Lalə dövrü: Redaktələr arasındakı fərq
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
| Sətir 1: | Sətir 1: | ||
[[Şəkil:Levni signature.jpg|thumbnail]]'''Lalə Dövrü''' (Osmanlı türkcəsi: لاله دورى) Osmanlı Dövlətində, 1718-ci ildə Avstriya ilə imzalanan Pojarevatsk Andlaşması ilə başlayıb, 1730-ci ildəki Patrona Xəlil Üsyanı ilə sona çatan dövrdür."Zövq və səfa" dövrü olaraq bilinən bu dövrün padşahı III. Əhməd, sədrəzəmi isə Nevşəhərli Kürəkən İbrahim Paşadır. |
|||
[[Şəkil:Levni signature.jpg|thumbnail]] |
|||
'''Lalə dövrü''' ({{lang-tr|Lâle Devri}}, {{lang-ota| لاله دورى}}) — [[Osmanlı imperiyası]]nda Sultan III Əhmədin (1703-1730) hakimiyyəti illərində baş vəzir İbrahim paşanın həyata keçirdiyi islahatlar dövrü. |
|||
== Haqqında == |
|||
XVIII əsrin əvvəllərində Osmanlı imperiyasında müxtəlif incəsənət əsərləri, parklar, bağçalar lalə motivləri ilə bəzədildiyi üçün bu dövr Osmanlı tarixində "Lalə dövrü" adlanır. "Lalə dövrü" Osmanlı imperiyası tarixində Avropa ilə yaxınlaşma dövrü kimi qəbul edilir və "Osmanlı intibahı" hesab olunur. Həmin dövrdə sənətkarlıq və ticarətin inkişafı üçün bir sıra tədbirlər həyata keçirildi. Avropadan alınan ilk texniki vasitə mətbəə oldu. 1727- ci ldə ilk türk mətbəəsi açıldı. Sultan [[III Əhməd]] Topqapı sarayı ilə Yeni Camidə kitabxana, [[Ayasofya]]da Sultan Əhməd Çeşməsi və İstanbulun su ehtiyacını qarşılamaq məqsədi ilə Dəryayi-Sim adlı su bəndi inşa etdirmişdir. Lakin islahatlar yarımçıq və məhdud səciyyə daşıyırdı. Mövcud sosial-iqtisadi və siyasi vəziyyət vəziyyət saxlanılmağa çalışılırdı. Əsaslı dəyişikliklər həyata keçirilmirdi. Məhz bu amillər və imperiyanın hərbi-feodal xüsusiyyəti istər XVII əsrin ikinci yarısı, istərsə də XVIII əsrin birinci yarısındakı islahatların uğursuzluğuna səbəb olmuşdur. |
|||
Dövrün şairi Nədim, Lalə Dövrü İstanbul'unun təsvirini aşağıdakı unudulmaz misralarla etmişdir:<blockquote>" Bu şəhr-i Sitambol ki bi-misl ü bəhai,</blockquote><blockquote>Bir sengine yek pâre Acem mülkü fədadır "</blockquote>Sultan III. Əhməd, sədrəzəm Kürəkən İbrahim Paşa ilə uyğunluq içərisində çalışmış, bu sırada yaşanan Lalə Dövründə sənət və ictimai həyata xüsusi bir anlayış gətirilmişdi. Sultan III. Əhməd, Topqapı Sarayı ilə Yeni Məsciddə bir kitabxana, Ayasofyada Bab-ı Hümayunun qarşısında Türk sənət şah əsərlərindən sayılan Sultan Üçüncü Əhməd Bulağı və İstanbulun su ehtiyacını qarşılamaq məqsədiylə də "Dəryayi Sim" adlı bir su bəndi inşa etdirmişdir. Bunlardan başqa Üsküdar Yeni Validə məscid, Çorlulu Əli Paşa Mədrəsəsi, Kürəkən İbrahim Paşa Məscidi və Külliyyəsi, İstanbulda Yeni Poçtxanası arxasında Daarül Hədis və Sebil, Ortaköy məscidi önündəki bulaq, Üsküdar Şəmsi Paşadan Hüsrəv Ağa Məscidi önündəki bulaq və Çubuqlu Məscidi yanındakı Mesir Bulağı kimi əsərlər də yenə bu dövrdə inşa edilmişdir. Dövrün bəlkə də ən gözdə əsəri olan Sədabad Qəsri, təəssüf ki, günümüzə qədər gəlib çatmamışdır. |
|||
1730-cu ildə Patron Xəlilin başçılığı ilə yeniçəri üsyanı nəticəsində Sultan III Əhməd hakimiyyətdən devrildi. Bundan sonra islahatlar dayandırıldı və "Lalə dövrü" başa çatdı. |
|||
== İslahatlar (Yeniliklər-İnqilablar) == |
|||
Lalə dövrü – tarixdə rahatlıq, sükut, sənətkarların, mədəniyyətin dövrü hesab olunur. Bu dövrdə, on səkkizinci əsrdən bəri İstanbul və digər Osmanlı şəhərlərində ərəb, erməni, ivrit kitab nəşr edən mətbəələr ardından, Şeyxüllislam Abdullah Əfəndinin əmri ilə Osmanlıca kitab nəşri də sərbəst oldu. Kağiz fabriki yaradıldı. Mətbəədə çap olunan kitabların idarəsi üçün də alimlər vəzifələndirildi. |
|||
* Paris, London və Vyana kimi Avropa paytaxtlarına müvəqqəti elçilik heyətləri yollanmış, beləliklə Avropanı daha yaxından tanıma imkanı təmin edilmişdir. |
|||
* Səid Əfəndi və İbrahim Mütəfərrik Avropadan mətbəəni gətirmişlər. |
|||
== Lalə dövrü populyar mədəniyyətdə == |
|||
* İlk dəfə çiçək xəstəliyinə qarşı peyvənd tətbiq olunmuşdur. |
|||
* İstanbuldakı yanğınları önləmək üçün yeniçərilərin Tulumbacılar adı verilən bir xilasetmə ocağı yaradılıb. |
|||
*[[Lalə dövrü (serial)]]— dünyanın bir çox televiziyalarında göstərilən türk serialı. |
|||
* Çini emalatxanaları açılmışdır. |
|||
* Kağız fabriki açılmışdır. |
|||
== İstinadlar == |
|||
* Lalə Dövründə sənət sahəsində görülən ən əhəmiyyətli adam Levnidir Əsl adı Əbdülcəlil Çələbi olan Levni dövrünün ən böyük nəqqaşıdır. |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
== Xarici keçidlər == |
|||
== Dövrün sonu == |
|||
<blockquote>''Ana maddə :'' [[Patron Xəlil üsyanı|Patrona Xəlil üsyanı]]</blockquote>Xalqın böyük bir qismi çətin vəziyyətdəykən İstanbulda bəzi dövlət böyüklərinin rahat bir həyat davam etdirmələri, əyləncəyə düşkünlükləri narazılığa səbəb olurdu. İran müharibəsi əsnasında Sultanın fəth etdikləri qalaları pul qarşılığı satdığı söz-söhbəti üzərinə, xalqdan Sultanın səfərə çıxması istəyi gəlmişdi. III. Əhməd, saxta bir səfər alayı təşkil etdi. Axşam olanda qayıqlarla saraya geri döndü. Bu vəziyyətin başa düşülməsi xalqın səbrini daşırdı. Üsyanın lideri Alban əslli bir yeniçəri olan Patrona Xəlil eyni zamanda Bəyazid Hamamı'nda təllaqlıq edirdi. Üsyankarların istəyi üzərinə Nevşəhərli Kürəkən İbrahim Paşa edam edilərək cəsədi üsyançılara təslim edildi. Padşah III. Əhməd taxtdan endirildi və yerinə I. Mahmud gətirildi. |
|||
| ⚫ | |||
* [[III Əhməd|III. Əhməd]] |
|||
| ⚫ | |||
* [[Nevşəhərli Kürəkən İbrahim Paşa]] |
|||
[[Kateqoriya:Türkiyə tarixi]] |
[[Kateqoriya:Türkiyə tarixi]] |
||
[[Kateqoriya:Osmanlı tarixi]] |
[[Kateqoriya:Osmanlı tarixi]] |
||
09:34, 25 mart 2016 tarixindəki versiya
Lalə Dövrü (Osmanlı türkcəsi: لاله دورى) Osmanlı Dövlətində, 1718-ci ildə Avstriya ilə imzalanan Pojarevatsk Andlaşması ilə başlayıb, 1730-ci ildəki Patrona Xəlil Üsyanı ilə sona çatan dövrdür."Zövq və səfa" dövrü olaraq bilinən bu dövrün padşahı III. Əhməd, sədrəzəmi isə Nevşəhərli Kürəkən İbrahim Paşadır. Dövrün şairi Nədim, Lalə Dövrü İstanbul'unun təsvirini aşağıdakı unudulmaz misralarla etmişdir:
" Bu şəhr-i Sitambol ki bi-misl ü bəhai,
Bir sengine yek pâre Acem mülkü fədadır "
Sultan III. Əhməd, sədrəzəm Kürəkən İbrahim Paşa ilə uyğunluq içərisində çalışmış, bu sırada yaşanan Lalə Dövründə sənət və ictimai həyata xüsusi bir anlayış gətirilmişdi. Sultan III. Əhməd, Topqapı Sarayı ilə Yeni Məsciddə bir kitabxana, Ayasofyada Bab-ı Hümayunun qarşısında Türk sənət şah əsərlərindən sayılan Sultan Üçüncü Əhməd Bulağı və İstanbulun su ehtiyacını qarşılamaq məqsədiylə də "Dəryayi Sim" adlı bir su bəndi inşa etdirmişdir. Bunlardan başqa Üsküdar Yeni Validə məscid, Çorlulu Əli Paşa Mədrəsəsi, Kürəkən İbrahim Paşa Məscidi və Külliyyəsi, İstanbulda Yeni Poçtxanası arxasında Daarül Hədis və Sebil, Ortaköy məscidi önündəki bulaq, Üsküdar Şəmsi Paşadan Hüsrəv Ağa Məscidi önündəki bulaq və Çubuqlu Məscidi yanındakı Mesir Bulağı kimi əsərlər də yenə bu dövrdə inşa edilmişdir. Dövrün bəlkə də ən gözdə əsəri olan Sədabad Qəsri, təəssüf ki, günümüzə qədər gəlib çatmamışdır.
İslahatlar (Yeniliklər-İnqilablar)
- Paris, London və Vyana kimi Avropa paytaxtlarına müvəqqəti elçilik heyətləri yollanmış, beləliklə Avropanı daha yaxından tanıma imkanı təmin edilmişdir.
- Səid Əfəndi və İbrahim Mütəfərrik Avropadan mətbəəni gətirmişlər.
- İlk dəfə çiçək xəstəliyinə qarşı peyvənd tətbiq olunmuşdur.
- İstanbuldakı yanğınları önləmək üçün yeniçərilərin Tulumbacılar adı verilən bir xilasetmə ocağı yaradılıb.
- Çini emalatxanaları açılmışdır.
- Kağız fabriki açılmışdır.
- Lalə Dövründə sənət sahəsində görülən ən əhəmiyyətli adam Levnidir Əsl adı Əbdülcəlil Çələbi olan Levni dövrünün ən böyük nəqqaşıdır.
Dövrün sonu
Ana maddə : Patrona Xəlil üsyanı
Xalqın böyük bir qismi çətin vəziyyətdəykən İstanbulda bəzi dövlət böyüklərinin rahat bir həyat davam etdirmələri, əyləncəyə düşkünlükləri narazılığa səbəb olurdu. İran müharibəsi əsnasında Sultanın fəth etdikləri qalaları pul qarşılığı satdığı söz-söhbəti üzərinə, xalqdan Sultanın səfərə çıxması istəyi gəlmişdi. III. Əhməd, saxta bir səfər alayı təşkil etdi. Axşam olanda qayıqlarla saraya geri döndü. Bu vəziyyətin başa düşülməsi xalqın səbrini daşırdı. Üsyanın lideri Alban əslli bir yeniçəri olan Patrona Xəlil eyni zamanda Bəyazid Hamamı'nda təllaqlıq edirdi. Üsyankarların istəyi üzərinə Nevşəhərli Kürəkən İbrahim Paşa edam edilərək cəsədi üsyançılara təslim edildi. Padşah III. Əhməd taxtdan endirildi və yerinə I. Mahmud gətirildi.