Culfa rayonu: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə
Sətir 39: Sətir 39:
== Əhalisi ==
== Əhalisi ==
{{main|Azərbaycan əhalisinin siyahıyaalınması (1999)|Azərbaycan əhalisinin siyahıyaalınması (2009)}}
{{main|Azərbaycan əhalisinin siyahıyaalınması (1999)|Azərbaycan əhalisinin siyahıyaalınması (2009)}}
Əhalisi 44 197 nəfərdir.
Əhalisi 45 100 nəfərdir.


== İqtisadi xarakteristikası ==
== İqtisadi xarakteristikası ==

07:51, 24 sentyabr 2016 versiyası

Bu məqalə Culfa rayonu haqqındadır. Digər mənalar üçün Culfa səhifəsinə baxın.
Culfa rayonu

38°56′ şm. e. 45°38′ ş. u.


Ölkə
İnzibati mərkəz Culfa
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb 8 avqust 1930
Sahəsi
  • 1.000 km²
Hündürlük
1.290 m
Əhalisi
Əhalisi 45 100 nəfər
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu AZ-CUL
Telefon kodu 994 36
Poçt indeksi AZ 7200
Avtomobil nömrəsi 72
Rəsmi sayt
Culfa rayonu xəritədə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Culfa rayonuAzərbaycan Respublikasında, Naxçıvan Muxtar Respublikasının tərkibində inzibati – ərazi vahidi. İnzibati mərkəzi Culfa şəhəridir. Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisinə görə ən böyük rayonudur.

Tarixi

1930-cu ildə Naxçıvan MR-in tərkibində Şahbuz, Şərur, Naxçıvan, Culfa, Əbrəqunis və Ordubad inzibati rayonları olmuşdur. 1948-ci ildə Əbrəqunis rayonu ləğv edilərək həmin torpaq əraziləri Culfa rayonu ilə birləşdirilmişdir.

Coğrafi mövqeyi

Culfa rayonu Naxçıvan şəhərindən şərqdə yerləşir.

Relyefi

Culfada Əlincə, Qardərya, eləcə də Araz (İranla sərhəd boyunca) çayları axır. Culfa yolu boyunca dağlar olduqca gözəl və özünəməxsusdur – geoloji faktor (suxurların tərkibi, onların yaşı və s.) xarici görünüşə təsirini göstərib – zahirən dağlar nəhəng, qübbəvari, fantastik tikililəri xatırladır. Rayonun ərazisində çoxlu (40-a yaxın) su qaynaqları və bulaqlar mövcuddur. Onlardan biri, Darıdağın ətəklərindəki bulaq gündə 500 min litrə yaxın güclü minerallaşdırılmış su verir. Culfa maili düzənliyi burada yerləşir. Arazboyu düzənlikdə Əlincə çayın aşağı axınının sol sahilindən başlayaraq, şərqdə Yaycı düzünədək, şimalda isə Darıdağın ətəklərinədək olan hissələri əhatə edir. Bu düzənlik Araz çayı səviyyəsindən başlayaraq, 1200 m mütləq yüksəkliyə qədər davam edir. Düzənlikdən əkin sahəsi kimi az istifadə olunur. Əsas səbəbi ərazidə suvarma suyunun çatışmaması və düzənliyin bəzi sahələrinin daşlarla örtülü olmasıdır.

Təbiəti

Culfa dağlarında meşə massivlərinə rast gəlinir, meşələrdə fıstıq, vələs, palıd bitir; faunanı canavarlar, tülkülər, ayılardovşanlar təmsil edirlər.

İqlimi

Yayda Culfada quru və isti, qışda çox soyuq olur. İldə 220-600 mm-ə yaxın yağıntı düşür. Orta illik yağıntının miqdarı 215 mm-dir.

Əhalisi

Əhalisi 45 100 nəfərdir.

İqtisadi xarakteristikası

Culfa rayonunda böyük iqtisadi əhəmiyyəti olan çoxlu mineral sul yataqları yerləşir. Culfa rayonu ərazisində 85 mineral bulaq (onlardan 42-si mexaniki üsul ilə) qazılmışdır. Culfa rayonu əraziləri xüsusilə Araz və Əlincə çayları vadiləri boyunca soyuq sulu mineral bulaqlar vardır. Lakin buradakı mineral sular elmi şəkildə tam öyrənilməmişdir. Darıdağ mineral (termal) bulağı. Culfa rayonu ərazisində Culfa şəhərindən 8 km. şimal-şərqdə Darıdağın ətəyində, okean səviyyəsindən 900 m. yüksəklikdə 5 bulaqla 32 sayda mexaniki quyular vardır. Yer altından təzyiqlə çıxan mineral tərkibli termal (isti) sular karbonqazlı, mərgümüşlü (radiaktiv zəhərli maddədir), yüksək minerallaşmış xlorlu-hidrokarbonatlı-natriumludur. Həmin sudan Polşada “Kudova”, Fransada “Lua-Bulbul”, Almaniyada “Dürkgeym”, Rusiyada “Sineqorsk” (Saxalin y.a) termal bulaqları da vardır. Darıdağ termal mineral suyunun tərkibindəki duzların çox olmasına görə yuxarıda adları çəkilən termal bulaqlardan fərqlidir. Həmçinin Culfada bir çox faydalı qazıntı yataqları yerləşir.

  • Culfa konqlomerat yatağı-(Sementləşmiş çınqıl və süxur qırıntılarından ibarət çökmə süxurdur.) Culfa rayonundakı konqlomerat filizi tünd-boz, sarımtıl-boz, əqiq görünüşlü alevrolitlərdən ibarət olaraq əhəngli tuf materialı ilə bərkimişdir. Sahəsi 0,105 km², qalınlığı 12,6-56 metr, ehtiyatı isə 2367 min m³-dir.
  • Darıdağ mərgümüş yatağı-(As2O3-Arsen filizləri sənaye əhəmiyyətlidir.) Culfa rayonu ərazisindədir. Yataqda üç tip filiz vardır ki, ştokverk tipli auripiqment mərkəzdə yuvacıq tipli antimonit və möhtəvi (püruz) tipli realqar filizidir. (AsS-70,1 %) Filiz kütləsi realqar, auripiqment, antimonit, mərgümüşlü melonovit,pittisit, arsenopirit mənşəli olmaqla vulkan püskürməsindən yaranmışdır. Kimya sənayesində xammaldır.
  • Dərəlik tuf-qumdaşı yatağı-(Tofus-vulkan qumundan əmələ gəlmiş süxurdur.) Culfa rayonu ərazisindədir. Sahəsi 0,2 km², qalınlığı 25-28 metr, ehtiyatı isə 7538 min m³-dir. Tikintidəki hörgülərdə istifadə etmək olar.
  • Əlincəçay çınqıl-qum yatağı-Culfa rayonu ərazisindədir. Çınqıl-qum yatağı müxtəlif aşınma süxurları nəticəsində yaranaraq, ehtiyatı 12820 min m³-dir. tikintidə beton qarışığında istifadə etməyə yararlıdır.
  • Ərəzin gips yatağı-(Gypsos-Ca(SO2).2H2O-təbaşirə oxşar lifli kristaldır, sərtliyi 1,5, sıxlığı 2300 kq/ m³-dir.) Culfa rayonundakı Əlincə çayın sağ sahilindədir. Tünd-boz rəngli gipsin, sahəsi 0,05 km², qalınlığı 2,6-5,3 metr, ehtiyatı isə 1323 min tondur.Süxurdakı gipsin miqdarı 62-87 %-dir. 1956-cı ildən çıxarılaraq tikintidə istifadə olunur.
  • Göydağ mis-profir yatağı-(Yumşaq metal Cuprum Cu2-mis filizli mineral ərintisindən sənayedə istifadə edirlər.) Culfa yatağında Başkəndin yaxınlığında okean səviyyəsində 2050 metr yüksəklikdədir. Ərazidəki filizin tərkibində 0,1-2,7 % mis və 0,01-0,08 % molibden vardır. Əsas filiz mineralları pirit, xalkopirit, sfalerit, qalenit, molibdenit, misin törəmələridir. Yataq yeri ehtiyatda saxlanılır.

Maddi-mədəni irsi

Araz çayının sahilində qədim alban xaçkarların xarabalıqları mövcuddur. Həmçinin Culfa rayonunda Azərbaycan ərazisində orta əsrlərə aid (XIII əsr) karvansara, Naxçıvan hakimi Ziyəddinin bəyin əmri ilə XIV əsrin əvvəlində salınmış körpünün qalıqları, Gülüstan (keçmiş adı ilə Cuğa) kəndi yaxınlığında Gülüstan türbəsi (XIII əsr), Dizə kəndi yaxınlığında daha üç qədim məqbərə (onlardan bürclü məqbərə daha yaxşı vəziyyətdədir) (XV əsrə aiddirlər) yerləşir. O cümlədən, Əlincə qalası (IX əsr) və bir çox digər abidələr və qədim tikililərin qalıqları göstərilə bilər.

Mənbə

İstinadlar