Albaniya: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 35: Sətir 35:
|əhali_siyahıya_alma = 2 800 138<ref name="1.1.13. Popullsia banuese sipas përkatësisë etnike dhe kulturore"></ref>
|əhali_siyahıya_alma = 2 800 138<ref name="1.1.13. Popullsia banuese sipas përkatësisë etnike dhe kulturore"></ref>
|əhali_siyahıya_alma_il = 1.X.2011
|əhali_siyahıya_alma_il = 1.X.2011
|əhali_sıxlığı = 111<ref name="Rezultatet Paraprake"/>
|əhali_sıxlığı = 111
|əhali_sıxlığı_yer = 63-cü yer
|əhali_sıxlığı_yer = 63-cü yer
|ÜDM_AQP = 26.73 milliard
|ÜDM_AQP = 26.73 milliard

16:14, 1 iyul 2015 tarixindəki versiya


Albaniya
Republika e Shqipërisë
Bayraq Gerb[d]
Bayraq Gerb[d]
Go your own way!
Rəsmi dili Alban dili
Paytaxt Tirana
Ən böyük şəhər Tirana
İdarəetmə forması Parlament respublikası
Sahəsi Dünyada 145-ci
 • Ümumi 28 748 km²
 • Su sahəsi (%) 4.8%
Əhalisi
 • Əhali 3 200 min [1] nəfər (137-ci)
 • Siyahıyaalma (1.X.2011) 2 800 138[2] nəf.
 • Sıxlıq 111 nəf./km² (63-cü)
ÜDM (AQP)
 • Ümumi 26.73 milliard dollar
İİİ (2007) ▲ 0.801
Valyuta Albaniya leki
İnternet domeni .al
ISO kodu AL
BOK kodu ALB
Telefon kodu +355
Saat qurşaqları
Nəqliyyatın yönü sağ[d][3]
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar


Albaniya (albanca: Shqipëria), rəsmi adı Albaniya Respublikası (albanca: Republika e Shqipërisë) — Balkan yarımadasında yerləşən ölkə. Qonşuları şimalda Monteneqro, şimal-şərqində Kosova, şərqində Makedoniya Respublikası və cənubunda Yunanıstandır. Ölkənin qərbdə Adriatik dənizinə, cənub-qərbdə İon dənizinə çıxışı vardır. Albaniya Avropa Birliyi və NATO-ya namizəd, Qaradəniz İqtisadi Əməkdaşlıq və İslam Konfransı Təşkilatına üzvdür.

Adın etimologiyası

Albanlar öz ölkələrini "Şipri", yəni "Qartallar diyarı", yerli sakinləri isə "Şiptar" adlandırırlar. Albaniya özü isə illiriya sözü olub "olba" - "kənd" deməkdir.

Tarix

Bir neçə dəfə Bizans İmperatorluğu və Bolqarlar arasında əl dəyişdirən ölkə, 1272də ı. Carlo tərəfindən işğal edildi. Osmanlılar 1514-1517də Albaniyası Venedikliler deyil qəti olaraq götürdülər. İskəndər Bəy deyilən Yorgi Kostriota 1443 ilə 1468 illəri arasında Osmanlı hakimiyyətinə qarşı girişilən üsyanı idarə etmişdir. Albaniyada İslamlaşma müddəti XVI. Əsrin ortalarına qədər sürmüşdür.

Albanlar 28 Noyabr 1912də Avlonya (Vlora)da müstəqilliklərini elan etmişlər. İsmayıl Kamal Vlora ilk hökumətin başçısı olmuşdur. Serblərin şimal Albaniya torpaqlarında irəliləməsi avstriya-Macarıstan İmperatorluğunu, Yunanıstanın Vlora daxil cənub Albaniyası işğal etmək istəməsi də İtaliyanı narahat etmişdir. Qarşıdurmanın Avropanın bütününü içinə götürəcək bir döyüşə çevrilməsini önləmək istəyən İngilislərin çağırışıyla, Londonda Balkan Ölkələrinin də qatıldığı bir yığıncaq təşkil edilmişdir. Nəticədə dekabr 1912də Albaniyanın müstəqilliyi tanınmışdır. Ancaq, Albanların əksəriyyəti meydana gətirdiyi Kosova, Serbiyaya buraxılmışdır. Yunanıstan sərhədi isə 1913də beynəlxalq bir komissiya tərəfindən təyin olunmuşdur. İyun 1924də çıxan qiyam ilə ölkəni tərk etmək məcburiyyətində qalan Baş nazir Zogo 6 ay sonra Yuqoslaviyanın dəstəyi ilə geri dönərək, bir dikdə rejimi qurmuş, əvvəl Respublika başçısı (1925-1928) sonra isə, Kral (1928-1939) olmuşdur.

1939-1943-də İtalyanlar, 1943-1944-də Almanlar tərəfindən işğal edilən Albaniya, 1941də qurulan Albaniya Kommunist Partiyasının səyləriylə xilas oldu. Ənvər Hoca və Məmməd Şehunun rəhbərliyindəki ölkə 1946da Xalq Respublikası oldu və sosialist inqilaba yönəlmişdir.

Əkinçiliyin kollektivizasyonu 1959da az qala tamamlanmışdır. 1965-1970 illəri isə "İdeoloji İnqilab" ilə keçmişdir. Sırasıyla Yuqoslaviya (1948), Sovetlər Birliyi (1961) və Çinlə (1978) bağlarını qoparan Albaniya xarici dünyadan hamısıyla təcrid bir ölkə halına gəlmiş, Ənvər Hoca ölümündən sonra yerinə Ramız Əliyə keçmişdir. (1985)

Çox partiyalı nizama keçmə hazırlıqları 1990da sürətlənmiş və 7 Aprel 1991də edilən ilk seçkiləri qazanan Əmək Partiyası Hökuməti, İyunda partlayan ümumi tətil sonunda istefa vermək məcburiyyətində qalmışdır. Əmək Partiyası daha sonra adını Sosialist Partiyaya çevirmişdir. Bir koalisiya hökuməti quruldusa da uzun ömürlü olmamış, Mart 1992də edilən ümumi seçkiləri Sali Berişa rəhbərliyindəki Demokratik Partiya qazanmışdır.

Aprel 1992də Ramız Əliyə istefa vermiş və yerinə 9 Aprel 1992də Dövlət Başçısı seçilən Berişa gəlmişdir. 24 İyul 1997 ‘deyil etibarən Dövlət Başçılığı vəzifəsini Rəcəb Meydanı icra etmişdir. Bu vəzifəsi 24 İyul 2002 seçkisində Alfred Moisiu götürmüşdür.

Osmanlı dövrü

Osmanlı dövləti 1417-ci ildə bu ölkəyə daxil olub,1913-cü ildə son Osmanlı Həsən Rza Paşanın şəhid edilməsi ilə də buranı tərk edib. Burada həm türklərə böyük sevgi və hörmət var, həm də türk adət-ənənələrinin, mədəniyyətinin izlərini burada hələ də görmək mümkündür. Bu səbəbdəndir ki, bir türk bu ölkədə çox sərbəst gəzə və yaşaya bilər.

Əvvəllər haqqında çox az məlumata sahib olduğumuz Albaniya ilə indi daha sıx əlaqələrimiz var. Balkan ölkələri içərisindən Osmanlıdan ən son ayrılan ölkədir Albaniya. 500 il Osmanlı hakimiyyəti altında olmasının nəticəsi olaraq bu ölkədə osmanlı izlərinə tez-tez rast gəlmək mümkündür. Osmanlılar Albaniya torpaqlarına 1417-ci ildə daxil olub və 1913-cü ildə ölkədəki sonuncu Osmanlı sultanı Həsən Rza Paşanın şəhid edilməsindən sonra tərk etmək məcburiyyətində qalıblar bu torpaqları.

Fiziki-coğrafi xarakteristika

Albaniya 28,750 kvadrat kilometr sahəyə sahib bir ölkədir. Qonşuları şimalda 287 kilometr ilə Serbiya və Monteneqro, şimal və şərqdə 151 kilometr ilə Makedoniya Respublikası, cənub və cənub-şərqdə 282 kilometr ilə Yunanıstan dır. Adriatik dənizi və İon dənizi nə sahili olan ölkənin 362 kilometr sahili vardır. İtaliya dan 100 kilometrlik Otranto Boğazı ilə ayrılar.

Ən hündür nöqtəsi Korab dağıdır (2753 m). Ölkənin sahilətrafı ərzisi Aralıq dənizi iqlimi şərqə tərəf getdikcə kontinental iqlimlə əvəz olunur. Orta temperatur Yanvar ayında -8-9 °C, iyul ayında isə +24-25 °C təşkil edir.

Albaniyanın ən böyük çayı olan Drin ölkənin şimal əraziləri ilə axır. Bundan başqa Albaniyanın Mati, Şkumbini, Vyosa və Semani kimi çayları da var. Balkan yarımadasının üç ən böyük gölü hissəvi olaraq Albaniyada yerləşir. Üçdə bir hissəsi Albaniyanın ərazisinə düşən və ölkənin ərazisinə düşən hissəsinin sahil xətti boyu uzunluğu 57 km. olan Skadar gölü şimalda – Monteneqro ilə sərhəddə yerləşir. Albaniya ilə Makedoniyanın arasında bölünmüş Oxrid gölü 289 m. dərinliyə malikdir. Zəngin flora və faunası olduğu üçün göl YUNESKO tərəfindən qorunur. Prespa gölü ölkənin cənubunda yerləşir və üç ölkəyə: Albaniya, Makedoniya Respublikası və Yunanıstana məxsusdur.

Ölkənin florasında 3000-dən çox bitki növü var. Sahil ətrafı ərazilər cəngəllik və kolluqlarla örtülmüşdür. Albaniyanın üçdə bir hissəsi (əsasən dağlıq əraziləri) meşəliklərlə zəngindir. Meşələrində Qonur ayılar, canavarlar, çaqqallar, vaşaq və meşə pişikləri, çöl donuzları, cüyür və marallar var. Sahilətrafı rayonlarda çoxlu miqdarda su quşları var.

Albaniyanın ərazisində neft yataqları, təbii qaz, kömür, xrom, mis, nikel vardır.

İnzibati ərazi bölgüsü

36 reti (rayon), 12 dairə (qark): Berat,Blyora,Girokastra,Dibra,Durres,Korça,Kukes,Leja,Tirana,Fiyeri,Şkoder,Elbasan.

Şəhərləri

border=none Əsas məqalə: Albaniya şəhərlərinin siyahısı

İqtisadiyyat

ÜDM həcmi 2005-ci ildə 6,9 milyard avro təşkil edib. Bu isə əhalinin hər nəfərinə 1,9 min avro deməkdir. Albaniya, sənayecə inkişaf etməmiş, aqrar ölkədir.

İqtisadiyyatdakı üstünlüklər: neft yataqlarının və təbii qazın olması, xarici dövlətlərə pul köçürmələri, iqtisadiyyatın özəlləşmədən sonra inkişaf etməsi.

İqtisadiyyatda zəif tərəflər: infastrukturun daxili inkişafına görə, xarici investorların ölkəyə cəlb edilə bilməməsi.

Albaniya, Avropanın ən kasıb ölkələrindən biridir. Ölkənin yolları çox acınacaqlı vəziyyətdədir. Əksər yaşayış evlərinin əsaslı təmirə ehtiyacı var. Əsas xarici iqtisadi partnyorları, İtaliya, Yunanıstan, Almaniya, Türkiyə, Makedoniya Respublikasıdır. Xarici ticarətin 90%-i Avropa Birliyi ölkələrinin payına düşür.

Əhali

Albaniya əhalisinin milli tərkibi
Etnik qrup Sayı, 2011 sa.[2] Nisbəti, 2011 sa.[2]
cəmi 2 800 138 100 %
alban 2 312 356 82.58 %
yunan 24 243 0.87 %
qaraçı 8 301 0.3 %
arumın 8 266 0.3 %
makedoniyalı 5 512 0.2 %
misirli 3 368 0.12 %
monteneqrolu 366 0.01 %
digər 2 644 0.09 %
c.v.i.[4] 390 938 13.96 %
m.m.g.[5] 44 144 1.58 %

Dil

Dövlət dili olan alban dili, Hind-Avropa dil ailəsində xüsusi bir qrup təşkil edir. Alban dilində latın, yeni və qədim yunan, roman, cənubi slavyan və türk dillərindən çoxlu sayda keçmə sözlər vardır. Alban dilinin 2 dialekti mövcuddur. Bunlar qeq və tosk dialektləridirlər. Müasir ədəbi alban dili XIX əsrin sonunda hər iki dialektin əsasında formalaşmışdır. Amma tosk dialekti daha geniş formada yayılmış və 1945-ci ildən etibarən rəsmi dil elan edilmişdir.

Albaniya əhalisinin ana dilləri
Dil Danışanların sayı, 2011 sa.[6] Nisbəti, 2011 sa.[6]
cəmi 2 800 138 100 %
albanca 2 765 610 98.767 %
yunanca 15 196 0.543 %
makedonca 4 443 0.159 %
qaraçıca 4 025 0.144 %
arumınca 3 848 0.137 %
türkcə 714 0.025 %
italyanca 523 0.019 %
serb-xorvatca 66 0.002 %
digər 1 870 0.067 %
a.d.g.[7] 3 843 0.137 %

Din

Albaniya əhalisinin etiqad etdiyi dinlər
Din və ya məzhəb Etiqad edənlərin sayı, 2011 sa.[8] Nisbəti, 2011 sa.[8]
cəmi 2 800 138 100 %
müsəlman 1 587 608 56.70 %
bəktaşi 58 628 2.09 %
katolik 280 921 10.03 %
ortodoks 188 992 6.75 %
evangelist 3 797 0.14 %
digər xristian 1 919 0.07 %
m.o.i.[9] 153 630 5.49 %
ateist 69 995 2.50 %
digər 602 0.02 %
c.v.i.[10] 386 024 13.79 %
d.e.g.[11] 68 022 2.43 %

Təhsil

Tiranadakı Tirana Dövlət Universiteti 1957-ci ildən fəaliyyətə başlamışdır. Burada həmçinin kənd təsərrüfatı, ikiillik pedaqoji institutları, politexnik, kənd təsərrüfatı texnikumları,tibbi və pedaqoji məktəblər, ali dram və tətbiqi incəsənət məktəbi yerləşir.

Səhiyyə

Cəmi 50 partiya var.
1.Albaniya Sosialist Partiyası – ASP (1991), lider: F.Nano, P.Milo
2.Albaniya Demokrat Partiyası – ADP (1990), sədri: S.Berişa
3.Albaniya Sosial-Demokrat Partiyası – ASDP (1991), sədri: S.Ginuşi
4.İnsan haqları üçün birləşmiş partiya – (1991), sədri: V.Dule
5.Demokratik alyans – (1992), sədri: N.Çeka
Ali qanunverici orqan – Küvend (Birpalatalı Xalq məclisi);
Ali icraçı orqan – Nazirlər Soveti;
Nazirlər Sovetinin sədri – Fatos Nano.

Silahlı qüvvələr

İllik hərbi xərcləri – 56,2 mln. dol. (2002)

Şəkillər

İstinadlar

  1. ↑ Republika e Shqipërisë - Instituti i Statistikës: Censusi i Popullsisë dhe Banesave në Shqipëri 2011: Rezultatet Paraprake
  2. ↑ 1 2 3 Republika e Shqipërisë - Instituti i Statistikës: Censusii popullsisë dhe banesave 2011, Pjesa 1—Përmbajtja e tabelave—Rezultatet kryesore në nivel kombëtar—1.1.13. Popullsia banuese sipas përkatësisë etnike dhe kulturore
  3. ↑ http://chartsbin.com/view/edr.
  4. ↑ Cavab vermək istəməyənlər
  5. ↑ Milli mənsubiyyətini göstərməyənlər
  6. ↑ 1 2 Republika e Shqipërisë - Instituti i Statistikës: Censusii popullsisë dhe banesave 2011, Pjesa 1—Përmbajtja e tabelave—Rezultatet kryesore në nivel kombëtar—1.1.15. Popullsia banuese sipas gjuhës amtare
  7. ↑ Ana dilini göstərməyənlər
  8. ↑ 1 2 Republika e Shqipërisë - Instituti i Statistikës: Censusii popullsisë dhe banesave 2011, Pjesa 1—Përmbajtja e tabelave—Rezultatet kryesore në nivel kombëtar—1.1.14. Popullsia banuese sipas përkatësisë fetare
  9. ↑ Məzhəbi olmayan inanclılar
  10. ↑ Cavab vermək istəməyənlər
  11. ↑ Dini etiqadını göstərməyənlər

Xarici keçidlər

Həmçinin bax

Həmçinin bax


 Albaniya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Albaniya&oldid=3310440"