Gürcüstan azərbaycanlıları: Redaktələr arasındakı fərq
| Sətir 2: | Sətir 2: | ||
== Tarix == |
== Tarix == |
||
Hələ eramızdan əvvəl [[Gürcüstan]]ın cənub və cənub-şərq ərzisində |
Hələ eramızdan əvvəl [[Gürcüstan]]ın cənub və cənub-şərq ərzisində türkdilli tayfaların yaşaması haqqında çoxsaylı mənbələr, o cümlədən [[gürcülər|gürcü]] mənşəli tarixçilərin və etnoqrafların da etirafları mövcuddur <ref>[http://www.nukri.org/index.php?name=CmodsDownload&file=index&req=viewdownload&cid=11&min=10&orderby=dateD&show=10 Gürcüstan tarixi, I hissə, 32-47-ci səhifələr]</ref>. XV-XVI əsrlərdə [[Qafqaz]]da [[Türklər|türk]] faktorunun güclənməsi ilə əlaqədar olaraq [[Gürcüstan]]a da etnik azərbaycanlıların kütləvi köç etməsi müşahidə olunmuşdur. Borçalının dağətəyi və dağlıq bölgələrində hazırda mövcud olan kəndlərin bir çoxu məhz bu dövrdə meydana gəlmiş və ya böyümüşdür. XVII əsrin ilk yarısında [[İran]] şahları, xüsusilə [[I Şah Abbas]] tərəfindən Kartli və Kaxeti çarlığı ərazisinə [[azərbaycanlılar]]ın, [[İran]]ın Fereydan əyalətinə isə [[gürcülər]]in köçürülməsi və ya köçünün stimullaşdırılması bəzi tarixçilər tərəfindən dini-etnik ayrıseçkilik kimi xarakterizə edilsə də, şahlığın ərazisində yaşayan xalqların coğrafi diversifikasiya edilməsi yolu ilə idarə edilməsinin asanlaşdırılması kimi tarixi mühakimələr daha inandırıcı görünür. Gürcüstan azərbaycanlılarının tarixinə dair ətraflı olaraq bax <ref>[http://www.borchali.net/?cat=kerem_memmedov Tarixçi alim Kərəm Məmmədovun Borçalı tarixi haqqında məqalələri]</ref>. |
||
== Demoqrafik dəyişikliklər == |
== Demoqrafik dəyişikliklər == |
||
13:55, 15 may 2008 tarixindəki versiya
Gürcüstan azərbaycanlıları (Gürcüstan azəriləri) - Gürcüstan Respublikası hüdudlarında tarixən yaşayan etnik türkdilli toplum. Əksəriyyəti hazırda Kvemo Kartli kimi adlandırılan tarixi Borçalı əyalətində yaşayırlar.
Tarix
Hələ eramızdan əvvəl Gürcüstanın cənub və cənub-şərq ərzisində türkdilli tayfaların yaşaması haqqında çoxsaylı mənbələr, o cümlədən gürcü mənşəli tarixçilərin və etnoqrafların da etirafları mövcuddur [1]. XV-XVI əsrlərdə Qafqazda türk faktorunun güclənməsi ilə əlaqədar olaraq Gürcüstana da etnik azərbaycanlıların kütləvi köç etməsi müşahidə olunmuşdur. Borçalının dağətəyi və dağlıq bölgələrində hazırda mövcud olan kəndlərin bir çoxu məhz bu dövrdə meydana gəlmiş və ya böyümüşdür. XVII əsrin ilk yarısında İran şahları, xüsusilə I Şah Abbas tərəfindən Kartli və Kaxeti çarlığı ərazisinə azərbaycanlıların, İranın Fereydan əyalətinə isə gürcülərin köçürülməsi və ya köçünün stimullaşdırılması bəzi tarixçilər tərəfindən dini-etnik ayrıseçkilik kimi xarakterizə edilsə də, şahlığın ərazisində yaşayan xalqların coğrafi diversifikasiya edilməsi yolu ilə idarə edilməsinin asanlaşdırılması kimi tarixi mühakimələr daha inandırıcı görünür. Gürcüstan azərbaycanlılarının tarixinə dair ətraflı olaraq bax [2].
Demoqrafik dəyişikliklər
2002-ci ildə keçirilmiş əhali siyahıyaalmasının nəticələrinə əsasən Gürcüstan azərbaycanlılarının sayı 284,8 min nəfərdir. 90-cı illərin əvvəllərindən etibarən sosial vəziyyətin çətinliyi üzündən yüksək emiqrasiya və doğum səviyyəsinin aşağı düşməsi ilə əlaqədar olaraq əhalinin sayında azalma müşahidə edilir. Belə ki, 1989-cu ildən ötən 13 il ərzində Gürcüstan azərbaycanlılarının sayı 7,4% azalmışdır. Bununla belə azərbaycanlıların emiqrasiyası digər etnik azlıqlarla müqayisədə daha kiçikmiqyaslı olduğundan ölkə əhalisinin cəmi sayında onların xüsusi çəkisi 5,7%-dən 6,5%-dək artmışdır.
| İllər | Gürcüstanın azərbaycanlı əhalisi | Cəmi ölkə əhalisinə nəzərən |
| 1939 | 188058 | 5,3% |
| 1959 | 153600 | 3,8% |
| 1970 | 217758 | 4,6% |
| 1979 | 255678 | 5,1% |
| 1989 | 307556 | 5,7% |
| 2002 | 284761 | 6,5% |
Əhalinin regional strukturu
Saçxere, Kazbek və Ambrolaur və Mestia və Aspindza rayonları istisna olunmaqla Gürcüstanın bütün rayon və respublika tabeli şəhərlərində azərbaycanlılar yaşayırlar. Onlar 3 rayonda - Marneuli (83%), Dmanisi (67%) və Bolnisi (66%) rayonlarında əhalinin mütləq əksəriyyətini, Qardabani (44%) və Saqareco (36%) rayonlarında isə əhəmiyyətli hissəsini təşkil edirlər. Onların mxarelər (quberniyalar) üzrə paylanması aşağıdakı kimidir:
| Region | Sayı, nəfər | Müvafiq regionun
cəmi əhalisinə nəzərən, % |
Azərbaycanlıların
cəmi sayına nəzərən, % |
|---|---|---|---|
| Tiflis bələdiyyəsi | 10942 | 1,01 | 3,84 |
| Abxaziya MR (Kodori dərəsi) | 6 | 0,31 | 0,00 |
| Acarıstan MR | 542 | 0,14 | 0,19 |
| Quriya | 91 | 0,06 | 0,03 |
| İmereti | 274 | 0,04 | 0,1 |
| Kaxeti | 40036 | 9,83 | 14,06 |
| Msxeta-Mtianeti | 2248 | 1,79 | 0,79 |
| Raça-Leçxumi və Aşağı Svaneti | 47 | 0,09 | 0,02 |
| Sameqrelo-Yuxarı Svaneti | 142 | 0,03 | 0,05 |
| Samtsxe-Cavaxeti | 59 | 0,03 | 0,02 |
| Aşağı Kartli (Borçalı) | 224606 | 45,14 | 78,88 |
| Yuxarı Kartli | 5768 | 1,84 | 2,03 |
| Cəmi Gürcüstan | 284761 | 6,51 | 100,00 |
Son siyahıyaalmanın nəticələrinə görə Gürcüstanın 171 kənd yaşayış məntəqəsində etnik azərbaycanlılar üstünlük təşkil edir. Bu kəndlərin 147-si tarixi Borçalı əyalərində (həmçinin bax: Borçalı kəndləri) cəmləşmişdir.
Məşhur gürcüstanlı azərbaycanlılar
- Nəriman Nərimanov - Azərbaycan və sovet siyasətçisi və yazıçısı
- Əlimərdan bəy Topçubaşov - 1918-ci ildə Azərbaycanın Xarici İşlər Naziri, 1918-1919-cu illərdə mühacir Azərbaycan Parlamentinin rəhbəri
- Abdulla Şaiq - Azərbaycan şairi
- Həsən Həsənov - 1990-92-ci illərdə Azərbaycanın baş naziri, 1993-98-ci illərdə xarici işlər naziri
- Dilarə Əliyeva - Azərbaycan alimi və qadın hüquq müdafiəçisi
- Zəlimxan Yaqub - Azərbaycan xalq şairi
- Zahid Xəlilov - riyaziyyat sahəsində SSRİ və Azərbaycan alimi
- Fərid Mansurov - Azərbaycan güləşçisi, olimpiya çempionu