Beynəlxalq vahidlər sistemi

Beynəlxalq Vahidlər Sistemi ( beynəlxalq abveaturada Sİ) (ing. International System of Units, fr. Le Système International d'Unités).

Sİ gündəlik həyatda eləcə də, elm və texnikanın bütün sahələrində istifadə olunan ən geniş yayılmış vahidlər sistemidir.

Əsas vahidlər

Beynəlxalq vahidlər sistemində əsas vahidlərin sayı yeddidir və bunlardır:

1. uzunluq vahidi- metr(m) - platin-iridium xəlitəsindən hazırlanmış tircik üzərinə çəkilmiş iki cizgi arasındakı məsafədir. 1799-cu ildə Fransada hazırlanmış bu etalon Paris şəhəri yaxınlığındakı Sevr şəhərində saxlanılır. 1983-cü ildən Beynəlxalq razılaşmaya görəmetr - işığın vakuumda 1/299792458 saniyədə yayıldığı məsafə kimi müəyyənləşdirilir.
2. zaman vahidi-saniyə(san) - sezium-133 atomunun şüalanma periodunun 9192631770 mislinə bərabər zamandır.
3. kütlə vahidi-kiloqram(kq) - platin-iridium xəlitəsindən hazırlanmış silindirşəkilli etalonun kütləsidir.
4. maddə miqdarı-mol(mol) - kütləsi 0,012 kq olan karbondakı atomların sayı qədər molekullardan və ya atomlardan təşkil olunmuş maddə miqdarıdır.
5. temperatur vahidi kelvin-(K) - 1954-cü ilə qədər "mütləq dərəcənin" qiyməti suyun qaynama və buzun ərimə temperaturları fərqinin 1/100-i qəbul olunurdu. Termometrin ilk başlanğıc nöqtəsi mütləq sıfır, ikinci əsas nöqtəsi isə suyun üçlük nöqtəsi (273,16K) qəbul olunan Kelvin şkalasından istifadə olunur. Kelvin T və selsi t şkalaları arasındakı əlaqə: T=t+273, 15 və ya hesablamaları sadələşdirmək üçün T=t+273 kimidir. Kelvin şkalasının ΔT=1K,Selsi şkalasının Δt=1 °C-ə bərabərdir.
6. cərəyan şiddəti vahidi-amper(A) - elə cərəyanın şiddətidir ki, bu cərəyan vakuumda bir-birindən 1m məsafədə və bir-birinə paralel yerləşmiş sonsuz uzun naqillərdən keçdikdə onların hər bir metr uzunluqları arasında 2·10^-7Nqarşılıql təsir yaransın.
7. işıq şiddəti vahidi-kandela(kd) - götürülür.

Beynəlxalq vahidlər sistemində (BS) əlavə vahidlərin sayı ikidir:

1. müstəvi bucaq vahidi-radian(rad) - qövsünün uzunluğu radiusa bərabər olan bucaqdır.
2. cisim bucağı vahidi steradian(strad)

Qalan bütün kəmiyyətlərin vahidləri törəmə vahidlər adlanır.

Mənbə

• M.Murquzov, S.Abdullayev və başqaları. "Fizika" (X sinif). Bakı. 2005.