Dil: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 24: Sətir 24:
Alimlərin fikrinə görə son 100 il ərzində 3000-dən 6000-ə qədər dili ölüm təhlükəsi gözləyir. Dilin saxlanması üçün həmin dildə ən azı 100 min insan danışmalıdır.
Alimlərin fikrinə görə son 100 il ərzində 3000-dən 6000-ə qədər dili ölüm təhlükəsi gözləyir. Dilin saxlanması üçün həmin dildə ən azı 100 min insan danışmalıdır.


Yer üzündə əhalinin 80%-i 7000 dildən yalnız 80 dili bilir. Qalan dillərdə əhalinin 20%-i danışır. 3,5 min dil əhalinin 0,2%-nə aiddir <ref> http://www.akzia.ru/news/26-09-2007/655.html </ref> 9. yy İslam tarixçilərindən el-Tabari'nin Peyğənbərlər və Krallar Tarixi adlı esərində daha detaylı bilgi verilir. Nemrut [[Babil qülləsi|Babil]]'de bir Qüllə inşa ettirir. Allah bu Qülləni yıxır o zamana qədər eyni dili danışan insanların dilini 72'yə atırar.
Yer üzündə əhalinin 80%-i 7000 dildən yalnız 80 dili bilir. Qalan dillərdə əhalinin 20%-i danışır. 3,5 min dil əhalinin 0,2%-nə aiddir <ref> http://www.akzia.ru/news/26-09-2007/655.html </ref> 9. yy İslam tarixçilərindən el-Tabari'nin Peyğənbərlər və Krallar Tarixi adlı esərində daha detaylı bilgi verilir. Nemrut [[Babil qülləsi|Babil]]'de bir Qüllə inşa ettirir. Allah bu Qülləni yıxır o zamana qədər eyni dili danışan insanların dilini 72'yə ayırar.


== Altay dilləri ==
== Altay dilləri ==

19:09, 22 aprel 2016 versiyası

Bu məqalə ünsiyyət vasitəsi olan dil haqqındadır. Digər mənalar üçün Dil (dəqiqləşdirmə) səhifəsinə baxın.

Dil — ancaq insanlara aid olan, özündə məzmun və eyni tip səslənmə (yazılış) qaydaları daşıyan şərti sistem.

O yalnız ünsiyyət vasitəsi deyil, dünya haqqında təsəvvür yaradan təbii intellektual sistemdir. Hər bir dil ayrılıqda dünya haqqında bilik, dünyanı görmək və anlamaq üçün vasitədir.

Dilləri linqvistika öyrənir. Dildə şərti işarələr semiotikanın predmetidir. Dilin insan təfəkkürünə və fəliyyətinə təsirini psixolinqvistika tədqiq edir.

Tipologiya

Dillər haqqında ümumi məlumat

Hazırda Yer üzündə 7000-ə yaxın dil mövcuddur. Dünyanın yeddi dili dünya dilləri hesab olunurlar: ingilis dili, ispan dili, ərəb dili, rus dili, fransız dili, alman dili, portuqal dili [1]

Alimlərin fikrinə görə son 100 il ərzində 3000-dən 6000-ə qədər dili ölüm təhlükəsi gözləyir. Dilin saxlanması üçün həmin dildə ən azı 100 min insan danışmalıdır.

Yer üzündə əhalinin 80%-i 7000 dildən yalnız 80 dili bilir. Qalan dillərdə əhalinin 20%-i danışır. 3,5 min dil əhalinin 0,2%-nə aiddir [2] 9. yy İslam tarixçilərindən el-Tabari'nin Peyğənbərlər və Krallar Tarixi adlı esərində daha detaylı bilgi verilir. Nemrut Babil'de bir Qüllə inşa ettirir. Allah bu Qülləni yıxır o zamana qədər eyni dili danışan insanların dilini 72'yə ayırar.

Altay dilləri

Ural dilləri

Hind-Avropa dilləri

Avrasiya Dil Ailəsi

Dil haqqında

İnsanlar bir-birləri ilə ünsiyyət yaratmaq üçün dildən istifadə edirlər. Hər bir xalqın özünəməxsus dili var. Lakin elə xalqlar da var ki, öz dilləri yoxdur və başqa ölkənin dilindən istifadə edirlər. Bu dövlətlərin dili ölüb xalqı yaşayır.

Bildiyimiz kimi uzun müddət SSRİ-nin tərkibində olmuşuq. Buna baxmayaraq, bizim müqəddəs dilimiz ölməyib, hələ də yaşayır. Ancaq öz dilini bəyənməyib başqa dildə danışanlar da az deyil ölkəmizdə. Halbuki öz dillərini çox yaxşı bilirlər, sadəcə dəyərini anlamırlar. Dilimizin əzizliyindən, müqəddəsliyindən xəbəri yoxdur o insanların. Ancaq öz dilimizin qədrini bilməliyik, onu daim qorumalıyıq. Çünki biz dilimizi qorumasaq başqa xalqlar da bizə hörmət etməz.

Təəssüflər olsun ki, ölkəmizdə dilini bilməyən "ziyalılar” da var. Şəxsən mən onların danışıqlarını izləyəndə utanıram. Həmin insanlara yazığım gəlir. Çünki dilimizin gözəlliyindən onların da xəbəri yoxdur.

Hamımız analarımızın laylaları ilə böyümüşük. Həmin laylaları heç vaxt unutmuruq. Çünki o bizə əziz, doğma gəlir. Xoş səslənir. Axı o laylalar, nağıllar, oxşamalar bizim öz doğma dilimizdədir- Azərbaycan dilindədir. Bizim dilimiz dəyərlidir, əzizdir, müqəddəsdir. Bu gözəl dili biz qorumalıyıq. Öz dili olmayan xalqlar daim dil həsrəti çəkir. Amma biz dilimizin qədrini bilmirik. Hansısa başqa dildə danışırıq. Biz də dili olmayan xalqlar kimi onu itirə bilərik. Öz əllərimizlə məhv edə bilərik onu. Sonra da peşmanlıq hissi bizi məhv edəcək. Hələ gec deyil. Əvvəl qədrini bilməmişik, qorumamışıq düzdür, amma indi qədrini bilək, indi qoruyaq heç olmasa. Öz dilimizdə danışaq. Onu məhv etməyək! Ana dilimizi sevək və sevdirək!

Ümumiyyətlə “dil” üç hərfdən ibarət olan sözdür. Birinci hərf mənəviyyat adlı daxili dünyadır, ikinci hərf içimizdən xaricdəki dünya, üçüncü hərf isə bu iki dünya arasında olan körpüdür.

Dil haqqında görkəmli rus yazıçısı Konstantin Uşinski demişdir: “Bir millətin, xalqın varını, dövlətini əlindən alsan, o millət ölməz, yaşayar. Ancaq ana dilini əlindən alsan, həmin millət məhv olar, ondan əsər-əlamət qalmaz”.

Xalq şairi Səməd Vurğun hələ 1939-cu ildə ana dili xalqın namusu, tarixi, vicdanı adlandırırdı.

Dili yaşadan, inkişaf etdirən onun mənsub olduğu xalqdır. Dil ürəyin güzgüsü, insan kamilliyinin açarıdır.

Hər xalqın öz dili var. Dövlət dilimiz olan Azərbaycan dili zaman-zaman inkişaf edib, zənginləşən dillərdən biridir.

XVIII (18-ci) əsrdə Qafqaza gələn A.Düma öz qeydlərində yazırdı: “Avropada fransız dili necə əhəmiyyətə malikdirsə, Qafqazda da Azərbaycan dili o cür əhəmiyyətə malikdir”.

Milli liderimiz, uzaqgörən şəxsiyyət Heydər Əliyevin də dilimizə olan münasibətini xüsusilə vurğulamaq lazımdır. O, ana dilinin saflığının qorunması üçün mühüm işlər görürdü. Müdrik rəhbərin diqqət və qayğısı nəticəsində hələ Sovet dönəmində Azərbaycan dili ölkəmizdə dövlət dilinə çevrilmişdi. Milli lider ana dili haqqında deyirdi: “Hər bir Azərbaycan vətəndaşı, hər bir azərbaycanlı öz ana dilini, Azərbaycan dilini, dövlət dilini mükəmməl bilməlidir”. Ana dilinin statusunun özünə qaytarılması məhz milli liderin adı ilə bağlıdır. Bu mənada onun 2001-ci ilin 9 avqustunda imzaladığı “Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili gününün təsis edilməsi haqqında” fərmana əsasən hər il 1 avqust Azərbaycan Respublikasında Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili günü kimi qeyd olunur. Bu tarixi sənəd ana dilinin mövcudluğuna yeni nəfəs, yüksəliş verdi. Ulu öndər Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasətini uğurla davam etdirən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev dilimizə və dilçiliyimizə böyük qayğı göstərir. Dövlət başçısının bu yaxınlarda imzaladığı iki sərəncam onun bu sahəyə olan yüksək diqqətinin təzahürü kimi dəyərləndirilir. 23 may 2012-ci il tarixdə verilən birinci sərəncam "Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələbinə uyğun istifadəsi və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı haqqında" adlanır. Sərəncamın adından da göründüyü kimi, söhbət təkcə Azərbaycan dilinə qayğıdan getmir, həm də diqqəti çəkən digər əsas məsələ ölkəmizdə bu elm sahəsinin inkişafı ilə bağlı tədbirlərdir. 29 may 2012-ci il tarixdə imzaladığı ikinci sərəncam "Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi" adlanır. Dilimiz və dilçiliyimiz sahəsində ciddi dönüş yaratmaq üçün müasir tələblərə cavab verən maddi-texniki baza lazımdır.

Gəlin, dilimizi qoruyaq, ona hörmət edək, onu yabançı sözlərlə korlamayaq. Ana dilimizə övlad sevgisi ilə yanaşaq.

Qafqaz dilləri

Paleoasiya Dil Ailəsi

Ölü dillər

İstinadlar

  1. http://teach-learn.narod.ru/languages.htm
  2. http://www.akzia.ru/news/26-09-2007/655.html

Xarici keçidlər

Həmçinin bax