Kosmologiya: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 9: Sətir 9:
[[Şəkil:Anonim Flammarion gravürünün əllə boyanmış bir versiyası. (1888)|framed|right|https://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Universum.jpg]]
[[Şəkil:Anonim Flammarion gravürünün əllə boyanmış bir versiyası. (1888)|framed|right|https://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Universum.jpg]]
'''Fəlsəfi bir baxımdan''' Kainatı araşdıran metafiziksəl kosmologiya isə çox köhnə bir intizam olub, Kainatın, insanın, Tanrının və ya onların əlaqələrinin təbiətini əqli və ruhani təcrübələr və ya müşahidələr nəticəsində şərhə , intuitiv idrak tapmağa çalışır.
'''Fəlsəfi bir baxımdan''' Kainatı araşdıran metafiziksəl kosmologiya isə çox köhnə bir intizam olub, Kainatın, insanın, Tanrının və ya onların əlaqələrinin təbiətini əqli və ruhani təcrübələr və ya müşahidələr nəticəsində şərhə , intuitiv idrak tapmağa çalışır.
Dini kosmologiya isə fiziki kosmologiyadan çox metafiziksel kosmologiyaya yaxın olan və Evrənin tarixi və təbiətinin müəyyən bir dini məzmunda araşdırılmasından ibarətdir. Fərqli dinlərin inanc strukturları olduqca fərqli olduğu kimi Kainatın dünyagörüşləri də olduqca fərqlidir. Bu səbəblə hər dinin bir və ya daha çox fərqli dini kosmoloji fikirləri var. Ayrıca kosmologiya , sıxlıqla dinlərin və mifoloji var oluş və gerçəyin təbiətinə dair fikirlərində də əhəmiyyətli bir rol oynayır. Bəzi hallarda Evrənin yaradılışı ( kozmogoni ) və yox edilişi , son kəşfi ( eskatoloji ) , dini məzmunda insanın Kainatdakı mövqeyi və şəxsiyyəti baxımından əhəmiyyətli bir yer işğal etməkdədir.
Dini kosmologiya isə fiziki kosmologiyadan çox metafiziksel kosmologiyaya yaxın olan və Evrənin tarixi və təbiətinin müəyyən bir dini məzmunda araşdırılmasından ibarətdir. Fərqli dinlərin inanc strukturları olduqca fərqli olduğu kimi Kainatın dünyagörüşləri də olduqca fərqlidir. Bu səbəblə hər dinin bir və ya daha çox fərqli dini kosmoloji fikirləri var. Ayrıca kosmologiya , sıxlıqla dinlərin və mifoloji var oluş və gerçəyin təbiətinə dair fikirlərində də əhəmiyyətli bir rol oynayır. Bəzi hallarda Evrənin yaradılışı ( kosmogoni ) və yox edilişi , son kəşfi ( eskatoloji ) , dini məzmunda insanın Kainatdakı mövqeyi və şəxsiyyəti baxımından əhəmiyyətli bir yer işğal etməkdədir.
Daha çox müasir bir ayrışık intizam ezoterik kosmoloji ki bu , dini və fəlsəfi məzmundakı kosmologiya anlayışlarına yaxın olsa da ənənələrdən daha diskret və müəyyən bir doqmatik etiqadda müstəqil , sıxlıqla inancdan çox xüsusilə müasir intellektual anlayışa söykənən və ruhâniliği yalnız formativ bir anlayış olaraq görən bir kosmologiya anlayışı təyin etməkdədir.
Daha çox müasir bir ayrıc intizam da ezoterik kosmoloji ki bu , dini və fəlsəfi məzmundakı kosmologiya anlayışlarına yaxın olsa da ənənələrdən daha diskret və müəyyən bir doğma etiqadda müstəqil , sıxlıqla inancdan çox xüsusilə müasir intellektual anlayışa söykənən və ruhaniliyi yalnız formativ bir anlayış olaraq görən bir kosmologiya anlayışı təyin etməkdədir.


== Tarix boyunca fərqli kosmoloji fikirlər ==
== Tarix boyunca fərqli kosmoloji fikirlər ==

12:43, 25 yanvar 2014 versiyası

Kosmologiya

Kosmologiya və ya (kainat elmi [1]) , bir bütün olaraq Kainatı mövzu alan elm sahəsinin adıdır. Kosmologiya sözü Azəribaycan Türkcəsinə Yunan κοσμολογία ( cosmologia , κόσμος [ kosmos ] nizam , bütün + λογια [ logia ] deyim, elm ) sözcüyündən törəmişdir. Hər nə qədər kosmologiya sözü nisbətən yaxın zamanlı bir söz olsa da Kainat , tarix boyu elm , fəlsəfə , ezoterizm və din kimi fərqli prinsiplər tərəfindən araşdırma mövzusu olmuşdur. Kosmologiya isə bir söz olaraq ilk dəfə 1730-cu ildə Christian Wolffun "Cosmologia Generalis" adlı əsərində istifadə edilmişdir. Kosmologiya ilə məşğul olan elm insanlarına kosmolog və ya kainat alimi deyilir. Müasir yazında kosmologiya və ya kainat elmi ilə ümumiyyətlə fiziki kosmologiya nəzərdə tutulmaqdadır. Bu məzmunda kosmologlar , kosmologiya işləri içərisində astronomiyanın yanında biologiyadan riyaziyyata qədər bir çox elm budağını da istifadə edərlər. Kosmologiya , Kainatın quruluşunu , tarixini və gələcəyini araşdırar. Fiziki Evrənin bir bütün olaraq qavranıb başa düşülməsini təmin etmək məqsədiylə təbiət elmlərini , xüsusilə göy elmi və fizikası bir araya gətirər. CMB anizotropi WMAP xəritəsi

Fayl:CMB anizotropisinin WMAP xəritəsi
[https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a5/WMAP.jpg

Fərqli sahələrdə kosmologiya

Yaxın zamanda fiziki kosmologiya olaraq adlandırılan və Evrənin elmi müşahidə və təcrübə yolu ilə başa düşülməsini mövzu edən fizika və astrofizika elmləri mərkəzi bir mövqedədirlər. Fiziki kosmologiya, Kainatın Böyük Partlama (Big Bang) sonrası təxminən olaraq 13,7 ± 0,2 milyard ( 109 ) il əvvəl ortaya çıxdığını və Kainatın tarixinin başlanğıcından sonuna qədər tamamilə nizamlı idarə edilən bir müddət olduğunu ortaya qoyar .

Fayl:Anonim Flammarion gravürünün əllə boyanmış bir versiyası. (1888)
https://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Universum.jpg

Fəlsəfi bir baxımdan Kainatı araşdıran metafiziksəl kosmologiya isə çox köhnə bir intizam olub, Kainatın, insanın, Tanrının və ya onların əlaqələrinin təbiətini əqli və ruhani təcrübələr və ya müşahidələr nəticəsində şərhə , intuitiv idrak tapmağa çalışır. Dini kosmologiya isə fiziki kosmologiyadan çox metafiziksel kosmologiyaya yaxın olan və Evrənin tarixi və təbiətinin müəyyən bir dini məzmunda araşdırılmasından ibarətdir. Fərqli dinlərin inanc strukturları olduqca fərqli olduğu kimi Kainatın dünyagörüşləri də olduqca fərqlidir. Bu səbəblə hər dinin bir və ya daha çox fərqli dini kosmoloji fikirləri var. Ayrıca kosmologiya , sıxlıqla dinlərin və mifoloji var oluş və gerçəyin təbiətinə dair fikirlərində də əhəmiyyətli bir rol oynayır. Bəzi hallarda Evrənin yaradılışı ( kosmogoni ) və yox edilişi , son kəşfi ( eskatoloji ) , dini məzmunda insanın Kainatdakı mövqeyi və şəxsiyyəti baxımından əhəmiyyətli bir yer işğal etməkdədir. Daha çox müasir bir ayrıc intizam da ezoterik kosmoloji ki bu , dini və fəlsəfi məzmundakı kosmologiya anlayışlarına yaxın olsa da ənənələrdən daha diskret və müəyyən bir doğma etiqadda müstəqil , sıxlıqla inancdan çox xüsusilə müasir intellektual anlayışa söykənən və ruhaniliyi yalnız formativ bir anlayış olaraq görən bir kosmologiya anlayışı təyin etməkdədir.

Tarix boyunca fərqli kosmoloji fikirlər

--DMansory (talk) 12:34, 25 yanvar 2014 (UTC)