlərinə şamil edilir.
Müəlliflik hüququnun yaranması və həyata keçirilməsi üçün əsərin qeydiyyata alınması, yaxud hər hansı başqa üsullarla rəsmiləşdirilməsi tələb olunmur.
Müəlliflik hüququnun şamil edildiyi həm açıqlanmış, həm də açıqlanmamış əsərlər aşağıdakı obyektiv formalarda mövcud ola bilər:
yazılı (əlyazması, makina yazısı, not yazısı və s.);
şifahi (kütləvi çıxış, kütləvi ifa və s.);
səs, yaxud videoyazılma (mexaniki, maqnit, rəqəmli, optik və s.);
təsviri (rəsm, eskiz, şəkil, plan, cizgi, kino-, tele-, video-, yaxud fotokadr və s.);
həcmli — fəzavi (heykəl, model, maket, tikili və s.);
digər formalar. Əsərin hissələri (adı, personajı və s.) bu maddənin 1-ci bəndində göstərilən əlamətlərə malik olduğu və müstəqil istifadə oluna bildiyi halda müəlliflik hüququnun obyekti sayılır.
Subyektiv olaraq müəlliflik hüququ dedikdə müəllifin öz əsərini yaradığı zaman yaranan hüquq nəzərdə tutulur. Müəlliflik hüququ mülki və qeyri-mülki olaraq iki hissəyə bölünür.
Müəlliflik hüququ ilə qorunma öz-özlüyündə ideyalara, proseslərə, işləmə metodlarına və ya riyazi konsepsiyalara deyil, ifadə formasına şamil edilir.
Əsərə müəlliflik hüququ onun ifadə edildiyi maddi obyektə olan mülkiyyət hüququ ilə bağlı deyil.
Müəlliflik hüququnun obyektləri
Müəlliflik hüququnun obyektləri aşağıdakılardır:
ədəbi əsərlər (kitablar, broşüralar, məqalələr, mühazirələr və çıxışlar, kompüter proqramları və s.);
dram, musiqili-dram və başqa səhnə əsərləri;
xoreoqrafiya əsərləri və pantomimalar;
mətnli və ya mətnsiz musiqi əsərləri;
audiovizual əsərlər (kino-, tele-, və videofilmlər, slaydfilmlər, diafilmlər və başqa kino və teleəsərlər);
heykəltəraşlıq, rəngkarlıq, qrafika, dizayn, litoqrafiya əsərləri, qrafik hekayələr, komikslər və digər təsviri sənət əsərləri;
dekorativ tətbiqi və səhnə tərtibatı sənəti əsərləri, əl ilə toxunan xalçalar;
memarlıq, şəhərsalma və bağ-park sənəti əsərləri;
fotoqrafiya əsərləri və ona oxşar üsulla yaradılmış əsərlər;
coğrafiyaya, topoqrafiyaya və digər elmlərə aid olan xəritələr, planlar, eskizlər, illüstrasiyalar və plastik əsərlər;
törəmə əsərlər (tərcümələr, dəyişdirmələr, iqtibaslar, annotasiyalar, referatlar, xülasələr, icmallar, səhnələşdirmələr, aranjemanlar, elm, ədəbiyyat və incəsənət əsərlərinin yenidən işlənməsi);
toplular (ensiklopediyalar, antologiyalar, məlumat bazaları və materialın seçilməsinə və ya düzülməsinə görə yaradıcılıq fəaliyyətinin nəticəsi olan digər məcmuələr);
Törəmə əsərlərə və toplulara müəlliflik hüququ onların əsaslandığı və ya onlara daxil edilən əsərlərin müəlliflik hüququ obyektləri olmasından asılı olmayaraq qorunur.
teleradio verilişlərinin proqramları, kataloqlar, bukletlər, fotoalbomlar, mündəricatlar, multimedia məhsulları (əsərləri) və digər əsərlər.
Kompüter proqramları ədəbi əsərlər kimi qorunur. Kompüter proqramlarının qorunması ilkin mətn və obyekt kodu da daxil olmaqla istənilən dildə və formada ifadə edilən proqramların bütün növlərinə, o cümlədən əməliyyat sistemlərinə şamil edilir.
Müəlliflik hüququnun obyektləri
Müəlliflik hüququnun obyektləri aşağıdakılardır:
ədəbi əsərlər (kitablar, broşüralar, məqalələr, mühazirələr və çıxışlar, kompüter proqramları və s.);[20]
dram, musiqili-dram və başqa səhnə əsərləri;
xoreoqrafiya əsərləri və pantomimalar;
mətnli və ya mətnsiz musiqi əsərləri;
audiovizual əsərlər (kino-, tele-, və videofilmlər, slaydfilmlər, diafilmlər və başqa kino və teleəsərlər);
heykəltəraşlıq, rəngkarlıq, qrafika, dizayn, litoqrafiya əsərləri, qrafik hekayələr, komikslər və digər təsviri sənət əsərləri;
dekorativ tətbiqi və səhnə tərtibatı sənəti əsərləri, əl ilə toxunan xalçalar;
memarlıq, şəhərsalma və bağ-park sənəti əsərləri;
fotoqrafiya əsərləri və ona oxşar üsulla yaradılmış əsərlər;
coğrafiyaya, topoqrafiyaya və digər elmlərə aid olan xəritələr, planlar, eskizlər, illüstrasiyalar və plastik əsərlər;
törəmə əsərlər (tərcümələr, dəyişdirmələr, iqtibaslar, annotasiyalar, referatlar, xülasələr, icmallar, səhnələşdirmələr, aranjemanlar, elm, ədəbiyyat və incəsənət əsərlərinin yenidən işlənməsi);
toplular (ensiklopediyalar, antologiyalar, məlumat bazaları və materialın seçilməsinə və ya düzülməsinə görə yaradıcılıq fəaliyyətinin nəticəsi olan digər məcmuələr)
Törəmə əsərlərə və toplulara müəlliflik hüququ onların əsaslandığı və ya onlara daxil edilən əsərlərin müəlliflik hüququ obyektləri olmasından asılı olmayaraq qorunur.
teleradio verilişlərinin proqramları, kataloqlar, bukletlər, fotoalbomlar, mündəricatlar, multimedia məhsulları (əsərləri) və digər əsərlər.
Kompüter proqramları ədəbi əsərlər kimi qorunur. Kompüter proqramlarının qorunması ilkin mətn və obyekt kodu da daxil olmaqla istənilən dildə və formada ifadə edilən proqramların bütün növlərinə, o cümlədən əməliyyat sistemlərinə şamil edilir.
Müəlliflik hüququ ilə qorunmayan obyektlər
Aşağıdakılar müəlliflik hüququnun obyektləri deyildir:
a) rəsmi sənədlər (qanunlar, məhkəmə qərarları, qanunvericilik, inzibati və məhkəmə xarakterli digər mətnlər), həmçinin onların rəsmi tərcümələri;
b) dövlət rəmzləri və nişanları (bayraqlar, gerblər, himnlər, ordenlər, pul nişanları, digər dövlət rəmzləri və nişanları);
v) xalq yaradıcılığı (folklor) nümunələri
Müəlliflik hüququnun yaranması. Müəlliflik prezumpsiyası
Əsəri yaradan şəxs onun müəllifi sayılır. Əsərə müəlliflik, digər sübutlar yoxdursa, adı altında açıqlanmış şəxsə məxsusdur.
Müstəsna müəlliflik hüququnun sahibinin əsərə öz hüquqlarını bildirməsi üçün əsərin hər hansı nüsxəsində göstərilən və üç ünsürdən ibarət olan müəlliflik hüququnu qoruma nişanından istifadə etmək hüququ vardır:
dairəyə alınmış S latın hərfi — ©;
müstəsna müəlliflik hüquqlarının sahibinin adı (fiziki və hüquqi şəxslər);
əsərin ilk dəfə dərc edildiyi il. Əsərin anonim və ya təxəllüslə dərc edildiyi hallarda (müəllifin təxəllüsünün onun şəxsiyyətini şübhə altında qoymadığı hallar istisna olmaqla) əsərdə adı göstərilən naşir, digər sübutlar olmadıqda, bu Qanuna uyğun olaraq müəllifin nümayəndəsi sayılır və bu simada müəllifin hüquqlarını qorumaq və həyata keçirmək səlahiyyətinə malikdir. Bu müddəa müəllifin öz şəxsiyyətini açıqladığı və müəllifliyini bəyan etdiyi ana qədər qüvvədə qalır.
Kütləyə çatdırılmış və ya çatdırılmamış əsərə müstəsna müəlliflik hüquqlarının sahibləri onu müəlliflik hüququnun qüvvədə olduğu müddətdə Azərbaycan Respublikasının müəlliflik hüquqları sahəsində fəaliyyət göstərən müvafiq icra hakimiyyəti orqanında qeydiyyatdan keçirə bilərlər.
Əsəri qeydiyyatdan keçirən hüquq sahibinə nümunəsi müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təsdiq edilmiş şəhadətnamə verilir.
Şərikli əsərlərdən istifadə hüququ bütövlükdə onu birgə yaratmış müəlliflərə məxsusdur.
Müəlliflik hüququ əsərin yaradılması ilə yaranır, müəllifin bütün həyatı boyu və onun ölümündən sonra 70 il müddətində qüvvədə qalır. Müəllifin şəxsi hüquqlarının qorunması müddətsizdir.Əsərə müəlliflik hüququnun qüvvədə olma müddəti qurtardıqda əsər ictimai varidata keçir.
Müəlliflik hüququ vərəsəlik qaydasında qanun və ya vəsiyyətnamə üzrə keçir.
Əsas mənbə Müəlliflik hüququ və əlaqəli hüquqlar haqqında Azərbaycan Respublİkasının Qanunu Aşağıdakı linkə klik edib, qanunu oxuya və ya yükləyə bilərsiniz. http://e-qanun.az/print.php?internal=view&target=1&docid=4167&doctype=0
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
