Arilər

Arilər – Hind-fars mənşəli xalqların ümumiləşdirilmiş qədim adıdır. Müasir İranın adı buradandır; qədim İran dilində aquapat – "arilər ölkəsi" və ya "padşahlığı" deməkdir.

Məlum olduğu kimi, irandilli tayfa və qəbilələr indiki İran ərazisinə b.e.ə. IX əsrdə (bəzilərinin fikrincə, e.ə. XI və ya X əsrdə) gəlmişlər. Həmin tayfaların bir hissəsi IX əsrin II yarısında Elam dövlətinin (e.ə. 2500-644) Parsua adlanan ərazisində məskunlaşmış və artıq e.ə. VI əsrdə məntəqənin çoxluq təşkil edən əsas əhalisinə çevrilmişlər. Parsuada məskunlaşan irandilli əhali bir neçə tayfadan ibarət idi, bəziləri onlardan üçünün, digərləri yeddisinin daha mühüm rol oynadığını qeyd edirlər. Həmin tayfalar özlərini arya, dillərini arya dili adlandırırdılar.

Parsuada məskunlaşmış irandilli (arya) tayfaların tayfa ittifaqında birləşməsindən sonra qısa müddət ərzində böyük imperiya təsis etmələri tarixi qanunauyğunluq idi, çünki tarixdə bir çox xalqlar həmin mərhələdə böyük dövlətlər, imperiyalar (hunlar, germanlar, Səlcuqlar, monqollar və s.) yaratmışlar. Böyük imperiyanın təşkil edilməsi və Əhəməni dövlətinin, necə deyərlər, milli siyasəti arya xalqının formalaşması və onun etnogenetik, antropoloji xüsusiyyətinə mühüm təsir göstərirdi. Tarixi ədəbiyyatda göstərildiyi kimi, şəhərli aryalılar tam hüquqlu azad adamlar idilər, digərləri ya hüquqsuz azad, ya yarı-azad adamlar idi. Bundan əlavə aryalılar bac-xərac, vergi, rüsum ödəməkdən, icbari fiziki işlərdə (tikinti və s.) işləməkdən azad idilər. İmperiyada bütün yüksək, sonralar hətta orta, bəzən aşağı, hərbi və mülki vəzifələrə ilk növbədə aryalar təyin edilərdi. Ona görə aryalılar böyük məmur təbəqəsi təşkil edirdilər. Nəhayət, aryalılar dövlətin yaradıcısı və dayağı kimi orduda xüsusi mövqeyə malik idilər. Aryalılar imperiya ordusunun və onun elitar birləşməsi olan "ölməzlərin" özəyini təşkil edirdilər. Əsas yüksək hərbi vəzifələrə də aryalılar təyin olunurdu. Əhəməni sülaləsinin milli siyasəti, qeyd edildiyi kimi, imperiyanın ölçüləri səbəbindən arya xalqının sonrakı formalaşma prosesinə özünəməxsus şəkildə təsir edirdi. İmperiya yarandığı andan arya xalqı hakim milli azlığa çevirildi. Tarixi məlumatlara görə, Daranın hakimiyyəti illərində imperiyada birləşdirilmiş 70 tayfa, xalqın ümumi sayı 50 mln. nəfərə çatırdı. Arya xalqının sayı haqqında isə müxtəlif məlumatlar vardır. Bəziləri İran yaylasının bütün əhalisinin, digərləri yalnız aryalıların 1 mln. nəfərdən az olduğunu, üçüncülər isə aryalıların cəmi 200 min nəfər olduqlarını qeyd edirlər. Tarixi analogiya əsasında 3, 7, hətta 10 tayfanın ümumi sayının 200 min nəfər olduğunu qəbul etmək olar.

Əhəməni imperiyasının geniş əraziləri, müxtəlif inkişaf səviyyəsində olan tayfa və xalqları əhatə etməsi, arilərin hakim milli azlıq olması, dövlətin idarə sisteminin bütün həlqələrini öz əllərində saxlamaq siyasəti yeritməsinin onların etnogenetik, etnomədəni xüsusiyyətlərinin transformasiyaya uğramasına həlledici təsiri olmalı idi.

Aryalılar icma-qəbilə quruluşunun dağılma mərhələsini yaşadıqlarından onların arasında tayfa-qəbilə, patriarxal münasibətlər hələ çox güclü idi və siyasi sistemdə özünüqoruma amili kimi çıxış edirdi. Arilər hələ monoqam ailə səviyyəsinə yüksəlməmiş və matriarxat qaydalarından azad dola bilməmişdilər. Belə ki, "qanunla" arilərin çoxlu arvadı və kənizi ola bilərdi. Təkcə Əhəməni sülaləsinin üzvləri deyil, bütün arilər arasında yaxın qohumlar, hətta doğma bacılar ilə evlənmə adi qayda idi, geniş yayılmışdı. Ari qanunları qadınların yadlara görünməsini qadağan edirdi. Hökmdarın arvadı və kənizlərini heç kim görə bilməzdi, görənləri ölüm cəzası gözləyirdi. Hökmdar və əyanlar qadınları qapalı şəraitdə saxlayır və özləri ilə hər hansı bir yerə aparmalı olduqda da, qapalı, örtülü arabalarda aparırdılar. Halbuki Babilistan və Misirdə qadınlar geniş azadlıq və sərbəstliyə malik olub ictimai-iqtisadi həyatda yaxından və fəal iştirak edirdilər.

Kök tarixləri

Türk tarixi ilə azacıq tanış olan tədqiqatçı Azərbaycan tarixini araşdırarkən türklərin, bu yurdun əzəli sahibi və sakini olmalarına dair elə faktlar əldə edir ki, az qala çaşıb qalır. Belə vəziyyətdə həmin tədqiqatçı bilmir mövcud faktlara inansın yoxsa Ariyaçı (Ariya, Hind-Avropa dilli xalqlara xüsusilə iran dilli xalqlara aid uydurma soyun adıdır.) tarixçilərin milyardlarla insanlarda formalaşdırdığı təsəvvürə. Absurd "ariayizm" nəzəriyəsi neçə əsrdir, dünya imperialistləri və onların çaldığı havaya oynayan bəzi iran tarixçiləri tərəfindən bəşəriyyətə, xüsusilə Azərbaycan türklərinə aşılanır. Bu absurd nəzəriyyə o qədər güclü təbliğ olunur ki, təəssüflə tarixi gerçəklikləri pərdələyə bilib. Mövzudan kənara çıxsaq da məsələyə aydınlıq gətirmək məqsədilə qısa şəkildə ariyaçıların oyunbazlıqlarına işarə etmək məcburiyyətindəyik:

Qərbdə irqçı baxışlı alimlər, onların təsirinə düşənlər özlərində kimlik hissi yaratmaq məqsədilə, xəyalı da olsa yeni və guya üstün soy anlayışı formalaşdırmağa başladılar. "Dilçilər arasında yayılan bu absurd və xəyali fikirlərin davamında Kristiyən Lasen israr etdi ki, Hind-Jermən və ya Hind- Avropa qohum dilləri qrupuna "ariyai" adı verilsin, ariyai adı ilk insan qrupuna da aid edilsin"

Bir çox belə irqçılar, o cümlədən "Qobino müstəmləkəçi kapitalist ölkələri və hətta müstəmləkə edilmiş ölkələrin tarixçi, siyasətçi və yazıçılarının baxışı və təfəkkürünə təsir göstərib, heç bir elmi və tarixi əsası olmayan "ariya soyu nəzəriyyəsini" onlara aşılayıb, yaymağa başladılar".Daha sonra "şərqşünaslarla müstəmləkəçi dövlətlər bilərək və ya bilmədən əməkdaşlıq edirlər. şərqşünaslar, şərqi təsəvvürlərində tanımğa, müstəmləkəçilər isə şərqə yiyələnməyə başladılar. Bu məsələnin baş tutmasında müstəmləkəçi siyasətçilər və ali təhsilli şərqşünasların irqçı və müstəmləkəçilik məqsədləri böyük rol oynadı".

Qərb və onun müstəmləkəçi siyasətçiləri eləcə də onların qulluğunda olan, xüsusilə şərqşünas tədqiqatçılar, absurd ariyai nəzəriyyəsinə söykənərək, iranda farsları da öz mənafeləri istiqamətində öyməyə başladılar. Onlar iran ziyalıları, o cümlədən Ağaxan Kermani və başqalarına təsir göstərməkdən əlavə, elmi şəkildə fars sülaləsinin hakimiyətə gətirilməsində əllərindən gələni əsirgəmədilər. Dünyanın böyük müstəmləkəçi ölkəsi–ingiltərənin bir başa iştiraki ilə həmin istiqamətdə iranda qatı millətçilik hisslərini təhrik edən ərdəşir Cey Riporter ingiltərə səfirliyinin siyasi məsləhətçisi kimi Tehrana göndərildi. ərdəşir Cey Riporter öz xatirələrində yazdığı kimi, bütün gücü ilə iranpərəstlik və iransevərlik hissinin aşılanmasında çalışıb. Bundan əlavə "ərdəşir Cey Riporterin iranda əsas rolu irançı bir şəxsi (Rza xanı) tapmaq, yetişdirmək, onu tanıtmaq və onunla birlikdə, onun hakimiyyətə gətirilməsinə zəmin yaratmaqdan ibarət olub. Onun Sər Persi Sayks, Ser Denis Rait, Lord Lington və başqa ingiltərə məmurları ilə çox yaxın və mehriban münasibəti var idi. ingiltərə dövlət kabineti onu xüsusi məsləhətçi kimi Tehrana göndərmişdi"

Dünya imperializminin mənafei doğrultusunda, onların verdiyi ideya və hətta bir başa iştiraki ilə tarix, absurd və xəyali ariyailərin timsalında farsların xeyrinə təhrif edildi. Bu prosesin davamında iranda da Kəsrəvilər meydana çıxarıldı. Heç bir mötəbər fakt və dəlilə əsaslanmadan Azərbaycan tarixi təhrif edildi. iran dilli xalqların regiona gəlməsindən qabaq, neçe minillik Azərbaycan tarixi, sankı yoximiş kimi, danıldı və bu qədim diyara qondarma tarix sırındı. həmin dırnaqarası tarixçilər iddia etdilər ki, azərbaycanlılar əzəldən ariyai (fars dilli) olub, monqullar gəlib onları türkləşdirdi. Həmin uydurma nəzəriyyə elə güclü şəkildə təbliğ edildi ki, az qala böyük alimlğri dğ çaşdıracaqmış.

Mənbə

Bütöv Azərbaycan. Farslar etnogenetik baximdan kimdir?

Qynaqlar

Mənbə: