Culfa rayonu: Redaktələr arasındakı fərq
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə |
Redaktənin izahı yoxdur Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə |
||
Sətir 20: | Sətir 20: | ||
}} |
}} |
||
'''Culfa rayonu''' — [[Azərbaycan|Azərbaycan Respublikası]]nda, [[Naxçıvan Muxtar Respublikası]]nın tərkibində inzibati – ərazi |
'''Culfa rayonu''' — [[Azərbaycan|Azərbaycan Respublikası]]nda, [[Naxçıvan Muxtar Respublikası]]nın tərkibində inzibati – ərazi vahididir. İnzibati mərkəzi [[Culfa (şəhər)|Culfa]] şəhəridir. [[Naxçıvan Muxtar Respublikası]]nın ərazisinə görə ən böyük rayonudur. |
||
== Tarixi == |
== Tarixi == |
20:51, 7 oktyabr 2016 tarixindəki versiya
Bu məqalə Culfa rayonu haqqındadır. Digər mənalar üçün Culfa səhifəsinə baxın. |
Culfa rayonu | |
---|---|
|
|
Ölkə | |
İnzibati mərkəz | Culfa |
Tarixi və coğrafiyası | |
Yaradılıb | 8 avqust 1930 |
Sahəsi |
|
Hündürlük | 1.290 m |
Əhalisi | |
Əhalisi | 45 100 nəfər |
Rəqəmsal identifikatorlar | |
ISO kodu | AZ-CUL |
Telefon kodu | 994 36 |
Poçt indeksi | AZ 7200 |
Avtomobil nömrəsi | 72 |
Rəsmi sayt | |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Culfa rayonu — Azərbaycan Respublikasında, Naxçıvan Muxtar Respublikasının tərkibində inzibati – ərazi vahididir. İnzibati mərkəzi Culfa şəhəridir. Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisinə görə ən böyük rayonudur.
Tarixi
1930-cu ildə Naxçıvan MR-in tərkibində Şahbuz, Şərur, Naxçıvan, Culfa, Əbrəqunis və Ordubad inzibati rayonları olmuşdur. 1948-ci ildə Əbrəqunis rayonu ləğv edilərək həmin torpaq əraziləri Culfa rayonu ilə birləşdirilmişdir.
Coğrafi mövqeyi
Culfa rayonu Naxçıvan şəhərindən şərqdə yerləşir.
Relyefi
Culfada Əlincə, Qardərya, eləcə də Araz (İranla sərhəd boyunca) çayları axır. Culfa yolu boyunca dağlar olduqca gözəl və özünəməxsusdur – geoloji faktor (suxurların tərkibi, onların yaşı və s.) xarici görünüşə təsirini göstərib – zahirən dağlar nəhəng, qübbəvari, fantastik tikililəri xatırladır. Rayonun ərazisində çoxlu (40-a yaxın) su qaynaqları və bulaqlar mövcuddur. Onlardan biri, Darıdağın ətəklərindəki bulaq gündə 500 min litrə yaxın güclü minerallaşdırılmış su verir. Culfa maili düzənliyi burada yerləşir. Arazboyu düzənlikdə Əlincə çayın aşağı axınının sol sahilindən başlayaraq, şərqdə Yaycı düzünədək, şimalda isə Darıdağın ətəklərinədək olan hissələri əhatə edir. Bu düzənlik Araz çayı səviyyəsindən başlayaraq, 1200 m mütləq yüksəkliyə qədər davam edir. Düzənlikdən əkin sahəsi kimi az istifadə olunur. Əsas səbəbi ərazidə suvarma suyunun çatışmaması və düzənliyin bəzi sahələrinin daşlarla örtülü olmasıdır.
Təbiəti
Culfa dağlarında meşə massivlərinə rast gəlinir, meşələrdə fıstıq, vələs, palıd bitir; faunanı canavarlar, tülkülər, ayılar və dovşanlar təmsil edirlər.
İqlimi
Yayda Culfada quru və isti, qışda çox soyuq olur. İldə 220-600 mm-ə yaxın yağıntı düşür. Orta illik yağıntının miqdarı 215 mm-dir.
Əhalisi
Əhalisi 45 100 nəfərdir.
İqtisadi xarakteristikası
Culfa rayonunda böyük iqtisadi əhəmiyyəti olan çoxlu mineral sul yataqları yerləşir. Culfa rayonu ərazisində 85 mineral bulaq (onlardan 42-si mexaniki üsul ilə) qazılmışdır. Culfa rayonu əraziləri xüsusilə Araz və Əlincə çayları vadiləri boyunca soyuq sulu mineral bulaqlar vardır. Lakin buradakı mineral sular elmi şəkildə tam öyrənilməmişdir. Darıdağ mineral (termal) bulağı. Culfa rayonu ərazisində Culfa şəhərindən 8 km. şimal-şərqdə Darıdağın ətəyində, okean səviyyəsindən 900 m. yüksəklikdə 5 bulaqla 32 sayda mexaniki quyular vardır. Yer altından təzyiqlə çıxan mineral tərkibli termal (isti) sular karbonqazlı, mərgümüşlü (radiaktiv zəhərli maddədir), yüksək minerallaşmış xlorlu-hidrokarbonatlı-natriumludur. Həmin sudan Polşada “Kudova”, Fransada “Lua-Bulbul”, Almaniyada “Dürkgeym”, Rusiyada “Sineqorsk” (Saxalin y.a) termal bulaqları da vardır. Darıdağ termal mineral suyunun tərkibindəki duzların çox olmasına görə yuxarıda adları çəkilən termal bulaqlardan fərqlidir. Həmçinin Culfada bir çox faydalı qazıntı yataqları yerləşir.
- Culfa konqlomerat yatağı-(Sementləşmiş çınqıl və süxur qırıntılarından ibarət çökmə süxurdur.) Culfa rayonundakı konqlomerat filizi tünd-boz, sarımtıl-boz, əqiq görünüşlü alevrolitlərdən ibarət olaraq əhəngli tuf materialı ilə bərkimişdir. Sahəsi 0,105 km², qalınlığı 12,6-56 metr, ehtiyatı isə 2367 min m³-dir.
- Darıdağ mərgümüş yatağı-(As2O3-Arsen filizləri sənaye əhəmiyyətlidir.) Culfa rayonu ərazisindədir. Yataqda üç tip filiz vardır ki, ştokverk tipli auripiqment mərkəzdə yuvacıq tipli antimonit və möhtəvi (püruz) tipli realqar filizidir. (AsS-70,1 %) Filiz kütləsi realqar, auripiqment, antimonit, mərgümüşlü melonovit,pittisit, arsenopirit mənşəli olmaqla vulkan püskürməsindən yaranmışdır. Kimya sənayesində xammaldır.
- Dərəlik tuf-qumdaşı yatağı-(Tofus-vulkan qumundan əmələ gəlmiş süxurdur.) Culfa rayonu ərazisindədir. Sahəsi 0,2 km², qalınlığı 25-28 metr, ehtiyatı isə 7538 min m³-dir. Tikintidəki hörgülərdə istifadə etmək olar.
- Əlincəçay çınqıl-qum yatağı-Culfa rayonu ərazisindədir. Çınqıl-qum yatağı müxtəlif aşınma süxurları nəticəsində yaranaraq, ehtiyatı 12820 min m³-dir. tikintidə beton qarışığında istifadə etməyə yararlıdır.
- Ərəzin gips yatağı-(Gypsos-Ca(SO2).2H2O-təbaşirə oxşar lifli kristaldır, sərtliyi 1,5, sıxlığı 2300 kq/ m³-dir.) Culfa rayonundakı Əlincə çayın sağ sahilindədir. Tünd-boz rəngli gipsin, sahəsi 0,05 km², qalınlığı 2,6-5,3 metr, ehtiyatı isə 1323 min tondur.Süxurdakı gipsin miqdarı 62-87 %-dir. 1956-cı ildən çıxarılaraq tikintidə istifadə olunur.
- Göydağ mis-profir yatağı-(Yumşaq metal Cuprum Cu2-mis filizli mineral ərintisindən sənayedə istifadə edirlər.) Culfa yatağında Başkəndin yaxınlığında okean səviyyəsində 2050 metr yüksəklikdədir. Ərazidəki filizin tərkibində 0,1-2,7 % mis və 0,01-0,08 % molibden vardır. Əsas filiz mineralları pirit, xalkopirit, sfalerit, qalenit, molibdenit, misin törəmələridir. Yataq yeri ehtiyatda saxlanılır.
Maddi-mədəni irsi
Araz çayının sahilində qədim alban xaçkarların xarabalıqları mövcuddur. Həmçinin Culfa rayonunda Azərbaycan ərazisində orta əsrlərə aid (XIII əsr) karvansara, Naxçıvan hakimi Ziyəddinin bəyin əmri ilə XIV əsrin əvvəlində salınmış körpünün qalıqları, Gülüstan (keçmiş adı ilə Cuğa) kəndi yaxınlığında Gülüstan türbəsi (XIII əsr), Dizə kəndi yaxınlığında daha üç qədim məqbərə (onlardan bürclü məqbərə daha yaxşı vəziyyətdədir) (XV əsrə aiddirlər) yerləşir. O cümlədən, Əlincə qalası (IX əsr) və bir çox digər abidələr və qədim tikililərin qalıqları göstərilə bilər.
Mənbə
İstinadlar
Culfa rayonu ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |