Həlqəvi qurdlar: Redaktələr arasındakı fərq

Həlqəvi qurdlar
Həlqəvi qurdlar
Elmi təsnifat
	Domen: Eukariotlar Ranqsız: Amorphea Ranqsız: Obazoa Ranqsız: Opisthokonta Ranqsız: Holozoa Ranqsız: Filozoa Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Klad: ParaHoxozoa Klad: İkitərəflisimmetriyalılar Klad: Nephrozoa Ranqsız: İlkağızlılar Ranqsız: Spiralia Tipüstü: Spirallılar Tip: Həlqəvi qurdlar
Beynəlxalq elmi adı
	Annelida Lam., 1809;
ITIS	64357
NCBI	6340
EOL	36
FW	7021

Tarixə interaktiv şəkildə baxın

← Əvvəlki redaktə Sonrakı redaktə →

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun

VizualVikimətn

Sətirdə

20:19, 9 mart 2013 tarixindəki versiya

Həlqəvi qurdlar (lat. Annelida) İkitərəflisimmetriyalılar bölməsinə aid tip.

Həlqəvi qurdlar bütün qurdlar qrupunun ən yüksək inkişaf etmiş formaları olub ,ali qurdlar adlanırlar.Bu qurdlar qazandıqları bir çox əlamətlərinə görə ali onurğasız heyvanların təkamülünün izah edilməsində mühüm yer tutur.Bədən ölçüləri 0.5 mm-dən 2-3 m-ə qədər uzunluqda olur.Onlar dənizlərdə ,şirin sularda,torpaqlarda yayılır.9000-ə qədər növü vardır.

Həlqəvi qurdların xarici quruluşunda diqqəti cəlb edən əsas əlamət bədənin buğumlu və ya metamerli olmasıdır.Bədən az və ya çox miqdarda buğumlardan ibarətdir.Bu buğumluq, həmçinin daxili hissədə vardır ki, o da arakəsmələr (dissepimentlər ) adlanır.Bəzi formalarda xarici buğumluluq daxili arkəsmələrə uyğun gəldiyi halda,bir qisim formalarda bu qanunauyğunluq pozulur.Bədəninin buğumları bir çox formalarda quruluşlarına görə bir-birinə oxşardır və ona görə də bu homonom buğumluluq adlanır.

Həlqəvi qurdların bədənində bir-birindən fərqlənən üç hissəni ayırmaq mümkündür.Onlardan biri prostomimum adlanan baş ,ikincisi buğumlu gövdə,üçüncü piqidium adlanan dal (anal ) hissəsidir.

Həlqəvi qurdlarda dəri-əzələ kisəsi yaxşı inkişaf etmişdir.Dəri-əzələ kisəsi kutikula ,epiteli ,uzununa və həlqəvi əzələlərdən təşkil olunmuşdur.Həlqəvi qurdları səciyyələndirən xüsusiyyətlərdən biri də onlarda selom adlananikinci bədən boşluğunun olmasıdır.Boşluq da arakəsməli olub ,buğumludur.Bununla yanaşı,başda və dal tərəfdə olan bəzi buğumlar müstəsna olmaqla hər bir buğumda buğumun da selomik kisəsi vardır.Həlqəvi qurdların bədən boşluğu əvvəlki qurdlardan fərqli olaraq xüsusi divara malikdir.

Həzm sistemi bədənin ön hissəsinin qarın tərəfində yerləşən ağız dəliyi ilə başlanır.Ağız dəliyi udlağa ,udlaq orta bağırsağa ,o da dal bağırsağa açılır.Dal bağırsağın qurtaracağı anus dəliyi yerləşmişdir.Həzm sisteminin divarı mürəkkəb quruluşludur və orada həzm vəziləri,əzələlər və s. yaxşı inkişaf etmişdir.Bağırsaq qan damar sistemi ilə əlaqəlidir və ona görə də qidalı maddələrin mənimsənilməsi daha səmərəli olur.Bəzi formaların orta bağırsağında dərin çıxıntılar -- ,,tiflozol,, vardır ki,onlar bağırsağın səthini genişləndirərək həzmə kömək edir.

İfrazat sistemini metanefridilər yerinə yetirir.Metanefridilər metamer quruluşlu olub ,hər bir buğumda yerləşmişdir.

Tənəffüs prosesi bədən səthi vasitəsilədir.Bir çox növlərində, xüsusilə dənizdə yaşayan formalarda şaxəli çıxıntılar vardır ki, onlar qəlsəmə funksiyasını yerinə yetirir

Həlqəvi qurdlarda yaxşı inkişaf etmiş qapalı qan-damar sistemi vardır.Qan-damar sisteminə əsas iki damar—bel və qarın damarları daxildir.Bel qan damarı bağırsağın üstündə,qarın damarı isə altında yerləşmişdir.Hər iki damarlar bir-birilə daha kiçik həlqəvi damarlarla birləşmişdir.

Sinir sistemi baş hissənin bel tərəfində yerləşən cüt udlaqüstü sinir düyünündən ,udlaqətrafı sinir həlqəsindən və qarın sinir zəncirindən ibarətdir.Qarın sinir zənciri hər bir buğumda təkrar olunan sinir düyünlərindən əmələ gəlmişdir.Fəal həyat tərzi ilə əlaqədar olaraq ,həlqəvi qurdlarda hiss orqanları nisbətən yaxşı inkişaf etmişdir.Hiss hüceyrələri bütün bədən səthində yerləşmişdir.Onlarda iybilmə,bir çoxunda isə müvazinət orqanı olan statosist,bir və ya iki cüt göz də olur.

Həlqəvi qurdlar həm qeyri-cinsi, həm də cinsi yolla çoxalırlar.Qeyri-cinsi çoxalmasında bədən bir neçə hissəyə parçalanır və onların hər biri inkişaf edərək ,baş ə quyruq hissələrini bərpa edir.Cinsi çoxalmalarına görə həm ayrıcinsli , həm də hermafrodit olurlar.Dənizlərdə yaşayan bir çox formalarında yetkin fərdə oxşamayan troxofor sürfəsi olur.Şirin su hövzələrində və torpaqda yaşayanlarda isə inkişaf düzünə olub ,sərbəst sürfə mərhələsi olmur.

Sinifləri

Çoxqıllı qurdlar (Polychaeta)
Kəmərli qurdlar (Clitellata) ?
Mizostomidlər (Myzostomida)
Archiannelida

Şablon:Link GA

↑ Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1999.
↑ Ruggiero M. A., Gordon D. P., Orrell T. M., Bailly N., Bourgoin T., Brusca R. C., Cavalier-Smith T., Guiry M. D., Kirk P. M. A Higher Level Classification of All Living Organisms (ing.). // PLOS ONE / PLOS ONE Editors PLoS, 2015. Vol. 10, Iss. 4. P. e0119248. ISSN 1932-6203 doi:10.1371/JOURNAL.PONE.0119248 PMID:25923521

[_25c8c575608cebe7-1] Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1999.

[_e61dd20c44abc603-2] Ruggiero M. A., Gordon D. P., Orrell T. M., Bailly N., Bourgoin T., Brusca R. C., Cavalier-Smith T., Guiry M. D., Kirk P. M. A Higher Level Classification of All Living Organisms (ing.). // PLOS ONE / PLOS ONE Editors PLoS, 2015. Vol. 10, Iss. 4. P. e0119248. ISSN 1932-6203 doi:10.1371/JOURNAL.PONE.0119248 PMID:25923521

[1]

[2]

@@ Sətir 28: / Sətir 28: @@
 '''Həlqəvi qurdlar''' ([[latınca|lat.]] ''Annelida'') [[İkitərəflisimmetriyalılar]] bölməsinə aid tip.
+Həlqəvi qurdlar bütün qurdlar qrupunun ən yüksək inkişaf etmiş formaları olub ,ali qurdlar adlanırlar.Bu qurdlar qazandıqları bir çox əlamətlərinə görə ali onurğasız heyvanların təkamülünün izah edilməsində mühüm yer tutur.Bədən ölçüləri 0.5 mm-dən 2-3 m-ə qədər uzunluqda olur.Onlar dənizlərdə ,şirin sularda,torpaqlarda yayılır.9000-ə qədər növü vardır.
-Bu qurdlarda yaxşı inkişaf etmiş dəri-əzələ kisəsi, ikinci bədən boşluğu, həzm sistemi, qapalı qan-damar, ifrazat və sinir sistemi vardır. Həlqəvi qurdlar dənizlərdə, şirin sularda və torpaqda yaşayır. Bu tipə [[azqıllı qurdlar]], [[çoxqıllı qurdlar]], [[zəlilər]] (?) və s. siniflər daxildir.
+Həlqəvi qurdların xarici quruluşunda diqqəti cəlb edən əsas əlamət bədənin buğumlu və ya metamerli olmasıdır.Bədən az və ya çox miqdarda buğumlardan ibarətdir.Bu buğumluq, həmçinin daxili hissədə vardır ki, o da arakəsmələr (dissepimentlər ) adlanır.Bəzi formalarda xarici buğumluluq daxili arkəsmələrə uyğun gəldiyi halda,bir qisim formalarda bu qanunauyğunluq pozulur.Bədəninin  buğumları bir çox formalarda quruluşlarına görə bir-birinə oxşardır və ona görə də bu homonom buğumluluq adlanır.
-Həlqəvi qurdlar bunlar qurdların ümumi əcdadından başlanğıc almışdır. Bədənin buğumlu olması bu heyvanların təkamülündə mühüm xüsusiyyət hesab olunur. Fəal lıərəkətlə əlaqədar olaraq, həmçinin bədəni qida maddələri və oksigenlə təmin edən qan-damar sistemi əmələ gəlmişdir.
+Həlqəvi qurdların bədənində bir-birindən fərqlənən üç hissəni ayırmaq mümkündür.Onlardan biri prostomimum adlanan baş ,ikincisi buğumlu gövdə,üçüncü piqidium adlanan dal (anal ) hissəsidir.
-<ref></ref>==Sinifləri==
+Həlqəvi qurdlarda dəri-əzələ kisəsi yaxşı inkişaf etmişdir.Dəri-əzələ kisəsi kutikula ,epiteli ,uzununa və həlqəvi əzələlərdən təşkil olunmuşdur.Həlqəvi qurdları səciyyələndirən xüsusiyyətlərdən biri də onlarda selom adlananikinci bədən boşluğunun olmasıdır.Boşluq da arakəsməli olub ,buğumludur.Bununla yanaşı,başda və dal tərəfdə olan bəzi buğumlar müstəsna olmaqla hər bir buğumda buğumun da selomik kisəsi vardır.Həlqəvi qurdların bədən boşluğu əvvəlki qurdlardan fərqli olaraq xüsusi divara malikdir.
+Həzm sistemi bədənin ön hissəsinin qarın tərəfində yerləşən ağız dəliyi ilə başlanır.Ağız dəliyi udlağa ,udlaq orta bağırsağa ,o da dal bağırsağa açılır.Dal bağırsağın qurtaracağı anus dəliyi yerləşmişdir.Həzm sisteminin divarı mürəkkəb quruluşludur və orada həzm vəziləri,əzələlər və s. yaxşı inkişaf etmişdir.Bağırsaq qan damar sistemi ilə əlaqəlidir və ona görə də qidalı maddələrin mənimsənilməsi daha səmərəli olur.Bəzi formaların orta  bağırsağında dərin çıxıntılar -- ,,tiflozol,, vardır ki,onlar bağırsağın səthini genişləndirərək həzmə kömək edir.
+İfrazat sistemini metanefridilər yerinə yetirir.Metanefridilər metamer quruluşlu olub ,hər bir buğumda yerləşmişdir.
+Tənəffüs prosesi bədən səthi vasitəsilədir.Bir çox növlərində, xüsusilə dənizdə yaşayan formalarda şaxəli çıxıntılar vardır ki, onlar qəlsəmə funksiyasını yerinə yetirir
+Həlqəvi qurdlarda yaxşı inkişaf etmiş qapalı qan-damar sistemi vardır.Qan-damar sisteminə əsas iki damar—bel və qarın damarları daxildir.Bel qan damarı bağırsağın üstündə,qarın damarı isə altında yerləşmişdir.Hər iki damarlar bir-birilə daha kiçik həlqəvi damarlarla birləşmişdir.
+Sinir sistemi baş hissənin bel tərəfində yerləşən cüt udlaqüstü sinir düyünündən ,udlaqətrafı sinir həlqəsindən və qarın sinir zəncirindən ibarətdir.Qarın sinir zənciri hər bir buğumda təkrar olunan sinir düyünlərindən əmələ gəlmişdir.Fəal həyat tərzi ilə əlaqədar olaraq ,həlqəvi qurdlarda hiss orqanları nisbətən yaxşı inkişaf etmişdir.Hiss hüceyrələri bütün bədən səthində yerləşmişdir.Onlarda iybilmə,bir çoxunda isə müvazinət orqanı olan statosist,bir və ya iki cüt göz də olur.
+Həlqəvi qurdlar həm qeyri-cinsi, həm də cinsi yolla çoxalırlar.Qeyri-cinsi çoxalmasında bədən bir neçə hissəyə parçalanır  və onların hər biri inkişaf edərək ,baş ə quyruq hissələrini bərpa edir.Cinsi çoxalmalarına görə həm ayrıcinsli , həm də hermafrodit olurlar.Dənizlərdə yaşayan bir çox formalarında yetkin  fərdə oxşamayan troxofor sürfəsi olur.Şirin su hövzələrində və torpaqda yaşayanlarda isə inkişaf düzünə olub ,sərbəst sürfə mərhələsi olmur.
+==Sinifləri==
 * [[Çoxqıllı qurdlar]] (Polychaeta)
 * [[Kəmərli qurdlar]] (Clitellata) ?
@@ Sətir 41: / Sətir 59: @@
 [[Şəkil:Libr0409.jpg|200px|right|thumb|]]
-{{heyvan-qaralama}}
 [[Kateqoriya:Həlqəvi qurdlar]]

Həlqəvi qurdlar: Redaktələr arasındakı fərq

20:19, 9 mart 2013 tarixindəki versiya

Sinifləri

Naviqasiya menyusu

Axtar