Yumurtalıq

Yumurtalıq (lat. ovarium) — cüt üzvlərdən olub kiçik çanaq, uşaqlığın yan tərəflərində, enli bağın arxasında yerləşmişdir. Həddi-büluğa çatmışlarda bunun şəkli yastılaşmış ellisoidə bənzəyir. Uzunluğu 3,0-5,0 sm, eni 1,5-3,0 sm, qalınlığı0,7-1,5 sm və çəkisi5,0-8,0 qram olur. Əksər hallarda sağ yumurtalıq sol yumurtalıqdan böyük olur. Xarici səthi zəif qabarıq, rəngi çəhrayı və ağımtıldır.

Quruluşu

Yumurtalığın bayır və içəri səthi (lat. facies lateralis et medialis), çıxıq azad kənarı — lat. margo liber və düz çöz (müsariqə) kənarı — lat. margo mesovaricus, yuxarı bor ucu — lat. extremitas tubaria və aşağı uşaqlıq ucu — lat. extremitas uterina vardır. Azad kənarı arxaya çevrilmişdir, müsariqə kənarı önə doğru baxaraq uşaqlığın enli bağına bitişmişdir. Burada qan damarlarına məxsus yumurtalıq qapısı — lat. hilus ovari vardır. Boru ucu uşaqlıq borusunun qarın ağzına və uşaqlıq ucu uşaqlığa baxır və onun ilə xüsusi bağ — lat. lig. ovarii proprium vasitəsilə birləşir. Yumurtalıqların xarici səthləri periton ilə örtülü deyildir; bunların üzərində maya epiteli — lat. epitelium germinale (BNA) adlanan bir təbəqə kubabənzər və ya alçaq silindrə bənzər epitel hüceyrələri vardır. Maya epiteliyumurtalığın üzərində uşaqlığın enli bağına keçir; bu bağın həmin hissəsinə yumurtalıq müsariqəsi — lat. mesovarium deyilir. Bu müsariqə də digər müsariqələr kimi iki qat peritondan təşkil olunmuşdur və arasında yumurtalığa məxsus damarlar yerləşmişdir. Yumurtalığın maya epitelinin altındasıx lifli birləşdirici toxumadan əmələ gəlmiş ağlı qişa — lat. tunica albuginea ovari (BNA) vardır. Yumurtalığın kütləsi iki növ maddədən — qabıq maddədən və ya parenximatoz məntəqədən — lat. zona parenchimatosa (BNA) və beyin maddədən və ya damarlı məntəqədən — lat. zona vasculosa (BNA) ibarətdir. Qabıq maddə beyin maddədən çox sıxdır və xeyli əhəmiyyətə malikdir, çünkı burada yumurtalığın vəzi ünsürləri olur.

Follikullar

Yumurtalığın qabıq maddəsi uşaqlarda ilk follikullar — lat. folliculi ovarii (oophari — BNA) primarii) ilə dolu sıx lifli birləşdirici toxumadan təşkil olunmuşdur. Bunların miqdarı 100 minə qədər olur. Həddi- büluğa çatdıqda onların miqdarı 35 minə qədər azalır. Həddi-büluğ dövründə olan follikulların təxminən dörd yüzü tam mənası ilə inkişaf edərək mayalanmağa qabil olur; qalanları inkişaf etməyib məhv olur. İlk follikul birləşdirici toxuma qişası ilə əhatə olunmuş bir qrup hüceyrələrdən ibarətdir. Hər follikulun mərkəzində bir cinsiyyət hüceyrəsi — yumurta — lat. ovum (ovulum — BNA) yerləşmişdir. Cinsiyyət hüceyrəsi başqa follikul hüceyrələrindən həcm və quruluş cəhətcə tam ayrıdır. Bir az sonra follikul daxilində, epitel hüceyrələrinin arasında şəffaf follikul mayesi — lat. liquor folliculi meydana çıxır. Bu maye follikul ətrafındakı damarlardan çıxan bir transudantdır. Follikul maye çoxaldıqca mərkəzi vəziyyət alır, follikulun epitel hüceyrələrini mühitə doğru sıxışdırır və nəticədə həmin hüceyrələr follikul qişasının daxili səthini sıra ilə örtür. Bu cür əmələ gəlmiş qata dənli qat — lat. stratum granulosum deyilir. Follikul epitelinin bir qismi bir nöqtədə toplaşaraq yumurtaya məxsus təpəcik — lat. cumulus oophorus əmələ gətirir; bunun üzərində də yumurta hüceyrəsi yerləşmiş olur. Yumurtaya yaxın follikul epiteli şüalı tac təşkil edir. Follikulun birləşdirici toxuma qişası — lat. teca folliculi iki qatdan ibarətdir: xarici yaxud lifli qat və daxili yaxud damarlı qat. Bu üsul ilə ilk follikul inkişaf edir və nəticədə yetişmiş qovuğabənzər follikul — Qraaf qovuqcuğu — lat. folliculis ovarii vesiculosi (folliculus oophorus vesiculosus Graafi — BNA) hasil olur. İlk follikul gözlə belə görünmür, qovuğabənzər follikul isə 5-12 mm böyüklüyündə olur.

Həmçinin bax

• Spermatozoid
• Yumurta