No: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 32: Sətir 32:


Yapon teatrşünaslığı X-XV əsrlərin Noh maska ustalarından 10 nəfərin adını dəqiq bilir: Nikko, Miroku, Yasya, Bunce, Tatsuyemon, Syakucuru, Ximi, Eti, Kousi, Tokuvaka. Tarix yalnız bu 10 ustanın hazırladıqları maskalar haqqında məlumatlıdır. Güman olunur ki, bu dövr sənətkarları maskalara ölmüş şəxslərin üz cizgilərini həkk edirmişlər. Bu versiya daha çox rahib-usta Ximinin adı ilə əlaqədardır. XVI əsr cəmi 6 həkkakın adını açıqlayır: Coami, Syünvaka, Tiqusa, Fukurai, Xurai və Sankobo. XVII əsrdən etibarən isə sənətin bu sahəsində ixtisaslaşmış ailələr nəsilbənəsil fəaliyyət göstərirlər. Bu istiqamətdə ən məşhur ad Eticen ailəsinə mənsubdur.
Yapon teatrşünaslığı X-XV əsrlərin Noh maska ustalarından 10 nəfərin adını dəqiq bilir: Nikko, Miroku, Yasya, Bunce, Tatsuyemon, Syakucuru, Ximi, Eti, Kousi, Tokuvaka. Tarix yalnız bu 10 ustanın hazırladıqları maskalar haqqında məlumatlıdır. Güman olunur ki, bu dövr sənətkarları maskalara ölmüş şəxslərin üz cizgilərini həkk edirmişlər. Bu versiya daha çox rahib-usta Ximinin adı ilə əlaqədardır. XVI əsr cəmi 6 həkkakın adını açıqlayır: Coami, Syünvaka, Tiqusa, Fukurai, Xurai və Sankobo. XVII əsrdən etibarən isə sənətin bu sahəsində ixtisaslaşmış ailələr nəsilbənəsil fəaliyyət göstərirlər. Bu istiqamətdə ən məşhur ad Eticen ailəsinə mənsubdur.

Maska düzəltmək Yaponiyada, təbii ki, xüsusi bir sənət hesab olunur. Bu sənət xırda detallarına qədər peşə ədəbiyyatında işıqlandırılır.


== İstinadlar ==
== İstinadlar ==

03:15, 11 may 2016 versiyası

Noh aktyoru
Müxtəlif emosiyaları əks etdirən
Noh maskaları. Berlin muzeyi

Noh (yap. ) və ya Noqaku (能楽, Nōgaku?) — ənənəvi yapon dram teatr sənəti. “No” sözü yapon dilindən tərcümədə “ustalıq”, “bacarıq” və “istedad” mənasını daşıyır.

Noh, və ya noqaku XIV-XV əsrlərdə yaransada omun tarixi VIII əsrdən, yəni snqaku sənətinin Çindən Yaponiyaya gətirildiyi vaxta təsadüf edir. No əsas Yapon teatr sənətidir və üz təsirini yapon kukla teatrına və eləcə də kabuki teatrına göstərib.

Ənənəvi ədəbiyyat nağıllarının əsasında qurulan no teatrı özündə rəqs əsaslı səhnələri, maskaların, geyimlərin və müxtəlif rekvizitdən istifadə etməni özündə cəmləşdirir.

1983-cü ildə Milli No Teatrının əsası qoyulub. 2008-ci ildə isə no YUNESKO-nun mənəvi irsi siyahısına daxil edilir.

Nohu meydana gətirən üç ana ünsür vardır;

Oyuncular maskalar istifadə edərlər və yavaş rəqslər edərlər.Oyuncular ümumiyyətlə kişidir.Özlərinə atadan keçmə bir qabiliyyət verildiyinə inanılar.Bu səbəblə qadın tələb edən rollarda belə kişilər bu işi maskalar ilə həll edər.Noh musiqiləri ümumi olaraq baraban və flüt üzərinə edilir.Nohun beş növü mövcuddur;

  • Kami mono (神物) ya vaki nō (脇能)
  • Şura mono (修羅物) ya aşura nō (阿修羅能, savaşçı oyunlar)
  • Katsura mono (鬘物, takma saç oyunlar) ya onna mono (女物, qadın oyunlar)
  • 94 "müxtəlifnövlü" oyunlar, o cümlədən kyōran mono (狂乱物) or dəlilik oyunlar, onryō mono (怨霊物) ya qisasçılıq xortlaq oyunlar, və qenzai mono (現在物)
  • Kiri nō (切り能, son oyunlar) ya oni mono (鬼物, iblis oyunlar)

Noh teatrının maskaları

Maska Noh teatrının əsas elementidir və təsadüfi deyildir ki, bu teatrı bütün dünya mədəniyyəti “maska teatrı” kimi də tanıyır. Noh teatrının maskaları Maska-Amplua qismində təsnif olunur və 5 qrupa ayrılır: 1) qoca maskaları; 2) kişi maskaları; 3) qadın maskaları; 4) tanrı, ruh, əcinə maskaları; 5) xüsusi personajlar üçün hazırlanmış maskalar. Bu gün Noh teatrında 86 adda maska məlumdur. Hər aktyorun adətən bir neçə maskası olur. Pyes üçün seçdiyi maskadan asılı olaraq aktyor öz personajının xarakterini bu və ya digər tərzdə mənalandırır. Bu teatrda maska niqab xarakteri daşımır. O,ifa olunduğu obrazın məğzinin, mahiyyətinin, daxili aləminin ifadəçisidir. Maska personajın əkizi deyil, həqiqətidir, həqiqi üzüdür, yugen deyilən məxfi ideyanı, mənanı, ruhun gizlinlərini əyaniləşdirən eyhamdır.

Noh maskalarını həmişə pariklə birgə taxırlar. Üç parik növü var: katsura, tare və kasira. Katsura qadın maskaları üçündür, qısa parikdir, qulaqların üstünü və boynu yaxalığa qədər örtür. Tare tanrıların geyindiyi parikdir. Bu parikdə oynayan aktyorlar başlarına mütləq şlyapa və ya tac qoyurlar. Kasira pariki döşəməyə kimi uzanan saç düzümüdür. Qara kasira kişilər, qırmızı əcinələr, ağ isə qocalar üçündür. Parik enli, dekorativ, süsləmələrlə işlənmiş lent vasitəsilə başa bərkidilir.

Yapon teatr mədəniyyətində bir sıra əşyalar kimi Noh maskaları da ecazkar, mistik qüvvənin daşıyıcısı sayılırlar. Bu da Yaponiyada özünəməxsus bir inancdır. Noh aktyoru heç vaxt yerə düşmüş teatr maskasının üstündən adlayıb keçməz. Bu teatrda maskalar müqəddəs bütlər qismində qorunub saxlanılır. Aktyorlar maskaya, maska ustasına, onun xatirəsinə daim böyük hörmət və ehtiramla yanaşırlar. Hətta Yaponiyada cansız taxta maskalara ad vermək dəbi də mövcud olmuşdur. Bu maskalar əksərən onları düzətmiş ustad sənətkarların şərəfinə adlandırılardı. Məsələn, “c(dz)o-onna” qadın maskası onu kötükdən ovub çıxarmış Coami adlı ustanın adı ilə bağlıdır. Yaponiyada Edo dövrünədək tanınan maskalar xommen, yəni həqiqi, adlandırılmışdır. Bundan sonra yaradılmış maskalara isə utsusi, yəni surət maskalar deyirlər. Noh teatrının maskalarının əsl fəxrediləsi bir tarixi var. Yapon Noh maskalarının tarixinin dövrləşdirilməsinə əsasən ilk maskalar, guya ki, tanrılar tərəfindən düzəldilmişdi. Həmçinin deyirlər ki, bu maskalar VI əsrdə yaşamış imperator Cyoqu Taysinin öz əlinin işidir. Bu, Noh maska tarixinin mifoloji mərhələsidir. Amma fakt bundan ibarət ki, Noh teatrından öncə YIII əsrdə Yaponiyada öz çiçəklənmə çağlarını yaşayan giqaku sənətində (Budda məbədlətində oynanılan misteriya növüdür) də maskalardan istifadə edilmişdir. Maskalar heç də Noh teatrının eksperimenti deyil: onlar bu teatrın yaranış formasının ayrılmaz hissəsidir.

Yapon teatrşünaslığı X-XV əsrlərin Noh maska ustalarından 10 nəfərin adını dəqiq bilir: Nikko, Miroku, Yasya, Bunce, Tatsuyemon, Syakucuru, Ximi, Eti, Kousi, Tokuvaka. Tarix yalnız bu 10 ustanın hazırladıqları maskalar haqqında məlumatlıdır. Güman olunur ki, bu dövr sənətkarları maskalara ölmüş şəxslərin üz cizgilərini həkk edirmişlər. Bu versiya daha çox rahib-usta Ximinin adı ilə əlaqədardır. XVI əsr cəmi 6 həkkakın adını açıqlayır: Coami, Syünvaka, Tiqusa, Fukurai, Xurai və Sankobo. XVII əsrdən etibarən isə sənətin bu sahəsində ixtisaslaşmış ailələr nəsilbənəsil fəaliyyət göstərirlər. Bu istiqamətdə ən məşhur ad Eticen ailəsinə mənsubdur.

Maska düzəltmək Yaponiyada, təbii ki, xüsusi bir sənət hesab olunur. Bu sənət xırda detallarına qədər peşə ədəbiyyatında işıqlandırılır.

İstinadlar


Biblioqrafiya

Xarici keçidlər

  • No teatrının YUNESKO-nun rəsmi saytında səhifəsi
  • An Introduction to Noh & Kyogen
  • Noh Stories in English Ohtsuki Noh Theatre Foundation
  • Nō Plays -Translations of thirteen Noh plays- Japanese Text Initiative, University of Virginia Library
  • Virtual Reality and Virtual Irreality On Noh-Plays and Icons
  • "Noh & Kyogen". Japan Arts Council.
  • Page on the variable expressions of Noh masks
  • Noh plays Photo Story and Story Paper the-Noh.com : Comprehensive Site on Noh
  • "Hachi-No-Ki, A Perspective"