Hidrogen

1 (yoxdur) ← hidrogen → helium - ↑ H ↓ Li dövri cədvəl
Ümumi
Ad, İşarə, Nömrə	hidrogen, H, 1
Qrup, Dövr, Blok	1, 1, s
Xarici görünüşü	rəngsiz qaz
Atom kütləsi	1.00795 q/mol
Elektron formulu	1s1
Fiziki xassələr
Halı
Sıxlığı	(0 °C, 101.325 kPa) 0.08988 q/L
Ərimə temperaturu	-259.14 °C (14.01 K, −434.45 °F)
Qaynama temperaturu	−252.87 °C (20.28 K, −423.17 °F)
Elektromənfiliyi
Oksidləşmə dərəcəsi
Spektr =
İonlaşma enerjisi	kCmol-1

Hidrogen (H) – (Yunanca: ὑδρογόνο ( İdrogono = su hazirlayan, su edən ); D.İ. Mendeleyevin dövri cədvəl sistemində 1-ci elementdir. Nisbi şəraitdə rəngsiz, qoxusuz, qeyri-metal, dadsız, asan yanan, havadan 14.5 dəfə yüngül, suda pis həll olan və H₂ molekullarından ibarət qazdır. 1.00794 q/mol-a bərabər olan atom kütləsi ilə bütün elementlər arasında ən yüngül elementdir.

Hidrogen kimyəvi elementlərin dövri sisteminin həm IA, həm də VIIA əsas yarımqrupunda yerləşir. Silisium və Bordan başqa digər qeyri metallarla +1 oksidləşmə dərəcəsi göstərdiyi üçün IA, Metallar, silisium və borla birləşmələrdə isə -1 oksidləşmə dərəcəsi göstərdiyi üçün VIIA yarımqrupunda yerləşir. Hidrogenin metallarla birləşmələri bərk, qeyri metallarla birşəçmələri isə qaz halındadır.

Təbiətdə tapılması

Hidrogen təbiətdə geniş yayılmış elementlərdəndir. Yer qabığında (atmosfer, biosfer və hidrosferdə) olan elementlərin ümumi kütləsinin ~0,88%-i hidrogenin payına düşür. Suyun kütləsinin ~11,1%-ni hidrogen təşkil edir. Bütün üzvi birləşmələrin tərkibində hidrogen elementi var. Hidrogen kainatda ən çox yayılmış elementdir. Günəş və digər ulduzlar əsasən hidrogendən elementindən ibarətdir.

Xassələri

Yanma xassələri

Hidrogen adi şəraitdə kimyəvi cəhətdən aktiv deyil. 1 mol H₂ molekulunun atomlara parçalanması üçün 420kC enerji tələb olunur. Hidrogen qızdırıldıqda onun molekullarının müəyyən hissəsi aktivləşir və bu qalan hissənin sürətlə aktivləşməsinə səbəb olur. Deməli, hidrogenin aktivləşməsi zəncirvari reaksiya üzrə baş verir. Hidrogen ilə oksigen qazları qarışığına qığılcım verdikdə reaksiyanın partlayışla getməsi bunu sübut edir.

• 2H₂ + O₂ → 2H₂O

İki həcm hidrogen və bir həcm oksigen qazları qarışığı guruldayıcı qaz adlanır.

İzotopları

Hidrogen elementinin üç izotopu var: ¹H,²H və ³H. Bunlardan əlavə yüksək qeyri-sabit nüvəli izotoplar (⁴H və ⁷H) da vardır. Amma onlar Təbiətdə mövcut olmayıb, yalnız labaratoriyalarda alınmışdır.

• ¹H - (Protium), ən geniş yayilan hidrogen izotopudur (~99.98%). Nüvəsində 1 proton var. Neytronu yoxdur.
  

• ²H (və ya ²D) - (Deyterium). Nüvəsindəsində 1 proton və 1 neytron var. İndi olan deyteriumun hamısı əsasən "Böyük Partlayış"-dan sonra yarandığı ehtiva olunur. Deuterium radioaktiv deyil, özündə ciddi bir toksikliyə malik təhlükəni əks etdirmir. Təbiətdə cüzi miqdarda "ağır su" vardır. "Ağır su" suyun tərkibindəki protiumun deyteriumla əvəz olunmasından alinir. Deyterium və onun birləşmələrindən kimyəvi reaksiyalarda radioaktiv olmayan etiketlərdə və ¹H-NMR spektroskopiyasında həlledici olaraq istifadə olunur.
  

• ³H (və ya ³T) - (Tritium) Nüvəsində 1 proton və 2 neytron var.