Plebsin patrisiatla mübarizəsi

Ümumi məlumat

E.ə 5 əsrdə Qədim Romanın iki əsas təbəqəsi arasında baş verən mübarizə. Bu plebsin iqtisadi, ədliyyə və siyasi haqları uğrunda mübarizəsi idi. Patrisiat bu vəziyətdə öz haqlarını paylaşmamaq məqsədi güdürdü, lakin o müəyyən kompromislərin qaçılmaz olmasını anlayırdı, çünki plebs romalı qoşunun əsas hissəsini təşkil edirdi. Beləliklə bu həm Romanın daxili həm də xarici siyasətinin gələcəyini müəyyən edən çox vacib bir məsələ idi.

Mübarizənin səbəbləri

Plebslə patrisiatın mübarizəsi hələ çar dövründən başlayıb, ama xüsusi ilə erkən respublika dövründə kəskinləşdi. Mübarizə üç əsas maddə ətrafında inkişaf edirdi: aqrar məsələ, borc məsləsi və siyasi hüquqlar. Əhalinin mütləq əksəriyəti üçün torpaq yaşamaq üçün yeganə vasitə idi. Xüsusi paylardan (adətən iki yuqer) başqa, torpaq vətəndaş kollektivinə məxsus idi və ayrı-ayrı vətəndaşlar tərəfindən icarə olunurdu. İçtimai torpağın aslan payı(ager publicus)patrisiat tərəfindən icarə olunurdu, və plebey kütləsi üçün torpaq çatmırdı. Torpaq çatışmazlığı plebey hərəkatının və romalı ekspansiyanın əsas səbəbləri idi. Başqa vacib məsələ plebeylərin kütləvi borclanması və ciddi borc hüququ idi. XII cədvəl qanunlarına görə, icarədar uğursuz borclunu edam etdirə bilərdi, lakin çox vaxt sonuncuları kölə kimi xaricə satırdılar ya da borcu qaytarmaq üçün onu qul kimi işlədirdilər. Siyasi hakimiyət də gerçək olaraq patrisiatın əlində idi. Xalq yığıncağı, formal olaraq ali hakimiyət orqanı idi,əslində isə olduqca məhdud imkanlara malik idi. Bundan başqa, komiçiyaların bir növündə (senturial)vətəndaşların varlı kəsimi mütləq əksəriyətdə idi, ikinci növü isə (kurial)ancaq patrisilərdən ibarət idi. Real hakimiyət patrisial senatın və maqistratın əlində idi. İdarəçiliyin başında iki konsul dururdu, hansı ki senturial komiçiyalar tərəfindən seçilirdi, və məhzinə görə, çar imperialına malik idilər. Konsullardan başqa, ancaq onların köməkçiləri-kvestorlar-dəqiq müəyyən olunublar; əvvəllərdə onlar konsulların məhkəmə işlərində köməkçiləri idilər, sonra isə dövlət xəzinəsinin qorunması ilə məşğul olurdular. Məhz bu vəziyət plebsin əsas tələblərini müəyyən edirdi. Birincisi, bu auxilium idi, yəni patrisiat hakimiyətin özbaşınalığından elementar hüquqi müdafiyə, və patrisiatın cəza hakimiyətini məhdud edən öz maqistratların və hüququnun olması. İkinicisi, neçə ki plebs xalq yığıncaqlarında çoxluq təşkil edirdi, o sonuncunun real hüquqlarının genişləndirilməsini tələb edirdi və komiçiyalarda səsvermənin prinsiplərinin daha demokratik. Nəhayət, plebs öz nümayəndələrinin ali vəzifələrdə və senatda təmsil olunmasını istəyirdi. Bundan başqa vacib məsələ kimi plebeylərin romalı vətəndaşlıqa nail olmaq qaldırılırdı: tam (kvirit adlandırılan) nigaha girmək, aktiv və passiv seçki hüququ.

Qüvvələrin nisbəti

Qüvvələrin nisbəti mübarizədə qəliz idi. Plebs ancaq xalq kütələlərini deyil, varlı,bəzən isə,qeyri-romalı elitatadan çıxmış və yaxud yoxsullaşmış patrisilərdən olan adlı-sanlı adamları birləşdirirdi. Bu elita patrisiləri sıxışdırmağa çalışırdı və siyasətdə onlarla eyni hüquqlar almağa çalışırdı. Məhz bunların içindən ən çox plebsin liderləri çıxırdı. Sıravi üzvləri isə daha çox torpaq, borc və xalq yığıncaqının haqlarının genişlənməsi məsələləri maraqlandırırdı. Patrisilər də həmişə həmrəy olmurdu. Adlı-sanlı nəsillər arasında mübarizə ona gətirirdi ki, bəziləri plebeylərlə yaxınlaşırdılar, bəziləri isə əksinə, ciddi olaraq təbəqə imtiyazlarını müdafiyə edirdilər.Senatın daxilində taktiki ziddiyətlər də az deyildi.

Qaynaq

• История Древнего Мира. Расцвет древних обществ. Главная редакция восточной литературы Москва 1989 səh.432