Yusif (peyğəmbər): Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1: Sətir 1:
{{mənbə azlığı}}
{{vikiləşdirmək}}
{{vikiləşdirmək}}
{{tərəfli}}

== YUSİF PEYĞƏMBƏR ==
== YUSİF PEYĞƏMBƏR ==
Yəqub peyğəmbər on iki oğlu arasında Yusiflə qardaşı Benyamini hamıdan çox istəyirdi. Xüsusi ilə də Yusifə qarşı olan məhəbbəti daha çox idi. İndi bu məhəbbətin səbəbi nə idi? Qur`ani-Kərimdə bu barədə bir şey deyilməmişdir. Rəvayətlərdə də bir şey gözə dəyməyib, amma təfsirçilər bəzi səbəblər qeyd ediblər:
Yəqub peyğəmbər on iki oğlu arasında Yusiflə qardaşı Benyamini hamıdan çox istəyirdi. Xüsusi ilə də Yusifə qarşı olan məhəbbəti daha çox idi. İndi bu məhəbbətin səbəbi nə idi? Qur`ani-Kərimdə bu barədə bir şey deyilməmişdir. Rəvayətlərdə də bir şey gözə dəyməyib, amma təfsirçilər bəzi səbəblər qeyd ediblər:

22:28, 3 yanvar 2016 versiyası

YUSİF PEYĞƏMBƏR

Yəqub peyğəmbər on iki oğlu arasında Yusiflə qardaşı Benyamini hamıdan çox istəyirdi. Xüsusi ilə də Yusifə qarşı olan məhəbbəti daha çox idi. İndi bu məhəbbətin səbəbi nə idi? Qur`ani-Kərimdə bu barədə bir şey deyilməmişdir. Rəvayətlərdə də bir şey gözə dəyməyib, amma təfsirçilər bəzi səbəblər qeyd ediblər:

- Səbəbi onun kiçik olması idi. Adətən belədir ki, hər kimin bir neçə övladı olsa onların ən kiçiyini başqalarına nisbət daha çox istəyir və daha artıq ona məhəbbət bəsləyir. Çünki uşağın kiçik yaşlarında ata-ana məhəbbətinə daha çox ehtiyacı vardır. Yəqub (ələyhis-salam) öz məhəbbətini iki kiçik övladından əsirgəmirdi. Xüsusilə anaları – Rahilə – onlar kiçik yaşlarda olarkən dünyasını dəyişmişdi. Bu da onlara məhəbbət bəsləmənin başqa bir səbəbi idi. Bəlkədə o, bu yolla onların qəribçiliyi və anasızlıq hissini azaldırdı.

Amma Yusifin qardaşları bu üstün tutmanın əsas səbəbini tapmaq və atalarının əməlini doğru yerə yozmaq əvəzinə, öz şeytani və xoş fikirlərinə əsaslanaraq atanın bu işini səhv, azğınlıq adlandırıb onu övladlar arasında ədalətsizliyə ittiham etdilər. İş, o yerə gəlib çıxdı ki, açıq-aşkar dedilər: -"Yusif və qardaşı atanın yanında bizdən daha sevimlidir. Bununla belə ki, biz güclü bir dəstəyik (və daha yaxşı atamıza kömək edə bilərik), həqiqətən də atamız açıq-aydın azğınlıqdadır."

YUSIFIN YUXUSU

Onları bu zülmkar plana, şeytani fikrə əməl etməyə vadar edən Yusifin həmin zamanda görüb atası üçün danışdığı yuxu idi. Yəqub o yuxudan başa düşdü ki, Allah taala Yusifin məqamını ucaldıb və onu ülvi bir məqama çatdıracaq və əgər bu yuxu qardaşlarının qulağına çatsa onun yozmasından xəbərdar olub Yusifin üstün olmasından narahat olacaqlarını və bu onları Yusifə qarşı əvvəlki həsədlərini daha da artıracağını, onu həlak etmək, əzab-əziyyət vermək üçün qəti qərara gələcəklərini hiss etdi. Odur ki, onu yuxunu onlara danışmaqdan çəkindirib qadağan etdi. Amma Yusifin qardaşlarının ona əzab-əziyyət vermələri, ata məhəbbətindən uzaqlaşması və bütün o bəlalara düçar olması kimi taleyi var idi. Odur ki, yuxudan xəbərdar oldular və Yəqubun yuxudan başa düşdüyünü onlar da başa düşdülər. Bununla da Yusifi Yəqubdan ayırmaq fikrinə düşdülər.

YUXU NƏ IDI?

Qur`ani-Kərim Yusifin yuxusunu və ardınca Yəqubun ona verdiyi göstərişi və yuxunun yozmasını belə nəql edir: "Yusif atasına: "Mən yuxuda on bir ulduzu, günəşi və ayı gördüm ki, mənə səcdə edirdilər." -deyən zaman...". Bu yuxunu bəyan etdikdən sonra Yəqub yuxarıda deyilən göstərişi ona verdi, sonra Yusifin barəsində yuxudan başa düşdüyünü ona izah edib dedi: -"Belə Rəbbin səni seçəcək, yuxu yozmanı sənə öyrədəcək, öz nemətini sənə və Yəqubun ailəsinə kamil şəkildə verəcək, necə ki, bundan əvvəl ataların İbrahim və İshaqa kamil etmişdir. Şübhəsiz ki, Rəbbin bilik və hikmət sahibidir". İbni Abbas ayənin təfsirində demişdir: -"Yusif Qədr gecəsinə təsadüf etmiş cümə axşamı yuxuda on bir ulduzun, həmçinin günəşlə ayın göydən yerə enib ona səcdə etməsini gördü. Günəşlə ay ata-anası, ulduzlar isə qardaşları idi." Südəy deyir: -Günəş atası ay isə xalası idi, çünki o zaman anası dünyasını dəyişmişdi."

Yusifin yuxusu Yəqubun ailəsinin həyatında əsaslı dəyişikliyə səbəb oldu və ardında çoxlu hadisələr törəndi. Dediyimiz kimi öncə qardaşlarında təsir edərək, Yusifə qarşı həsədlərini təhrik etdi və yaxud onların həsədini artırdı və onları öz çəkdikləri planlarını – Yusifi Yəqubdan ayırmaq – həyata keçirtməyə vadar etdi.

MƏŞVƏRƏT MƏCLISI

Qurani-Kərim o məclisdə Yusifin qardaşlarının danışığını icmalən belə bəyan edir:

"… Yusifi öldürün və yaxud onu uzaq bir vilayətə atın ki, atanın nəzəri (ondan kəsilib və məhəbbəti) sizə aid olsun. Ondan sonra yaxşı insanlar olarsınız. Onlardan biri dedi: -"Yusifi öldürməyin, quyunun dibinə atın ki, yoldan keçən onu götürüb aparsın…"

Bu ayələrdən, tarix və rəvayətdən ələ gəlir ki, onlar əvvəlcə Yusifi öldürmək fikrində idilər.

Amma onlardan biri (məlum olur ki, onlara nisbətən daha ağıllı idi və yaxud həddini aşmış hissiyyata qapanma nəticəsində öz ağlını təmamilə əldən verməmişdi) onlara başqa bir məsləhət verdi ki, həm onların dedikləri kimi pis deyildi və həm də onların istəyi yerinə yetirdi. O, (bəzilərin[kimin?] dediyinə əsasən onların böyük qardaşları Yəhuda idi) onlara üz tutub dedi: -"Məgər sizin istəyiniz Yusifi atanın nəzərindən uzaqlaşdırmaq deyilmi? Məgər Yusifi atadan uzaqlaşdırmaqla onun məhəbbətini ata ürəyindən çıxardıb öz məhəbbətinizi ata ürəyinə salmaq deyilmi? Bu hədəfə başqa yolla da çatmaq olar, belə ki, sizin əliniz günahsız kiçik, özü də öz qardaşınızın qanına batmasın və bu biyabırçılığı öz adınıza həmişəlik olaraq çıxartmayın."

O yol budur ki, Yusifi bir quyuya atın, yoldan keçənlər quyudan su çəkərkən onu tapıb özü ilə başqa vilayətlərə aparsınlar, beləliklə siz də öz hədəfinizə çatarsınız.

Sonda Yusifi sürgün etməyi qəti qərara aldılar. Bu planı həyata keçirməkdə bir balaca çətinliklə üzləşdilər, amma onu da həll edib aradan qaldırdılar.

ÇƏTINLIYIN HƏLLI

Yuxuda qeyd olunan çətinlik bu idi ki, bir tərəfdən ataları Yusifi çox istəyirdi, digər tərəfdən də onun qardaşlarına bədgüman idi və Yusifi onlara etibar etmirdi. Yusifi oğurlamaq da mümkün deyil. Çünki o, tamamilə Yəqubun nəzarəti altındadır və çox az vaxtlarda Yəqub onu özündən ayırırdı. Odur ki, öz istəklərini həyata keçirmək üçün başqa bir yol tapmaq fikrinə düşdülər ki, həm planlarını istədikləri kimi yerinə yetirsinlər, həm də atanın öz razılığı ilə Yusifi ondan alsınlar və Yəqubun nəzərini cəlb edib onun bədgümanlığını müsbət gümana çevirsinlər.

Yalan danışmaqla özlərini xeyirxah simasına salıb münafiq cildində atalarının yanına gəlib Yusifə qarşı olan öz məhəbbətlərindən danışmaqdan başqa bir çarə görmədilər. Bu yolla Yusifi Yəqubdan alıb səhraya yarış keçirtmək və əylənmək niyyətilə özlərilə aparmaq istədilər.

Bu məqsədlə də Yəqubun yanına gəlib dedilər:

-"Atacan! Biz Yusifə qarşı xeyirxah olsaq da belə, niyə onun barəsində bizə etibar etmirsən? Sabah onu bizimlə göndər, gəzib dolansız. Biz onu qoruyacağıq".

Yəqubun övladları bu sözlərlə öz problemlərini həll etdilər və öz uğursuz planlarını həyata keçirməkdə yollarını hamar etdilər. Amma Yəqubu çox ağır bir çətinliyə düçar etdilər. Çünki Yəqub onların batinində olan Yusifə qarşı kin, həsəddən xəbərdar idi. Lakin mümkün qədər bunu onların üzünə vurmayıb öz bədgümanlığını gizlədirdi və onların vasitəsiz Yusiflə əlaqədə olmalarına çalışırdı. İndi isə övladlarının bu məsləhətilə çıxılmaz bir vəziyyətə düşdü. Bir tərəfdən də istəmirdi onlara qarşı öz bədgümanlığını açıq-aşkar izhar etsin, çünki bu onların düşmənçiliklərinin daha da artmasına səbəb olardı. Digər tərəfdən də Yusifi onlara vermək istəmirdi. Çarəsiz gərək öz işi üçün bir bəhanə gətirməlidir. Odur ki, fikrə gedib Yusifi onlara verməməsini belə bəyan etdi: Onu aparmağınız məni kədərləndirir, qorxuram ki, ondan qəflət edəsiniz və canavar onu yesin".

Yəqubun övladları özlərini hədəfə yaxınlaşdıqlarını görüb və elə bil bu sözün cavabını hazırlamışdılar. Atanın cavabında dedilər: "Biz güclü dəstə olduğumuz halda əgər onu canavar yesə biz ziyankarlardan olarıq (və bu qeyri-mümkündür)."

Yəqub peyğəmbər həqiqəti onlara deyirdi. Çünki Yəqubun Yusiflə əlaqəsi, məhəbbəti aydın məsələ idi və Yusifin ayrılığı ona çox ağır gəlirdi. Digər tərəfdən də Kənanın yaşıl qoyun-quzu otlağı olan səhrası canavar və digər yırtıcı heyvanlarla dolu idi. Yusifin kiçik yaşlı olması öz böyük və güclü qardaşları ilə bir yerdə olması bunu göstərirdi ki, onlar özləri ilə oynayıb əylənəcək Yusifi isə tək qoyacaqlar və bu da onun heyvanların hücumuna mə`ruz qalmasına səbəb ola bilər.

Amma Yəqubun övladları öz uğursuz planlarını həyata keçirmək üçün ağıllarına gələni edirdilər və heç bir yalan, nifaq və töhmətdən çəkinmirdilər. Açıq-aşkar və qəti həqiqətlə müvafiq olmayan sözü dilə gətirib təəccüblə bu cümləni izhar edib atalarını müttəhim edərək demək istədilər ki, bu nə fikirdir ki, sən edirsən? Necə mümkündür bizim kimi güclü qardaşları olduğu halda canavar onu yesin?

"Kamilut-təvarix"in sahibi kimi bəziləri[kim?] deyir: -"Yəqubun: "Qorxuram ki, onu canavar yesin" -deməsinin səbəbi bu idi ki, Yəqub Yusifin barəsində yuxu görmüşdü. O yuxu belə idi: -"Yuxuda gördü ki, canavarlar Yusifə hücum edib onu öldürmək istəyirlər. Onların arasında bir canavar Yusifdən himayə edib onu öldürməyə mane oldu və bu vaxt yerin yarılıb Yusifi öz qucağına aldığını gördü. Bəziləri[kimlər?] deyirlər: -"Yəqubun gördüyü canavar Yusifin qardaşları idi. Onların həsədindən qorxduğu üçün kinayə ilə onlara başa salmaq istəyirdi ki, onu aradan aparmağınızdan qorxuram.

YUSIF QARDAŞLARININ ƏLINDƏ

Yəqubun övladları bu sözləri deməklə Yəqub üçün bəhanə yeri qoymadılar. Özlərini Yusifin xeyirxahı kimi qələmə verdilər və atalarının Yusifi tək qoymayacaqlarına, canavardan qoruyacaqlarına inandırdılar. Buna baxmayaraq ki, Yəqubun birinci bəhanəsinə – Yusifin ayrı düşməsinə heç bir cavab tapa bilmədilər. Bu zaman Yəqub onlara belə deyə bilərdi: -"Siz mənə qurddan və yırtıcı heyvanlardan qorumuğa söz verə bilərsiniz, amma mən onun ayrılığına necə dözüm, ona nə cavab verirsiniz?"

Nəhayət Yəqubun razılığı əldə olundu. Dərhal lazım olan şeyləri yığıb yola düşdülər.

Hədisdə deyilir ki, yola düşən zaman Yəqub irəli gəlib Yusifi bərk qucaqlayıb ağladı, sonra onlara tapşırdı. Qardaşlar Yəqub peşman olub verdiyi icazədən dönməsin deyə tez Yusifi oradan uzaqlaşdırdılar. Ataları onları görənə qədər Yusifə son həddə ehtiramı və məhəbbəti göstərirdilər. Elə ki, gözdən itdilər, həzrəti döyməyə və əzab-əziyyət etməyə başladılar.

Yusifin fikirləşdiyinin əksinə qardaşlarından biri irəli gəlib onu yerə yıxıdıb döyməyə başladığını gördü. Günahsız peyğəmbər övladı özündən müdafiə etmək üçün o biri qardaşına pənah apardı. Amma onun da onu əzab-əziyyət edib döyməsi ilə üzləşdi. Qısa desək hər birinə sığındısa əksini gördü. Hətta onlardan biri (deyilənə görə Rubil idi) onu öldürmək istəyirdi. Bu işdə Lavi, ya Yəhuda qabağını alaraq dedi:

-"Onu öldürməyi qərara almamışdıq!"

Bununla da qətlə mane oldu. Necə ki, qərar qəbul olunmuşdu, onu quyuya atıb gözlədilər.

YUSIF QUYUDA

Qur`ani-kərimdən belə məlum olur ki, qardaşlar səhraya gedəndən sonra bu fikrə düşürlər. Amma əvvəlki fikirləri onu hər nə cür olursa olsun atasından ayırmaq və əlçatmayan bir məmləkətə göndərmək idi. Lakin səhraya gəldikdə, bəlkə də yolları quyu kənarından keçdiyinə görə onu quyuya atmaq fikrinə düşdülər. Bununla da öz istəklərinə yetişdilər.

Deyilən quyu haqqında müxtəlif fərziyyələr verilmişdir. Bəziləri[kimlər?] onun tanınmış və karvanlar yolu üstündə olduğunu, bəziləri[kimlər?] isə yoldan çox uzaq səhrada yerləşdiyini və təkcə çobanların ondan istifadə etdiklərini yazırlar.

Mərhum Təbərsi yazır: "Qeyd olunan quyu susuz, otsuz, əl çatmayan səhrada yerləşirdi. Ora yetişib Yusifi xilas edən karvan isə yolunu azaraq gedib ora çıxmışdı və təsadüfü olaraq quyunu tapmışdılar."

"Ruhul-bəyan" təfsirində isə belə yazılır ki, həmin quyu Kənanın üç fərsəxliyində yerləşmiş və onu Şəddad adlı şəxs İordaniyanı abadlaşdıranda qazdırmışdı. Dərinliyi isə yetmiş dirsək, ya da ondan çox imiş və qazılışı da konus şəklində (yəni ağzı dar, dibi geniş) imiş. Onun bu cür qazılmağının səbəbi də məlum deyildir.

Bəzilərinin[kimin?] dediyinə əsasən suyu şor və istifadə etməli deyildi. Amma Yusifin bərəkətindən suyu şirinləşir və sonralar istifadə olunur.

Yusifi quyunun ağzına gətirdilər və köynəyini çıxartdılar. Belinə kəndir bağlayıb quyuya sallatdılar. Yusif, heç olmasa köynəyini çıxartmasınlar deyə onlara belə dedi: -"Köynəyimi qaytarın heç olmasa bədənimin örtüyü olsun!" Məsxərə ilə ona dedilər: -"Günəşi, Ayı və on bir ulduzu çağır, qoy səninlə birlikdə olsunlar".

Əli ibni İbrahim öz təfsirində yazır ki, ona belə dedilər:

-"Köynəyini çıxart!" Yusif ağlayaraq dedi: -"Mənim qardaşlarım! Məni soyundurmayın!" Onlardan biri bıçaq çəkərək dedi:

-"Çıxartmasan səni öldürərəm". Hər nə qədər çalışdısa onu quyuya atmasınlar, olmadı. Son anda əli ilə möhkəm quyunun ağzından yapışdı. Lakin o qansızlar son dərəcə vəhşiliklə əllərini quyunun ağzından qopartdılar və üzü aşağı sallatdılar. Bilinmir öldürmək qəsdilə, ya kin-küdurət üzündən quyunun ortasına çatdıqda kəndiri buraxdılar. Yusif quyunun dibinə düşdü. Quyuda su olduğundan heç bir zədə görmədi. Sonra quyuda olan iri daşın üstünə çıxaraq özünü sudan çıxartdı.

Bəziləri[kim?] belə fikirdədirlər ki, Qur`anda bu əhvalatda gəlmiş "ğəyabətil-cübb" sözündən məqsəd suyun üzərində və sudan istifadə etmək üçün düzəlmiş müəyyən yerdir. Yusifi ona görə orada əsir edirlər ki, istəmirdilər onu bir başa öldürsünlər. O tərəfdən də öz şərr niyyətlərinə çatmış olurdular. Ən yaxşısını Allah bilir.

Bəzi yazılanlara[hansı?] əsasən Yusifi quyuya atdıqdan sonra bir az gözləyib, sonra onu səslədilər. İstəyirdilər bilsinlər sağdır, ya ölüb!? Yusifin səsi gəldikdə yenidən başına daş salıb onu öldürmək istədilər. Yenə də Yəhuda bu işin qabağını aldı. İndi görək bundan sonra qardaşlar nə etdilər, nə üzlə Kənana qayıtdılar və atanın cavabını necə verdilər!?

ATANIN CAVABI

Baş verən əhvalatdan sonra oğulların ata ilə necə üzləşməsi və atasının Yusifin itməsindən sorduğu suala necə cavab vermələri çox maraqlı və eşitməlidir. Qur`an cavabı qısa surətdə belə buyurur: -"Onlar axşam üstü ağlaya-ağlaya atalarının yanına gəldilər və dedilər: -"Ata, biz bir-birimizlə yarışmaq üçün (səhraya) getmişdik və Yusifi şeylərimizin (pal-paltar və yeməklərimizin) yanında qoymuşduq. Bir də xəbər tutduq ki, qurd onu yemişdir. İndi biz doğru danışsaq da sən bizə inanmayacaqsan."

Bununla belə öz yalanları üçün şahid də gətirməyə çalışdılar. Yusifin köynəyini oğlaq, ya maral qanına bulayıb, atanın yanına gətirib dedilər: -"Bu da bizim sözümüzə sübut!" Amma köynəyin heç olmasa bir tərəfini cırmaqla öz nahaq sözlərinə haqq donu geyindirməyi unutdular. Bəziləri[kimlər?] deyirlər ki, Yəqub köynəyi görmək istədi. Köynəyi alanda onun heç bir yerinin parçalanmadığını gördükdə dedi: -"Bu necə qurd imiş ki, Yusifi parçalayıb, amma köynəyinə heç bir şey olmayıb?! Həqiqətən, hər nə qədər Yusifə qarşı hirsli olub, bir o qədər də köynəyinə qarşı mehriban imiş."

Beləliklə rol oynamaqla öz vəhşicəsinə olan cinayətlərini ört-basdır edə bilmədilər. Həzrət Yəqub həqiqəti başa düşür, sonra onlara belə buyurdu: -"Sizin dediklərinizin heç biri həqiqət deyil, nə qurd onu yeyib, nə də oğrular onu öldürüblər." "Xeyir, sizin öz nəfsiniz sizi bu işə vadar etmişdir (çirkin əməlinizi gözəl cilvələndirmişdir). Mənə yalnız gözəl (dözümlü, tükənməz) səbir gərəkdir. Dediklərinizdən ötrü ancaq Allahdan kömək diləmək lazımdır" .

Bəli, böyük alimlərin dediyinə əsasən dünyanın sübuta çatmış məsələ və təcrübələrindən biri də yalançının rüsvay olmasıdır. İnsan nə qədər zirək və məharətlə yalan danışsa, axırda yalınının üstü açılacaq. Bu danılmaz həqiqətə çevrilmiş məsələni Qur`ani-kərim bir neçə yerdə xatırladaraq buyurur: -"Həqiqətən, Allah yalan danışan və küfr edənləri hidayət etmir." Başqa bir yerdə isə belə buyurur: -"Həqiqətən, Allah israf edən və yalan danışanları hidayət etmir." Daha başqa bir yerdə isə: -"Həqiqətən, Allaha yalandan iftira bağlayanlar səadətə çatmazlar."

İndi görək həzrət Yusif o dəhşətli sıxıntıda nə etdi və ilahi qəzavü-qədər nə idi. Yusifə biri-birinin ardınca çox sürətlə və qısa müddətdə yetişən çətinliklərlə üz-üzə qarşılaşmaq çox çətin idi. Yusif yetkin yaşlarından atanın, ananın, bibisinin isti ocağında tərbiyə almışdı, onu o qədər sevirdilər ki, hətta bir an belə ondan ayrılmaq istəmirdilər, onun rahatlığı üçün hər cür şərait yaratmışdılar. Aydındır ki, belə insanların çətinliklərə dözümü digərlərinə nisbətən çox az olur. Xüsusilə də Yusif birdən-birə heç bir hazırlığı olmadan belə bir hadisə ilə üzləşdi.

Belə vəziyyətlərdə insanın iztirabını, ürək döyüntüsünü aradan aparan təkcə şey Allaha iman və Ona təvəkkül etməkdir. Ürək qəmini aradan aparan və dərdidil etməli təkcə varlıq o mehriban Allahdır. Əlbəttə belə halda Allah taala Yusif kimi dahi insanlara gələcəkdə nübüvvət məqamını, xalqın rəhbərliyini, din və dünyanın idarəsini ona tapşırmaq üçün daha çox inayət edir, vəhyin vasitəsi ilə ümid və təsəlli verir.

Elə ki, Quran bu hadisə haqqında buyurur: -"(Qardaşları) onu götürüb (çölə) apararkən onu quyuya atmaq üçün sözü bir yerə qoydular. Biz (Yusifə): "Sən (bir vaxt) onlarla (qardaşlarınla) özlərinin bu işi barəsində heç gözləmədikləri (səni tanımadıqları) halda xəbər verəcəksən!" –deyə vəhy etdik."

YUSIFIN QUYUDAN AZAD OLMASI

Tarix və rəvayətlərə əsasən Yusif üç gün quyuda qaldı. Bir hadisədə deyilir ki, Yusif quyudan tez xilas olmaq üçün bu duanı oxuyurdu:

"Ya ilahə İbrahimə və İshaqə və Yəqubə irhəm zəfi və qillətə hiləti və siğəri."

(Ey İbrahimin, İshaqın və Yəqubun tanrısı mənim zəifliyimə, biçarəliyimə və kiçikliyimə (az yaşlığıma) rəhm et!)

Nəhayət karvan gəldi və onu quyudan çıxartdı.

Quyunun harada yerləşməsi barədə ixtilaf olduğunu qeyd etdik. Bəziləri[kimlər?] onun karvan yolunun üstündə olmasını, bəziləri[kimlər?] isə çox uzaq xarabalıq bir yerdə olmasını və karvanın yolu azması nəticəsində ora gedib çıxmasını yazırlar. Qur`an belə buyurur: -"Nəhayət, (Mədinədən Misirə gedən) bir dəstə müsafir (karvan əhli bu yerə) gəlib suçularını (su dalınca) göndərdilər. (Suçu) qabını quyuya salan kimi: "Müjdə! Bu bir oğlandır!" –dedi. Onlar satdıq bir şey (ticarət malı) kimi gizlədib saxladılar. Allah onların nələr etdiyini biləndir!"

Hadisə belə olmuşdu: "Karvan suçusu qabını quyuya atdı. Yusif də qabdan yapışdı. Suçu qabın ağırlaşdığını hiss etdi. Onu yuxarı çəkdi. Birdən su yerinə quyudan gözəl bir oğlanın çıxdığını görüb ixtiyarsız çığırdı: "Müjdə! Bu bir oğlandır!"

Yusif o yerdən, quyudan və onun qorxulu mühitindən azad oldu. Artıq bir neçə gün idi ki, gözləri quyunun qara, nəm divarlarından savayı heç nə görmürdü. Nəhayət, gözləri insana düşdü. Saatlarla quyu dibinin qorxulu, ağır havasını nəfəs almış Yusif, səhranın təmiz, azad havasını yenidən duydu. Mehriban Allah ona yeni-yeni nemətlər bəxş edərək onun ruhuna yeni fərəh və qüvvət üfürdü. Amma maddi aləmin acınacaqlı gedişatı onu başqa bir bəla ilə üzləşdirdi. Azad və peyğəmbər oğlu olan Yusif bir neçə dünya meyilli insanların əlinə düşdü və onu qul kimi alver masası üstündə əyləşməyə məcbur etdilər.

Qur`ani-kərim hadisənin ardını belə izah edir: "Onu dəyərsiz bir qiymətə (bir neçə dirhəmə satdılar və ona tamah göstərmədilər."

BIR NEÇƏ DƏYƏRSIZ DIRHƏM ƏVƏZINDƏ

Quranda qeyd olunan ayədə dirhəmin miqdarını müəyyən etməyib. Bəlkə də bu onu satanlar üçün bir təhqirdir. Çünki onlar bu cür azad, dahi bir şəxsiyyəti bir neçə qara, dəyərsiz dirhəmə satdılar. Amma hədislərdə və təfsir alimlərinin əsərlərində ixtilafla da olsa ədədi müəyyən edilmişdir. Bir neçə hədisdə 20 dirhəm, satıcılar isə 10 nəfər qeyd olunmuşdur. Bəzisində 22, bəzisində isə 18 dirhəmdir. İbni Abbas deyir: -"Yusifi tapıb Misirdə satan şəxsin adı Malik ibni Zər idi. O, Yusifi 40 dinar pul, bir cüt ayaqqabı və iki ağ libasa Misir vəzirinə satdı."

VƏZİRIN EVİNDƏ

Karvan Misirə daxil oldu. İsrail tayfasının əziz övladı qul bazarına aparıldı və satışa qoyuldu. Bu bahalı nemət Misirin vəzirinə qismət oldu. Bəzilər onun adını "Tətfir" olduğunu yazırlar və deyirlər ki, o Misirin birinci vəziri – padşahın canişini, xəzinədarı, həm də padşah qoşunlarının sərkərdəsi idi. Yusifi aldıqdan sonra evə gətirdi. Onun üzündə nəcabət və zadəkanlıq əlamətlərini duyduğu üçün onu həyat yoldaşına tapşıraraq dedi: -"Ona hörmət et, ola bilsin ki, bizə fayda versin və ya onu oğulluğa götürək". Yəni ona qul gözü ilə baxma! Digər qullar kimi onunla rəftar etmə! Onun simasında əsillik və dahilik nişanələri aşkara görünür. Siması işıqlı gələcəkdən xəbər verir. O, oğulluğa götürülməyə layiqdir. Gəl, onu öz oğlumuz kimi camaata tanıtdıraq. Qoy, gələcəkdə bizim mal-dövlətimizi o irs aparsın.

QURANDAN İBRƏTLİ DƏRS

Burada Qur`an öz tərəfdarlarına çox ibrətli bir dərs verir. Qoy, camaat bilsinlər ki, izzət və zillət bəndənin əlində deyil, onlar birini alçaq, o birini isə uca etməyə qadir deyillər. Qardaşlar onu atanın gözündən salmaq, özlərini atanın sevimlisi etmək üçün onu quyuya atdılar. Bəziləri demişkən öz əziz qardaşlarını bir neçə qara pula satdılar və İsrailin gözəl övladını qul kimi qul bazarında alıb-satılmasına səbəb oldular. Amma Allah taala onun batininin saflığına görə onu əziz və möhtərəm tutdu. Onu ən gözəl evlərdə və nemətlərdə qərar verdi. Hamısından mühüm nübüvvət və peyğəmbərlik məqamına yetirdi. Ona elm, hikmət və yuxu yozumunu öyrətdi. Onun üçün Misir torpağına hökmdarlıq etmək üçün hər cür şərait yaratdı. Qoy, qardaşları ona həsəd aparsınlar və digərləri ilahi xilqətin nizam-intizamına təkcə o böyük Allahın hökmranlığı altında olduğunu bilsinlər. İlahi intizam həsəd aparanların, pislik istəyənlərin tabeçiliyində deyil, tənha müqəddəs Allahın iradəsi işlərdə təsir qoyur və onlarda nüfuz edir. Allah taala insanlara onların ləyaqət, yaxşılıq və pislikləri əsasında savab və əzab verər. Xeyirxahların yaxşılıqlarını qiymətləndirir və şərr istəyənlərin də layiqli qiymətini verir. Təəssüf ki, insanların əksəriyyəti bu həqiqətdən xəbərsiz və qafildirlər.

Qur`an bu həqiqəti iki ayə ilə bəyan edərək yenidən hadisəyə qayıdır. Qur`an buyurur: "... Beləliklə, Yusifi (Misirdə) yerləşdirdik, həm də ona yuxu yozmağı öyrətdik. Allah Öz işində qalibdir, lakin insanların əksəriyyəti bunu bilməz! Ona ən yetkin dövrünə çatdıqda hikmət (peyğəmbərlik) və elm verdik. Biz yaxşı işlər görənləri belə mükafatlandırırıq."

Allah taala hadisənin ən həssas yerlərində müxtəlif münasibətlərlə Adəm övladlarına ibrətli dərs verir və yeni-yeni həqiqətləri xatırlayır. Çərxi-fələyin dövranı vəzirin uzaq görənliyini təyid etdi. Yusif qaldığı müddətdə günbəgün vəzirin, həyat yoldaşının və digər şəxslərin diqqətini cəlb edirdi. Onun rəftarı, hərəkətləri, düzgün məntiqi nəcibliyi, əmanətdarlığı, mətinliyi və ilahi insanların ətəyində tərbiyə almağı cavanın sair xoş sifətləri xüsusiyyətləri, günbəgün özünə yeni pərəstişkarlar cəlb edirdi. Xüsusilə, onun gözəl simasının və bədən quruluşunun tayı-bərabəri yox idi. Qısası, bütün yaxşıların malik olduqlarına, Yusif təklikdə malik idi. Allah taala bütün maddi və mənəvi kamilliyi onda toplamışdı.

Yusifin vəzirin evində qaldığı 2-3 il deyildi ki, bütün ev əhli onun əxlaq və rəftarının vurğunu oldular. Bu arada onlardan biri daha çox onun vurğunu oldu və bu rəğbət get-gedə alovlu eşqə çevrilir, onun ürək və ruhunun dərinliklərində təsir edirdi. O, vəzirin həyat yoldaşı idi. Adı Rail, ləqəbi isə Züleyxa idi. Tədricən cinsi istəyə çevrilən və Yusifdən cinsi ləzzət almaq istəyinə çevrilən alovlu eşq üçün bir neçə səbəbi sadalayırlar;

  1. Züleyxa övladsız və bu ilahi nemətdən məhrum idi. Bu səbəbdən də ev əhlinin içindən öz ürəyini bağlamağa və öz boş vaxtları onunla əylənməyə sərf etməyə adam axtarırdı. Yusifin evə gəlişiylə, xüsusilə ərinin onu oğulluğa götürmək istəyi ilə yanaşı Züleyxanın arzusu yerinə yetirdi. Bu övlad istəyi get-gedə başqa arzuya və məqsədə çevrilirdi.
  1. Züleyxa tamamilə kübar bir həyat ilə üz-üzə idi. Həyatda heç bir əzab-əziyyət görməmişdi. Qullar və kənizlər evin bütün işlərini görürdülər. Ən yaxşı yemək və rahatlıq üçün hər bir şəraiti hazırlayırdılar. Yüksək tərzdə yaşayış üçün hər şərait hazır idi. Özünün isə heç bir məşğuliyyəti yox idi. Ancaq onun-bunun gözəlliyi haqqında fikirləşirdi. Özünə gözəl-gözəl paltarlar tikdirir və ancaq öz şəxsi bər-bəzəyinə fikir verirdi. Həyatdan daha çox ləzzət almağa çalışırdı. Əlbəttə, belə bir mühitdə yaşamış şəxs üçün Yusifin peyda olması nə qədər həyəcanlı idi. Yusifə qarşı məhəbbət Züleyxanı hər tərəfdən əhatə etmişdi. Həqiqətən belə bir mühitdə hər tərəfli şəraitin olması ilə yanaşı insanın nəfsani, qeyri-şəri istəklərinin qarşısını alan və insanı iffət və təqvaya məcbur edən şey, pak və Yeganə Allaha olan imandan başqa heç nə ola bilməz. Bu da Züleyxada yox idi. Çünki o, bütpərəst idi. Ruhunun pənahı evdə saxladığı cansız büt idi. Hərdən ona pərəstiş adı ilə baş əyib təzim edirdi.
  1. Misirin vəzirinin cinsi əlaqə üçün qüvvəsi yox və öz arvadı ilə yaxınlıq etməkdən məhrum idi. Əgər bu söz düz olsa, Züleyxanın qeyri-şəri istəyinə əsas səbəb ola bilər.

Bu səbəblə yanaşı qabaqkı iki səbəb, xüsusilə ikinci səbəblə, Züleyxanın ürəyində olan şəhvətin nə qədər güclü alovlandığını təxmin etmək olar. Onu necə dəlicəsinə Yusifdən cinsi ləzzət almağa məcbur etmişdir.

Bunu da nəzərə almaq lazımdır ki, bu ağır yükü –Yusifin eşqini daşıyan bir qadındır. Adətən belə hallarda qadınların dözümü kişidən qat-qat zəif olur. Onlar öz nəfslərini qarşıdakı cinsə qarşı saxlaya bilmirlər.

Beləliklə sadaladığımız səbəblərin hamısı əl-ələ verib pak olan Yusif üçün yeni-yeni hadisələr və bəlalar qarşıya çıxarırdı. Yəqubun sevimli övladını daha çətin imtahanlar verməyə məcbur edirdi.

Amma Yusif vəzirin evində qaldığı müddətdə heç vaxt iffət və təqvadan çıxmırdı. Ev sahibinə qarşı olan düzgünlüyünü, əmanətdarlığını hər yerdə büruzə verərdi. Hər sevinc və kədərdə, öz işlərində Allahı şahid tuturdu. Qardaşların verdikləri əzab-əziyyət onun Allaha olan təvəkkül və etimadını bir damcı belə azaltmadı. Vəzirin zadəgan həyatı, hədsiz nemətləri də onun güclü iradəsində və səfalı ruhuna təsir edə bilmədi.

TƏQVA VƏ İFFƏT QƏHRƏMANI

Züleyxanın Yusifə qarşı olan məhəbbəti elə bir həddə çatdı ki, bütün pərdələri kənara qoyaraq, öz alovlu məhəbbətini ayüzlü, Kənanlı quluna ibraz etməyi qərara aldı. Hər nəyin bəhanəsilə olursa olsun, onunla ülfət bağlamaq istəyirdi.

Nə də öz tutduğu məqamından qorxurdu. Çünki o, ölkənin ikinci qadını vəzirin sevimli həyat yoldaşı idi. Bu məqamla bir qulla belə rəftar etməsi onu ölkədə qazandığı şöhrətini tənəzzül etdirirdi. Digər tərəfdən Yusifin məsum və pak olması idi. Züleyxa onu da nəzərə almamışdı. Çünki evdə yaşadığı müddətdə heç vaxt iffət və təqvadan uzaq olmaması, hətta xaincəsinə gözünün ucu ilə belə ona baxmamışdı və onun istəyindən imtina edə biləcəyini fikirləşmirdi. Belə olan halda nələr baş verəcək? Hansı rüsvayçılıqlara mə`ruz qalacaq? Nə etməli?!!

Amma məqsəd dəyişilməz olaraq qalır, Kənanlı ayüzlü Yusifdən ləzzət almaq, hər nəyin bahasına olursa olsun onu bu işə vadar etmək idi.

Züleyxa artıq qərara gəlmişdi. Günlərin bir günü Yusif vəziyyətin və Züleyxanın ona qarşı olan rəftarının dəyişdiyini gördü. Yusif Züleyxanın onu aldadacağını başa düşdü. Çünki eyni bu rəftar daha şiddətli surətdə baş verməyə başlamışdı. Yavaş-yavaş sarayın içəri qapıları onun əmrilə bağlandı. Yusif Züleyxanın yataq otağına tərəf istiqamətləndi. Oraya çatacaq, Züleyxanın halbahal olduğunu və səbirsizliklə Yusifdən ləzzət almağı gözlədiyini gördü. Züleyxa bütün hazırlıqları görmüşdü. Yusif otağa daxil olcaq qapı bağlandı. Yusifə həyəcanlandırıcı səslə dedi: "Tez, yanıma gəl! Məni xoşbəxt elə!"

Amma Yusif həqiqi məşuq və mehriban Allahdan başqa heç kəsə ürək bağlamırdı. Bütün nemətlərin yalnız Ondan olduğunu bilirdi. Ona da agah idi ki, insanın etdiyi hər bir günaha onun öz nəfsinə zülmü və öz əli ilə hidayət yolunda etdiyi məhrumiyyəti deməkdir. Ona belə təklif olduqda fikirləşmədən dedi: -"Mən (sənin bu hərəkətindən) Allaha sığınıram. Axı o, (sənin ərin) mənim ağamdır. O mənə yaxşı baxır. Həqiqətən, (ağasına xəyanət etməklə, onun əhli-əyalına pis gözlə baxmaq və zina etməklə özlərinə) zülmü edənlər nicat tapmazlar!"

Yusif bu kiçik cümlə ilə bir neçə həqiqətə toxundu və əməldə pak ürəkli insanlara pisliklərə, günaha qarşı necə mübarizə aparmağın dərsini öyrətdi. Yəni həyəcanlandırıcı, şəhvətamiz, pəhləvanları diz çökdürən, öz qəhrəmanlarını məğlub edən bir səhnə qarşısında dayanıb durmaq, təkcə, Allahın möhkəm qala divarları arasında dalanmış –Allaha sığınmış şəxs üçün müəssər və mümkündür. Elə həmin bir sözlə (məazəllah-Allaha sığınıram) öz nəfsini cilovladı.

Bu, haqq yolunda olanlara və nəfsləri ilə mübarizə aparan üçün ibrət dərsidir. Belə hallarda insanı hər pislikdən qoruyan şey Allaha sığınmaq və Ona etimaddan ibarətdir. Dağ kimi insanları yerindən titrədən, pəri tək qadınlarla üzləşəndə onların hiyləsindən tənha böyük Allaha pənah aparmaqla qorunmaq olar.

Paklıq və fəzilət mələyi Yusif özünün sərt məntiqli cümləsi ilə evin xanımının cavabını verdi. Onun bütün xəyanət doğuran planlarını darmadığın etdi və özünün Allaha güclü iman və məhəbbətlə yoğrulmuş həyat tərzini ona göstərdi.

Burada hadisənin gedişatını özünüz güman edə bilərsiniz. Çünki Züleyxa o cah-cəlal, məqam, şan –şöhrətlə Yusifin məhəbbəti xatirinə öz şəxsiyyət və məqamından keçmişdi. O, öz məqsədinə çatmaq üçün bütün rüsvayçılığa dözməyə hazır idi. Bunun üçün bəlkə aylar, günlər, gecələr fikirləşmişdi. Məhz o günü seçmişdi. Qapıları bağlayıb özünü bəzəyib, ən gözəl paltarlarını geyinib Yusifin qəlbini ələ almaq üçün bütün fənləri icra etmişdi. Amma bu qədər əzab-əziyyətin müqabilində heç bir şey ala bilmədi. Kənanlı cavan onun qarşısında əyilmədi və sərahətlə yox cavabını verdi.

Təbii, Züleyxa belə məğlubiyyətin qarşısında öz gözəl sevgilisindən hədsiz məhəbbətsizliyini gördükdə intiqam almaqdan savayı heç bir şey zeyninə gəlmirdi. Qadınların dözüm və sirr saxlamaq qüvvəsini nəzərə alaraq məlum olur ki, Züleyxa öz məğlubiyyət atəşini soyutmaq üçün əlindən gələn töhmət, iftira və yalana əl atmağa hazır idi.

Bəlkə elədiyimiz izah Qur`an ayəsinin mə`nasını başa düşməyə kömək olar. Bu izahla təfsir alimlərinin nəzəriyyələrinin arasından düzünü seçmək olar.

Allah taala hadisənin davamını belə buyurur: -"Doğrudan da (qadın) ona meyl salmışdı Əgər Rəbbinin dəlilini (xəbərdarlığını) görməsəydi, (Yusif də) ona meyl edərdi. Biz pisliyi və biabırçılığı (zinanı) ondan sovuşdurmaq üçün belə etdik. O, həqiqətən Bizim sadiq bəndələrimizdəndir (Yusif canını qurtarmaq üçün, Züleyxa da onu yaxalayıb kamına çatmaq məqsədilə) hər ikisi qapıya tərəf cumdu. (Züleyxa) onun köynəyini arxadan cırdı. Onlar qapının ağzında (qadının) ağası (əri) ilə rastlaşdılar. (Züleyxa) dedi: -"Sənin ailənə pislik (övrətinlə zina) etmək istəyənin cəzası yalnız zindana salmaq, ya da şiddətli bir əzaba düçar edilməkdir!"

Yuxarıdakı izaha əsasən ayənin ən münasib mə`nası belə olar; Yusif Züleyxanın gözəllik, eşq, məqam və zəifliyini nəzərə almadan sərahətlə dedi: "Mən (sənin bu, hərəkətindən) Allaha sığınıram. Axı o (-sənin ərin) mənim ağamdır. O, mənə yaxşı baxır (və ya Allah mənim ixtiyar sahibimdir, mənə mərhəmət ehsan buyurmuşdur.) Həqiqətən, (ağasına xəyanət etməklə, onun əhli-əyalına pis gözlə baxmaq və zina etməklə özlərinə) zülm edənlər nicat tapmazlar" , Züleyxa özündən çıxdı. Od parçasına çevrildi və Yusifdən intiqam almaq qərarına gəldi. Yusif də Züleyxanın hücuma keçəcəyini hiss etdi və özünü müdafiə etmək üçün hazırladı. Züleyxanı döymək qərarına gəldi. Amma Allahın vəhy şəklində gələn ayədən sübutları onu bu işdən çəkindirdi. Ola bilsin, əgər Züleyxanı vursaydı, ölə bilərdi. Onda acınacaqlı, əvəz edilməz hadisə baş verə bilərdi və Yusif müxtəlif töhmətlər qarşısında qalardı. Əgər Züleyxa ölməsəydi belə intiqam almaq üçün hadisəni başqa cür qələmə verəcəkdi. Belə deyərdi ki, Yusif mənə xəyanət edib zorakılıq göstərdi, mən ondan imtina etdikdə, o, məni döydü. Belə anlayışlar qabağa gəlməsin deyə öz fikrini dəyişdi və qaçmaq qərarına gəldi. Allah taala belə buyurur ki, Yusif özünü müdafiə etmək istəyirdi. Əgər Yusif İlahi sübutu görməsəydi, necə ki, Züleyxa onunla olmaq istəyirdi, o, da Züleyxa ilə olmaq istəyirdi. Amma Yusif bizim ixlaslı bəndələrimizdən olduğu üçün ondan pislikləri, fəhşanı –qətl, ya ittihamı uzaqlaşdırmaq istədik. Ona olacaq hadisəni vəhy etdik. Həqiqətən, o bizim ən ixlaslı bəndələrimizdəndir.

İTTİHAM VƏ MÜDAFİƏ

Yusif özünün məğlubedilməz qüvvəsi ilə günaha salan, şəhvət oyadan yerdən qaçmağa qərar verdi. Ləngimədən Züleyxanın hiyləsindən canını qurtarmaq üçün qapıya tərəf qaçdı. Züleyxa onun qapıya tərəf qaçdığını görcək, o, da Yusif qapını açmasın deyə onun dalınca qaçmağa başladı. İstəmirdi ki, illərlə sevimlisi uğrunda çəkdiyi əziyyətlər puç olsun, ya da ondan bu hərəkəti üçün intiqam almaq istəyirdi. Yusifin cəld tərpəndiyini və əlindən çıxıb qaçacağını gördükdə arxadan əlini atıb onun köynəyini tutdu. Bu zaman köynəyi dartışdıranda köynək arxadan cırılır. Amma yenə də Züleyxaya təslim olmur.

Bu zaman vəzir –Züleyxanın həyat yoldaşı qapıya yetişdi, ya da qapının ağzında oturmuşdu. Birdən Yusiflə Züleyxa özlərini vəzirin qarşısında gördülər.

Məğlubiyyətə uğramış Züleyxa hər nəyin bahasına olursa olsun, intiqam almaq istəyirdi. Amma başqa tərəfdən də rəngi qaçmış, nəfəsi kəsilmiş, gözəl paltar geyinmiş, özünə bər-bəzək vurmuş Züleyxa özünə qarşı ərində şübhə yaradırdı. İstər-istəməz belə vəziyyətin onu marağa salacağını bilirdi. Araşdırma nəticəsində həqiqətin aşkara çıxacağından və rüsvay olacağından qorxurdu. Xəyanət, təbii olaraq qorxu və dəhşət gətirir. Günahkar insan özündən asılı olmayaraq həmişə qorxu içindədir. Həmişə yalanla öz günahlarını ört-basdır etmək üçün üzünü ərinə çevirib dedi: -"Sənin ailənə pislik (övrətinlə zina) etmək istəyənin cəzası yalnız zindana salınmaq, ya da şiddətli bir əzaba düçar edilməkdir".

İmanlı və təqvalı insanlar Allaha etimad etdikləri üçün hər növ günah və pislikdən uzaqdırlar. Ondan başqa heç kəsdən qorxuları yoxdur. Heç vaxt həqiqətdən kənara çıxmazlar. Düzlüyü və düz danışmağı sevir və ondan qırağa çıxmırlar. Öz arzularına çatmaq üçün xəyanətdən istifadə etmirlər. Bunun nəticəsi olaraq biz görürük ki, məsum, siddiq Yusif mərdlik və yüksək cəsarət və sədaqətlə həqiqəti açıb deyir: -"O, məni tovlayıb yoldan çıxardıb kam almaq istədi." Mənim heç vaxt xəyanət etmək qəsdim olmayıb.

Bəlkə də Züleyxa qabaqgəlmişlik etməsəydi və Yusifi ittiham etməsəydi Yusif də həqiqəti açıb-töküb və özündən müdafiə eləməzdi. Ola bilsin saray xanımının abırını və onun ərinin həyasını qoruyub saxlamaq üçün heç bir söz dilinə almazdı.

Nə etməli, Züleyxa özü pərdənin aradan götrülməsinə səbəb oldu. Onu dil açıb danışmağa, həqiqəti söyləməyə məcbur etdi. Əlavə, qadının oyuncağa çevrilmiş abır-həyasından müdafiə edə bilməzdi.

Bəlkə də vəzir onların sözlərini eşitməmişdən öncə bəzi şeyləri başa düşmüşdü. Çünki yaranan səhnədən başa düşürdü ki, nə isə deyilən sözlər həqiqətə uyğun deyil. İndi hər ikisinin sözlərini eşidəndən sonra fikrə daldı. Bilmirdi Yusifi təsdiq edib həyat yoldaşının tənbih etsin, yoxsa Züleyxaya inanıb Yusifi cəzəlandırsın.

Bir tərəfdən Yusifin parlaq keçmişini gözünün qabağına gətirirdi. Heç cür Yusifin xəyanət etməsinə inanmırdı. Digər tərəfdən də həyat yoldaşının xainliyini təsdiq edib onun üzünə dura bilmirdi. Buna görə də heyrət içində dərin fikrə dalır.

Sübhan Allah çıxılmaz vəziyyətlərdə öz övliyalarına və təqva əhlinə kömək edir. Onları yersiz böhtanlardan və bütün yersiz ittihamlardan qoruyur. Necə ki, onu bu vaxta qədər bütün acınacaqlı hadisələrdən qorumuşdu. Yenə də İlahi lütf və inayət onun köməyinə gəlir. Sübut və şahid elə Züleyxanın öz qohumlarının içindən tapılır. O müdrik insan hadisəni eşitdikdən sonra vəzirin mat və heyran olduğunu görür. Rəvayətə əsasən yataq otağına girir və hadisə ilə yaxından tanış olur. Yusifin köynəyinin cırıldığını bilcək üzünü vəzirə tutub dedi: -"Əgər onun köynəyi arxadan cırılıbsa, (qadın) yalan deyir, o, (Yusif) isə doğru danışanlardandır." (Züleyxaya Yusifin) köynəyinin arxadan cırıldığını gördükdə dedi: -"Bu sizin (siz qadınların) məkrlərinizdəndir. Doğrudan da sizin məkriniz böyükdür!"

Bu sübutun sadə olmağına baxmayaraq həqiqəti daha aydın aşkar edirdi və heç bir tərəddüdə yer qoymurdu. Çünki əgər Yusif xəyanət etmiş olsaydı və Züleyxa imtina etsəydi onda Yusif üzbəüz Züleyxa ilə dartışardı. Züleyxa imtina edərək onun qabaqdan köynəyini cırardı. Amma köynəyin arxadan cırılmasından məlum olur ki, Züleyxanın kam almaq qəsdi var idi. Çünki Yusif yataqdan qaçanda Züleyxa onu arxadan tutub saxlamaq istəyirdi. Ona görə də arxadan onun köynəyini cırır.

Vəzir bunu eşitcək tez Yusifin köynəyinə baxır. Görür ki, həqiqətən köynək arxadan cırılıb. Yusifin haqq olduğunu başa düşür. Üzünü Züleyxaya çevirib deyir: -"Bu siz qadınların məkrlərindəndir. Doğrudan da sizin məkriniz böyükdür". Bu sözləri öz həyat yoldaşı Züleyxaya deyir. Digər tərəfdən də özü-özlüyündə fikirləşirdi ki, qulu öz həyat yoldaşından üstün tutub acı dillə onu məhkum etməsi xoşagəlməz hadisələr törədə bilərdi. Züleyxa və Yusif bir-birindən qisas almaq niyyətinə düşə bilərdilər. Bu da onun yayılmasına, xalq arasında vəzirin ailəsinin rüsvayçılığına səbəb olardı. Bu fikrə əsasən hadisəyə xitam vurmaq üçün bir cümlə Züleyxaya və bir cümlə də Yusifə dedi.

Yusifə dedi: -"Ey Yusif! Sən bu işi açıb ağartma!" Özünü bilməməzliyə vur və heç yerdə bu hadisəni açıb danışma! Züleyxaya isə belə dedi: -"Sən də günahına görə Allahdan bağışlanmağını dilə. Çünki sən, həqiqətən, günah edənlərdənsən."

BAŞQA QADINLARIN REAKSİYASI

Necə ki, deyildi vəzir bununla hadisəni gizli saxlamaq istəyirdi. Evin içindən bayıra, küçəyə çıxmağını istəmirdi. Züleyxa ilə Yusif də hadisənin gizli qalmağını istəyirdilər. Yusif öz ailəsinin nəcabət və şərafətinə görə, sarayın xanımını və öz ağasını nəzərə alaraq, xüsusilə ondan olunan xahişə görə məsələyə göz yumur və bir söz belə dilinə gətirmirdi. Həmçinin Züleyxa da günahkar olduğunu və ərinin onun günahını təsdiq etdiyini yaxşı bilirdi, ona görə də dillərə düşməyə, hər yoldan keçənin onun qulla eşqbazlığı haqqında danışmasına, onun sadə bir quldan kam almaq istəyinin qulun imtinası ilə nəticələnməsi zadəgan məclislərinin yaraşığına çevrilməsinə razı deyildi.

Amma bu növ saraylar adətən casus və şübhəli şəxslərdən ari olmur. Hamı Yusif kimi pak və vəzifəsini tanıyan ola bilməz. Abır-həyaya xatir heç nəyi aşkar etmir. Amma elə adamlar da tapıldı ki, siyasi və qeyri-siyasi hədəflərə görə məlumat hazırlayıb yaymaq fikrində olurlar. Hər halda hadisə saraydan kənara yayıldı. Ola bilər ki, həmən şahid və sübut edən şəxs hadisəni harada danışıb və onunla da yayılıb. Beləliklə, Züleyxanın Kənanlı qula qarşı məhəbbəti, onu necə tovlamağı və qulun ondan imtina etməsi başqa zadəgan və saray qadınlarının qulağına çatdı. Bu haqda qadınlar arasında güclü intiriqa var idi, xüsusilə Züleyxa kimi qadınlar ki, həyatda heç bir qüssə-kədərləri yox idi. Ləzzət almaq, kam almaq, şəhvətbazlıqdan başqa heç bir şey haqqında fikirləşmirdilər. Sair qadınlar bu hadisəyə daha çox rəng verdilər. Eşitdikləri sözlərə əsasən hökmlər çıxartdılar. O cümlədən, Qur`anda da bunu buyurur, Züleyxanı məlamət atəşinə tutdular. Onu həddini aşmış qadın hesab etdilər. Söz-söhbətin mətnini Qur`an belə buyurur: "Vəzirin övrəti cavan qulunu tovlayıb yoldan çıxartmaq (onunla yaxınlıq etmək) istəyir. (Yusifin) məhəbbəti onun bağrını qan etmişdir. Biz onun açıq-aşkar (doğru) yoldan çıxdığını görürük".

Bu hadisənin zahiri idi. Amma həqiqət başqa bir şey idi. Saray xanımları Züleyxanın Kənanlı qula ürək bağlamasını, bu hadisədən əvvəl Yusifin vəsf olunmaz gözəlliyini elə Züleyxanın özündən və sarayda olanlardan eşitmişdilər. Bu hadisə onları daha da bu gözəl cavan qulu görməyə təhrik etdi. Onu görmək üçün plan cızdılar. Əgər olsaydı ondan kam da alardılar. Allah taala hadisənin ardında sözün tonunu dəyişdirir və həqiqəti bəyan edərək buyurur: -"(Züleyxa qadınların) gizli dedi-qodularını (məkrlərini) eşitdikdə onlara xəbər göndərib ziyafətə dəfət etdi, onlar üçün gözəl (mütəkkələrlə, xalçalarla döşənmiş bir otaqda ləziz təamlardan ibarət) bir məclis düzəltdi. Onların hər birinə (meyvə kəsib soymaq üçün) bir bıçaq verdi, sonra (Yusifə): -"Onların qarşısına çıx!" –deyə əmr etdi. (Qadınlar Yusifi) gördükdə (gözəlliyinə heyran olub) onu həddindən artıq təriflədilər və (özlərini itirib əllərindəki meyvənin qabığını soymaq əvəzinə) əllərini kəsdilər. Bu ancaq (Allah yanında) əziz olan bir mələkdir!" –dedilər.

YENİ ÇƏTİNLİK

Qadınların hiyləsi baş tutdu. Züleyxa məclis qurub bütün zadəgan qadınları dəvət etdi. Dəvətdən məqsəd gözəl qulu onlara göstərmək və özünün hədsiz məhəbbətinin səbəbini onlar üçün aydınlaşdırmaq idi. Qoy onlar da bu Kənanlı qulu görsün və Züleyxanın nə qədər onun məhəbbəti yolunda çəkdiyi əziyyətləri və nəyin xatirinə rüsvay olduğunu başa düşsünlər. Həqiqəti görməmiş, başa düşməmiş onu məlamət və rüsvay etməsinlər.

Qadınlar belə bir dəvətin olunacağını gözlədikləri üçün hamı onu qəbul etdi. Məclis üçün ən qəşəng libasları hazırladılar. Vəd olunan günü günbəgün, saatbasaat gözləyirdilər.

Nəhayət vaxt yetişdi. Züleyxa bütün sarayı qonaqların qəbulu üçün hazırladı. Ləziz yeməklər, meyvələr, qonaqların hər biri üçün mütəkkələr və döşəklər qoydu, Saray xadimləri hər bir tərəfi bəzəmişdilər. Qadınlar bir-birinin ardınca saraya toplaşırdılar. Hər biri özünün məxsus yerində əyləşirdi.

Məclisin necə olduğu açıq-aşkar bilinirdi. Məclisə şəhvətpərəstlik hökmranlıq edirdi. Çünki dəvət edən şəxs Misirin ən böyük, ən varlı və ən gözəl xanımlarından idi. Dəvət olunanlar da ya onunla eyni səviyyədə, ya da bir az yuxarı, ya da aşağı səviyyəli qadınlar idi. Dəvət olunanlar hədsiz mal-dövlətə malik idilər. Onların bər-bəzək, gözəl paltarlar, həyatdan daha ləzzət almaqdan başqa kədərləri yox idi. Aclıq görməyiblər ki, acları fikirləşsinlər. Paltarsız qalmayıblar ki, paltarı olmayanların fikrində olsunlar. Məclislərinin söz-söhbəti filan qadının, ya oğlanın gözəlliyindən, qəm-qüssələri günün modasından xəbərsizlikləri, bəzək-düzək, pal-paltarın tikilişindən idi... Yüzlərlə bu kimi işlər ki, bizim belə ağlımıza gəlmir və onlardan xəbərimiz yoxdur.

Məclisin əsasını şəhvət təşkil edirdi. Divarlarından həva-həvəs və şəhvət yağırdı.

Doğrudan da Yusif kimi imanlı, pak bir şəxsə belə çirkin mühitdə yaşamaq çox çətin idi. Belə mühitdə xoşagəlməz hərəkətlərə dözmək və onunla mübarizə aparmaq olduqca çətin idi.

Məclis qurulmamışdan əvvəl onu bir otağa apardı və orada saxladı. Ona otaqdan çıxmağa icazə vermədi. Bütün qonaqlar gəldi, məclis yavaş-yavaş axarına düşdü. Qadınların hər birinə meyvə soymaq üçün bıçaq verdi. Onlar meyvə yeməyə başladılar. Bu zaman Züleyxa Yusifə qadınların içinə çıxmağı əmr etdi.

Misir qadınları Yusifin didarı üçün saniyələri sayırdılar. Saraya daxil olandan bəri Yusif haqqında Züleyxadan və saray işçilərindən soruşurdular. Birdən qapının yavaş-yavaş açıldığını gördülər. Saraya hədsiz gözəllikdə olan bir cavanın daxil olduğunu müşahidə etdilər.

Onlar Züleyxanın Kənanlı qulunun bu qədər gözəl olduğunu ağıllarına belə gətirmirdilər. Hamısı onun göz qamaşdıran gözəlliyinə mat qalmışdılar. Artıq özlərində deyildilər, onun gözəlliyində məhv olmuşdular. özlərini itirib meyvə əvəzinə əllərini kəsdilər. İxtiyarsız olaraq qışqırdılar: -"Aman Allah! Bu ki, bəşər deyildir. Misilsiz gözəlliyi olan bu həyalı və iffətli cavan insan şəklində bir mələkdir. İnsan cildinə girmiş əzəmətli bir mələk!"

Bəlkə də bu cümlələrlə Züleyxaya demək istəyirdilər ki, biz səni könlünü bağladığın şəxsi insan sandığımız üçün məlamət edirdik. İndi isə onun bəşər olmadığını, gözəllikdə bəşəriyyətdən üstün olduğunu gözlərimizlə görürük. Doğrudan da o, bir mələkdir. Öz sözlərimizi geri götürürük və sənə haqq qazandırırıq. Ya da istəyirdilər desinlər ki, belə bir cavan bütün naz-nemətlərdən bəhrələnmiş, özü də evlənməmiş ondan Misirin ən gözəl xanımlarından nəhayət israrla xəlvətdə kam almaq istəyir, amma o, Allah xatirinə ondan imtina edir və onun qurduğu tələdən qaçır! Həqiqətən bu cavan oğlan bəşər deyil, bəlkə mələkdir. Adi bəşər övladı bu qədər dözüm və qüvvəyə malik ola bilməz, xüsusilə də subay gözəl, cavan oğlan özünü günahdan saxlayır və təqva yolunu seçir.

Onların ixtiyarsız əllərini meyvə əvəzinə kəsmələri dedikləri sözləri ilə birgə Züleyxanın əlinə öz ürək sözlərini açıb deməyə, öz hədsiz məhəbbətinin səbəbini onlara çatdırmağa və onların yersiz dedi-qodularına cavab verməyə fürsət düşmüşdü. Necə ki, Sübhan Allah buyurur: -(Züleyxa qadınların özlərinə gəldikdən sonra kəsilmiş əllərinin ağrısından ah-vay etdiklərini və bu hərəkətlərindən xəcalət çəkdiklərini görüb onlara) belə dedi: -Bu, (könlümü ona verdiyimə görə) məni qınadığınız (oğlandır). Mən onun olmaq istədim, o isə imtina etdi. (Bir daha deyirəm) əgər əmrimi yerinə yetirməsə, sözsüz ki, zindana atılacaq və zillətə düşənlərdən olacaq."

Siz ki, bir dəfə belə onu görməyə dözmədiz, ixtiyarınızı əlinizdən verdiniz, turunc əvəzinə əllərinizi kəsdiniz. Mən nə etməliydim ki, neçə ildir bir yerdə yaşayırıq, gecə-gündüzümüz bir yerdədir və həmişə gözümün önündədir. İndi məni yersiz qınadığınızı yaxşı başa düşürsünüz. Səbəbsiz məndən eyb tutduğunuz və həddini aşmış qadın kimi qələmə verirdiniz. Mənim haqqım var ki, belə bir cavanın vurğunu, valehi olum və onun məhəbbəti yolunda heç bir hədd və sərhəd tanımayım.

Əgər görəsən onu və əlini turuncdan ayırsan
Yeri vardır ki, qınayasan Züleyxanı

Bu cümlələri nifrətlə Misir qadınlarının cavabında dedi. Sonra pərdələri kənara çəkərək ürək sözlərini açıb danışmağa başladı: -"Bəli, mən ondan kam almaq istəyirdim, amma o mənim əlimi geri qaytardı, mənim istəyimi boş bir şey saydı, mənim yanar ürəyimə, ürəkyandıran məhəbbətimə rəhm etmədi. İndi isə artıq səbr kasam dolub, dözümüm və qüdrətim əldən gedib, rüsvayçılığım Misirin küçələrində dillər əzbər olub. İndi isə məsələ nəhayət həddə çatmışdır. Əgər istəyimi yerinə yetirməzsə, əmrimə tabe olmazsa onu zindana salacağam, qoy orada zillət və əzab-əziyyətə düçar olsun.

Züleyxanın belə açıq-aşkar danışması, qula qarşı öz eşqini ibraz etməkdən çəkinməsi təfsir alimlərinin dedikləri sözə; Züleyxanın əri biqeyrət insan idi və övrətinin başqaları ilə əlaqəsindən narahat olmurdu, şahid və sübut ola bilər. Ya da onun hökmranlığına dəlil və sübutdur. Adətən belə qarışıq, günləri əyyaşlıqla keçən mühitlərdə vəzirin övrəti kimi gözəl və şəhvətbaz qadınlar öz ərlərinin ixtiyarların əllərinə alırlar. Elə hökmranlığı ələ alırlar ki, ərləri onların qarşısında heç bir qüdrətə malik deyirlər. Bu məsələ vəzirin evində olan mühitə və Misirin siyasi şəxsiyyətlərinin evinə ixtisası yox idi, bəlkə sair mühitlərdə də belə idi. Nə qədər cinayət və rüsvayçılıqlar belə saraylarda baş verib. Çoxları belə hadisələrdən canını qurtara bilməyib. Bəzən də təsadüf üzündən Züleyxanın sərgüzəşti və onun məhəbbətamiz hərəkətləri saraydan kənara çıxıb, ya da siyasi məsələlərə görə müxalif qüvvələrin əlində təbliğ vasitəsinə çevrilib. Çünki belə saraylarda cinayət olan kimi elə oradaca onu ört-basdır edirlər. Bütün əlamətlərini də silib yox edirdilər. Heç kəs məsələdən baş çıxartmırdı. İndi nə baş verdi ki, Züleyxanın məhəbbət dastanı dillər əzbəri oldu. Bəlkə də səbəbini dediyimiz əhvalatdan başa düşmək olar.

Züleyxanın belə cəsarətlə danışması, onun təhdid etməsi pak, məsum Yusif üçün daha da vəziyyəti ağırlaşdırırdı. Artıq o əzəmətli sarayda qalmaq Yəqubun imanlı övladı üçün qaranlıq zindandan da pis idi. Xüsusilə, elə bir zamanda ki, bütün Misir qadınları Züleyxa ilə əlbir oldular və xeyirxahlıq olaraq Yusifə Züleyxaya təslim olmağa çağırdılar. Onun Züleyxaya qarşı çıxmaqdan qorxudaraq çəkindirmək istədilər. Bəzi təfsirçilərin dediyinə əsasən (bu haqda hədis də var) qonaqlar tək-tək Yusiflə görüşdülər. Yusif üçün yeni bir Züleyxa olub ondan kam almaq istədilər. Ona yetişmək və görmək üçün yeni-yeni planlar cızdılar. Hər biri ayrıca Züleyxanın yanına gəlib dedilər: -"Bizə icazə ver təklikdə bu Kənanlı qulla söhbət edək, onu sənə təslim olmağa çağıraq və sənin kama çatmağın üçün onu hazırlayaq. Vurğun və sadəlövh Züleyxa da hər nəyin bahasına olursa olsun məqsədinə çatmaq istəyirdi. Züleyxa görüş üçün sarayın daxilində xüsusi şərait yaratdı. Qadınlar ayrı-ayrı Yusifin yanına girirdilər. Amma daxil olan kimi öz məhəbbətlərindən söz açırdılar. Züleyxa və başqalarının gözündən uzaq öz rəftərları və sözləri ilə ayüzlü Kənanlını özlərinə cəlb etməyə, onun ürəyini oğurlamağa çalışırdılar. Əsla Züleyxa haqqında, onun məhəbbəti, ona rəhm etmək barədə bir söz belə dillərinə gətirmirdilər.

Bütün bu yaranan vəziyyətlər əl-ələ verib Yusifi həqiqi yarına (ki, onu bütün çətinliklərdə qorumuşdu) üz döndərməyə və Misir qadınlarının onun yolunda qurduqları tələdən xilas olmağı O Böyük Allahdan istəməyə məcbur etdilər. Züleyxanın o hədələyici sözləri yadına düşürdü. Züleyxa öz iqtidarını Yusifə və başqalarına çatdırmaq üçün onun qaranlıq, rütubətli zindanla hədələyirdi. Bu sözlər onun Allah dərgahına olan duasını daha da möhkəm edirdi.

Nəhayət, ürək sözlərini Allahın dərgahında dilinə gətirdi və təzərrü üzünə Allaha tərəf çevirib Ondan imdad diləyərək dedi: -"Ey Rəbbim! Mənim üçün zindan bunların məni sövq etdikləri işi görməkdən xoşdur. Əgər (bu qadınların hiyləsini məndən dəf etməsən, mən onlara meyl edər və cahillərdən olaram." Yəni, əgər onların istəklərini qəbul etməyi, ya da ömrümün qalan hissəsini zindanda keçirməyi, mənim ixtiyarımda qoysalar, mən zindanda qalmağı, oranın çətinliklərinə dözməyi, onların qeyri-şəri istəklərindən üstün tuturam. Çünki zindan məni həvəs və şəhvət əsarətindən xilas edər. Amma bu saray bütün əzəməti, genişliyi, gözəlliyi ilə məni şəhvət əsiri edər və öz şəxsi, nəfsani istəklərimin qulu edər. Zindan isə ruhani sakitlik və can rahatlığı bəxş edər. Amma saray ruhumu çirkin edir, canıma isə əzab verir. Zindan, asudə bir mühit, Allaha ibadət üçün xəlvət bir yerdir. Həm də cinayətkarları, günaha bürünənləri hidayət edib haqq yola gətirmək üçün ən yaxşı fürsətdir. Amma Misir vəzirini sarayı fitnə-fəsad, əyyaşlıq mərkəzi, şəhvətbaz qadınları hökmranlığın altındadır ki, hər bir pak insanı günaha bulaşdırar və hər bir qüvvəni öz qüdrətinə tabe edər.

Doğrudan da Allaha iman və məhəbbət öncə qeyd etdiyimiz kimi çirkinliklərdən, azğınlıqlardan can qurtarmaq üçün nə qədər möhkəm və sarsılmaz bir qaladır. Ümumiyyətlə heç bir qüvvə belə həssas anlarda onun yerini verə bilməz! Allaha imandan başqa hansı qüvvədir ki, qaranlıq dəhşətli zindanı Allahın itaətsizliyindən qaçmaq üçün geniş, nemətlərlə dolu, məmləkətin ikinci şəxsiyyətinin sarayından üstün tutsun. O, Allaha məhəbbətdən savayı hansı qüdrətdir ki, zindanın nəm, əyri-üyrü yerində yatmağı günahdan uzaq olmaqdan ötrü Misir qadınlarının isti yatağından daha ləzzətli bilsin.

Dastanın bu hissəsi ən yaxşı dərsdir. Günahla mübarizə aparan azğınlıqlardan özlərini və başqalarını qoruyan şəxslər çalışırlar daha da Allahdan imdad almaqla özünün və başqalarının imanını gücləndirsinlər. Belə çıxılmaz vəziyyətlərdə İlahi qeybdən gələn qüvvə ilə özlərini günahdan qoruyurlar.

Yusif bu cümləni də sözlərinin ardınca artırdı: -"Əgər bu qadınların hiyləsini məndən dəf etməsən, mən onlara meyl edər və cahillərdən olaram."

Bu da Qur`ani-Kərimin təqva və iffət mələyi, insanların nümunəsi haqqında verdiyi ibrətli bir dərsdir. İnsan nə qədər öz iman və təqvasına ümidvar olub arxalansa belə, yenə də qorxulu anlarda özünü Allahdan ehtiyacsız bilməsin. Günahla mübarizə etmək üçün fəqət Ondan imdad diləsin və bilsin ki, əgər qeybdən kömək gəlməsə mübarizədə qələbə çala bilməzdi.

Arada bu həqiqəti də çatdırmaq lazımdır ki, qadınların qeyri-şəri istəklərinə müsbət cavab vermək cəhalət və nadanlıq üzündəndir. Çünki alim şəxs özünü şəhvətbaz qadınların oyuncağına çevirməz və günaha mürtəkib olmaz.

Sübhan Allahın lütfü həmişə pak və itaətcil insanların hamısına şamil olur. Həmişə fitnə-fəsaddan və bəlalardan onu qoruyur. Burada da O, Yusifin köməyinə yetişdi, onu qadınların məkrindən qurtardı. Misir qadınlarının bütün əfsunedici hərəkətləri və aldadıcı sözləri məsum Yusifi öz təsirlərinin altına sala bilmədi.

Onun polad iradəsini titrədə bilmədilər. Yavaş-yavaş onu ram etməkdə məğlubiyyətə uğrayırdılar. Onlar geri çəkilməyə, ümidsizliklə üzləşməyə məcbur oldular. Artıq ona əziyyət verməkdən əl çəkdilər. Nəticədə Kənan ayı mübarizə meydanından qalib çıxdı.

Sübhan Allah təzəkkür olaraq özünün binəhayət nemətlərindən birini də Yəqubun övladına inayət edərək buyurur: -"Rəbbi Yusifin duasını qəbul edib qadınların məkrindən qurtardı. Həqiqətən, O, hər şeyi eşidəndir, biləndir."

ZİNDANA DOĞRU

Züleyxanın hədə-qorxusu başa çıxmadı. Onun təkəbbürlüyü ona kömək oldu. Buna görə də ərindən günahsız Yusifi zindana salmağı təklif etdi. Vəzir övrətinin ona xəyanət etməsini və Yusifin günahsızlığını bilməsinə baxmayaraq sarayın daxili və xarici duruşu onu sıxıntıda və çıxılmaz vəziyyətdə qoymuşdu. Çünki Züleyxa ilə Yusifin əhvalatı, Züleyxanın kam almaq istəyi və Yusifin imtina etməsi saraydan kənara yayılmışdı. Bu da camaatın daha da təhqiq etməsinə, araşdırmasına səbəb oldu. Misir camaatının əksəriyyəti ayüzlü Kənanlı qulu görmək arzusunda idilər. Bu da vəzir və sarayda yaşayanlar üçün yeni problemlər icad edirdi. Hadisə sirli bir məsələyə çevrilmişdi. Vəzirin müxalifləri bu macəranı ona qarşı silah kimi istifadə edirdilər. Digər tərəfdən də vəzir hadisələrin ardında Züleyxanın yeni rüsvayçılıq törədəcəyindən qorxurdu. Hər halda vəziri daha ciddi qərara gəlməyə məcbur etdilər. Hər nəyin bahasına olursa olsun məsələyə xitam vurmaq lazımdır.

Vəzir hadisəni xətm etmək üçün öz müşavirləri ilə məşvərət etdi. İclasda Yusifi iki səbəbə görə bir neçə müddətdə zindana salmaq qərarına gəldilər. Birinci səbəb səs-küy yatırtmaq istəyirdilər. İkincisi isə istəyirdilər xaricdə elə bilinsin ki, guya Yusif günah və xəyanət etdiyi üçün onu zindana salıblar, Züleyxanın isə burada heç bir günahı yoxdur.

Amma Yusifin sübutları o qədər aydın idi ki, belə rola girməkləri ilə onu günahkar və xain, Züleyxanı isə pak və əmanətcil tanıtdıra bilmədilər. Züleyxanın ərinə olan hökmranlığı, vəzirin və müşavirlərin acizliyi, Züleyxanın iradəsi və əmri qarşısında başqa bir nəticəyə gələ bilməzdilər. Amma vəzirin yerinə başqa bir qeyrətlisi olsaydı heç vaxt öz xain övrətini azad buraxmazdı və illərlə paklıq, sədaqət, əmanətdarlıqla ona xidmət etmiş, insanı heç bir günahı olmadan zindana atmazdı. Amma illər boyu canla-başla ağasına xidmət etmiş, ağasının övrətinin israrla kam almaq istəyini rədd etmiş, bir sözlə ağasına xəyanət etməmiş cavan, onun günahsızlığının sübuta yetməsindən sonra, hadisənin ifşa etməyə razı olmadığı üçün mükafata layiq idi. Yeri vardı ki, Yusifin bütün paklıq və fəzilətini nəzərə alıb onu ən yüksək məqamlara çatdırsınlar.

Təəssüf ki, vəzirin sarayı ədalətin hökmranlıq etdiyi, xadimin xaindən seçildiyi yer deyildi. Orada sultanlıq eləyən təkcə şey həva-həvəs (o da şəhvətbaz qadınların həva-həvəsi) idi. Xaini cəzalandırmaq əvəzinə, layiqli xidmət edəni əzab-əziyyətə düçar etdilər. Əlbəttə belə bir mühitdə batil yoldan başqa yol, zorakılıq qanunundan başqa qanun, hökmranlıq etmirdi. Yusif gözəlliyinə görə Züleyxanın qəlbində yer eləməsəydi, Züleyxa inanmasaydı ki, Yusif zindana düşdükdən və oranın əzab-əziyyətini gördükdən sonra ona ram olub onunla kam almağa razılaşacaq, elə həmin gün Yusifi öldürərdilər və belə pak, məsum və böyük İlahi peyğəmbərlərin nəslindən olan cavan Misir zadəganlarının nəfsani istəklərinin, şəhvətbazlığın, əyyaşlığın qurbanına çevrilərdi. Qur`ani-Kərim işarə ilə Yusifin zindana getməsini qısaca olaraq belə buyurur: -"(Vəzir və ailəsi Yusifin günahsız olduğunu sübut edən) dəlilləri (Yusifin köynəyinin arxadan cırılmasını, üzünün cırmaqlanmasına, qadınların turunc əvəzinə əllərini kəsməsi və i. A.) gördükləri halda, yenə də onu bir müddət (dedi-qodular kəsilənədək) zindana salmaq qərarına gəldilər".

Beləliklə, Yusif zindana atıldı.

ZİNDANDA

Günahsız Yusif, iffət və paklığına görə zindana atıldı. Vəzir və onun şəhvətbaz ailəsi üçün isə şəhvət və ədalətsizliklə dolu sarayı qoydu. Yusif ən yaxşı yaşayış və nemətlərdən çıxıb ən pis yerə düşməsinə baxmayaraq vicdanı rahat idi. Allaha təvəkkül və etimadın nəticəsində zindanın çətinləri ona təsir etmədi. Qaranlıq, nəm yerdə yaşamaq onun üçün geniş təmtaraqlı saraydan daha da rahat idi. Zindanın çətin həyatını ona asan edən şeylərdən biri də zindan mühitinin İlahi məmuriyyəti yerinə yetirmək üçün əlverişli şəraitə malik olması idi. Camaatın haqq yola hidayəti vəzifəsini öhdəsinə götürən şəxs zindanda olanlarla daha yaxşı öz vəzifəsini yerinə yetirirdi. Elə bu səbəbdən zindana daxil olan andan müqəddəs tövhidi (təkallahlığı), haqqa hidayəti təbliğ etməyə başladı.

Ailənin nəcibliyi və verdiyi tərbiyə onu əlacsız, giriftar məhbuslara hər əlverişli fürsətdə (zindanın məhdudiyyətlərini nəzərə alaraq) kömək etməyə vadar edirdi. İmkan olana qədər xəstələrin vəziyyəti ilə maraqlanıb onlara kömək və qulluq edirdi. Bu gözəl əxlaq, Allah verdiyi gözəl sima, aydın məntiq, elm və mərifətlə bahəm zindan əhlinin elə ilk günlərdən onun vurğunu olub, ona ürək bağlamağına səbəb oldu. Çətinliklərdə onunla məşvərət edir, onun ağıl, dərrakə və elmindən bəhrələnirdilər.

Təsadüf üzündən Yusif zindana atılan zaman padşahın qullarından ikisi (biri şərab paylayan, o birisi isə aşpazı) də onunla birgə zindana atıldı. Bunlar hər gecə-gündüz Yusifi zindanda gördükləri müddətdə onun elm və bacarığından xəbərdar oldular. Onlar da başqa məhbuslar kimi onun gözəl əxlaqının, rəftarının vurğunu oldular.

Bu arada o iki qul onların gələcəyindən xəbər verən yuxular gördülər. Onun yozumunu bilmək üçün öz zindan yoldaşına ki, onun simasında nəciblik və böyüklük, rəftarında ehsan və yaxşılıqdan başqa heç bir şey görməmişdilər, müraciət etməyi qərara aldılar. Yusif də çalışırdı, hər vasitə ilə bütpərəst camaatı bütpərəstlikdən çəkindirib Allahpərəstliyə dəvət etsin. Belə bir fürsətin intizarında idi ki, həmən fürsətdən istifadə edib camaatı özünə cəlb etsin və onlara təkallahlığı çatdırsın. Buna görə də böyük məmnuniyyətlə onları qəbul edib diqqətlə sözlərinə qulaq asdı.

Onlardan biri öz yuxusunu belə bəyan etdi: -"Mən gördüm ki, şərab (üçün üzüm) sıxıram".

O, biri isə belə dedi: -"Mən gördüm ki, başımın üstündə çörək aparıram, quşlar da ondan yeyir".

Yuxuları danışıb ardınca belə dedilər: -"Gəl bu yuxunu bizə yoz. Biz həqiqətən, sənin yaxşı adamlardan olduğunu görürük!" Sən yuxu yozumunu yaxşı bilirsən. Ya da sən yaxşı insan olduğun üçün (əlacsızlara yaxşılıq edirsən, məzlumların əlindən tutursan, məhbuslara ehsan verirsən, sənin bu hərəkətin sənin qəlbinin paklığınıdan, zatının təmizliyindən xəbər verir) bizim gördüyümüz yuxuları hamıdan yaxşı yozursan və bizim gələcəyimizi, aqibətimizi düzgün bəyan edərsən.

Yusif onların yuxularını tamamilə eşitdi. Onları yozmamışdan əvvəl onları Yeganə Allaha ibadət etməyə çağırdı. öhdəsinə qoyulmuş vəzifəsini (peyğəmbərliyi) belə fürsətdə də daha çox inamı üçün öz elmindən söhbət açdı və Allahın ona inayət etdiyi qeyb elmlərini onlara bildirərək buyurdu: -"Yeyəcəyimiz təam gəlməmişdən əvvəl mən onun mə`nasını (gördüyünüz yuxuların dünyada nə ilə nəticələnəcəyini) və ya yeməklərin nədən ibarət olacağını sizə xəbər verərəm". Bu sözlərinin ardınca onları aləmlərin Allahına diqqət yetirmələri üçün bildirmək istəyirdi ki, bu böyük neməti Allah ona bəxş edib və bütün nemətlər istər böyük, istərsə də kiçik ola Ondan yetişmişdir. Davam edərək buyurur: -"Bu, Rəbbimin mənə öyrətdiyi elmlərdəndir. Mən Allaha inanmayan və axirəti də inkar edən bir tayfanın dinini tərk etdim!"

Yavaş-yavaş bu cümlələrlə özünü və nəcabətli nəslini (bəlkə həm də sair zindanda olanlara bildirməmişdi) tanıtdırdı. Sonra müqəddəs tovhid, yeganə pərəstlik məramını onların qulaqlarına eşitdirdi. Həmçinin, bütpərəst camaatın Yeganə Allaha qarşı olan naşükürlüyünü xatırladı. Buna görə davam edərək buyurdu: -"Mən ata-babalarım, İbrahim, İshaq və Yəqubun dininə tabe oldum. Bizə heç bir şeyi Allaha şərik qoşmaq yaraşmaz. Bu (tovhid) Allahın bizə və (bütün) insanlara bəxş etdiyi nemətdir, lakin insanların əksəriyyəti (Ona) şükür etməz!" onu tanımırlar. Ona pərəstiş etmək əvəzinə, bütlərə sitayiş edirlər. Ona ibadətdə də şərik qoşurlar.

Yəqubun ağıllı övladı kiçik və mə`nalı cümlələrlə o iki nəfəri fikrə dalmağa məcbur etdi. Batil əqidədə olduqlarını onlara xatırladır. Sonra söz kələfinin ucunu ələ alıb söhbəti Allahpərəstlikdən açıb dostcasına onlara açıq-aşkar, daha çox izahla belə buyurur: -"Ey mənim iki zindan yoldaşım! (Sizə nə bir xeyir, nə də bir zərər verə bilən) ayrı-ayrı tanrılar daha yaxşıdır (ibadət olunmağa daha layiqdir), yoxsa bir olan, (hər şeyə) qadir (qalib) olan Allah?! (Allahdan) qeyri ibadət etdikləriniz sizin və atalarınızın (özünüzdən uydurub) qoyduğunuz adlardan (bütlərdən) başqa bir şey deyildir. Allah isə onlara heç bir dəlil nazil etməmişdir. Hökm ancaq Allahındır. O sizə yalnız Onun özünə ibadət etmənizi buyurmuşdur. Doğru (həqiqi) din budur, lakin insanların əksəriyyəti (bu həqiqəti) bilməz!"

YUSİFİN YEGANƏ ALLAHA SİTAYİŞ ETMƏYİ SÜBUT ETMƏSİ

Yuxarıda qeyd etdiyimiz sübutu daha aydın və izahlı surətdə, kiçik və böyük müqəddimə formasında bəyan edək. Öncə gərək bir neçə cümləni xatırladaq.

  1. Pərəstiş üçün ayrı-ayrı, cürbəcür tanrılar yaxşıdır, yoxsa Yeganə qadir Allah?
  1. Yeganə Allah ibadət üçün yaxşıdır. Amma görəsən niyə görə cansız, şüursuz bütlərə, Aya, Günəşə, Nil çayına və s. varlıqlara, ya da mələklər (amma İlahi hökmranlıq altında olan) kimi varlıqlara ibadət edirsiniz? Çünki onların özü-özlüklərində yaxşı və pisliklərə, xeyir və şərlərdə heç bir təsiri yoxdur. Bəlkə bütün varlıqlar Qəhhar Allahın hökmdarlığı altında varlığa malikdirlər!
  1. Bütpərəstlərin ümumi məntiqini bilirsiniz. Onların özləri Allah dərgahına vasitə və şəfi(şəfaət edən) bilirlər. Bütlərə ibadət etməklə Yeganə Allaha yaxınlaşmaq istəyirlər. Amma düzgün məntiq deyildir. Çünki əgər bütlər insanları Allaha yaxınlaşdırıb-uzaqlaşdıra bilsəydilər, gərək Allah özü bu məqamı onlara verəydi, halbuki Allah taala onları belə məqama çatdırmışdır, yəni buna heç bir sübutumuz yoxdur. Bəlkə, elə siz özünüz onları belə hündür məqama çatdırmısınız. Bilin ki, bu adlar həqiqətə uyğun deyil və mə`nasız adlardır. Onları sizin ata-babalarınız onlara qoymuşlar.
  1. Allaha ibadət əmri gərək ancaq Allah tərəfindən verilsin. Fəqət Allah kimə ibadət etməyi və kimə ibadət etməməyi əmr edə bilər və Allah heç vaxt cansız heykəllərə, ya canlı varlıqlara tamah, qorxu və ya başqa bir şeyə görə ibadət etməyi əmr etməmişdir. Onun təkcə əmr etdiyi odur ki, Ona və Ondan başqa heç bir varlığa ibadət etməyin. Cəmiyyəti səadətə qovuşduran, bədbəxtlikdən uzaqlaşdıran möhkəm din və məzhəb budur. Təəssüf ki, bu həqiqəti camaatın çoxu bilmirlər.

Deyilənlərə əsasən Yusifin öz iki zindan yoldaşına dediyi (ya Allah taala Qur`anda qısa şəkildə buyurduğu) sözlərin hamısı bir məntiqi sübutdan ibarətdir. Bir neçə müqəddiməni dedikdən sonra nəticə alıb düşmənin qaçış yollarını bağlayır. Belə söhbətlərin oxşarını başqa böyük peyğəmbərlər də bütpərəst camaatla etmişlər və həqiqəti onlara çatdırmışlar. Allah taala Qur`anda onları nəql edir.

YUXU YOZUMU

İki qulun yuxu görməsi və onun yozumu üçün Yusifin yanına gəlmələri bu İlahi peyğəmbərin əlinə fürsət saldı ki, bir neçə cümlə də allahpərəstlik haqqında desin və onları özünün tovhid haqqında şirin, isti, tutarlı sözlərinin təsiri altına salsın. Onlar yuxularının yozumunu gözləyirdilər. Onun qeyb elmindən və gələcəkdən xəbərdar olduğunu bildikdən sonra daha özlərinin müdrik alim zindan dostunun yuxu haqqında fikrini bilmək istəyirdilər. Xüsusilə yuxularının gələcəklərindən xəbər verəcəklərinə inanırdılar. Zindanda olan şəxs hər nə qədər tez onun zindandan xilas olacağının və balaca bir ümid yerinin olacağını bilmək istəyir.

Yusif tə kamilən bu ruhi məsələyə diqqətli idi. Bundan artıq onları intizarda qoymaq istəmirdi. Yuxularını yozmağa başlayaraq belə dedi: -"Ey iki zindan yoldaşlarım! (Yuxularınızın mə`nasına gəldikdə) sizin biriniz yenə ağasına şərab içirdəcək, digəriniz isə edam olunacaq, quşlar da onun başından (dimdikləyib) yeyəcəklər. Haqqında soruşduğunuz iş belə həll edilmişdir! (Yəni dediyim bu sözlər mütləq olacaqdır).

Edilən yozumla görülən yuxuların tənasübündən belə başa düşülür ki, şərab sıxan şəxs (deyilənə görə padşahın şərab paylayanı idi) azad olacaq və yenidən öz işinə qayıdacaq, amma çörək aparan şəxs isə edam olunacaq. Onların özləri də bir az fikirləşdikdən sonra kimin azad və kimin edam olunacağını başa düşdülər. Amma Yusifin açıq-aşkar edam olunan şəxsi təyin etməməsi, bəlkə də ona görə idi ki, istəmirdi onu qəmgin etsin və bu acı xəbəri açıqlasın. Amma açıq-aşkar gördükləri yuxuların və Yusifin yozumunun münasibətindən hər şey başa düşülürdü.

Deyilənə görə elə həmin zaman ikinci şəxs (yuxuda başının üstündə çörək aparan şəxs. Şahın xüsusi yemək gətirəni və aşpazı) çox narahat oldu. Bəzi rəvayətlərə əsasən Yusifə belə dedi: -"Mən yalan dedim, belə bir yuxu görməmişdim". Amma Yusif onun cavabının əvvəlcədən bu cümlə ilə; "Haqqında soruşduğunuz iş belə həll edilmişdir (mən yozduğum kimi olacaqdır)" –buyurmuşdu.

YUSİFİN ZİNDAN YOLDAŞININ İSTƏYİ

O iki zindana düşmüş qulların işlərinə yenidən baxıldı. Biri azad, o biri isə edam olundu. Məmurlar onları aparmaq üçün zindana daxil oldular. Onlar sağollaşmaq üçün öz alim dostlarının yanına gəldilər. (Yusif) bu iki nəfərdən nicat tapacağına yəqin etdiyi kimsəyə (şərab paylayana) dedi: -"Ağanın yanında məni də yada sal!" Mənim günahsızlığım haqqında danış, bəlkə məni də zindandan azad etdilər.

Aydındır ki, bu istəyin Allaha təvəkkül və Ona təslim olmaqla heç bir ziddiyyəti yoxdur. Bəziləri onun bu istəyini Allahdan qafillik hesab edirlər. Qur`an ayəsini də elə təfsir ediblər.

Rəvayətlərdən belə başa düşülür ki, bu Yusifin əleyhinə olan çox yersiz bir iraddır. Bəzi alimlərin dediyinə görə Qur`anın nəssi (açıq-aşkar olan hökmü) ilə müxalifdir və heç bir etibara malik deyildir. "Fə ənsahuş-şeytanu zikrə rəbbih" yəni Şeytan ona (azad olmuş cavan qula –şərab paylayana) ağasının yanında (Yusifi) yada salmağı unutdurdu. Nəinki şeytan Allahı Yusifə unutdurdu.

Yusif ancaq ondan padşahın yanında adının çəkilməsini, vəziyyəti açıb danışmasını istədi. İnsan nisyan əhli (unutqan) olduğundan o qul azad olandan sonra Yusifi yaddan çıxardır və padşaha onun haqqında heç nə demir. Nəticədə isə günahsız Yusif illər boyu zindanda qalmalı olur. Təfsirçilərin çoxu o müddətin yeddi il olduğunu yazırlar.

Padşahın yuxusu və Yusifin nicat tapması

Yəqubun pak övladı Yusifin zindanda qalması üçün alnına yazılmış illəri acılıqla olsa da keçdi. Onun zindandan azadlıq və şan-şöhrət dövranı yetişdi. Şahın gördüyü vahiməli yuxu Misir camaatının qaranlıq gələcəyindən xəbər verirdi. Elə bu yuxu zindandan azad olmuş şahın şərab paylayanın yadına düşməsinə səbəb oldu. Onun adını çox savadlı alim, mühüm yuxular yozan və gələcəkdən xəbər verən şəxs kimi şahın yanında çəkdi. Bununla da onun azadlığı, hətta Misir kimi böyük məmləkətə hökmdarlıq zəminəsini yaratdı.

ŞAHIN GÖRDÜYÜ YUXU BELƏ İDİ

"Mən (yuxuda) yeddi arıq inəyin yeddi kök inəyi yediyini, həmçinin yeddi yaşıl və yeddi quru sünbül (quru sünbüllərin yaşıl sünbüllərin üstünə qalxıb bellərinə sarıldığını) gördüm" . Şah bütün kahinləri, alimləri, yuxu yozanları yığıb dedi: -"Ey əyanlar! Əgər yuxu yoza bilirsinizsə, mənim bu yuxumu yozun!"

Kahinlər və yuxu yozanlar başlarını aşağa salıb fikrə getdilər. Amma fikirləri bir yerə yetişmədi, hamılıqla şahın cavabında dedilər: -"(Bu gördüklərin) qarmaqarışıq yuxulardır. Biz (belə) yuxuların yozumunu bilmirik."

Öz qürurlarını sındırmayıb acizliklərini etiraf etmədilər və bu yuxunu qarmaqarışıq, yozumu olmayan yuxular sırasına qataraq dedilər: -"Biz yuxudan qabaqkı qarmaqarışıq fikirlərin nəticəsi olan qarışıq yuxuların yozumunu bilmirik."

Elə burada idi ki, birdən şahın şərab paylayanı məsələni eşitcək, öz müdrik alim zindan yoldaşı Yusifi xatırladı. Onun özünün və dostunun necə dəqiqliklə yuxularını yozması yadına düşdü. Çünki hadisələr həqiqətdə onun yozduğu kimi olmuşdu. Ləngimədən üzünü şaha tutub dedi: -"Mən sizə onun yozumunu xəbər verərəm. Bircə məni (zindana –Yusifin yanına) göndərin!" Çünki o, alim bir şəxs və yuxu yozumunu çox yaxşı bilir.

Yuxu yozanların sözləri şahın narahatçılığını və qarmaqaşıqlığını aradan qaldırmadı. O, hələ də özünün vahiməli yuxusu haqqında fikirləşirdi. Bu təklifi qəbul edərək şərabpaylayanı zindana, o alim şəxsin yanına yolladı.

Yusif hər gün olduğu kimi öz məhbus yoldaşlarının vəziyyəti ilə maraqlanırdı. Birdən ona xəbər verdilər ki, saraydan gəlmiş şahın xüsusi şərabpaylayanı ilə görüşə hazırlaşsın. Yusif, görüşə gələn şəxsin azad olanda ondan şəri istək istədiyi şəxs olduğunu gördü. O, səbirsizliklə Yusifin onun sualına cavab verməsini istəyirdi.

Yəqubun alicənab oğlu onun sözlərini eşitməyə hazırlığını bildirdi. Şahın şərabpaylayanı söhbətə başlayaraq dedi: "Ey doğrudanışan insan, (sən böyük alimsən, sənin dediklərinin hamısı düzgün və doğrudur) bizim üçün yoz görək! Yeddi arıq inək yeddi kök inəyi yeyir. Yeddi yaşıl sünbül, yeddi də quru sünbül. (Bir bunun mə`nasını mənə izah elə). Bəlkə, mən adamların yanına (düzgün cavabla) qayıda bilim! Bəlkə onlar da (bu qarmaqarışıq yuxunun mə`nasını) bilsinlər!" Sənin əzəmətin, böyüklüyün aşkar olsun.

Şərabpaylayanın sözləri qurtardı. Gözlənildiyi kimi Həzrət Yusif onun vəfasızlığından illər boyu onu yaddan çıxartmağından, dostluq haqqın yerinə yetirməməsindən söz açmamış yuxunu yozmağa başlayır. Bu onun böyüklüyünü, nəslinin nəcibliyini və peyğəmbərlik məqamını yetirirdi. Yusif yuxunun yozumunu belə buyurdu: -"Yeddi il adətiniz üzrə (həmişəki kimi) əkin. Yediyiniz az miqdar istisna olmaqla, qalan biçdiyiynizi (artıq qalan məhsulu) isə sünbüldə saxlayın". Yəni yeddi il bolluq olacaq adət üzrə əkin, biçin. Çox az hissəsini istifadə edin. Qalanını isə anbara yığıb saxlayın. Bu yeddi il bolluq keçdikdən sonra yeddi il qıtlıq və quraqlıq olacaq. O yeddi il çox çətin olacaq. Anbara yığdığınızı gərək elə istifadə edəsiniz ki, yeddi ilə çatsın. Onun ardınca yenə bolluq olacaq və vəziyyət adi hal alacaq.

Bu yozma, yuxu yozanın elminin kamilliyini yetirməsinə baxmayaraq onun böyük şəxsiyyət olmasından xəbər verirdi. İllər boyu idi ki, zindanın bir küncündə qalmışdı, ama onun elmi məqamından xəbərdar deyildilər. Bundan əlavə, Misir camaatının qıtlıqdan, quraqlıqdan qurtarması üçün çox mühüm bir gələcək görənlik etmişdir. İstər-istəməz Misirin şahını, saray adamlarının dövlət işçilərinin, alimləri belə bir fikrə məcbur edirdi ki, ehtiyatı möhkəm tutaraq öz ağır, çətin gələcəkləri üçün hazırlıq etsinlər və hadisə baş verməmiş onun əlacını tanısınlar.

BU HADİSƏDƏ YUSİFİN AĞALIĞI

Həqiqətən, Yusif bu hadisədə nəhayət mərdlik və ağalıq göstərdi. Çünki o, Yəqub peyğəmbərin oğlu idi. İllər boyu heç bir günahı olmadan zindanda əziyyət çəkdi, hətta özünün nicatı üçün öz vəfasız yoldaşından da iltimas elədi. İndi isə əlinə belə bir fürsət düşmüşdür. Yuxunu yozmamışdan əvvəl bir neçə cümlə ilə ürəyini boşalda bilərdi və onun vəfasızlığını üzünə vurardı. Ya da yozmanı azadlıq ilə dəyişə bilərdi. Əgər belə etsəydi (halbuki onun günahsızlığından xəbərdar idilər) onlar səbirsizliklə onu eşitmək istəyirdilər, buna görə də mütləq onunla razılaşardılar. Ola bilsin Yusif o iki zindan yoldaşının yuxusunu yozmamışdan əvvəl, necə ki, onları öz elminə və biliyinə (dedi: -"Mən sizin yeməyiniz gəlməmiş onun nə olacağını sizə deyirəm") agah etmişdi, burada da şahı və sair böyük şəxsiyyətləri əvvəl öz məqamını bildirib sonra qarmaqarışıq yuxunu yozardı. Bundan əlavə ancaq şahın yuxusunu yozardı, yəni deyərdi ki, yeddi kök inək yeddi il bolluq ili, yeddi arıq inək isə yeddi il quraqlıq ilidir. Bununla da kifayətlənərdi. Daha heç bir alimin fikrinə gəlməyən ağıllı məsləhəti (qıtlığın qabağını almaq üçün bolluq illərində taxılı bacardıqca yığıb saxlamaq, sonra quraqlıqda istifadə etmək) verməzdi.

Bəli, adi nəzərlə baxsaq Yusif çox güzəştə getdi. Amma bunu da yaddan çıxartmamaq lazımdır ki, Yusifin məqamı adi insanların məqamından çox yüksək idi. O zaman artıq o İlahi peyğəmbərlərdən biri idi. Öhdəsində ağır və əhəmiyyətli peyğəmbərlik vəzifəsi var idi. Camaatın hidayəti, nicatı yolunda özünü bütün ruhi və maddi çətinliklərə hazırlamışdı. Digər peyğəmbərlər kimi bu yolda hər bir qəhrəmanlığa hazır idi. Buna görə də biz onun rəftarını adi insanların rəftarı ilə ölçə bilmərik. Səmavi, İlahi, dahi insanların işlərini öz işlərimizlə müqayisə edə bilmərik.

Həqiqətən adi insanlardan bu qədər bəxşiş və səxavət çox təəccüblüdür. Bəlkə də adi insan bu qədər igidlik və mərdlik göstərə bilməz, amma İlahi insanlardan və peyğəmbərlərdən bundan başqası gözlənilmir. Necə ki, digər peyğəmbərlərin həyatında bu cür igidlik və fədakarlıqlar doludur.

Buna əsasən bəzi rəvayət və hədislərdə belə yazılır ki, Xatəmul-ənbiya Həzrət Məhəmməd (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm) buyurub: -"Əgər mən Yusifin yerinə olsaydım onlar üçün şərt qoyardım ki, məni buraxın mən də sizin yuxunuzu yozum." Bu hədis heç bir etibara malik deyil. Bu hədisə uyğun heç bir mötəbər hədis yetişməmişdir. Daha hədisi başqa mə`naya yozmağa, təvil etməyə ehtiyac yoxdur. Əsla bu söz İlahi peyğəmbərlərin məqamı, xüsusilə Xatəmül-ənbiya Həzrət Məhəmməd (səlləllahu ələyhi və alihi və səlləm)-in üzma məqamı ilə heç bir uyğunluğu yoxdur. Bəzi alimlərin yazdığına əsasən burada ikisindən birini qəbul etməli, ya da peyğəmbəri öz məqamından endirməliyik. Biri budur ki, biz Yusifin rəftarını səhv bilək, halbuki, onun böyüklüyündən, mərdliyindən, yüksək idarəetmə qüdrətindən danışdıq. Ya da İslamın əziz peyğəmbərini tələsən, səbirsiz şəxs kimi bilək. Bu da onun uca məqamı, Məkkənin fəthində Əbu Süfyan kimi qaniçən düşmənlərə qarşı güzəştə getməsi, onun rəhminin dillər əzbəri olması ilə uyğun gəlmir.

ŞAHIN YUSİFLƏ GÖRÜŞMƏK İSTƏYİ

Şahın göndərdiyi şəxs; həmin şərabpaylayan çox maraqlı yozmanı eşitcək, bundan əlavə Misir camatının qıtlıqdan qurtarmaq məsləhəti, uzaqgörənliyini bilcək tez özünü şahın sarayına yetirdi. Səbirsizliklə yuxunun yozmasını eşitmək istəyən şahın, saray işçilərinin və alimlərin hüzurunda Yusifin etdiyi yozmanı dəqiqliyi ilə danışdı.

Şah və məclisdə olanlar diqqətlə şərabpaylayana qulaq asdılar və onun etdiyi çox maraqlı yozmaya təəccüb etdilər. Hamısı bu böyük, həkim, İlahi şəxsiyyətlə yaxından tanış olmaq istəyirdilər. Yavaş-yavaş belə fikrə daldılar ki, belə bir şəxsiyyət nəyə görə zindana düşmüşdür, hansı cinayətə görə onu həbs ediblər. Digər tərəfdən də şah heç bir alimin yoza bilmədiyi yuxunu bu cavan oğlanın yozduğunu görür. Bundan əlavə Misir camaatının acınacaqlı gələcəyindən xəbər verən bir yuxunu açıqladı. Amma elmsizlik üzündən onu qarmaqarışıq yuxulardan saydılar və yoza bilmədilər.

Buna görə də alimlər tezliklə, yaxından bu şəxsi görmək istəyirdilər və onun hədsiz biliyindən və dövləti idarəetmə bacarığından istifadə etmək istəyirdilər.

Ona görə də şahın; "Onu mənim yanıma gətirin!" –kimi əmr verməsinə səbəb oldu.

Şahın elçisi (bəlkə də həmin şərabpaylayan idi) bu fərmanı çatdırmaq üçün zindana yollandı. Elə bilirdi ki, fərmanı çatdırmaqla Yusif ləngimədən zindandan çıxıb saraya gedəcək. Amma gözlədiyinin əksini gördü. Yusif fərmanın cavabında elçiyə belə dedi: -"Şahın yanına qayıdıb soruş ki, (Züleyxanın məclisində) əllərini kəsən o qadınların məqsədi nə idi? Həqiqətən, Rəbbim onların məkrini biləndir!"

Zindanda olanlar və şahın elçisi hadisəni başa düşdükdə Yusifin bu cür cavabına çox təəccüb etdilər. Bəlkə onun tezliklə zindandan xaric olmasına israr etdilər. Əlbəttə çox təəccüblüdür ki, illər boyu zindanda qalmış şəxs, azad olmaq üçün belə bir fürsəti asanlıqla əlindən buraxsın. Məmləkətin şahının görüşündən imtina etsin və öz günahsızlığını şahın və böyük şəxsiyyətlərin yanında sübuta yetirmək istəsin.

Yenə də xatırlamaq lazımdır ki, bu fikirlər bizim kimi adi insanların fikirləridir. Amma Yusif İlahi bir peyğəmbər idi. Hər nə qədər özünün qaranlıq, çətin zindan həyatından nicat tapmağını arzulayırdısa, ondan çox abır-həyanın, şəxsiyyətinin, heysiyyətinin qorunub saxlanmasını istəyirdi. O, saraya daxil olanda ona cinayətkar kimi baxmasını istəmirdi və onun Misir qadınları ilə qeyri-şəri şəhvətbazlığı yadlarına düşsün. Bəlkə şaha və başqalarına onun paklıq üzündən cinayətə cəlb olunmasını bildirmək istəyirdi. Bu, çirkaba bulaşmış Misir qadınları idi ki, onu günaha sövq etdirmək istədilər. Amma o, təqva və qəhrəmanlıqla onların əllərini sinələrinə qaytardı və iffət, həya, pakizəlik yolundan kənara çıxmadı.

GÜZƏŞT, MƏRDLİK VƏ TOVHİDİN (YEGANƏPƏRƏSTLİYİN) TƏBLİĞİ

Yusif özünün şaha göndərdiyi xəbərində, qadınlarla maraqlanmaq istəyində Züleyxadan heç bir ad çəkmədi. Halbuki, fitnənin əsasını təşkil edən, onu zindanda giriftar edən məhz Züleyxa idi. Amma o sair qadınları məsələyə cəlb etdi. Bu yenə onun mərdliyini bildirir. Çünki bu hadisədə illər boyu çörəyini yemiş Züleyxanın adını çəkmək istəmirdi. özünü paklığa çıxardıb onu rüsvay etmək istəmirdi. Bu mövzunu -Züleyxanın ondan qeyri-şəri kam almaq istəyini yenidən açıb ağartmaq istəmirdi. Buna görə də hadisənin bir tərəfinə işarə etdi. Elə həmin tərəf də onun günahsızlığını sübuta yetirirdi, artıq vəzirin övrətini ortaya salmağa ehtiyac duyulmurdu. Bu ayədən -"Həqiqətən Rəbbim onların məkr və hiylələrini biləndir!" başa düşülür ki, Yusif yenidən bu fürsətdən istifadə edib, Yeganə, gizli işlərə agah Allahın adını onların ən qorxulu siyasi-iqtisadi vəziyyətlərində xatırlayır. Özünün din və məzhəbindən onları xəbərdar etdi. Yəni O, böyük pərvərdigar, mən Onu öz Rəbbim bilirəm və O, mənim Rəbbimdir, qadınların hiylə və məkrini, əllərini kəsmələrinin səbəbini yaxşı bilir. Amma siz ki, belə bir Allaha iman gətirməmisiniz həqiqətin sizə əyan olmağı üçün hadisəni araşdırın!

ARAŞDIRMA

Şahın elçisi qayıtdı və Yusifin sözlərini ona çatdırdı. Misirin padşahı yenicə belə ağıllı, müdrik, alim şəxsiyyətin zindanda olmasına agah olmuşdu. Yusifin göndərdiyi xəbərdən sonra onun zindana düşmə səbəblərini araşdırmağı qərara aldı. Bu səbəbdən də qeyd olunan qadınları çağırıb, hadisənin necə baş verdiyini onlardan soruşdu.

Hadisənin ardında məlum olur ki, şah araşdırandan sonra Züleyxanı da məclisə dəvət etdi. Züleyxa da öz növbəsində, ya öz meyli ilə, ya da məcburiyyət üzündən məclisə gəldi və Yusifin paklığını etiraf etdi.

Şahın və qadınların bu hadisə haqda Misir qadınlarından soruşduqları sual Qur`ani-Kərimin nəql etdiyi kimi belə bəyan olundu. Onlara dedilər: -"Yusifi tovlayıb yoldan çıxarmaq istəməkdə məqsədiniz nə idi?" Onlar belə cavab verdilər: -"Allah eləməsin! (Yusif bütün pisliklərdən pakdır.) Biz onun barəsində pis bir şey bilmirik!" Onu çirkinliyə, napaklığa dəvət edən biz idik. Amma o, iffət çərçivəsindən kənara çıxmadı. Vəzirin övrəti də həqiqəti gizlədə bilməyib dedi: -"Artıq indi həqiqət aydın oldu. (Mən də Yusifin iffət və paklığını etiraf edirəm. Doğrudan da onda heç bir əyriliyə yol yoxdur.) Yusifi tovlayıb yoldan çıxartmaq istəyən mən idim. O, (özünün günahsız zindana getmək haqda sözündə) şübhəsiz, doğru danışanlardandır!"

Qur`anda Züleyxanın söhbətinin ardı daha iki ayədə davam edir. Amma müfəssirlər arasında ayənin Züleyxanın sözlərinin ardı, ya Yusifin zindandan sonra dediyi sözləri olmasına ixtilaf vardır. Biz əvvəl ayənin tərcüməsini deyəcək sonra isə iki tərəfin iddialarının isbatını vurğulayacağıq. O iki ayənin tərcüməsi belədir: -"Bu ona görədir ki, xəlvətdə mənim ona xəyanət etmədiyimi və Allahın xainlərin hiylələrinə yol vermədiyini bilsin! Mən özümü təmizə çıxartmıram. Rəbbimin rəhm etdiyi kimsə istisna olmaqla nəfs (insana) pis işlər görməyi (şəhvətə uymağı) əmr edər. Həqiqətən, Rəbbim bağışlayandır, rəhm edəndir!"

Birinci nəzəriyyə (ki, deyirlər Züleyxanın şahın qurduğu sual-cavab məclisindəki sözlərinin ardıdır) görə bu sözlər vəzirin övrətinin sözlərinə birləşir. Çünki mə`na qurluşunu bir-birinə vurub sözü Yusifə aid etməyin heç bir mə`nası yoxdur. Belə olduqda orada qabaqkı mə`nası sonrakı mə`naya qoşmaq üçün başqa bir cümlə təqdirdə əlavə etmək lazımdır. Təqdirdə əlavə edilən cümlə belə olmalıdır: -"Məsələni (şahın onu saray çağırmasını) Yusifə dedikdə Yusif öz əməlinin şaha göndərdiyi xəbərdə belə təsvir edir ki, mən bu işdən vəzirin ona xəlvətdə xəyanət etməməyimi bilməsi üçün imtina etməmişəm..." Xeyir, elə bu iki ayəni Züleyxanın sözlərinin ardı hesab edirik, onda heç bir əlavəyə ehtiyac duyulmur.

Amma ikinci nəzəriyyə ki, bu iki ayəni Yusifin sözləri bilirlər və Züleyxanın sözləri ilə heç bir münasibət görmürlər bir neçə dəlilə istinad edirlər.

  1. Orada ki, deyilir: -"Artıq indi həqiqət aşkar oldu. Yusifi tovlayıb yoldan çıxartmaq istəyən mən idim". O, öz günahını, xəyanət etməsini etiraf edir. Artıq ardınca belə deməyə: "Bu ona görədir ki, xəlvətdə mənim ona xəyanət etmədiyimi bilsin" heç bir ehtiyac qalmır. Çünki əgər "ona" sözündən məqsəd əri (vəzir) olsa, iki cümlə və ayə arasında ziddiyyət əmələ gəlir. Çünki əvvəldə öz xəyanətdən uzaq olduğunu bildirir. Yox əgər məqsədi Yusif olsa, yenə onu da xain və cinayətkar hesab edir və zindana salır.
  1. Bildiyiniz kimi Züleyxa kinli, şəhvətbaz, hamısından üstün bütpərəst idi. Belə bir qadın necə İlahi maarifi, tövhidə malik uca mə`nanı yetirən və təqva, yeganə Allaha təqvasını izhar edən sözləri qəbul etsin, halbuki o, yeganə Alahı tanımırdı! "Həqiqətən, Allah xainlərin məkrini məqsədlərinə çatdırmaq" ya da "Rəbbimin rəhm etdiyi kimsə istisna olmaqla... Həqiqətən, Rəbbim bağışlayandır, rəhm edəndir!" kimi sözləri dilinə cari etsin.

Hər iki tərəfin deyilən sözləri, ayələrdə olan cinayətlələrə bərabər ikinci nəzəriyyənin həqiqətə uyğun olması, bəzi Misirli və qeyri-Misirli yazıçılarının yazdıqları kitablara, onların birinci nəzəriyyədə israr etmələrinə, ikinci nəzəriyyənin mümkün olmadığını bildirdiklərinə baxmayaraq, nəzərə çarpır.

Hər halda birinci nəzəriyyəyə görə ayənin mə`nası qısa izahla desək belə olur: Züleyxa Misir şahının və başqalarının hüzurunda ayağa qalxıb dedi: -"Mənim, Yusifin mənə xəyanət etməməsini və özümün ondan kam almaq istədiyimi iki səbəbə görə etiraf edirəm. Birincisi budur ki, mən hələ də ona qarşı məhəbbətimə sədaqətliyəm və onun olmadığı halda ona xəyanət etmərəm, onun düzdanışanlığını, paklığını etiraf edirəm. İkincisi isə budur ki, mən bu neçə il ərzində xaincəsinə Yusifi öz ərimin yanında cinayətkar tanımaq üçün planlar çəkdim. Elə bu səbəbdən də onu zindana saldırdım. İndi isə işlərimin əks təsir göstərdiyini görərək və bütün işlər mənim zərərimlə başa çatdı. Allah taala vəziyyəti elə qurdu ki, hər iş Yusifin xeyri və mənim rüsvayçılığımla sona çatdı. Buradan Allahın xainlərin planını məqsədinə çatdırmamağını bildim. Ən yaxşısı həqiqəti etiraf etməkdir. Bu işi etiraf etməyimin səbəbi insanın üsyankar nəfsinin, Allahın istisna etdiyi şəxslərdən başqa pisliyə sövq etməsidir. Allahın rəhmi olmasa insan üsyankar nəfsin istəkləri qarşısında müqavimət göstərə bilməz. Məni bu çirkin işə məcbur edən elə həmin tüğyan edən nəfs idi. Amma Allahın məni bağışlamasına ümidim var. Həqiqətən, O, bağışlayandır, rəhm edəndir!"

Amma ikinci nəzəriyyəyə əsasən ayənin mə`nası aydındır, heç bir izaha ehtiyac duyulmur. Ayələrdən ən münasibi Yusifin sözləri olmaqdır. Çünki alim İlahi maarifin Züleyxa kimi şəxsdən ifadə olunması çox uzaq nəzərə çarpır. Misir qadınlarının etirafı şah və başqaları üçün şübhə yeri qoymadı. Heç bir günahı olmadan zindana düşməsi orada illər boyu əzab-əziyyət çəkməsi aşkar oldu. Halbuki sarayda yaşadığı müddətdə heç bir kiçik belə pisliyin ondan baş verməməsi görünürdü. Bəlkə saray əhli, vəzirin sevimli övrəti və digər zadəgan qadınlar idi ki, iffət, təqva əhli olan İlahi insandan kam almaq planını çəkmiş və məğlub olmuşdular. Ya da Züleyxanın biqeyrət əri idi ki, övrətinin başqa kişi ilə əlaqəsini bilməsinə baxmayaraq ona gözünün üstündə qaşın var belə demədi. Ona dediyi: -"Günahının bağışlanmasını istə!" kiçik cümlə ilə hadisəyə göz yumdu. Günahsız şəxsi cinayətkar kimi zindana saldı.

Bu hadisənin həqiqətin açıqlanması şah və başqalarına Yusifi görmək istəyi neçə bərabər artdısa, bir o qədər vəzir və onun övrəti onların gözlərindən düşdü. Öz mövqeyyətini ləkələdi. Bu da onun öz vəzirlik taxtından əzl olmasına səbəb oldu. Gələcək səhifələrdə Yusifin onun yerinə təyin olunmasının görəcəksiniz. Beləliklə zindanda illər boyu əzab-əziyyət çəkən Yusif Misirin vəziri olur.

ŞAHIN YUSİFLƏ YENİDƏN GÖRÜŞMƏK İSTƏYİ

Deyildiyi kimi Yusifin göndərdiyi xəbər Misir şahının Misir qadınlarının və vəzirinin övrətinin hadisəsini araşdırmağa səbəb olur. Bu araşdırma onun Yusiflə görüşmək istəyini daha da artırır və onu öz xüsusi məsləhətçisi, sirr yoldaşı seçməyi qərara alır. Dövlətin idarəetmə işində onun ağıl və dərrakəsindən istifadə etmək istəyirdi. Buna görə də elçisini ikinci dəfə də zindana Yusifin ardınca yollayır. Şahın əmrinin mətni Qur`ani-Kərimdə belə gəlmişdir: -"Padşah dedi: -"(Yusifi) yanıma gətirin! Onu özümə ən yaxın (adam) edəcəyəm". Sonra (padşah) onunla söhbət etdikdə: -"Sən bu gün (bu gündən) yanımızda mövqe sahibisən, etibarlı bir şəxssən! –dedi".

Padşah onu görməmiş dövlətin ən böyük vəzifələrindən birini ona verir. O, onun elm və bilik cəhətdən yüksək olmağı ilə bərabər onun iffətli, təqvalı, sədaqətli olduğunu da yaxşı başa düşmüşdü. Çünki onun nəfsini nəfsani meyllərə qarşı cilovlaması fövqəladə idi, bəlkə də bəşər qüdrətindən xaric bir şey idi, bəlkə də bəşər qüdrətindən xaric bir şey idi. Bunu da başa düşdü ki, hadisənin qəhrəmanı çox şərəfli və yüksək himmətə malik bir insandır. O, öz şərəfini, abır-həyasını hər şeydən üstün tutur.

Az tapılan və nadir insanlardandır. Digərləri kimi vəzifəyə keçmək üçün min cür cildə girib, ona-buna yaltaqlanıb, şahla görüşmək istəmir. O, şahın sarayına gedib, onunla görüşməyi özünə fəxr hesab etmir. Elə deyil ki, şahın görüş istəyilə hər şeyi kənara qoyub yaddan çıxartsın. Xülasə, bu cavan elə şahın istədiyi adamdır. Hər vəzifəni istəsə hər bir cəhətdən ona layiqdir. Başqaları kimi ləyaqəti olmadan vəzifə və məqam vurğunu olanlardan deyil.

Yenidən elçi zindana gəldi. Yusifin yanına gedib əmrini ona çatdırdı. Misir qadınları haqda araşdırmanı da ona dedi. O Yusifi qadınların, xüsusilə vəzirin övrətinin onun paklığına şəhadət vermələrindən agah etdi.

Yusif artıq zindanda qalmağa heç bir səbəb görmürdü. Buna görə də müqəddəs tovhid məramını daha çox Misir kimi böyük dövlətdə qüdrət və nüfuzla təbliğ etmək üçün əlinə fürsət düşdü. Misir padşahından aldığı ixtiyarlarla maddi imkan cəhətindən də camaatı asanlıqla aclıqdan və fəlakətdən qurtarıb, xalqa böyük xidmət göstərmiş olurdu. Artıq padşahın elçisini naümid qaytarmağa heç bir dəlil görmürdü. Ona cavab verməyərək öz razılığını bildirdi. Elçi ilə birlikdə dövlət sarayına tərəf yollandı.

Padşah, saray böyükləri və yuxu alimləri hamısı səbirsizliklə gözlərini qapıya dikmişdilər. Bu xariqül-adə, asimani, adsız alimlə görüşmək üçün dəqiqələri sayırdılar. Birdən padşahın elçisi saraya daxil oldu. Padşaha təzim etdikdən sonra Yusifin saraya daxil olduğunu xəbər verdi. Sonra Yusif (deyilənə görə onda otuz yaşı var idi) məclisə daxil oldu.

Padşah onu öz yanında oturtdu. Onunla söhbətə girişdi. Padşah onların arasında gedən hər söz-söhbətdən qəlbindən ona qarşı daha çox məhəbbət yaranırdı. Padşah elə bu qısa söhbətdən başa düşdü ki, o onun fikirləşdiyindən də uca və alimdir. Onun elmi, ağlı, idarəetməsi, həmçinin imanlı, təqvalı, əmanətcil və pak bir şəxsiyyət olması adi insanlardan üstündür. Buna görə də hədsiz dərəcədə onun kamil xüsusiyyətlərinin vurğunu oldu. O, həddə kimi ki, vaxt tələf etmədən, məsləhət görmədən, fikirləşmədən üzünü ona tutub dedi: -"Sən bu gündən yanımızda mövqe sahibisən, əmanətcil bir şəxssən!" Ürəyin nə istəsə edə bilərsən, hansı vəzifəni istəsən, sənə verərəm.

Yusif (ə) dövlətin bütün vəzifəsi içindən Misir dövlətinin xəzinadarlığını öhdəsinə götürdü. Yusifin seçimindən açıq-aşkar başa düşülürdü ki, məqsədi cah-camala, şan-şöhrətə çatmaq deyil, bəziləri Yusifin bu əməlinə irad tutmaq istəyiblər və bunu öz kitablarında gətiriblər. Cavabı isə açıq-aşkar məlumdur. Yusifin bu vəzifəni seçimi ancaq məhsulun biçin-yığınına, ixracatına, anbarlara yığılmasına birbaşa nəzarət etməsi idi. Çünki onun məqsədi yeddi il bolluqda camaatın ehtiyacından artığını əgər-əksiksiz anbarlara yığıb və adətən belə dövlət quruluşlarında olan israfçılığın qabağını almaq idi. Köməksiz Misir camaatı qıtlıq illərindən, fəlakətdən qoruyub saxlamaq və minyonlarla camaatın canını xilas etmək istəyirdi. Bundan əlavə müqəddəs tovhid məramının irəlləyişi üçün ən yaxşı vasitə hesab olunurdu. Yusif onun mənəviyyatı ilə zidd olan məqam, vəzifə, rəyasət, ləzzət və keyf dalınca deyildi.

Buna görə də rəvayətlərdə gəlmişdir ki, bütün qıtlıq illərində Yusuf qarnını doydurmadı, doyunca yemək yemədi. Ondan səbəbini soruşduqda, halbuki Misir boyda böyük dövlətin xəzinələri ixtiyarında idi, "Nəyə görə aclıq çəkirsən" -cavabında dedi: -"Qorxuram, əgər özümü doydursam, acları yaddan çıxardaram".

İndi isə fərqi yoxdur, vəzifəyə təyin edən şəxs allahpərəst və yeganəpərəst olsun, ya kafir və bütpərəst, əsas qəbul edəndir ki, böyük İlahi peğəmbərlərdən (ya İmamlardan və övliyalardan) biridir.

Buna əsasən hədisdə gəlmişdir ki, bir kişi səkkizinci İmam Həzrət Əli İbni Musa Rza (ələyhis-salama)-a irad tutaraq dedi: -"Siz necə oldu ki, Məmunun vəliəhd olmasını qəbul etdiniz?!" İmam cavabında buyurdu: -"Peyğəmbər böyükdür, yoxsa onun vəsisi (canişini)? Kişi dedi: -"Əlbəttə, peyğəmbər". Buyurdu: -"Müsəlman üstündür, yoxsa müşrik?" Kişi dedi: -"Bəlkə də müsəlman!" İmam belə buyurdu: -"Misir padşahı müşrik bir şəxs idi, Yusif isə peyğəmbər, Məmun müsəlman idi, mən isə peyğəmbərin vəsisi, canişiniyəm. Yusif özü padşahdan vəzifə istəyib dedi: -"Məni bu yerin xəzinədarı et! Mən qoruyanam, bilənəm". Amma Məmun məni öz vəliəhdliyini qəbul etməyə məcbur etdi!"

Hər halda zahirən mə`naları İlahi insanlar tərəfindən qəbul etməsi onların şən və ruhani, İlahi məqamları ilə heç bir ziddiyyəti yoxdur. Heç bir irada yer yoxdur.

QURANDAN BAŞQA BİR İBRƏTLİ DƏRS

Öncə işarə etdiyimiz kimi Qur`anın belə hadisə və dastanları gətirməkdən məqsədi fikirləri tərbiyələndirmək, insanları Allaha, məbdə və məada, nəfsin paklığına və insanların kamilliyinə diqqət yetirmələri üçündür. Belə dastanlar tərbiyələndirici və öyrədici xüsusiyyətə malikdir. Hər yerdə münasib olduqda bu müqəddəs hədəfi izləyir və xatırlayır. İnsanlara faydalı məsləhətlər verir. Yusif dastanın bu yerində də Yusifin zindandan azad olub ən uca zahiri məqamlardan birinə yetişməsi, şahın etibar və dostluğunu qazandığını zikr etdikdən sonra çox ali bir nəticə alaraq insanlara ibrətli dərs verir və belə buyurur: -"Beləliklə, Yusifi o yerdə ixtiyar sahibi etdik. O, istədiyini edirdi. Biz istədiyimizə mərhəmətimizi nəsib edər, yaxşı işlər görənlərin mükafatını zay etmərik. İman gətirib pis əməllərdən çəkinənlər üçün axirət mükafatı, əlbəttə, daha xeyirlidir".

Qur`ani-Kərim burada iki həqiqəti vurğulayır. Biri müvəqqəti dünyanın yaşayışına, digəri isə axirət, həmişəlik həyata aiddir.

Bu dünyaya aid olan; Asimani kitab, İlahi peyğəmbərlərdən birinin başına gələnləri aydın nümunə olaraq öz tərəfdarlarına ibrətli dərs verir. Bildirmək istəyir ki, insanların ucalığı, izzəti və ya alçaqlığı qüdrətsiz bəndələrin, onun-bunun ixtiyarında deyil ki, kimi istəsələr öz əzizləri, kimi istəməsələr həva-həvəs üzündən xar etsinlər. Bəlkə izzəti verən və alan da Allahdır. Allah kimi istəsə ucaldar və kimi istəsə alçaldar.

Əlbəttə Allah taala da heç bir səbəb, dəlil və sübut olmadan heç kimə bir şey vermir. Necə ki, səbəbsiz və illətsiz heç nəyi almır. Bəlkə insanların özlərinin yaxşılığı nemətlərin, məqamların yetişməsinə əsas səbəb olur. Əksinə olaraq insanın özünün pisliyi, nemət qapılarının bağlanmasına səbəb olur. Allah taalanın Yusifə bu əzəmət və izzətin verməyinin səbəbi, vəzirin övrətinə və sonradan Misirə gəlib onu tanıyan qardaşlarına bu müqəddəs həqiqəti, yəni izzət və alçaqlığın ancaq Allahın iznilə olmasını çatdırmaq idi. Onlar hər nə qədər Yusifi alçaltmaq istədilər, Allah onu bir o qədər qaldırdı. Qardaşlar qoca atanın ona qarşı olan hədsiz əlaqə və rəğbətinə görə ona həsəd aparırdı. Ona Yəqubun kiçik evini, vəzirin sarayının xadimliyini çox bildilər. Amma Allah taala bütün Misir dövlətinin hökmdarlığını ona bağışladı. Onun əzəmət və məhəbbətini minyonlarla insanın qəlbinə saldı. Halbuki müxtəlif iclaslar quraraq onu cürbəcür yollarla əzəmətdən, qüdrətdən salmaq planlarını cızdılar. Amma Allah onu hər cür bəladan saxladı, çünki bu qüdrəti ona səbəbsiz verməmişdi. Yusifin əleyhinə olan planlar ona əzəmət və qüdrət gətirdi.

Bütün bu əzəmət və qüdrətlərin səbəbi Yusifin bəndəçilik dairəsindən çıxmaması, İlahi təqva və xeyir əməllə hər yerdə İlahi nemətlərin qəbulu üçün ləyaqətini göstərməsi idi. Allah da illət və dəlilsiz heç kimə məqam və vəzifə vermir.

Bu qanun təkcə Yusifə aid deyil, bəlkə bütün insanlar bu qanuna tabedirlər. Yusifin dastanı bu həqiqət və qanuna bir nümunədir. Deyildiyi kimi bütün peyğəmbərliklər və bəxşişlər nəzm-intizam üzrə verilir. Allahın hökmranlığında ədalətsizlik, qayda-qanunsuzluq və intizamsızlıq hökm sürmür. Bu hissə, müvəqqəti həyata aid olan hissə və Allahın qeyd etdiyi birinci həqiqət idi.

Amma bundan mühüm başqa həqiqətdir. O, ikinci ayədədir. Orada gələcək həyatı, axirət aləmini xatırladır. İmanlı, təqvalı insanlar bilsinlər ki, axirət aləmi onları qəbul etməyə onları mükafatlandırmağa hazırdır. O dünya bu dünyadan daha yaxşıdır. Bəlkə bu dünyanın nemətlərini o dünyanın savabı ilə müqayisə etməli deyil. Çünki bu dünyanın nemətləri hər nə qədər çox olsa belə daimi və əbədi deyil. Bir müddətdən sonra solub zavala uğrayır. Bundan əlavə nə qədər əzab-əziyyətlə ələ gəlir. Heç bir izzət, əzab-əziyyətsiz hasil olmur. Bunun əksi olaraq axirət aləminin nemətləri bütün əzab-əziyyətdən xalidir.

YUSİFİN MİSİRDƏ ƏZƏMƏTİ

Təbərsi öz təfsirində "Kitabün-nübuvvəh" kitabından İmam Rza (ə)-dan belə buyurduğunu nəql edir: -"Yusif (xəzinədar olduqdan sonra) azuqə və taxıl yığımına başladı. Yeddi il bolluq illərində anbarı doldurdu. Qıtlıq illəri başladıqda taxılı satmağa başladı. Birinci ili camaat bütün dirhəm və dinarlarını (bütün nəqd pullarını) Yusifə verib əvəzinə taxıl aldılar. O vaxta qədər ki, artıq Misir və ətraf yerlərində dinar-dirhəm qalmadı. Bütün hamısı Yusifin mülkiyyətinə keçmişdi. İkinci il öz ləl-cəvahirat və qızıllarını gətirib taxıl aldılar. O qədər ki, daha qızılları, zinət əşyaları qalmadı. Hamılıqla Yusifin əlinə keçdi. Üçüncü il bütün heyvanlarını verib yerinə taxıl aldılar. Artıq Misirdə heyvanat qalmamışdı. Dördüncü il bütün kəniz və qullarını Yusifə satıb yerinə taxıl aldılar. Artıq Misirdə qul və kəniz qalmamışdı. Beşinci il öz ev və mülklərini satıb əvəzinə taxıl aldılar. Artıq Misir və onun ətraf yerlərində ev və bağ qalmamışdı, hamısı Yusifin olmuşdu. Altıncı il öz əkin sahələrini və su anbarlarını Yusifə verib taxıl aldılar. Artıq sahə və su anbarları qalmamış, hamısı Yusifin olmuşdu. Yeddinci il özlərini satıb yerinə taxıl və yemək aldılar. Artıq Misirdə azad adam qalmamışdı, hamısı qula çevrilib Yusifin mülkü olmuşdu. Beləliklə camaatın nəyi var idi, Yusifin ixtiyarına keçmişdi. Camaat dedilər: -"Hələ tarix boyu görməmişdik ki, Allah taala padşaha belə mülkü inayət eləsin və belə elm, hikmət və müdiriyyət birinə vermiş ola!!!"

Bu zaman Yusif Misir padşahına dedi: -"Allah tərəfindən mənə verilən bu qədər nemət, qüdrət haqqında fikrin nədir?" Bu barədə öz fikrini söylə! Mənim camaatın xeyir və məsləhətindən başqa fikrim yoxdur. Onları bəladan qurtardım, özüm onlara bəla oldum. Allah öz lütfü ilə onları mənim əlimlə nicat verdi!"

Padşah dedi: -"Hər nə məsləhət görürsən elə! Məsləhət sənindir!"

Yusif buyurdu: -"Mən Allahı şahid gətirirəm, sən də şahid ol ki, mən bütün Misir camaatını azad edirəm, onların mallarını, qul və kənizlərini özlərinə qaytarıram. Səni də padşahlığını özünə tapşırıram. Bir şərtlə ki, camaatla mən rəftar elədiyim kimi rəftar elə! Mənim hökm etdiyim kimi hökm et!"

Padşah dedi: -"Sənin üsulunla rəftar etmək mənim fəxr və ucalığım deməkdir. Sən olmasaydın mən bu bəlanın öhdəsindən gələ bilməzdim. Bütün səltənət, izzət, ucalıq sənin bərəkətindən ələ gəlmişdir. İndi şəhadət verirəm ki, Yeganə Allahdan başqa bir Allah yoxdur, şəriksizdir və sən onun elçisi, peyğəmbərisən. Səni təyin etdiyim vəzifədə qal. Sən bizim yanımızda mövqe, ixtiyar sahibi, etibarlı, əmanətcil şəxssən!"

YUSİFİN QARDAŞLARI MİSİRDƏ

Bolluq illəri sona çatdı. Öndə yeddi il qıtlıq, aclıq illəri gəlirdi. Bu çətinlik Misirin ətraf şəhərlərinə də yayılırdı. Şam ətrafı şəhərlər, hətta Fələstin dövləti də qıtlığa düçar oldu. Taxıl əldə etmək üçün camaat özlərini oda-suya vururdular. Misir dövlətində fərqli olaraq Yəqub peyğəmbərin müdrik oğlu Yusif peyğəmbər xəzinədarlıq edirdi. O, yeddi il bolluqda qabaqgörənlik etmiş, anbarları taxılla doldurmuşdur. Misir camaatı Yusifin bərəkətindən taxılları var idi. Qonşu şəhərlərin isə belə hazırlıqları yox idi. Onlar ölümlə üzbəüz idilər.

Çətinliyə düşən qonşu şəhərlərdən biri də Kənan idi. Yəqubun ailəsi də oranın kəndində yaşayırdılar. Təbərsi "Məcməul-bəyan"da Şeyx Səduq isə "Əmali"də nəql edir ki, Həzrət Yəqub öz övladlarını yığıb onlara dedi: -"Eşitmişəm Misirdə taxıl, yemək satırlar. Onu satan şəxs çox pak, saleh insandır. Siz onun yanına gedin! İnşaallah sizə də ehsan verər.

Yəqubun övladları taxıl almaq üçün bir az pul yığdılar. Heyvanları yükləyib Misirə yollandılar. Amma taxıl satanın qardaşları Yusif olduğunu bilmirdilər. İllər öncə həsəd üzündən onu quyuya atmışdılar. Onun başına gələnlərdən heç bir xəbərləri yox idi. Onun hansı aqibətlə üzləşdiyini bilmirdilər. Hal-hazırda isə o, Misir boyda nəhəng dövlətin xəzinədarıdır. Dövlətin bütün anbarları onun ixtiyarındadır.

Yəqub oğlanlarından tək Beyamini (Yusifin anadan bir olan qardaşını) öz yanında saxladı. Yəqub əldən düşmüş qoca kişi idi. Benyamin hamıdan kiçiyi idi. Onu özünə kömək və evdəki işləri görmək üçün saxlamışdı. Bəlkə başqa səbəbi də var idi. Yusif itdikdən sonra ürəyi dağlanmış, kədər bürümüş qoca ürəyinə Benyamini görməklə təskinlik verirdi. Mümkün qədər onu yanında saxlayırdı.

Yəqubun on oğlu Misirə tərəf yollandı. Taxıl əldə etmək üçün sürətlə Misirə doğru irəlilədilər. Tezliklə taxıl, ərzaq alıb evə qayıtmaq və öz ailələrini çətinlikdən qurtarmaq istəyirdilər.

Deyilənə görə Yusif peyğəmbər alverin düzgün yerinə yetrilməsi, tacirlərin bundan sui-istifadə etmələri, dövlət məmurlarının satışda ədalətlə rəftar etmələri üçün xüsusi proqram hazırlamışdı. Proqramda dəqiq satış üçün göstərişlər verilmişdir. Bütün alıcıların adları gündəlik olaraq dəftərdə yazılırdı. Günün axırında Yusif özü dəftəri nəzərdən keçirirdi. Xüsusilə xaricdən gələn alıcıları yaxşı-yaxşı yoxlayırdı. Çünki xarici tacirlər və sahibkarlar düşmənçilik və ya ticarət məqsədilə dövlətin taxılını pula alıb dövlətlərinə daşımasınlar. Buna görə də proqramda xaricdən gələn şəxslərdən sual-cavab olunurdu.

Günlərin bir günü məmurlar Kənandan olan on qardaşın adını yazıb Yusifə mə`ruzə etdilər. Yusif qardaşlarının adını eşitcək yerindən diksindi. Diqqətlə adlara nəzər saldı. Sonra onları hüzura gətirməyi əmr etdi.

Heç kəs bu ihzarın səbəbini bilmirdi. özləri də bilmirdilər ki, niyə çağırılıblar. Bəlkə hər biri öz aləmində bir fikrə gəlmişdilər. Amma ağıllarına belə gətirmirdilər ki, indi dövlətin ən böyük vəzifələrindən birini daşıyan onların qardaşları Yusifdir.

Quanda deyilir ki, qardaşlar Yusifin hüzuruna getdilər. Yusif onları tanıdı, amma onlar Yusifi tanımadılar. Səbəbi məlum idi. Yusif əvvəlcədən onların adlarını, xüsusiyyətlərini bilirdi. Amma onlar Yusifi otuz ildən artıq idi görməmişdilər. İbni Abbasın yazdığına əsasən onu quyuya salan gündən taxıl almağa gələn günə kimi bütöv qırx il keçmişdi. Yusifin uşaqlığını görmüşdülər. İndi isə uşaqlıq illəri ilə tamamilə fərqlənən əlli yaşlı kişini görürdülər.

Yusif özünü tanıtdırmadan sual verməyə başladı. O, atalarının, ailələrinin, özlərilə gətirmədikləri qardaşları Benyamin haqda soruşdu. Həmçinin quyuya atdıqları qardaşları haqda da soruşdu. Onların yaxşı yerdə saxlamalarını, yaxşı qulluq etməsinə və ölçüdə tam vermələrini əmr etdi.

Bəli, İlahi insanların yolu belədir. Qüdrətə, vəzifəyə yetişəndə keçmişi unudar, heç kəsin kin-küdurətini qəlbində saxlamazlar. Düşmənlərdən intiqam almaq fikrinə düşməzlər, onların əzab-əziyyətlərinə ehsanla cavab verərlər. Bağışlamağı özlərinə peşə seçərlər. Digər İlahi peyğəmbərlərin həyatında da belə ülgülərə tez-tez rast gəlmək olar. İslamın böyük peyğəmbərləri Həzrət Məhəmməd (s) Məkkəni fəth edən gün, ona iyirmi il ərzində əzab-əziyyət, təhqir edənləri, sülh müqaviləsini dəfələrlə pozan düşmənlərinin hamısını bağışladı. Bir cümlə ilə "İzhəbu fəəntumut-tuləqa" (Gedin! Hamınız azadsınız) deməklə hamısını vəhşət və iztirabdan qurtardı.

Onları öz şəhərlərinə yola salan zaman onlara dedi ki, gələn səfər Misirə gələndə o biri qardaşınızı da gətirin, mən onunla da görüşmək istəyirəm. Misir xəzinədarı bu məsələni nə qədər ciddi tutduğunu bildirmək üçün bir cümləni həvəsləndirmək, birini isə qorxutmaq üçün belə dedi: -"... Məgər mənim ölçüdə düz və qonaqpərvərlərin ən yaxşısı olduğumu görmürsünüz?! Əgər onu yanıma gətirməsəniz, məndən bir qab belə ərzaq gözləməyin və mənə də yaxınlaşmayın!"

Yəqubun övladları atalarının çox çətinliklə bu işə razılaşdığını, Benyamini asanlıqla özündən uzaq görmədiyini yaxşı bilirdilər. Bir az fikirləşib buna əməl edəcəklərinə söz verib, belə izah etdilər: -"Ondan ötrü atasını yola gətirməyə çalışarıq və sözsüz ki, bunu edərik".

Yusifin onlarla söhbəti sona çatdı. Yusifin qardaşları ki, onu tanımadılar, öz yüklərini almaq üçün anbarlara yollandılar. Yusif də onların yenidən Misirə gəlmələri üçün öz məmurlarına əmr etdi ki, taxıl almaq üçün gətirdikləri malları da (deyilənə görə bir az sumağ idi) yüklərinin içərisinə qoysunlar. Çünki Kənana çatıb, yüklərini açıb, öz mallarını da orada görsələr həvəslənib mütləq Misirə qayıdacaqlar.

Bəziləri deyir ki, Yusif bu işi öz qardaşlarından gəlir almağı özünə alçaqlaq bildiyi üçün etdi. Çünki belə acınacaqlı gündə öz ailəsindən gəlir əldə etmək düz olmazdı. Bu səbəbdən gətirdikləri malları yüklərinə qoymağı əmr etdi.

Üçüncü fərziyyədə isə belə deyirlir ki, Yusif bu işi ancaq onların yenidən qayıtmaları üçün etdi. Çünki bilirdi onların dindarlığı və əmanətçiliyi səbəb olacaq onlar Kənana çatcaq öz mallarını yüklərində görcək onu qaytarmaq üçün yenidən Misirə qayıdacaqlar. Çünki Misirin xəzinədarının bu işi gördüyünü, məmurlara belə göstəriş verdiyini bilmirdilər.

Başqa bir səbəb də qeyd ediblər; Yusif qorxurdu ki, məbada onların daha taxıl almaq üçün heç nələri olmasın. Buna görə mallarını yüklərinə qoymağı məmurlara əmr edir ki, onlar bir daha Misirə qayıtsınlar.

YƏQUBUN ÖVLADLARI ATA EVİNDƏ

Yəqubun oğlanları Misirdən Kənana tərəf yollandılar. Bir neçə gündən sonra Fələstin torpağına daxil oldular. İntizarda qalmış ailələrini sevindirdilər. Məlum olan odur ki, bütün yol boyu Misir xəzinədarının yaxşılıq və səxavətindən danışdılar. İkinci dəfə qayıdıb daha çox ərzaq almağa, hazırlıqlarını bildirdilər. Bəlkə elə evə daxil olan kimi Misir padşahının qonaqpərvərliyindən, səxavətindən dastanlar düzəltdilər.

Təbərsi yazır ki, Yəqubun oğlanları qayıdan kimi atalarına dedilər: -"Atacan! Biz ən böyük padşahların yanından gəlirik. Elm, hikmət, təvazö, mətinlik, izzətdə onun misli tapılmaz. Əgər camaatın arasında sənə oxşarı tapılsa, ondan başqa heç kəs olmaz!"

Başqa bir səbəbi də var idi ki, onları atalarının yanında daha çox onun səxavətindən danışmağa məcbur edirdi. Çünki Misirin xəzinədarına verdikləri sözə görə Benyamini atalarından alıb Misirə aparsınlar. Doğrudan da bu iş onlar üçün çox çətin idi. Çünki bir tərəfdən onunla çox öyrəşmişdi, onu heç vaxt özündən ayırmaq istəmirdi. Digər tərəfdən isə Yusifin başına gətirdikləri bəlaya görə etibardan düşmüşdülər. Yəqubu razılığa gətirməyin nə qədər çətin olduğun bilirdilər.

Qıtlıq illəri hələ də davam edirdi. Günlər keçdikcə Yəqubun ailəsinin taxıl və ərzaqa ehtiyacı çoxalırdı. Misirdə gördükləri vəziyyətə əsasən yenidən ora səfərə çıxmaq istəyirdilər.

İmkan dairəsində ailələri üçün çoxlu ərzaq və taxıl gətirmək istəyirdilər.

Elə əvvəl günlərdən Misirə qayıtmaq və Benyamini də özləri ilə aparmağı aralarında pıçıldayırdılar. Qur`ani-Kərim onların dilindən belə nəql edir ki, onlar dedilər: -"Ata! Bizə ərzaq verilməsi qadağan edildi". Əgər Benyamini bizimlə Misirə göndərməsən, bizə daha heç bir şey verilməyəcək. "Yenidən ərzaq almaq üçün qardaşımızı bizimlə birlikdə Misirə göndər". Bizi orada qəbul edib taxıl versinlər və qıtlıqdan canımızı qurtaraq. Bu istəyin ardınca Yəqubun onları etiraf etməməsini bildikləri üçün, əlavə edərək dedilər: -"Biz mütləq onu qoruyacağıq!"

Yəqub çıxılmaz vəziyyətdə qalmışdı: -Bir tərəfdən ərzaq gətirmək üçün çarəsiz oğlanlarını Misirə göndərməli idi. Digər tərəfdən isə Benyamini göndərməsə taxıl, ərzaq ala bilməyəcəklər. Yenidən onlara öz oğlunu, Benyamini etibar etmirdi. Hələ də Yusifi, Benyaminin qardaşını oğlanlarla göndərməyin acısı damağından getməmişdi. Bir az fikirləşdikdən sonra onlara dedi: -"Bundan əvvəl qardaşını sizə etibar etdiyim kimi, heç onu sizə etibar edə bilərəmmi?" Sizin bu sözlərinizə görə sizə inana bilərəmmi? Siz deyildiniz ki, Yusifi məndən aldınız. And-aman elədiniz ki, onu qoruyub sağ-salamat qaytaracaqsınız. Amma gecə qayıtdınız. Yalandan dediniz ki, canavar onu yeyib. Bu cür keçmişlə sizə necə inanım?!" Yəqub bu cümlələri öz oğlanlarına olan etibarsızlığı və itmiş Yusifə qarşı olan məhəbbətini bildirmək üçün ifadə etdi. Ardınca mehriban, qoruyan Allaha olan etibar və təvəkülü bildirmək üçün buyurdu: -"Allah özü ən yaxşı qoruyandır və rəhmlilərin ən rəhimlisidir" . Yəni sizə heç bir etibar yoxdur. Təkcə etibar mehriban, qoruyan Allaha məxsusdur. O, hər zaman bizi öz rəhmət və mehribançılığında saxlayır.

Bu cümlədən Yəqubun məqsədi ya Benyamini göndərməsində Allaha etibarı, ya da itmiş Yusifin tapılmasından etibar və inamıdır. Gün gələcək Allah onu qaytaracaq.

Yəqubun oğlanları Benyamini özləri ilə aparmaq istəklərinin atalarının yanında təzələmələrinə səbəb, yüklərini açanda öz mallarının qayıtdığını görmələri idi. Buna görə də söhbəti belə açıb dedilər: -"Atacan! Daha nə istəyirik? Bu bizim özümüzə qaytarılmış mallarımızdır. Biz (onun vasitəsilə) ailəmizə bir daha ərzaq alıb gətirər, qardaşımızı qoruyar və (ərzaqımızın üstünə) bir dəvə yükü də ərzaq artırarıq. Bu (əvvəlcə gətirdiyimiz) isə az bir ərzaqdır". Bir dəvə artıq yük bu qıtlıq illərində yaxşı köməkdir.

YƏQUB RAZILAŞDI

Yəqub ailəsinin taxıla, ərzaqa ehtiyacının olduğunu gördükdə, taxılın da Misirə getməklə əldə olunmasını bildikdə, Benyaminin getməsinə razılıq verməsindən başqa çarəsi qalmamışdı. Övladların xoş keçmişləri olmadığından onlarla Benyamini qorumaları və yenidən Kənana qaytarmaları haqda əhd-peyman bağladı. Əhd-peymanda gücləri çatana qədər ondan mühafizət etmələri göstərilirdi.

Bəlkə də Yusif haqda göstərdikləri etibarsızlığı onların üzünə vurmasının əsas səbəbi onların daha diqqətlə Benyamini qorumalarına məcbur etməsi idi.

Beləliklə Yəqub üzünü onlara tutub dedi: -"Başınıza bir bəla (ölüm, fəlakət) gəlməyəcəyi təqdirdə Benyamini (sağ-salamat) qaytarıb yanıma gətirəcəyinizə dair mənə söz verməyincə onu sizinlə (Misirə) göndərməyəcəyəm. Onlar söz verdikdə (Yəqub): -"Allah dediyimizə şahiddir!" –dedi."

Məsələ həll olundu. Oğullar atanı razı sala bildikləri üçün çox sevindilər və ikinci səfərə hazırlaşdılar. Bəzi rəvayətlərə əsasən birinci səfərlə ikinci səfərin fasiləsi altı ay oldu.

İKİNCİ SƏFƏR

Övladlar Misirə səfər üçün lazımlı şeyləri hazırlayıb yüklərini bağladılar. Benyamini də hazırlayıb xudahafizləşmək üçün atalarının yanına gəldilər.

Çox yaşlı Yəqub həyat təcrübəsindən əlavə vəhylə də əlaqədə idi. "Ey oğullarım! (Misirə) eyni qapıdan girməyin, ayrı-ayrı qapıdan daxil olun. Mən bununla Allahın qəza-qədərini sizdən heç bir şeylə dəf edə bilmərəm. Hökm yalnız Allahındır. Allaha təvəkkül edirəm. Təvəkkül edənlər ancaq ona təvəkkül edirlər" .

BU GÖSTƏRİŞİN SƏBƏBİ

Yəqubun belə göstəriş verməsinin səbəbində müxtəlif fərziyyələr irəli sürülüb. Bəziləri yazırlar ki, Yəqub onlara göz dəymələrindən qorxurdu. Yəni bütün on bir güclü, gözəllik cəhətdən başqalarından seçilən oğullar Yəqubun önündə düzüldülər. Yəqub onların belə şəhərə daxil olmasından qorxurdu. Olmaya onlara göz dəysin. Çünki belə vəziyyətdə Misirə daxil olsalar camaatın diqqətini cəlb edəcəklər. Bu səbəbdən də müxtəlif qapılardan dağınıq halda daxil olmalarına əmr verildi.

Həqiqətdə göz dəymənin nə qədər düz olmasında, onun camaatdan bərəkətin çəkilməsində nə qədər təsirli olmasında peyğəmbərin buyruqlarında, elmi mübahisələrdə müxtəlif fikirlər söylənilib. Amma bu haqda bəhsə girmək bizi əsas mövzudan uzaqlaşdırır. Əlavə məlumat üçün bu ayənin təfsirinə "Məcməul-bəyan" və Fəxr Razinin "Ət-təfsirül-kəbir" kitablarına müraciət edə bilərsiniz.

Bəziləri deyir ki, Yəqub onların küt halda daxil olması və dövlət məmurlarının diqqətini cəlb etməsindən qorxurdu. Olmaya onlara sui-zənn edib onları axtarış üçün zindana salıb əziyyət etsinlər.

Allah taala bu göstərişin ardı ilə belə buyurur: -"... Ancaq Yəqubun ürəyindəki bir diləyi yerinə yetirmiş oldu. Şübhəsiz ki, Yəqub onu (vəhylə) öyrətdiyimiz üçün bir elm sahibi idi. Lakin insanların əksəriyyəti (onu) bilməz!"

Bəlkə də ayənin məfhum və təfsirindən belə başa düşülür ki, Yəqubun oğlanlarına dediyi sözündən məqsədi Allahın ona öyrətdiyi elm üzündən idi və Yəqub bizim qəzavü-qədərimizin qarşısını ala bilməz. Bizə təvəkkül etdiyindən biz də ona kömək etmək və onu xoşa gəlməz hadisələrdən yaxa qurtarmağı qərara aldıq.

Beləliklə on bir oğul yola düşdülər. Atalarının verdiyi göstərişə əsasən dağınıq halda şəhərin müxtəlif darvazalarından daxil oldular. Öz üst-başlarını səhmana saldıqdan sonra vəzirin sarayına tərəf yollandılar.

Təbiidir ki, Yusif öz yaxınlarına bildirmədən gecə-gündüz qardaşlarının yolunu gözləyirdi. Anbaan məmurların onların gəldiyini xəbər verməyini gözləyirdi.

Elə bu zaman məmurlar onların tanımadıqları halda on bir qüvvəli, yaraşıqlı kişinin icazə istəmələri barədə xəbər verdilər.

Yusif böyük məmnuniyyətlə onlara icazə verdi. Onlara yaxşı qulluq etmələrini əmr verdi.

MİSİR VƏZİRİNİN HÜZURUNDA

Yusif özünə məxsus yerdə əyləşmişdi. Yəqubun oğlanları məclisə daxil olub lazım olan ehtiramı etdikdən sonra öz yerlərində əyləşdilər. Məclisə daxil olduqdan sonra aralarında hansı söhbətin baş verdiyi dəqiq məlum olmasada, adətə görə onlar əvvəlcə Yusifə etdiyi yaxşılıqlara görə təşəkkür edib, daha sonra söz verdikləri kimi özlərilə gətirdikləri kiçik qardaşlarını Yusifə tanıtdırdılar. Yusifdə öz növbəsində ataları və ailələri haqqında onlardan hal-əhval etdi.

Qur`ani-Kərim xülasə buyurur: -"Yusifin yanına daxil olduqda qardaşını (Benyamini) öz yanına çağırıb dedi: -"Mən sənin qardaşınam bunların etdiyindən qəmgin olma."

Bəzi təfsirçilərin yazdığına görə Yusifin uzun illərin ayrılığından sonra gözü anadan bir olan qardaşı Benyaminə düşdü. O biri qardaşları ilə bir az danışdıqdan sonra iztirabını saxlaya bilməyib başqa bir otağa keçərək bir az ağladı. Daha sonra Benyamini yanına çağırıb özünü ona tanıtdırdı.

Səduqun İmam Sadiqdən (ə) etdiyi rəvayətdə belə deyilir: -"Yusif o məclisdə Benyamindən atası barədə soruşduqda Benyamin onun vaxtından tez qocalmasını, Yusifin ayrılığından gözünə ağ gəlməsini dedi." Bu zaman Yusif qəhərləndi. Özünü saxlaya bilməyib ayağa qalxaraq başqa otağa keçib bir qədər ağladı. Daha sonra yenidən onların yanına qayıdaraq yemək gətirilməsinə əmr verdi. Yeməklər süfrəyə gələndə dedi: -"Sizlərdən hər biriniz anadan bir olduğunuz qardaşınızla bir qabın arxasında əyləşin."

Yəqubun oğlanlarının hər biri anadan bir olduğu qardaşı ilə bir qabın arxasında əyləşdi onların arasında təkcə Beynamin idi ki, tək qalmışdı.

Yusif dedi: -"Sən nə üçün əyləşmirsən?" Benyamin dedi: -"Sizin əmriniz hər birimizin anadan bir olduğu qardaşı ilə bir qabın arxasında oturmaq idi. Mənimsə bunların arasında qardaşım yoxdur." Yusif dedi: -"Sənin anadan bir olduğun qardaşın yoxdur?"

Benyamin dedi: -"Mənim belə bir qardaşım vardı."

Yusif dedi: -"Bəs nə oldu?"

Benyamin dedi: -"Bunların dediyinə görə canavar onu parçalamışdır."

Yusif dedi: -"Sən onun ayrılığından nə qədər qəmgin və narahatsan?"

Benyamin dedi: -"Mən ondan ayrılığa çox narahatam. Belə ki, Allahın mənə verdiyi on bir oğlumun hamısının adlarını onun adından götürüb adlandırmışam."

Yusif dedi: -"Əgər özün dediyin kimi sən doğurdan da narahatdınsa bəs necə oldu ki, qadın yanına gedib övlad ləzzəti daddın?"

Benyamin dedi: -"Mənim atam saleh bir insandır. O mənə dedi: Ailə qur! Ola bilsin Allah sənə elə bir övlad versin ki, yer üzü onun duasından ağırlaşsın."

Yusif dedi: -"İndisə gəl mənim yanımda əyləş və mənlə bir qabdan yemək ye."

Bunu müşahidə edən o biri qardaşlar bir-birinə dedilər: -"Doğurdan da Allah Yusif və qardaşını bizdən üstün etmişdir. Gör iş nə yerə çatıbdır ki, Misirin padşahı onu öz qabının kənarında əyləşdiribdir."

Yusif bu zaman özünü Beynaminə tanıtdırıb dedi: -"Mən sənin qardaşınam. Bunların etdiyindən qəmli olma."

Qeyd etmək lazımdır ki, Yusifin özünü Benyaminə tanıtdırması məsələsi qardaşlarının hüzurunda deyil, bəlkə gizlində baş verməsi ehtimalı olunur. Elə bəzi tarixçilər də buna işarə etmişlər. Qur`anda gələn "Ava iləyhi əxahu" cümləsindən də bu məsələni ələ gətirmək olar.

Hər halda Yusif özünü Benyaminə tanıtdırdıqdan sonra başına gələnləri ona danışdı. O günə qədər çəkdiyi bütün bəla və müsibətləri onun üçün açıqladı. Bütün bunlardan sonra Benyamini öz yanında saxlamaq üçün çarə fikirləşməyə başladı. Bu ehtimal da olunur ki, Misirdə qalmağı Beynaminin özü tərəfindən Yusifə təklif olmuş, o, da bu barədə yol axtarmağa başlamışdı. Sonda qardaşlar bu macəradan xəbər tutmamış çarəsiz qalaraq bu məsələylə razılaşmışdılar.

BENYAMİNİ SAXLAMAQ ÜÇÜN YUSİFİN TƏDBİRİ

Allah talanın Qur`ani-Kərimdə bu barədə buyurduğunun xulasəsi belədir: -"Yüklərini bağladığı zaman camı (piyalə) qardaşının yükləri arasına qoydu və daha sonra carçı car çəkib: -"Siz karvan əhli oğrusunuz!" -dedi. Karvan əhli üzünü onlara tutub dedilər: -"Nə istəyirsiniz?" Onlar dedilər: -"Şahın camını itirmişik və hər kəs onu gətirsə bir yük ona müjdə veriləcəkdir və mən onun verilməsinə zaminəm." Yusifin qardaşları dedilər: -"Allaha and olsun siz bilirsiniz ki, biz burada fəsad etməyə gəlməmişik və biz oğru deyilik." Amma onlar dedi: -"Əgər yalan demiş olsaz cəzası nə olacaqdır?" Yusifin qardaşları dedilər: -"Cəza elə onun özüdür. (Onu nökər edib öz yanınızda saxlayın). Biz zalimlərə bu cür cəza veririk." Həzrət Yusif və ətrafındakılar axtarışa başladılar. Bu zaman camı qardaşının yükləri arasından çıxardı. Biz Yusif üçün belə tədbir tökdük. Daha şahlığından istifadə edib qardaşını tutmağa haqqı yox idi. Ancaq Allah istəyi ilə ola bilərdi. Biz hər kəsi istəyiriksə ucaldırıq və hər elm sahibindən daha da elmli edirik."

Bu Qur`ani-Kərimin yeddi ayəsinin tərcüməsi idi. Allah tala bu barədə xülasə açıqlama vermişdir. Sanki daha artıq şərhə də ehtiyac yoxdur. Elə qeyd olan ayələrə diqqət etmək mövzunu lazımınca çatdırır. Amma hər halda bir neçə nöqtəni qeyd etmək pis olmazdı.

  1. Ayələrin mə`nasından və baş vermiş əhvalatdan Beynaminin bu hadisədən agah olması məlum olur. Bu planı elə Yusiflə Benyamin özü hazırlaması ehtimalı da vardır. Onlar belə bir plan çəkməklə dövlət qanununa və Yəqubun övladlarının etirafına əsaslanaraq heç bir mane olmadan Benyamini Misirdə saxlayırdı. Benyaminin özü tamamiylə camın onun yüklərinin arasında gizlədilməsindən agah və xəbərdar idi. Elə bu səbəbdən də yüklər axtarılan zaman heçnə demədən susur özündən heç bir əksül-əməl göstərmirdi. Ondan fərqli olaraq qardaşları bütün bu müddət ərzində narahatlıq keçirir və daha sonra dilə gələrək qəlblərində keçirdikləri hisləri aşkar edirlər.
  1. Cam kimi tərcümə etdiyimiz şərif ayədə olan (səqayə) kəlməsi, mə`nanın zahirinə görə şaha adi olan qablardan olmuşdur. Bu qabdan məhz içilməli olan mayelər üçün istifadə olunur və Yusifin ixtiyarında imiş. Bəzi təfsirçilərin fikrinə görəsə peymanə yerinə də işlənirmiş.
  1. Carçının: "Ey karvan əhli siz oğrusunuz" -deyib car çəkməsindən Yusif üçün heç bir iradı yoxdur. Çünki oğurluğu onlara nisbət verən Yusif deyil carçı olmuşdur. Bu da carçının əsil məsələdən xəbərsiz olması ehtimalı yaradır. Digər bir tərəfdən də: "Ey karvan əhli siz oğrusunuz" -deməsindən hədəf onların əvvəllər tutduğu oğurluğa işarə ola bilər. Belə ki, Yusifin qardaşları qabaqlar atalarını aldadıb Yusifi ondan oğurlamış və daha sonra quyuya atmış, ya da karvana satmışdılar. Beləliklə əgər bu sözün Yusifin tərəfindən əmr olunub və carçı tərəfindən deyilməsi ehtimalı olmuş olsa Yusifin həqiqətin əksinə söz deməməsi məlum olar. Çünki onlar həmin o insanlar idilər ki, şərafət sahibi olan bir insanı -öz qardaşlarını oğurlamışdılar. Beləliklə onlar doğurdanda oğru idilər. Bu bəzi təfsirçilərin ayə haqqında fikirləri idi. Məsum İmamlardan olan bəzi hədislər də bu nəzəri dəstəkləyir.
  1. Bu cümlənin xəbər formasında deyilməsi də mümkün deyil belə ki, bu cümlənin sual kimi soruşulma ehtimalı da vardır. Sanki carçı sual edir: -"Ey karvan əhli siz oğrusuz?" Bu cür cümlələr ərəb dilində çoxdur. Belə ki, onlar cümlənin inşa formasında deyir mə`nada isə sual qəsd edirlər.

Hər halda Yusif şəri yolla çox mahiranə qardaşı Benyameni yanında saxlaya bildi və bu yolda qardaşları tərəfindən heç bir tənəyə mə`ruz qalmadı.

QARDAŞLAR NƏ ETDİLƏR

Qur`ani Kərimin buyurduğuna görə (pərdə arxasında nələr baş verdiyindən və həmçinin Yusifin onların qardaşı olmasından bixəbər olan Yəqubun övladları belə bir hadisənin baş verə biləcəyini ağıllarına belə gətirmədiklərindən) Carçının: "Siz oğrusunuz" -deyib car çəkdiyi zaman arxayınlıqda dedilər: -"Biz oğru deyilik və siz özünüz bilirsiniz ki, biz yer üzündə fəsad etmək üçün gəlməmişik." Onlardan sual olduqda: -"Əgər cam sizin yüklərinizin arasından çıxsa cəzası nə olacaq" -soruşulduqda arxayınlıqla dedilər: -"Cəzası budur ki, onu tutub saxlayasız! İndiki cam Benyaminin malları arasından çıxmışdır çox çətin bir yerə giriftar olmusunuz!"

Digər bir tərəfdən də atalarını arxayın edib ona söz vermişdilər ki, Benyamin qoruyacaq və onu geri qaytaracaqlar.

İndi isə cam onun yükləri arasından çıxmış zahirdə oğru kimi müttəhim olmuşdur. Başqa tərəfdəndə oğrunun tutulub saxlanılması qanununu qəbul etmişdilər. Belə bir hadisəni müşahidə edən qardaşlar nə edəcəklərini bilmirdilər.

Əgər Benyamini Misirdə qoyub geri qayıtsalar atalarına nə cavab verəcəklər? Əvvəllər Yusiflə belə bir işin baş verdiyinə görə (Yusifi geri qaytarmamaları üçün) Yəqub onların sözünə inanmayacaq. Benyamini oğurluq etdiyinə görə Misirdə tutulmasını onlardan qəbul etməyəcəkdi.

Misir şahından onu azad etməsini istəmələri də mümkün deyildi. Çünki qoyulan şərt özləri tərəfdən təklif olunmuşdu. Həm şərt qoyub həm də ondan göz yummasını istəmələri bir-biri ilə uyğun gəlmirdi. Bundan əlavə belə bir şeyi istəmələri daha artıq şübhəyə səbəb ola bilərdi.

Hər tərəfdən çarə yolu üzlərinə bağlanmışdı.

Bəlkə də oğru adlandırılmaları müşküllərini neçə bərabər artırmış, onlara əzab verirdi. Bu məsələ başı aşağı olmalarına səbəb olmuş, əsli məsələdən xəbərsiz olan məmur və camaatın arasında xar olaraq damlağa mə`ruz qalmışdılar.

Sözsüz belə vəziyyətdə gördükləri ilk iş Benyamini danlamaq, qəlblərində olan çoxdankı küdurəti üzə vurmaq idi. Bu səbəbdən hər yerdən onun üstünə düşmüş hərə bir söz deyirdi.

Təbərsi öz təfsirində nəql edib deyir: -"Yəqubun övladları Benyaminə üz tutub dedilər: -"Sən bizi rusvay və üzü qara elədin! Sən nə üçün o camı götürdün?" Benyamin onların cavabında dedi: -"Sizin mallarınızı yerinə yığan kəs bu camı da mənim mallarım ilə yerinə qoymuşdur."

Özlərini bu ittihamdan uzaqlaşdırmaq, ondan özgə olduqları Benyamini hesabını öz hesablarından ayıraraq düşdükləri başı aşağılıqdan çıxmaq üçün Misir şahı və oradakılara üz tutub dedilər: -"Əgər Benyamin (bu gün) oğurluq etmişsə (heç bir təəccübü yoxdur)" qardaşı da bundan qabaq belə etmişdir. Bu sözlə demək istəyirdilər ki, bu oğurluq anadan yedikləri südün təsirindəndir. Onun qardaşı da həmin anadan süd yediyi üçün oğurluq etmişdi. Bizə gəldikdəsə biz oğru deyilik.

Yazıqlar sözü dedikləri adamın onun qardaşı Yusif olmasını bilmir və onu oğru adlandırırdılar. Bu yersiz sözləri ilə Yusifin pak ruhuna yeni zərbələr vurur, o böyük peyğəmbərin qabaqkı əzablarını artırırdılar. Digər tərəfdən də əvvəl dedikləri: "Biz oğru deyilik!" sözləri ilə indi dedikləri arasında tam qarşı durma hökm sürürdü. Belə ki, onların -"Biz oğru deyilik!" cümləsini dedikdə Yəqubun övladlarının oğru olmamasını qəsd etdikləri halda indi onun iki oğlunu oğru adlandıraraq onlara oğurluq nisbətini verirdilər.

Yusifi hansı əsasa görə oğru adlandırmaları barəsində təfsirçilər bir neçə fikr söyləmişlər: -"Yusif uşaqlıqda ana babasının evindən bütü oğurlamış və sındırmışdı." Başqa bir təfsirə görəsə atasının evindən xəbərsiz bir şey götürüb fəqirə vermişdi. İbn Abbas və bəziləri belə demişlər: -"Yusif hələ anası dünyadan getməmişdən qabaq bibisinin himayəsində idi. O Yusifi çox sevirdi. Yusif böyüdükdən sonra Yəqub onu öz yanına gətirmək istədi. O, Yusifi yanında saxlamaq fikrinə düşdüyündən gizlincə kəməri onun belinə bağladı və daha sonra onun kəməri oğurladığını iddia etməyə başladı. O zaman onların arasında -"oğrunun oğurladığı mala görə nökər qalması" qanunu hökm sürdüyü üçün onu saxlamaq istədi. Bu məsələ pak İmamlardan (ə) olan bəzi hədislərdə də vurğulanmışdır.

Bəzilərinin nəzərinə görə Yəqubun övladları heç zaman baş verməmiş bir işin Yusifin adına deməklə öz abırlarını qorumaq istəyərək onu oğru adlandırmışlar. Onlar belə güman edirdilər ki, itmiş bir adamın adından yalan söz desələr də onun üstü heç vaxt açılmayacaqdır.

Hər halda belə bir yalanın adına çıxarılması Yusifin çox narahat olmasına səbəb oldu. Qardaşlarından xoş xatirəsi olmayan Yusifə daha acı bir xatirə əlavə oldu. Amma İlahi peyğəmbərlər və onların ətəyində böyüyən adamlara məxsus olan güzəşt və əfvlə onlarla xoş rəftar edərək heç nəyi üzə vurmadı. Allah tala buyurur: -"Yusif bu sözü ürəyində gizli saxladı və onlara bildirməyib (ürəyində) dedi: -"Sizin vəziyyətiniz daha xarabdır. Allah sizin dediklərinizi daha yaxşı bilir."

MÜŞAVİRƏ

Yəqubun övladları bu yalanı söyləməklə öz daxili narahatlıqları və başı aşağı olmalarını az da olsa Misir şahı və başqalarının yanında azaltmaq istəyirdilər. Amma onların çətinliyi təkcə bununla bitmirdi. Bəlkə bundan da böyük narahatlıq atalarına verdikləri söz və onunla bağladıqları əhd idi. Onlar Yəqubla əhd-peyman bağlayıb Benyamini onun yanına qaytaracaqlarını söz vermiş, indi isə gözləmədikləri bir hadisənin baş verməsi nəticəsində onu Misirdə qoyub geri qayıtmaq məcburiyyətində qalmışdılar.

Bu səbəbdən müşavirəyə, yığışıb məsləhətləşmək qərarına gəldilər. Apardıqları danışıqdan belə bir nəticəyə gəldilər ki, Misir şahının yanına gedib Benyaminin əvəzində onlardan birini saxlamasını və onu azad etməsini istəsinlər. Bu fikirlə Yusifin yanına gəlib dedilər: -"Ey şah, onun yaşı keçmiş atası vardır bizlərdən birini onun yerinə saxlayıb (onu bizə ver) ki, biz səni yaxşılıq edənlərdən görürük."

Acizlikləri danışıqlarından hiss olunurdu. Digər tərəfdən Yusifin etdiyi yaxşılıqları onun yadına salmaqla Benyaminin qoca atasına nisbət atifəli hisslərini qaldırmaq istəyir ki, bəlkə onların xahişləri ilə razılaşsın.

Onlar düşünmürdülər ki, Misir şahının hər nəyi vardısa onun paklığından, saflıq və ədalətindəndir. Elə həmin ədalət və paklığından idi ki, əvvəldən Misir şahı və xalqı arasında özünə məhəbbət qazanmış hamı onu haqq və ədalətin tərəfdarı kimi tanıyırdı. Belə olduqda o günahsız bir adamı günahkar bir adamın yerinə saxlaya bilməzdi.

Bu qanuni düzəldilmiş bir macəra olsa da Yusif və Benyamindən savayı heç kəs onu bilmirdi. Benyaminin heç bir oğurluq etməməsinə baxmayaraq hədəf təkcə onu saxlamaqdan ibarət idi. Camaatın və məmurların yeganə bildiyi şey vardısa da o da bir karvanın yemək azuqəsi almaq üçün Misirə gəlməsini və qayıtdıqları zaman camlardan birini yüklərinin arasına qoyaraq özləri ilə aparmaq istəmələrini bilmələri idi. Qanuna əsasən Misir şahı təkcə oğrunu saxlamalı və orada heç bir vasitəni qəbul etməməli idi.

Bundan xəbərsiz olan Yəqubun övladları təkcə öz ehtiyaclarını görür və Misir şahının razılığını istəyirdilər. Yusifsə onların istəyi qarşısında dedi: -"Allaha pənah aparırıq. Əgər biz malımızı tapdığımız adamın əvəzinə (başqasını) tutub saxlasaq bu zaman biz zalımlardan olarıq."

BAŞQA BİR MÜŞAVİRƏ

Misir şahının aydın və qəti cavabı onların Benyamini aparmaq ümüdlərini göyə sovurdu. Bu işin mümkün olmamasını başa düşən qardaşlar başqa çarə axtarmağa başladılar. Bu fikirlə yeni bir müşavirəyə yığıldılar.

Bu arada böyük qardaşları (ki, mümkündür bu səfərdə onlara başçılıq etmiş ola) dilləndi: "Aya unudmusunuz ki, atamızın sizdən möhkəm və İlahi əhd almışdır" ki, Benyamini onun yanına qaytarıb, onu qoruyasız, xüsusilə sizin keçmişiniz onun yanında pisdir "bundan qabaq Yusifin haqqında" digər bir qardaşınız üçün "səhlənkarıq etdiniz" çünki atanızla onun salamat qaytarmaq haqqında əhd bağlamanıza baxmayaraq vəfa etmədiniz. İndi qarşıya çıxmış bu vəziyyətlə hansı üzlə onun yanına qayıdacaqsınız? Onu Benyaminin oğurluq etməsiylə necə inandıracaqsınız? Necə deyəcəksiz ki, Misirin oğurluq haqqında olan qanununa görə onu orada saxlayıblar?

Buna görədə "Mən buradan hərəkət etməyəcəyəm" atam icazə verməyincə bu şəhərdən çıxmayacağam. "Ya da Pərvərdigar özü mənim haqqımda hökm etsin" ki, bir yol tapıb üzrlə atamızın yanına qayıdaq, ya da Benyaminin xilas olmasına bir yol tapaq.

Bu cümlədən "Ya da Pərvərdigar mənim haqqımda hökm etsin" məqsədi ola bilər ki, mən ölüncə buradan çıxmayacağam olmuş olsun.

Bu sözün ardınca deyir: -"Amma siz atanızın yanına qayıdın. Ailələrinizi nigarançılıqdan çıxarın və bu çətinlik illərində onları ərzaqsız qoymayın. Beynaminə gəldikdə isə onun haqqında hər nə olmuşsa ataya çatdırıb deyin: -"Ata can, oğlun oğurluq etmişdir biz də təkcə öz bildiyimizə şəhadət vermiş və qeybdən (pərdə arxasından) xəbərsiz idik.

Dediyi: "Biz təkcə öz bildiyimizə şəhadət vermiş və qeybdən (pərdə arxasından) xəbərsiz idik" cümləsindən iki mə`na başa düşülür;

  1. "Bizdən oğrunun cəzası nədir?" –soruşduqda oğurluq qanunundan nə bilirdiksə (Oğrunu oğurlanmış mala görə saxlanılmasına) təkcə ona şəhadət vermişik. Biz Beynaminin bu işi görməsindən xəbərsizdik. Bilmirdik ki, cam onun mallarının içindən çıxacaq və onlar da onu həmin cəza ilə cəzalandıracaqlar.
  1. Ata can, bizim "Oğlun oğurluq etmişdir" -deməmizdən məqsədimiz zahiri görüb şəhadət verməyimizdir. Həqiqət və pərdə arxasından xəbərimiz yoxdur. Biz onun doğurdan da oğru olmasından və ya bunun qabaqcadan hazırlanmış bir iş olmasından xəbərsizik.

Hər halda Yəqubun böyük oğlu əvvəllər də belə bir işin baş verməsindən, atasının onların sözlərinə kifayətlənməyəcəyini bildiyini əlavə edib dedi: -"Ona deyin ki, bizim sözümüzün düz olmasına inanmaq üçün bu haqda bizim olduğumuz şəhərin əhalisindən və gəldiyimiz karvan əhlindən soruşa bilərsən.

ATANIN HÜZURUNDA

Yəqubun övladları böyük qardaşlarının göstərişi ilə Kənana tərəf yola düşdülər. O özü isə həmin şəhərdə qaldı. Böyük qardaşın dediyi kimi Yəqubun doqquz oğlu Kənana gəldikdən sonra atalarını qane edə bilmədilər. Onlar Benyaminin oğurluq etdiyi üçün tutulub saxlanılmasını ona desələr də o, bu sözə inanmadı.

Qur`ani-Kərimdə əhvalat belə nəql olmuşdur; Yəqubun oğlanları qayıtdıqları zaman böyük qardaşları dediyi kimi başlarına gələn əhvalatı atalarına danışdılar. O isə onların cavabında buyurdu: -"Xeyir, sizin öz nəfsiniz sizi bu işə sövq etdi (pis əməlinizi sizə yaxşı göstərdi). (Allah mənə) yalnız gözəl (tükənməz, dözümlü) səbr (gərəkdir). Ola bilsin ki, Allah onların (oğlanlarımın) hamısın mənə yetirsin! O, həqiqətən (hər şeyi) biləndir, hikmət sahibidir!".

Bu söz həmin o sözdür ki, Yəqub Yusif itdiyi zaman oğlanlarına demişdi. Orada da oğlanları səhradan qayıtdığı zaman ona dedikləri: -"Biz yarışa getmiş Yusifi öz mallarımızın yanında qoymuşduq ki, canavar onu yedi" sözün qarşısında demişdi: -"Bəlkə sizin nəfsləriniz sizi bu işə sövq etmişdir və (mən) gözəl səbr etməliyəm."

Bu cümlənin mə`nasından oğlanlarının sözünü qəbul etməməsini ələ gətirmək mümkündür. Elə Yusifin haqqında da bu sözü demək mümkündür. Bəzilərinin nəzərincə Yəqub onların sözünü rədd etmək istəmirdi, bəlkə bu söz Yusifin dastanına işarə olaraq onun davamı və ona bağlı idi.

Bir başqa nəzərə görə isə Yəqub (ə) bu cümlələrlə Benyamini aparmaqları üçün israr etdiklərinə işarə etmək istəmişdi. Bu yolla onlara demək istəyirdi ki, Benyamini aparmaqla siz daha çox mal əldə etmək istəyir və onu salamat qaytaracağımızı vədə verirdiniz. Nəfsləriniz belə bir işi sizin üçün açıqlamış və bu fikirlə mənim yanıma gələrək israr edib razılığımı ələ gətirdiniz. Həqiqətdəsə Allahın təqdirindən (qəza və qədərindən) xəbərsiz idiniz və bilmirdinz ki, İlahi təqdir sizin düşündüyünüzün əksinədir.

Digər fikrə görə isə onun fikri Benyamini oğurluq etməməsi və bunun təkcə sizin xəyalınız olmasını bildirmək istəməsi idi. Amma işarə olunduğu kimi ayənin quruluşuna, əvvəl və axırına diqqət etdikdə birinci nəzərin daha düzgün olması nəzərə çarpır. Bu barədə yeganə irad bu mə`nanın peyğəmbərlərin qeybi elmlərdən agah olmaları ilə düz gəlməməsi məsələsidir. Belə bir iradın cavabı da öz yerində deyilmişdir. Böyüklər demişlər: -"Heç də peyğəmbərlərin və din başçıları İmamların Allah taala kimi hər yerdə hüzura malik olub həmişə qeybdən xəbərdar olması, hər bir mövzunu bilmələri düzgün deyildir. Bəlkə bu mövzu İmamlarının buyurduğu kimi peyğəmbər və İmamlarının Allah taaladan onlara verilən üstünlüyü, hər zaman qeybdə olan mövzudan agah olmaq istədikdə Allahın onları xəbərdar etməsidir və bu iş onların istəmədiyi zaman baş vermir."

Hər halda bu bəhsdən uzaqlaşıb öz bəhsimizə qayıtsaq daha yaxşı olar. Yəqubun oğlanları əhvalatı atalarına çatdırıb cavablarını aldıqdan sonra daha onlardan heç nə soruşulmadı.

MARAQLI VƏ DİQQƏT OLUNASI BİR İNCƏLİK

İki ayədə və qarşıya çıxmış bu iki əhvalatda çox maraqlı və eyni halda ibrətamiz bir məsələ ilə üzləşmək olar. Həmin məsələ Yəqubun hər bir halda, yəni Yusifin istəməsi, Benyaminin tutulması, böyük oğlunun geri qayıtmayıb qalması halında ən böyük təsəlliverici xatirələrə arxayınlıq gətirən, bütün çətinliklərdə pənah sahibinə pənah aparmasıdır. O, Allaha olan təvəkkül və inamı ilə daxili arxayınlığı ən yüksək dərəcədə qoruyub saxlayaraq özünə təsəlli verir.

O, bir ayədə deyir:

"Xeyr (heç də dediyiniz kimi deyildir), sizin öz nəfsiniz sizi bu işə sövq etmişdir (çirkin əməlinizi sizə gözəl göstərmişdir). Mənə yalnız gözəl (tükənməz, dözümlü) səbir gərəkdir. Dediklərinizdən (Yusif barəsində dediklərinizin yalan olduğunu sübut etməkdən) ötrü ancaq Allahdan kömək diləmək lazımdır!"

Digər ayədə isə

"(Qardaşlar Yəqubun yanına qayıdıb əhvalatı atalarına danışdıqdan sonra) o dedi: -"Xeyr, sizin öz nəfsiniz sizi bu işə sövq etdi (pis əməlinizi sizə yaxşı göstərdi). (Bir dəvə yükü artıq ərzaq almaq xatirinə qardaşınızı bada verdiniz. Əvvələn, Benyamin heç vaxt oğurluq etməz. İkincisi, oğurluq edənin tutulub kölə edilməsi bizim şəriətimizdədir, Misir hökmdarı bizim şəriətimizi haradan bilir? Bunu siz ona demisiniz). (Mənə) yalnız gözəl (tükənməz, dözümlü) səbir (gərəkdir). Ola bilsin ki, Allah onların (oğlanlarımın) hamısını mənə yetirsin!" cümləsini deyir.

Orada Allahdan Yusifin ayrılığında ona kömək etməmişdi. Burada da ümid tellərini mehriban Allahdan qırmayaraq, bir gün Allah taala bütün övladlarını (hətta Yusifi) ona qaytaracaq ümidiylə səbr edirdi.

Bu, Allaha təvəkkül edib imanlı insanların ən böyük üstünlüyüdür. Onlar heç zaman özlərini itirməyərək, bəla və müsibət nə qədər çətin olmuş olsada belə ruhi sabitliklərini qoruyub saxlayırlar. Çünki onlar belə hallarda ən möhkəm səngərə pənah aparır, ən qüdrətli varlığa arxalanırlar.

Qeyd etmək lazımdır ki, bu özü Allaha imanın, Yaradanına olan diqqəti ən böyük zahiri faydalarından biridir. Belə bir iman hər zaman ümidsizliyi insandan uzaq edir, onun qəlbində gələcəyə inamı daha da artırır və işlərini daha da sürətlə etməyə sövq edir.

YƏQUBUN QƏMİNİN ŞİDDƏTİ

Bir-birinin ardınca olan bəlalar, cürbəcür müsibətlər Kənan qocasını əhatə etmiş, gündən-günə yeni-yeni qəmlər köhnə kədərlərinə əlavə olunurdu. Bir gün Yusifin ayrılığına giriftar olur və uzun illər onun hicranından göz yaşı tökərək təskiniliyini Benyaminin vucudunda tapır. Digər bir gün isə Benyamində ondan ayrılır, yenə hicrana mübtəla olur. Başqa bir müsibət isə böyük oğlunun Misirdə qalıb geri gəlməyərək bir daha Kənana qayıtmayacaq xəbərini eşidir. Qayıtmasına isə atasının əmrini və ya Allahın onun barəsində verəcək hökmünü (yəni orada öləcəyini) şərt qoyur.

Əlbəttə Yəqubun qəm və kədərinin əsasını Yusifin ayrılığı tuturdu. Gözünün yaşı, qəlbinin ahı Yusifi xatırlamaqla göz və qəlbindən zahir olurdu. Benyaminin tutulması və böyük oğlunun Misirdə qalması sadəcə olaraq bunlara əlavə olurdu.

Çoxlu göz yaşı və həddindən artıq qəm-qüssə Yəqubun gözlərinə ağ gətirmişdi. Evdə tökdüyü göz yaşları, ah-naləsi ailə üzvlərinə narahatlıq gətirdiyi və bəlkədə onların danlamasına düçar olduğu üçün övladlarından ayrılıb kənara çəkilərək Yusifin həsrətindən ağlamağa üstünlük verdi.

Qur`ani-Kərim onun övladlarının dilindən buyurur: -"Allaha and olsun sən o qədər Yusifi xatırlayırsan (onun üçün göz yaşı tökürsən) ki, axırda onun halına yetişəcək, ya xəstələnəcək, ya da həlak olacaqsan".

Yəqub nə edə bilərdi? Yusifin cəzb edici qiyafəsini, mələk tək simasını gözü önündən uzaqlaşdırıb unuda bilərdimi? Bəlkədə onu yaddan çıxara bilməməsinin səbəbi ilahi vəhy və qeybi ilhamla sağ olmasını bilməsi idi. Amma onun harada məskunlaşmasından xəbərsizdir. Amma uzun illər bundan qabaq Yusifin ölməsini iddia edən qardaşlara bunu necə açıqlaya bilərdi? Onlar bu sözü (yalan demələrinə baxmayaraq) atalarından qəbul etməzdilər.

Qəmini təkcə Allahla bölüşdürməkdən savayı çarəsi olmayan Yəqub ürəyini onun dərgahına bağlayıb suallarının cavabında dedi: -"Mən pərişanlığımın şikayətin və qəlbimin kədərini təkcə Allaha aparır və Allahdan (lütfündən) sizin bilmədiklərinizi bilirəm".

İkinci cümləni deməklə sanki: "Mən Yusifin sağ olmasını bilirəm" -demək istəyir. Bilirəm ki, bir gün onun yuxusu açılacaq və siz hamınız onun qarşısında səcdə edəcəksiniz. Mən heç zaman Yusifi unuda bilmərəm. Ola bilsin həmin anda, ya ondan sonra oğlanlarının Misirə üçüncü səfəri zamanı onlara Yusifin və Benyaminin axtarmasını tapşırmış və Allahın lütfündən məyus olmamalarını sifariş etmişdi. Bu işə çox israr etməsi həqiqətdən uzaq deyildir.

Hər halda Yəqubun ailəsinin az olan ərzaqı sona çatdı. Yəqubun oğlanları yenidən Misirə səfər etməyə hazırlaşmağa başladılar. Əllərində ticarət üçün olan bütün malları özləri ilə götürüb yol tədarükü gördükdən sonra vidalaşmaq üçün atalarının yanına gəldilər. Yusiflə bu tezlikdə görüşəcəyinə ümidvar olan Yəqub onlara dedi: -"Ey oğullarım! Gedin Yusif və qardaşı barəsində sorağ edin və Allahın rəhmətindən (və lütfündən) məyus olmayın. Kafirlərdən savayı heç kəs Allahın rəhmətindən məyus olmaz".

YƏQUBUN ÖVLADLARININ ÜÇÜNCÜ SƏFƏRI

Yəqubun övladları buğda almaq üçün əllərində olan az mallarını götürüb özlərinin qoca ataları ilə vidalaşaraq yola düşdülər.

Ruhi vəziyyətləri qabaqkı səfərlərindən fərqlənirdi. Qabaqkı səfərlərdə böyük qardaşları onların kənarında olub onun böyüklüyündən bəhrələnir, başçılığından istifadə edirdilər. İndi isə o Misirdə qalmış başına nə gəldiyindən xəbərsizdirlər. Digər bir tərəfdən də keçən səfərlər ərzində Benyamin barəsində də fikirləri arxayın idi. Bu dəfə isə ondan da nigaran olub Misir dövlətinin zindanında nələr çəkdiyini bilmirdilər.

O biri səfərlərində ərzaq almaq üçün çoxlu malları olsada bu dəfə əlləri dünya malından boşalmış, qəhətlik illərinin davam etməsi ailələrini böyük bir çətinlik qarşısında qoymuşdu. Nə qədər çalışsalarda belə buğda almaq üçün çox az mal ələ gətirə bildilər. Zahiri hesablamalarına görə keçən səfərlərə görə çox az malla geri qayıdacaqları gözlənilirdi.

Gələcək hələ də onlar üçün qaranlıq idi. Qəhətliyin nə qədər uzanacağını, himayələrində olan böyük ailələrinin də necə dolandıracaqlarını bilmirdilər. Hər halda ümidsizlik hər tərəfdən onları əhatə etmiş, Yəqubun ümid bəxşedici Yusifin diri olması xəbəri də onlara kömək olmamışdı. Bəlkə əksinə onlara Yəqubun sözü bir az onların ümidsizliyini artırmış, amma atalıq hörmətini saxlayaraq onun etdiyi xahiş qarşısında (Yusif və qardaşını axtarmaq) heç nə deməmişdilər. Yoxsa bu söz onlar üçün inanılmaz bir fikir idi. Əlli il bəlkə də bir az artıq vaxt keçdikdən sonra Yusifi Misirdə tapıb onun köməyi ilə izzətə çatmaq mümkün olası iş deyildi.

Yol boyu fikirlərinə gəlməyən yeganə şey vardısa da, o da əzablı günlərinin sona çatması fikri idi. Onlar bilmirdi ki, bu səfərləri Misirdə onların əzəmət və böyüklüyə çatmaları ilə nəticələnə bilər. Amma onların bütün fikir və qüssələri bu səfərdə çoxlu mal əldə etməyin yaxın idi. Çoxlu mal əldə edib ailələrini saxlamaq və beləliklə fikirlərini asudə etmək istəyirdilər.

Onlar nigarandırlar ki, olmaya Misir şahı onlarla da başqaları kimi rəftar edərək təkcə mallarının müqabilində onlara mal versin və beləliklə çox az maldan başqa heç nə onların qismətinə düşməsin. Bundan sonra ailələrinin qalan ehtiyaclarını haradan və hansı yolla ələ gətirə bilərdilər? Ümidləri təkcə Misirin səxavətli şahına idi. Onun böyüklük və səxavətindən istifadə edib çətin hallarını açıqlamaqla daha çox ərzaq ala bilərdilər. Onun qabaqkı iki səfərdə onlara etdiyi xüsusi hörmətinin yadlarına salaraq ürəklərinə təskinlik verməyə çalışırdılar.

Amma Benyamin və camın onun yüklərinin arasından çıxmasını yadlarına saldıqda bu dəfə onları Misirin şahının yanına belə buraxmamalarından qorxur, qazana biləcəkləri az ərzaqı ələ gətirə biləcəklərindən belə naümid olurdular.

Bir-birinə zidd olan fikirlər onları daxillərinə çəkilməyə məcbur etmiş iztirab və soyuqluq onlara hökm edirdi. Hər nə qədər Misir şəhərinə yaxınlaşırdılarsa təşvişləri bir o qədər də artırdı.

Bəli, qorxu və ümidlə dolu qəlblə şəhərə daxil oldular. Bir az istirahət etdikdən sonra çox az olan mallarını götürüb Misir vəzirinin evinə yollandılar. Onlar özlərini onun hüzuruna çatdıra bildilər. Ola bilər onun yanına gəlməmişdən qabaq böyük qardaşlarını tapmış və daha sonra onunla birlikdə şahın yanına gəlmişdilər.

Qur`ani-Kərimin nəql etməsindən və onların danışığından iztirablı və pərişan olmaları məlum olur. Onlar öz xahişlərini elə başladılar: "Ey vəzir! Biz və ailəmiz çox çətin bir vəziyyətə düşmüş (çox çətinliklərə düçar olduğumuza görə), çox az malla sənin yanına gəlmişik. Ümidimiz təkcə sənin böyüklüyünə və səxavətinədir. Ümidvaram haqqımızda lütf edərək az malımıza baxmayıb bizə artıqlaması ilə ərzaq verəsən. Ey vəzir! Bizim bu ümidimizi naümidliyə çevirmədən ehsan et ki, Allah taala ehsan edənlərə yaxşı mükafat verir.

Yəqubun övladları bu cümlələrlə pərişan və yazıqlıqlarını çox böyük şəkildə göstərdilər. Misir vəzirinin nəzərini özlərinə cəlb etmək üçün bundan artıq demək olmazdı. Sözlərindən çətinlikləri asanlıqla başa düşülürdü. Yusifi quyuya atdıqları zaman özlərində hiss etdikləri cavanlıq qüdrəti və qururdan əsər-əlamət qalmamışdı.

Həyatın ağırlığı, çətin günlər öz əsərini qoyub onları ədəbləndirmişdi. İndi Misir vəzirinin qarşısında duraraq əllərini acizanə halda ona uzatmışdılar. Bunlardan da çətin qarşısında acizlik edib zillətlə əl açdıqları böyük və səxavətli adlandırdıqları adamın həmin Yusifin olması idi. Bir zaman hər cür əzabı ona rəva görmüş, heç bir günahı olmadan döyərək daha sonra onu quyuya atmışdılar.

Bəli, Allah taala bu yolla onların etdiyi əzab və əziyyətin əvəzini verir. Yusifinsə məzlumiyyətinin səbr və təqvasının nəticəsini belə aşkara çıxarır. Onun uca məqama, əzəmətə çatdırır, qardaşlarını onun qarşısında zəlil və xar edir. Bəlkə də Yusifin o günə qədər özünü onlara tanıtdırmamasının səbəbi Allahın belə bir günü onlara göstərməsi üçün imiş. Qabaqlar həsadət və qürur sahibi olan qardaşları əvvəlcə onun qarşısında zəlil etməli sonra isə onu tanımalı idilər.

Amma (əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi) İlahi insanların rəftarı pisliyə pisliklə cavab vermək olmayıb, heç kəsə intiqam almaq üçün zərbə vurmayıblar. Sanki bundan artıq qardaşlarının xar olmasına dözə bilməyib onların əziyyət çəkməsini rəva bilməyən Yusif ilk addımda özünü onlara tanıtmaq fikrinə düşdüyündən onlara dedi: -"Heç bilirsiz o vaxt ki, nadan idiniz Yusif və onun qardaşı ilə nə etdiniz. Bəlkədə ikinci cümləni artırmaqla "o vaxt ki nadan idiniz" onların əlinə bəhanə verərək etdikləri zalimanə rəftarlarına görə onlara üzr yolu göstərmək istəyirdi. Bu da öz növbəsində Yusifin böyüklüyünü yetirən və onun uca ruhani məqamını göstərən bir dəlil idi.

Mərhum Təbərsi Şeyx Səduqdan, İmam Sadiqdən(ə) rəvayət edərək o həzrət Yusifin özünü qardaşlarına tanıtdırmasının səbəbini elə bəyan etmişdir ki, Yəqub Yusifə belə bir məktub yazmışdı:Bismillahir rəhmanir rəhim. Bu ədalətlə rəftar edib peymanəni tamamıyla ödəyən Misirin vəzirinə olan Yəqub ibn İshaq ibn İbrahim Xəlilur-Rəmandan yazılmış bir məktubdur. Həmin İbrahim ki, Nəmrud atəş hazırlayıb onu yandırmaq istəmiş, amma Allah isə o atəşi onun üçün soyuq və salamatçılıq edərək ona nicat vermişdi.

Ey vəzir, biz həmin o ailəyik ki, dalbadal Allah tərəfindən imtahan bizim üstümüzə tələsmiş bizi yaxşı və pis günlərdə sınamışdır. İndi artıq iyirmi ildir ki, ardıcıl olaraq müsibətlər mənə üz gətirmişdir. İlk dəfə olaraq oğlanlarımın arasında onunla təskinlik tapıb ülfət bağladığım oğlum Yusif anadan ayrı olan qardaşlarının israrı ilə səhər tezdən onlarla oynamağa gedib axşam isə ağlaya-ağlaya üstümə gələrək yalandan qanlı köynəyi mənə göstərərək canavarın onu yeməsini mənə dedilər. Onu ayrılığı məni çox sarsıtdı. Ayrılığı nəticəsində tökdüyüm göz yaşlarından gözlərimə ağ gəldi.

Ürəyimə təskinlik verən bir qardaşı vardı. Hər zaman Yusifi xatırlayırdımsa onu sinəmə sıxırdım. Sən onu istəmiş, özləriylə Misirə gətirmələrini tələb etmişdin. Gəlmədiyi surətdə onlara ərzaq verməyəcəyini demişdin. Mən də onu buğda gətirməsi ümidi ilə göndərmişdim. Amma qayıtdıqları zaman onu qardaşları ilə görmədim. Onun şaha məxsus camı oğurladığını mənə dedilər. Bizsə belə işlərdən (oğurluqdan) uzaq olan bir ailəyik. Bu yolla onu həbs edib məni onun ayrılığına düçar etdin. Bu ayrılıqdan belim əyildi və müsibətim daha da artdı. İndisə bizim boynumuza minnət qoyub onu azad et. İbrahim ailəsini azad etməyə tələs.

Yəqubun övladları məktubu özləri ilə gətirmişik və Yusifə təqdim etmişdilər. Bundan əlavə özləri də Benyaminin azad etməsini ondan istəmişdilər. Yusif atasının məktubunu aldıqda öpüb gözü üstə qoydu. Məzmunundan agah olduqdan sonra o qədər ağladı ki, əynində olan köynəyi göz yaşlarından yaş oldu. Sonra üzünü qardaşlarına tutub dedi : -"Bilirsiz Yusif və qardaşı ilə nə etdiniz?"

Hər halda əzizin bu sözləri Yəqub övladlarını daha da heyrətə saldı.

YUSİFİ TANIDILAR

Yusifin qardaşları qarşılarında durmuş bu əzəmətli insanın kiçik qardaşları ola bilməsini belə təsəvvür edə bilməzdilər. Amma bu cümləni eşitdikdən sonra qəflətən fikirləri dəyişib diqqətlə onun üzünə baxmağa başladılar.

Özlərində fikrə gedib nə üçün belə birdən birə Misir vəziri Yusifin adını çəkməsi barəsində düşünməyə başladılar. Sanki Misirin vəziri bütün keçmiş hadisələrdə onlarla bir yerdə olmuş hadisələri izləmişdi? Bəlkə bütün bunların hamısını Benyamin ona demişdi? Bu mümkün deyildi, çünki o zaman Benyamin onlarla olmamışdı və onlardan da heç biri bu günə qədər sirri heç kəsə açmamışdı.

Yavaş-yavaş qabaqkı səfələri yadlarına düşməyə başladı. Keçmiş səfərlərdə də Misirin vəziri ataları haqda soruşur, o biri qardaşını xəbər alır, cavablarına çox diqqətlə qulaq asır, bəzən atalarının müsibətlərini eşitdikdə halı dəyişsədə özünü ələ alıb bildirmirdi. Bundan əlavə onları çox yaxşı qarşılaması mallarını öz sarayında saxlaması başqa bir mə`nanı çatdırırdı. Daha sonra Beynamini gətirmələrini israr etməsi və müəyyən bir tədbirlə onu öz yanında saxlaması, başqa bir tərəfdən atalarının: "Gedin Yusif və qardaşı haqqında axtarış aparın və Allahın lütfündən naümid olmayın"-deməsi bir-birinə bağlanmış zəncir kimi gözləri önündən keçirdi. Nagahan fikirlərinə Misir vəzirinin həmin Yusif olması ehtimalı gəldi. Bəlkə bu böyük insan həmin Yusifdir ki, karvan əhli onu bura gətirmiş və bu məqama çatdırmışdır?

Bu fikir ildırım kimi fikirlərində işıqlandı. Başlarını qaldırıb diqqətlə Misir vəzirinin üzünə baxmağa başladılar. Bir az diqqət etdikdən sonra bu fikir daha da zehinlərində dərinləşməyə başladı. Onda: "Sən doğrudanda bizim qardaşımız Yusifsən" -deyib soruşmaq istədilər. Amma fikrlərinin yanlış çıxmayacağından qorxub susdular. Birdən o doğrudanda heç bir təqsiri olmadan əziyyət etdikləri Yusif ola bilərdi. Atanın məhəbbətlə dolu qoynundan ayırmış qardaşlarından etdikləri rəftarın qarşısında nə üzr istəyə bilərdilər. Hansı üzlə onun üzünə baxıb qarşısında durardılar? Amma onun böyüklüyünü nəzərə alaraq cürətlənib dedilər: "Yoxsa sən Yusifin özüsən?" Dedi: -"Mən Yusifəm, bu da qardaşımdır. Allah bizə lütf etdi. Kim Allahdan qorxub pis əməllərdən çəkinsə və səbr etsə, (bilsin ki,) Allah yaxşı işlər görənlərin mükafatını zay etməz" . Allah indiyə qədər mənə məhəbbət göstərmiş qarşıya çıxan hər hadisədə məni qorumuşdur.

Yəni məni özü mərhəməti ilə quyudan nicat verən Allahdır. Odur ki, mənə Misir vəzirinin evində yer vermiş, qadınların məkrindən və hiyləsindən qorumuşdur. Odur ki, mənim istədiklərimi qəbul etmiş zindanda mənə yer vermişdi. Odur ki, zindandan azad etmişdir.

Qısa desək, hər yerdə Allahın lütfü mənə şamil olmuşdur. Qardaşım Benyamində mənim kimi daimi olaraq haqq pərvərdigarın məhəbbətində olmuşdur. İndi də mənim yanımda əyləşib onun nemətlərindən faydalanır.

Yəqubun oğlanları bütün vücudları ilə qulaq asır (danışanın kiçik qardaşları Yusif olmasını başa düşmüşdülər), hər bir kəlməsini dinləmək istəyirdilər. Bir tərəfdən sevinc bütün bədənlərini əhatə etmiş Yusifin nə deyəcəyini bilmir, digər bir tərəfdən isə özlərini itirmiş və nədən, haradan başlayacaqlarını bilmirdilər. Bununla belə keçmiş rəftarlarından peşiman olmuş xəcalət təri onları əhatə etmişdi və nə üzr gətirəcəklərini bilmirdilər.

Onlar üçün sirrli qalmış başqa bir məsələ Yusifin belə bir məqama necə çatması idi. Bəlkədə özlərində fikirləşib deyirdilər: -"O, Yəqubun ətəyində tərbiyə almış ilahi peyğəmbərlərin ailəsində böyüdüyü üçün siyasi maraqlardan uzaq olaraq pak vücudu hər növ alçaqlıqlardan uzaq olmuşdur. Onun geniş ruhu və ailəsinin əzəməti belə bir məqama çatmaq üçün hər bir şeydən keçməyi ona icazə verməz. Sözsüz qeybi bir nəzər onun üstündə olmuşdur. Allah taala onda olan ləyaqətə ya bəndəlik vəzifəsini yerinə yetirdiyi üçün bu dünyada azca da olsa ona hədiyyə əta edərək xalqın qəlbində ona qarşı məhəbbət yaratmış, zahirdə olan bu məqamı ona vermişdir. Bəlkədə Misir və onun ətraf xalqlarının bu qıtlıq illərində ərzaqını ilahi insanların ixtiyarında qoymuş, bu yolla onlar ədalət və ürəyi yanıqlıqla milyonlarla insanı fəlakətdən nicat versinlər".

Bu fikir və həyacan onları diqqətlə Yusifə qulaq asmağa məcbur etmişdi. Yusifə diqqətlə qulaq asır, əvvəldən indiyə qədər başına gələnləri bilmək istəyirdilər. Milyonlarla inanın ərzaqını onun ixtiyarında olmasına nə səbəb olmuş, xalqın qəlbində özünə qarşı bu qədər məhəbbəti haradan qazanmışdır?

Yusif də əlinə keçmiş fürsətdən istifadə edərək bu dünyanın yüz faizli həqiqətlərindən bir-ikisini vurğulayaraq, xalqı aləmlərin Allahına tərəf hidayət edib iman ruhunu və mənəviyyatını möhkəmlətmək, həqiqi səadətin sirlərini qardaşları və başqaları üçün açıqlamaq istəyirdi. Qardaşlarını onun sözlərinə qulaq asmağa hazır görən Yusif öz sözlərini elə davam etdi: -(Bəli şübhəsiz) kim Allahdan qorxub pis əməllərdən çəkinsə və səbr etsə (bilin ki,) Allah yaxşı işlər görənlərin mükafatını zay etməz.

Yəqubun rəşadətli oğlu və Allahın böyük peyğəmbəri öz müvəffəqiyyətinin sirrini qardaşları üçün bəyan etdiyi zaman bunu da onlara xatırlatdı ki, yaxşı əməl sahiblərinin mükafatı dünyanın pərvərdigarının yanında heç vaxt zay olmayıb, Allah taala təqvalı və səbirli insanların əcirsiz qoymaz.

Yusifin qardaşları onun böyüklük və əzəmətinə heyran olmuş, etdikləri işdən xəcalət çəkirdilər. Onların öz günahlarını etiraf etməkdən savayı çarələri qalmamışdı. Başa düşürdülər ki, Yusifi nə qədər xar etməyə çalışsalar da, Allah onu əzəmətə çatdırmaq istəmiş qurduqları bütün planları əksini onlara göstərmişdi. Əvvəllər eşitmək belə istəmədiklərini indi gözləriylə görüb müşahidə edirdilər.

Onlar hətta Yusifin yuxuda gördüyü böyüklük və əzəmətinə qulaq asmaq istəməmiş onu belə bir iş üçün layiqsiz bilmişdilər. Onlar, hətta Yusifin bir gün böyüyüb onların kənarında özünə yer tutacağını belə ağıllarına gətirmirdilər. Amma bu gün Allah taala ən böyük siyasi-ictimai məqamı ona lütf etmiş milyonlarla özü kimi adamı onun itaətində qərar vermişdir.

Yusifi hətta atalarının sevimlisi kimi görmək istəməyənlər indi Allahın onu milyonlarla insanın əzizinə çevirməsini müşahidə edirdilər. Xalqın ona olan məhəbbəti nəticəsində Yusif təkcə onların zahirinə deyil, bəlkə qəlblərinə də hökm edirdi.

O gün Yusifin iltimas və yalvarmasına məhəl qoymayıb, təkcə köynəyini də onun əynində qoymayan qardaşlar ələ salaraq "Yuxuda gördüyün Ay, Günəş və ulduzlardan alarsan": -demişdilər. Bu günsə özləri xar və zəlil olaraq bir tikə çörək üçün Yusifin şahlıq taxtı qarşısında əl açıb öz lütf və səxavəti ilə onlara daha artıq buğda və un verməsini istəyirdilər.

ÖZ SƏHVLƏRINI ETIRAF ETDILƏR

Yəqubun oğlanlarının belə bir halda Yusifin böyüklüyü və əzəmətini, özlərinin isə səhvini etiraf etməkdən savayı çarələri qalmamışdı.

İsrail övladları başlarını qaldırıb dedilər: -"Allaha and olsun ki, Allah səni bizdən üstün etmişdir və biz sözsüz ki, günahkar olmuşuq" . Yəni, həm səni atamızın gözündən salıb xar etmək istəməyimizdə, həm də sənə qarşı etdiyimiz pislikdə səhv etmiş və günahkarıq. İndi isə ümidvarıq ki, sən bizi bağışlayıb əfv edəcəksən.

Yusif qardaşlarının üzündə olan nigarançılıq və iztirabı müşahidə edib özünə xas olan mərdlik və böyüklüklə dedi: "Bu gün sizə heç bir məzəmmət yoxdur" . Məndən arxayın olun. Mən olub keçənlərə göz yumub sizi bağışlayıram. Allah tərəfindən də bu müjdəni sizə verə bilərəm və ondan istəyə bilərəm ki, "O, da sizin günahlarınızdan keçib, çünki o mehribanların ən mehribanıdır.

Yəqubun övladları rahat nəfəs aldılar. İntiqam cəhətdən fikirləri asudə oldu. Yusifin onlara vədə verib Allahın da onları bağışlayacağını eşitdikdə bir azda arxayınlaşdılar.

Amma çətinlik bununla bitmirdi. Yusifin onları bağışlaması və Allahdan da onları əfv etməsini istəyəcəyi hələ işin yarısı idi. Onlar şeytani fikrin nəticəsində Yusifi ata evindən uzaqlaşdırmış ona etdikləri həsədə görə quyuya atmışdılar. Daha sonra evə qayıdıb: "Onu canavar yemişdir" -deyərək atalarını müsibətə düçar etmişdilər. Yusifin ayrılığından qəm-qüssəyə düşən atanın ağlamaqdan gözlərinə ağ gəlmişdi. İndi isə Yusif tapılmış yalanları məlum olmuşdur. Hansı üzlə evə qayıtmalı, ona verdikləri bu əzaba necə dözməliydilər.

Bu zaman Yusif bir cümlə söylədi və onun əsnasında sanki bu çətin məsələni də həll edərək onların yenidən təəccübünə səbəb oldu. O dedi: "Bu köynəyimi götürüb aparın atamın üzünə sürtün(atın), o (yenidən) görməyə başlayar. Bütün ailənizi də yığıb yanıma gəlin!" .

Bəlkə də Yəqubun oğlanları o günə qədər Yusifin peyğəmbər olmasından xəbərsiz idilər. Varlıqların bir-biri ilə nə dərəcədə əlaqədə olmasını düşünə bilmirdilər. Özlərində fikrə qərq olub: "Cəmisi bir neçə metr olan bu köynək bizim atamızın gözlərinin açılmasına nə qədər təsir edə bilər" -deyə fikirləşirdilər.

Başqa bir tərəfdən də Yusifi yalançı kimi tanımır, əksinə olaraq onun dediyi hər kəlməsinin düz olduğunu bilirdilər. Bir səbəbdəndə onun əzəməti daha da gözlərində ucaldı. Başa düşdülər ki, onu zahirdə belə yüksəklərə ucaldan pərvərdigar, mənəvi cəhətdən də ona böyük üstünlük əta etmişdir. Bir sözlə mehriban Allah hər cəhətdən onu öz rəhmətinə bürümüşdür.

HƏDDİ OLMAYAN SEVİNC

Yəqubun oğlanları sevincdən öz dərilərinə sığmırdılar. Onlar Yusifi tanımaqla artıq özlərini Misirdə qərib saymır, bəlkə özlərini ona ən yaxın adam bilirdilər. Bundan əlavə atalarının yenidən görmə qabiliyyətini ələ gətirəcəyini eşidib Misirdə yeni ləzzətverici həyata başlayaraq əsas məqamları öz əllərinə alacaqdılar. Bu fikirlər onların ağıllarını başlarından çıxarırdı. Keçmişə baxdıqda isə bağışlanmış insanlar idilər. İndi təkcə fikirləri özlərini Kənana çatdırıb bu şad xəbəri atalarına demək idi. Onlar Yəquba demək istəyirdilər ki, bizə axtarmağımızı tapşırdığın Yusifi ən böyük vəzifələrdə tapmış və Benyamin də sağ və salamat onun yanındadır. Daha sonra köynəyi onun üzünə salıb görmə qabiliyyətini ona qaytarmaq və Yəqub ailəsini Misirə tərəf hərəkət etdirməkdən ibarət idi. Bəlkə də bu işi tez yerinə yetirmək üçün bir-biri ilə yarışa da girmişdilər.

Mərhum Təbərsi öz təfsirində belə yazır: "Yusif qardaşlarına buyurdu: "Mənim köynəyimi atamın yanına o kəs aparmalıdır ki, ilk dəfə də bu işi o görmüşdü". Yəhuda dedi: -"Qana bulaşmış köynəyi onun yanına aparıb canavarın onu yeməsini xəbər verən mən olmuşam". Yusif buyurdu: -"Bəs onda sən köynəyi onun üçün aparıb onu qəmgin etdiyin kimi sevindirib de: -"Yusif sağdır".

Yəhuda köynəyi götürüb ayaqyalın başı açıq yola düşdü. Misirlə Kənanın arası səksən fərsəx idi. Bu yolda Yəhudanın yeməyi təkcə yeddi çörəkdən ibarət idi. O hələ çörəklər qurtarmamış özünü Kənana atasının yanına çatdırdı.

Başqa bir yerdə olan nəqlə görə Yusif iki yüz at və səfər də lazım olan başqa vacibi şeyləri Kənana göndərib onlardan bütün ailəliklə Misirə gəlmələrini istədi.

AYRILIĞIN SONU

Yəqub ailəsinin, arvad və uşaqları o həzrətin oğlanlarının ailələri Misirdə nə baş verdiyindən və bu bərəkətli səfərin ardınca onları gözləri xoşbəxtlikdən xəbərsiz olaraq öz başçılarının gəlməsini gözləyirdilər. Günlər keçdikcə onların qayıtma zamanı yaxınlaşır ata və ərlərini görmək əlaqəsi daha da onlarda artırdı.

Bu ailənin yeganə başçısı daxili nurani olan Yəqubun karvanı Fələstindən Misirə tərəf hərəkətə başladığı zaman buyurduğu cümləsindən Yusifin tapılması və ayrılığın sona çatmasını başa düşmək olardı.

Qur`ani Kərim buyurur: -"Karvan (vətənə qayıtmaq üçün Misirdən) ayrılanda ataları (Yəqub yanındakı övladlarına) dedi: -"Əgər məni səfeh hesab etməsəydiniz (və ya yalançı hesab edib danlamasaydınız), deyərdim ki, mən Yusifin ətrini alıram" Burada ilahi vəhy, ya qeybi ilham, ya da imanın gücü ilə dərk etdiyi şeyi açıq-aşkar deyə bilməməsi məlum olur. O dediyi halda başqalarının dil yaralarına düçar olacağından qorxur. Elə buna görədə "Əgər məni səfeh hesab etməsəydiniz" cümləsini əlavə edir. Həqiqət onun düşündüyü kimi idi. Çünki onun cavabında "Allaha and olsun ki, sən yenə öz köhnə, səhv fikrində qalmısan" cümləsini ona demişdilər. Yəni, biz ailə başçılarımızın gəlməsi fikrində olduğumuz halda sən hələ də əlli il üstündən keçməsinə baxmayaraq Yusifin fikrindəsən. Bu sözü orada qalıb o biri oğlanları ilə səfərə getməmiş oğlanlarına deməsi ehtimalıda vardır. (Bəzi təfsirçilər bu ehtimalı açıqlamışlar). Həl halda "köhnə, səhv fikirdən" cümləsindən məqsədləri onun Yusifə olan hədsiz məhəbbətinə işarədir. Belə ki, biz onların bu sözünü dastanın əvvəlində nəql edib demişdik. Onlar demişdilər: -"Yusif və qardaşı ata üçün bizdən daha əzizdir"... və doğrudanda atamız aşkar səhvdədir.

Bəli onlar uzun illər boyu müsibət çəkmiş qeyb aləmi ilə əlaqədə olan atalarına təskinlik verməkdənsə onu ələ salır, təzə yaralar ona vururdular. Danışıqlarından Yəqubun ümidverici sözləri onları daha da narahat etməsi məlum olur.

Hər halda intizar sona çatdı. Bir neçə gün keçəndən sonra karvan yetişdi. Ehtimal edilir ki, karvanın qabağında Yəqubun oğlanlarından birini görürdülər. O, tələsik özünü çatdırıb sevinə-sevinə Yəqubun üstünə gedərək Yusifin köynəyini onun üzünə örtdü. Yəqubun gözləri açıldı. Daha sonra Yusifin sağ olması və böyük məqama çatması müjdəsini ona dedi.

Həzrət Yəqubu tanıyanlar indi başa düşdülər ki, o, bu günün həqiqətini bilir və ondan xəbər verirmiş. Amma onlar isə nadanlıq üzündən Yəqubu səhv fikirli və yüngül ağıllı hesab etmişdilər.

Sözsüz bu qəribə dəyişiklik Yəqubun övladlarının ruhiyyəsini dəyişdirmişdi. Yusifi tanıdıqları zaman xəcalət çəkən qardaşlar burada da atalarının gözlərinin açılmasına sevindikləri qədər ondan utanır xəcalət çəkirdilər. Nə üzlə ondan üzr istəyəcəklərini bilmirdilər.

Yəqub bu sevindirici xəbəri eşidəndən və gözləri açıladan sonra onların imanının güclənməsi üçün bu cümləni buyurdu: -"Mən Allahdan (lüftü ilə) bəzi şeylər bilirəm ki, siz bilmirsiniz".

Yəni siz Benyamini Misirə aparıb daha sonra onun oğurluq etdiyini dedikdə mən dedim: -"Ümidvaram ki, pərvərdigar onu -Yusifi və o biri oğlumu mənə qaytarsın. Amma siz mənim Yusifə olan məhəbbətimə irad tutdunuz və mən bu sözü sizə dedim: -"Mən Allahdan bəzi şeyləri bilirəm ki, siz bilmirsiniz." Başqa yerlərdə də sizi Allahdan ümidvar edib gələcəyə nikbin baxmanızı tövsiyə edirdim. Amma siz mənə inanmır bəzəndə ələ salırdınız. Mən hətta sonuncu səfərdə də sizə dedim: -"Yusif və qardaşını axtarmağa gedin və Allahın rəhmətindən məyus olmayın. İndisə mənim dediklərimin həqiqət olmasını bildiniz. Allaha ibadət edən insan bütün çətinliklərdə gərək Allaha ümidvar olsun".

Yəqubun övladları atalarının nəsihətlərini bütün qəlbləri ilə qəbul edib onun dediklərinin həqiqət olmasını gördülər. İndi onların yeganə istəyi qalmışdı. Bu çətinliyi həll etmək üçün atalarından kömək istədilər. Çətinlik indiyə qədər onların vücuda gətirdiyi bəla və müsibətlər idi. Onlar atalarından Allahın onları bağışlamasını diləməsini istədilər. Atalarını şəfaətçi və vasitə salaraq dedilər: -"Atacan, (Allahdan) bizim günahlarımız üçün bağışlanma dilə, həqiqətən də biz günahkar idik" . Bu günahların Benyaminlə Yəquba aid olan hissəsi nəzərdə tutulur. Çünki Yusifə aid olan günaha gəldikdə isə Yusif qabaqcadan Allahdan onların bağışlanmasını istəmiş və onlar üçün istiğfar etmişdi.

Yəqub oğlanlarının üzündə ötüb-keçənlərin xəcalət və peşimançılığı yaxşıca görürdü. Onların vicdanının həiqətən də narahat olmasını, törətdikləri işin nəticəsində nə qədər qorxduqlarını görürdü. Yəqub onlara istiğfar vədəsi verib buyurdu: -"Yaxın gələcəkdə öz pərvərdigarımdan sizin üçün bağışlanmaq istəyəcəyəm, həqiqətən də O, bağışlayan və mehribandır".

Rəvayətlərdə qeyd edildiyi kimi o duasını müstəcab olan bir zamanda edəcəyini gözlədi. Belə bir vədə verməklə onların duasının qəbul olacağına inamlarını artırmaq, pərvərdigarın onları bağışlayacağını arxayın etmək idi.

İmam Sadiqdən (ə) olan hədisdə həzrət buyurur: -"Yəqub onlara vədə verdi ki, cümə axşamının səhəri (duanın qəbul olan vaxtıdır) onlar üçün bağışlanma istəsin".

O həzrətdən rəvayət olan başqa hədisdə buyurur: -"Onların bağışlanmasını səhərə saxladı. Bəzi rəvayətlərə görə Yəqub düz iyirmi il Allah dərgahında durub dua edir, onların bağışlanmasını pərvərdigardan istəyirdi. Övladları da bu zaman onun arxasında durub o dua etdikcə amin deyirdilər ki, Allah onun duasının tezliklə qəbul etsin. Rəvayət olmuşdur ki, aşağıda qeyd olunacaq duanı Cəbrayıl ona öyrətmiş oğlanlarının bağışlanması üçün oxunmasını sifariş etmişdi:

"Ya rəcaəl mu`minin la tuxəyyib rəcai və ğəvsəl mu`mininə əğisni, və ya əvnəl mu`mininə əinni ya həbibət təvvabinə tub ələyyə vəstəcib ləhum"

Yəni: Ey möminlərin ümidi. Ümidi naümidliyə çevirmə, ey möminlərin fəryadına çatan fəryadıma çat, ey möminlərin köməyi mənə kömək ol, ey tövbə edənləri sevən tövbəmi qəbul et və bunların duasını müstəcab et.

Yəqub və oğlanlarının dastanının bu hissəsindən daha başqa bir məsələ ələ gəlir. Bu məsələ Əhli-beyt məktəbinə irad tutanlar üçün çox möhkəm, tutarlı və inkar olunmaz sübutdur. Bəziləri şiələrə irad tutub: "Nə üçün siz imam və peyğəmbəri Allah dərgahına gedib hacətinizi istəmirsiniz?"-deyirlər. Azğın vəhhabi firqəsi bu barədə həddini aşıb şiə haqqında çox pis nisbətlər vermiş, digərlərinin də fikrini azdırıcı yollara sövq vermişlər.

Biz burada görürük ki, Allah taala Yəqubun oğlanlarının dilindən hekayət edirək onların istiğfar və günahlarının bağışlanması üçün Allah dərgahına daha yaxın olub, Onun yanında böyük məqamı olan Yəquba təvəssül edərək günahlarının bağışlanması üçün Allaha dua etməsini istəyirlər. Allahın böyük peyğəmbərlərindən olan Yəqub onların istəyini qəbul edir və onlara: "Gedin özünüz dua edin" -sözünü demir. Əksinə, onlar tərəfindən şəfaətçi olaraq Allaha dua edir və Allahdan onun duasını qəbul edərək oğlanlarının günahını bağışlayır.

Buradan məlum olur ki, hacəti olan hər bir insanın hər cəhətdən Allaha yaxın olan peyğəmbər və imamı öz hacətini istəmək üçün vasitə salmasının şəriət cəhətdən heç bir eybi olmamasından əlavə, məsləhətli və bəyənilmiş bir işdir. Qeyd olunan iş İslamdan qabaq da başqa dinlər və millətlər arasında olmuşdur.

Qur`ani Kərimdə bu mə`nanı yetirən bir çox ayələr vardır ki, şiənin böyük alimləri onları lazımlı məqamda vurğulamışlar.


MİSİRƏ MÜHACİRƏT

Yəqubun oğlanlarının Kənana gəlməsi, onun gözlərinin açılması, etdikləri işlərə görə oğlanları üçün dua etməsi tez ötüb keçdi. Onun ardınca Yusifin xəbər göndərməsi Misirdə olan qüdrət və əzəmətinin qardaşları tərəfindən Yəquba çatması Kənan ağsaqqalında yeni bir ruhiyyə yaratdı.

Yusif xəbər göndərib demişdi ki, atamın gözləri açılan kimi ailəsini yığıb mənim yanıma gəlsin. İmam Baqirdən (ə) olan rəvayətdə həzrət buyurur: -"Yəqub övladlarına elə həmin günü səfərə hazırlaşmalarını əmr etdi və bütün ailələri ilə hərəkət etmələrini istədi. Yəqubun oğlanları bu əmrin ardınca tez bir zamanda səfər yüklərini bağlayıb sevinclə Misirə tərəf yola düşüb Kənanla Misir arasında olan uzun məsafəni doqquz günə keçərək Misirə daxil oldular.

Qur`anın buyuruğundan, həmçinin rəvayət və tarixlərdən istifadə olduğu kimi Yusif atasını qarşılamaq üçün Misirdən çıxdı. Sözsüz Yusifin ehtiramına Misirin böyükləri də onunla birlikdə çıxmışdı. Bəlkədə xalqın Yusifə qarşı olan məhəbbətinə görə onların bir hissəsi də onları qarşılamağa çıxmışdılar. Hər halda böyük bir cəmiyyət Fələstindən gələn karvanı qarşılamaqdan ötrü şəhərin kənarına yığılmışdı. Ayrılığın son saatları başa çatdı. Fələstindən gələn karvan yetişdi. Ata və oğul bir-birinin boynuna sarıldı. Uzun illərin ayrılığından sonra bir-birinə qovuşdular.

Qur`ani Kərimin ayələrindən belə istifadə olunur ki, Yusifin anası o zaman sağ idi. O, da karvanla Misirə gəlmiş oğlu ilə görüşmüşdü. Baxmayaraq ki, bəziləri o zaman Yusifin anasının artıq dünyada olmaması və atasının onun xalasını almasını söyləmişlər. Onların dediyinə görə bu mərasimdə onun xalası olmuş və Qur`an onu Yusifin anası kimi xatırlamışdır.

Sevinclə dolu olan dəqiqələr də ötüb keçdi. Elə bir anda onlarda olan sevinc və şadlığı qələmə gətirmək mümkün deyildir. Şadlıq səsləri hər tərəfi bürümüş o tarixi saatlarda hər yana yayılmışdı. Gözlər dolmuş, sevinc yaşları üzlərə axmışdı. O zaman Yusif məqam və əzəmətinə baxmayaraq ata-anasıyla ədəb qaydalarına əməl etməklə rəftar edərək onları öz yanında əyləşdirmişdi. Görüş mərasimi bitdikdən sonra Yusif irəli gəlib dedi: -"İndi (hərəkət edib) Allahın istəyi ilə tam sakitliklə Misirə daxil olun!" .

YUSİFİN YUXUSUNUN AÇIQLANMASI

Qarşılama mərasimi başa çatdıqdan sonra Kənanlıların karvanı Misirə tərəf hərəkətə gəldi. Yusif və Misir camaatı da onlarla şəhərə qayıtdılar. Misir Yusifin qardaşları üçün təzə olmasa da ailənin başqa üzvləri üçün bu tarixi şəhər çox görməli idi. Xüsusilə də gözləri Yusifin əzəmətli və hökumətinin idarə mərkəzi olan saraya dikilmişdi.

Saraya daxil olduqda Yusif irəli keçərək ata və anasını öz taxtına çıxarıb ən gözəl yeri onlara göstərdi. Amma onun böyüklüyünü görənlərin hamısı qarşısında səcdəyə düşdülər. Deyəsən onlar Yusif öz səltənət paltarında gəldiyi zaman səcdəyə düşmüşdülər.

Səcdəyə gəldikdə isə bu səcdə, ya ilahi nemətlərin şükrünə görə idi, ya da Yusifin böyüklük və ehtiramına görə. Bu iki fikir ixtilaflıdır. Bircə bunu arxayınlıqla deyə bilərik ki, onların səcdəsi ibadi xüsusiyyətə malik olmamışdır. Səcdələri təkcə qeyd olduğu kimi iki xüsusiyyətdən birinə görə olmuşdur. Bu zaman Yusifində onlarla bir yerdə ya onlardan sonra səcdə etməsi ehtimalı da vardır. Qeyd olunan mövzuya hədisdə də işarə olmuşdur.

Bütün bu mənzərəni müşahidə edən Yusif üzünü atasına tutub dedi: -"Atacan bu həmin yuxunun açıqlanmasıdır ki, (uşaqlıqda) görmüşdüm. Allah taala onu (bu gündə) həqiqətə çevirdi" .

Dediyi ilk cümlə belədir: -"Mənim Allahım mənə ehsan etmiş məni zindandan çıxarmışdır" .


YUSİFİN(Ə) ÖMRÜNÜN MÜDDƏTİ VƏ DƏFN OLUNDUĞU YER

Yəqubun(ə) əhvalatında qeyd etdik ki, o dünyadan getdikdən sonra etdiyi vəsiyyətə görə Yusif onun cənazəsini Fələstinə aparıb İbrahim və İshaqın kənarında dəfn etdi. Amma Yəqubun Misirə gəldikdən sonra orada neçə il yaşaması barəsində ixtilaf vardır. Bir çoxunun fikrinə görə o, on yeddi il Misirdə yaşamışdı.

Yusifin haqqında da rəvayətlər və tarixdə müxtəlif fikirlər söylənilmişdir. Bəziləri onun yüz on il yaşamasını qeyd etmişdir. Bu nəzəriyyəyə bənzər rəvayətdə İmam Sadiqdən(ə) rəvayət olmuşdur. Bəziləri isə onun ömrünün yüz iyirmi il olmasını qeyd etmişdirlər.

Təbərsi öz təfsirində bir fərziyyəyə görə nəql etmişdir ki, Yusif dünyadan getdikdən sonra onu mərmərdən olan tabuta qoyub Nil çayının ortasında dəfn etdilər. Onun bu cür dəfn olunmasının səbəbi isə o, dünyadan getdikdən sonra Misir əhalisinin arasında ixtilaf düşməsidir. Onlardan hər biri Yusifin onların ərazisində dəfn olunmasını istəyirdilər. Axırda belə nəticəyə gəldilər ki, onu Nilin ortasında dəfn etsinlər. Nilin suyu onun üstündən keçməklə su bütün şəhərə yayılsın və hamı bərabər ondan istifadə etsinlər. Bu qəbir həzrət Musanın zamanına qədər o yerdə qaldı. Musa gələndən sonra onu Nildən çıxarıb Fələstinə apardı.

Məsudi "İsbatul-vəsiyyə"də deyir: -"Musanın Yusifi çıxarmasının səbəbi ona görə idi ki, Bəni-İsrail üçün yağış yağmırdı. Allah taala ona vəhy edib Yusifi çıxarmasını tapşırdı. Musa onun dəfn olduğu yeri soruşdu. Amma heç kəs bunu bilmirdi. Axırda Bəni-İsraildən olan kor olmuş qoca bir qadını gətirdilər. O, dedi: -"Mən Yusifin dəfn olunduğu yeri bilirəm. Amma üç diləyim vardır ki, gərək onları Allahdan istəyəsən və qəbul etsin. Onlardan biri budur ki, xəstəlikdən sağalıb yol gedim. İkinci görmə qabiliyyətim qayıtsın və cavanlaşım. Üçüncü budur ki, Allah mənim yerimi cənnətdə sənin yanında qərar versin".

Allah taala istəyini qəbul etməsini vəhy etdi. Qarı Yusifin dəfn olduğu yeri göstərdi. Musa Yusifin cənazəsini çıxarıb Fələstinə apardı".

Qurandakı peyğəmbərlər
Adəm  • Şeys  • İdris  • Nuh  • Hud  • Saleh  • İbrahim  • İsmail  • İshaq  • Lut  • Yaqub  • Yusif  • Əyyub  • Şüeyb  • Musa  • Harun  • Davud  • Süleyman  • Yunis  • Zəkəriyya  • Yəhya  • İsa  • Məhəmməd
Ayrıca bax: Allah , Din , İslam , Quran