İlisu

İLİSU
41°28′01″ şm. e. 47°03′33″ ş. u.
Ölkə	Azərbaycan
Rayon	[[Qax rayonu]]
Tarixi və coğrafiyası
Mərkəzin hündürlüyü	1.585 m
Saat qurşağı	UTC+04:00
Əhalisi
Əhalisi	1.370 nəf.
Rəqəmsal identifikatorlar
Poçt indeksi	AZ 3417
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İlisu — Azərbaycan Respublikasının Qax rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd.

Coğrafiyası və iqlimi

İlisu kəndi rayon mərkəzindən 12 km məsafədə, dəniz səviyyəsindən 1200 m yüksəklikdə, dağlıq və sıx meşəliklərlə əhatə olunmuş mənzərəli bir yerdə yerləşir. Elə burada da iki dağ çayı – Kürmükçay və Ağçay çayları birləşir. Bu çayların dərələri çox dərindir, özləri isə iti axır. İlisunu əhatə edən dağlıq meşələr, alp çəmənlikləri İlisu dövlət təbiət qoruğuna daxildir. Kənd yaxınlığında zəngin müalicə əhəmiyyətli təbii mineral sular mövcuddur. Ağçay dərəsində böyük müalicəvi əhəmiyyətə malik olan qeyzer mövcuddur. Yerli əhali həmin yeri müqəddəs hesab edirlər.

Keçmişdə Baş Qafqaz dağ silsiləsində Dağıstana gedən karvan yolları məhz buradan keçirdi. İlisu turistlərin ən sevimli istirahət yerlərindən biridir.

Tarixi

Kənd bir yaşayış məskəni kimi XIII əsrdən məskunlaşmışdır. Kənddə ilk məskunlaşanlar İlisudan 3 km-lik bir məsafədə vaxtilə mövcud olmuş indi isə Kəndtala (Orta Könə) adlandırılan ərazidə yaşayan insanlar olmuşlar. Həmin ərazidəki qədim məzarların üzərindəki kufi xətti ilə yazılan epiqrafik nümunələr bunu bir daha sübut edir. XIII əsrdən başlayaraq Qax ərazisindən köçən insanlar İlisunun kifayət qədər genişlənməsində rol oynamışlar.^{[mənbə göstərin]}

Azərbaycanın qədim yaşayış məskənlərindən olan bu kənd bir zamanlar Dağıstanın Saxur rayonundan köçüb gəlmiş saxurların və yerli azərbaycanlıların İlisu adlı yerdə məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. 1562-ildə Səfəvi hökmdarı I Təhmasibin (1524-1576) fərmanı ilə İlisu sultanı hüququ alan Saxur bəyləri XVII əsrdən sultanlığın mərkəzini İlisuya köçürmüşdülər. Yaşayış məntəqəsi buradakı İlisu bulaqlarının adı ilə adlandırılmışdır.

İlisu kəndi keçmişdə Car-Balakən mahalının vassallığına aid olan İlisu sultanlığının mərkəzi hesab edilirdi. Sultanlığın ilkin mərkəzi Qax şəhəri olsa da, sultanlığın təhlükəsizliyinin təmin edilməsi ilə əlaqədar olaraq hakim öz iqamətgahını İlisu kəndinə köçürmüşdür. Əhalinin əsas hissəsi sənətkarlar olublar. Hər nəsil müxtəlif peşələrlə məşğul olurdular. Bu peşələr nəsildən nəsilə ötürülərək qorunub saxlanılırdı.

İlisuda Kürmükçay üzərindəki Ulu körpü

Məhəllələr

Kənd 8 məhəllədən və əhalinin etnik-sosial tərkibi baxımından 95 nəsildən ibarətdir. Kəndin Səngər, Bucaq, Dabaq, Qala, Tovla-tala, Bacar, Bəytabun, Qaradolaq (vaxtilə mövcud olmuş 2 məhəllə Sarılar obası və Cuhud oba məhəllələri indi digər məhəllələrlə birləşmişdir) adından göründüyü kimi tarixi bir zərurətlə formalaşmışdır. Bu nəsillərin 15-ə yaxını dağıstan xalqlarından olan saxur və avarlarla bağlıdır. Yalnız 2 nəsil Qorqu(Georgi) uşağı və Zrablar (Zurab) ingiloy əsillidir.Digər nəsillərin soykökləri türkmənşəlidir.

Kəndin mərkəzi "Beşbulaq" adlanan yerdən ibarətdir. Kənd yaxınlığında Füzuli bağı və şəlalə var. Bucaq qalasında əfsanəvi Sumuq qala yerləşir. Məhz bu qalada "Qorxma – mən səninləyəm" filminin bir çox fraqmentləri çəkilmişdir. İlisu kəndində həmçinin XVl – XVll əsrlərə aid qala bürcləri, Ulu körpü , XVlll əsrə aid məscid və onun yaxınlığında qədim müsəlman qəbiristanlığı mövcuddur. Dağın başında Qalaça (Şamilqala) adı ilə məşhur olan qala vardır.

Əhalisi

1872-ci ildə dərc olunmuş və 1869-cu il əhalinin kameral siyahıyaalınması nəticələrini əks etdirən Tiflis quberniyasının və Zaqatala dairəsinin hərbi icmalına əsasən Zaqatala dairəsinin İlisu naibliyinə daxil olan İlisu kəndində milli tərkibi ləzgilərdən və bəylərdən ibarət 288 ailə yaşayırdı. Müvafiq icmalda dairəni təşkil edən yaşayış məntəqələrinin əhalisinin milli tərkibinə dair məlumatlarda etnik türklər muğallar, Dağıstanlı xalqların nümayəndələri isə ümumi adla ləzgilər olaraq göstərilmişdirlər.

1 yanvar 2012-ci il tarixinə olan rəsmi məlumata əsasən kənddə 434 təsərrüfatda hər iki cinsdən toplam 1.340 nəfər əhali yaşamaqdadır.

Mədəniyyəti

İlisu kəndi dərin köklərə dayanan maarifçilik ənənəsinə malikdir.^{[mənbə göstərin]} Kəndin yetirmələrindən olan 3 akademik, 73 elmlər doktoru və 150-yə yaxın elmlər namizədi elmin müxtəlif sahələrində nailiyyətlər qazanmışlar.

Şəkilləri

• 
  Tovla-tala məhəlləsi
• 
  Səngər məhəlləsi
• 
  Qaradolaq məhəlləsi, Təkəduran
• 
  Qala məhəlləsi
• 
  Ağçayın Kürmükçaya qarışdığı yer
• 
  İlisu kəndi Qalaçadan görünüş
• 
  Kəndtala (Orta könə) Məscidin qalıqları
• 
  Kəndtala (Orta könə) Qəbir daşı

Xarici keçidlər

• Ilisu kəndi
• Mühafizə olunan ərazilərin statusu, yerləşməsi və əhatə edilməsi
• Qoruqlar haqqında ümumi məlumat

Həmçinin bax

• Qax abidələri (film, 2001)
• İlisu sultanlığı
• İlisu bulağı
• İlisu (film, 2006)
• İlisu dövlət təbiət qoruğu
• İlisu Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğu