Kinabalu: Redaktələr arasındakı fərq
| Sətir 49: | Sətir 49: | ||
== Tarixi == |
== Tarixi == |
||
Britaniya koloniya inzibatçısı Hyu Lounun 1851-ci ilin martında Kinabalu dağının yaylasına çıxması qeydə alınıb. Lou dağın ən yüksək zirvəsini hesablamayıb. 1858-ci ilin aprel iyul aylarında Hyu Bruneydəki Briyaniya konsulu Con Spenser ilə 2 başqa zivəni fəth |
Britaniya koloniya inzibatçısı Hyu Lounun 1851-ci ilin martında Kinabalu dağının yaylasına çıxması qeydə alınıb. Lou dağın ən yüksək zirvəsini hesablamayıb. 1858-ci ilin aprel iyul aylarında Hyu Bruneydəki Briyaniya konsulu Con Spenser ilə 2 başqa zivəni fəth edib.<ref name=P&L /> Kinabalunun ən yüksək zirvəsi zooloq ''Con Uaythed'' tərəfindən 1888-ci ildə fəth edilib.<ref name=P&L /> Britaniyalı botanik [[Lilian Gibbs]] 1910-cu ilin fevralında Kinabalunu fəth edən ilk botanik və ilk qadın oldu.<ref name=P&L /> |
||
Botanik Con Korner 1961-1964-cü illərdə bu dağda [[London Kral Cəmiyyəti|Böyük Britaniya Kral Cəmiyyətinin]] iki mühüm ekspedisiyasına başçılıq edib.<ref name=P&L/> [[Kinabalu Milli Parkı]] 1964-cü ildə yaradılıb və 2000-ci ildə [[Ümumdünya irsi]] siyahısına əlavə edilib.<ref>[http://whc.unesco.org/en/list/1012 Kinabalu Park]</ref> |
Botanik Con Korner 1961-1964-cü illərdə bu dağda [[London Kral Cəmiyyəti|Böyük Britaniya Kral Cəmiyyətinin]] iki mühüm ekspedisiyasına başçılıq edib.<ref name=P&L/> [[Kinabalu Milli Parkı]] 1964-cü ildə yaradılıb və 2000-ci ildə [[Ümumdünya irsi]] siyahısına əlavə edilib.<ref>[http://whc.unesco.org/en/list/1012 Kinabalu Park]</ref> |
||
== Flora və fauna == |
|||
[[Şəkil:Nepenthes rajah.png|thumb|left|upright|''[[Nepentes radja]]nın sallanan böyük küpəsi'']] |
|||
Kinabalunun flora arealı [[adi əncir]] ağacları və həşəratla qidalanan küpəotu bitkiləri də daxil olmaqla müxtəlif növ bitkilərdən ibarətdir. 2600 və 3000 metr hündürlüyü olan ərazilərdə iynəyarpaqlı ''Dacrydium gibbsiae, kiçik kol bitkiləri, mamırlar, şibyələr, ayıpəncəsi və ayıdöşəyi'' kimi qısaboylu ağaclar olan qat yerləşir. Yüksək qayalı yamaclarda dünyanın ən müxtəlif [[səhləbkimilər]]inə rast gəlinir. Bəzi bitkilər endemikdir ( onlara yalnız Kinabalu Milli Parkının ərazisində rast gəlinir). |
|||
[[Şəkil:Borneo Mount Kinabalu Moutain Squirrel Rat.jpg|thumb|Kinabalu dağında yaşayan dağ dələsi]] |
|||
Bitkilərin müxtəlifliyi kimi həmçinin quşların və məməlilərin də müxtəlif növləri burada yaşayır. ''Kərgədan quşu , [[ilanyeyən dağ qartalı]] , dulit qurbağaağız, qaşlı cəngəllik milçəktutanı və başıaçıq gülən qaratoyuq'' da daxil olmaqla, [[Kinabalu Milli Parkı]]nda 326 quş növü mövcuddur. İyirmi dörd quş növünə əsasən dağda rast gəlinir. Dağ daha çox hündür ağaclarda yaşayan dörd böyük meymundan biri olan oranqutan da daxil olmaqla, 100-ə yaxın məməli heyvanın məskunlaşdığı ərazidir.<ref name=P&L /> Digər məməlilərə maralın üç növü, ''Malay sincabı , kiçik caynaqlı şərq samuru'' və [[benqal pişiyi]] daxildir. Endemik məməlilərə isə ''qara yereşən və Kalimantan porsuğu'' daxildir. |
|||
Bu dağ zonasında torpaq ilbizinin ən azı 26 növü mövcuddur.<ref>Liew, T.S., M. Schilthuizen & M. bin Lakim, 2010. The determinants of land snail diversity along a tropical altitudinal gradient: insularity, geometry, and niches. Journal of Biogeography, 37: 1071-1078 doi: 10.1111/j.1365-2699.200902243.x</ref> |
|||
== İstinadlar == |
== İstinadlar == |
||
14:14, 28 noyabr 2015 tarixindəki versiya
| Kinabalu | |
|---|---|
| ms/Gunung Kinabalu | |
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| İlk fəthi |
1851 mart Hyu Lou (zirvənin yaylası) 1888 Con Uaythed (ən yüksək zirvəni) |
| Yerləşməsi | |
| 6°06′00″ şm. e. 116°33′00″ ş. u. | |
| Ölkə |
 Malayziya |
| Region | |
|
|
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Kinabalu dağı (malay Gunung Kinabalu) — Cənub-şərqi Asiyada Kalimantan adasında yerləşən məşhur dağlardan biri. Dağ Şərqi Malayziyada Sabah ştatı ərazisində yerləşir və Kinabalu parkı kimi Ümumdünya irsinə daxildir. Kinabalu Kalimantanın Kroker silsiləsində ən yüksək zirvədir və Malay arxipelağında eləcə də, Malayziyada ən hündür dağdır. Kinabalu həmçinin topoqrafik əhəmiyyətinə görə dünyada ən məşhur 20 dağ arasında yer alır.[1]
1997-ci ildə peyk texnologiyasından istifadə etməklə, dağın zirvəsinin (Lou zirvəsi kimi adlandırılır) dəniz səviyyəsindən hndürlüyünün 4096 metr olduğu bildirildi. Bu vaxta qədər isə dağın hündürlüyü 4101 metr olaraq göstərilirdi.[2]
Kinabalu dağı Kinabalu dağlıq alp çəmənlikləri ekoregionunda daxildir. Dağ və onun ətraf əraziləri dünyada ən əhəmiyyətli bioloji yerlər arasındadır. Bu ərazilərdə 5000 və 6000 növ arası biki, 326 növ quş və 100-dən çox məməli növü müəyyən edilib. Vəhşi təbiətin çoxlu növləri arasında Rafflesia bitkisi və oranqutan kimi məşhur növlər də yer alır. Kinabalu dağı YUNESKO-nun Ümumdünya irsi statusunu alıb.[3][4][5]
Lou zirvəsini yaxşı fiziki drumu olan şəxs asanlıqla fəth edə bilər. Dağın əsas marşrutu üzrə istənilən zirvəni alpinizm ləvazimatları olmadan dırmaşmaq olar.[6] Dağ massivi boyu digər zirvələri fəth etmək üçün isə xüsusi bacarıq tələb olunur.
Tarixi
Britaniya koloniya inzibatçısı Hyu Lounun 1851-ci ilin martında Kinabalu dağının yaylasına çıxması qeydə alınıb. Lou dağın ən yüksək zirvəsini hesablamayıb. 1858-ci ilin aprel iyul aylarında Hyu Bruneydəki Briyaniya konsulu Con Spenser ilə 2 başqa zivəni fəth edib.[2] Kinabalunun ən yüksək zirvəsi zooloq Con Uaythed tərəfindən 1888-ci ildə fəth edilib.[2] Britaniyalı botanik Lilian Gibbs 1910-cu ilin fevralında Kinabalunu fəth edən ilk botanik və ilk qadın oldu.[2]
Botanik Con Korner 1961-1964-cü illərdə bu dağda Böyük Britaniya Kral Cəmiyyətinin iki mühüm ekspedisiyasına başçılıq edib.[2] Kinabalu Milli Parkı 1964-cü ildə yaradılıb və 2000-ci ildə Ümumdünya irsi siyahısına əlavə edilib.[7]
Flora və fauna
Kinabalunun flora arealı adi əncir ağacları və həşəratla qidalanan küpəotu bitkiləri də daxil olmaqla müxtəlif növ bitkilərdən ibarətdir. 2600 və 3000 metr hündürlüyü olan ərazilərdə iynəyarpaqlı Dacrydium gibbsiae, kiçik kol bitkiləri, mamırlar, şibyələr, ayıpəncəsi və ayıdöşəyi kimi qısaboylu ağaclar olan qat yerləşir. Yüksək qayalı yamaclarda dünyanın ən müxtəlif səhləbkimilərinə rast gəlinir. Bəzi bitkilər endemikdir ( onlara yalnız Kinabalu Milli Parkının ərazisində rast gəlinir).
Bitkilərin müxtəlifliyi kimi həmçinin quşların və məməlilərin də müxtəlif növləri burada yaşayır. Kərgədan quşu , ilanyeyən dağ qartalı , dulit qurbağaağız, qaşlı cəngəllik milçəktutanı və başıaçıq gülən qaratoyuq da daxil olmaqla, Kinabalu Milli Parkında 326 quş növü mövcuddur. İyirmi dörd quş növünə əsasən dağda rast gəlinir. Dağ daha çox hündür ağaclarda yaşayan dörd böyük meymundan biri olan oranqutan da daxil olmaqla, 100-ə yaxın məməli heyvanın məskunlaşdığı ərazidir.[2] Digər məməlilərə maralın üç növü, Malay sincabı , kiçik caynaqlı şərq samuru və benqal pişiyi daxildir. Endemik məməlilərə isə qara yereşən və Kalimantan porsuğu daxildir.
Bu dağ zonasında torpaq ilbizinin ən azı 26 növü mövcuddur.[8]
İstinadlar
- ↑ "World Top 50 Most Prominent Peaks" Peaklist.org. Yoxlanılıb 2015-11-28.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 Anteya Fillips & Fransis Lyu 2000. Globetrotter Visitor's Guide – Kinabalu Park. New Holland Publishers (UK) Ltd.
- ↑ UNESCO World Heritage Centre. "Kinabalu Park". İstifadə tarixi: 28 noyabr 2015.
- ↑ Michael Aquino. "Mount Kinabalu, Malaysia". About.com Travel. İstifadə tarixi: 28 noyabr 2015.
- ↑ "Mount Kinabalu - revered abode of the dead". İstifadə tarixi: 28 noyabr 2015.
- ↑ Richmond, S. (2010). Mt Kinabalu & Kinabalu National Park. In: Malaysia, Singapore & Brunei. Lonely Planet. ISBN 1741048877. səh. 357–364.
- ↑ Kinabalu Park
- ↑ Liew, T.S., M. Schilthuizen & M. bin Lakim, 2010. The determinants of land snail diversity along a tropical altitudinal gradient: insularity, geometry, and niches. Journal of Biogeography, 37: 1071-1078 doi: 10.1111/j.1365-2699.200902243.x