Giroskop: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Legobot (müzakirə | töhfələr)
k Bot: Migrating 52 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q483400 (translate me)
using AWB
Sətir 1: Sətir 1:
[[Şəkil:Gyroscope operation.gif|200px|right|thumb|Üç sərbəstlik dərəcəsinə malik hiroskopun modeli]]
[[Şəkil:Gyroscope operation.gif|200px|right|thumb|Üç sərbəstlik dərəcəsinə malik hiroskopun modeli]]



'''Hiroskop''' (yunanca γυρο "''fırlanmaq''" və σκοπεω "''baxmaq''" sözlərindəndir) ətalət koordinat sisteminə əsasən orientasiya bucağını dəyişmə qabiliyyətinə malik qurğudur. Hiroskopun ən sadə forması uşaqlar üçün oyuncaq olan ''fırfıradır''.
'''Hiroskop''' (yunanca γυρο "''fırlanmaq''" və σκοπεω "''baxmaq''" sözlərindəndir) ətalət koordinat sisteminə əsasən orientasiya bucağını dəyişmə qabiliyyətinə malik qurğudur. Hiroskopun ən sadə forması uşaqlar üçün oyuncaq olan ''fırfıradır''.
Sətir 12: Sətir 11:
*[[Bucaq sürəti]]ni ölçən vericilər,
*[[Bucaq sürəti]]ni ölçən vericilər,
*Istiqamət göstəriciləri.
*Istiqamət göstəriciləri.




== Xassələri ==
== Xassələri ==


Hərəkətdə olan hiroskopa əgər xarici [[qüvvə]] təsir edərsə onda, o öz istiqamətini bu qüvvəyə uyğun deyil ona perpendikulyar istiqamətdə dəyişir. Nəticədə hiroskop təsir edən [[moment]]in oxuna perpendikulyar olan, belə adlanan ölçü oxu istiqamətində
Hərəkətdə olan hiroskopa əgər xarici [[qüvvə]] təsir edərsə onda, o öz istiqamətini bu qüvvəyə uyğun deyil ona perpendikulyar istiqamətdə dəyişir. Nəticədə hiroskop təsir edən [[moment]]in oxuna perpendikulyar olan, belə adlanan ölçü oxu istiqamətində
fırlanır. Bu xassə koriolis qüvvəsinin yaranması ilı bağlıdır.
fırlanır. Bu xassə koriolis qüvvəsinin yaranması ilı bağlıdır.


Fırlanan hissələrin hiroskopik effekti [[materiya]]nın ətalətliyinə əsaslanır.
Fırlanan hissələrin hiroskopik effekti [[materiya]]nın ətalətliyinə əsaslanır.
Sətir 31: Sətir 28:
: <center><math>\vec{\tau}={\Omega}_P \times \vec{L}</math>,</center>
: <center><math>\vec{\tau}={\Omega}_P \times \vec{L}</math>,</center>


yəni <math>\vec{\Omega}_P</math> hiroskopun fırlanması ilə əks mütənasibdir. <br clear="both" />
yəni <math>\vec{\Omega}_P</math> hiroskopun fırlanması ilə əks mütənasibdir. {{clear}}


== Tətbiq sahələri ==
== Tətbiq sahələri ==
Sətir 46: Sətir 43:
* W. Fabeck: ''Kreiselgeräte''. 1.&nbsp;Auflage. Vogel-Verlag, Würzburg 1980, Kap.1, 3 und 8
* W. Fabeck: ''Kreiselgeräte''. 1.&nbsp;Auflage. Vogel-Verlag, Würzburg 1980, Kap.1, 3 und 8
* H. Simon: ''Instrumentenflugkunde und Navigation'', Teil I. ''Bücher der Luftfahrtpraxis'' Band 8. Hanns Reich-Verlag, München 1961
* H. Simon: ''Instrumentenflugkunde und Navigation'', Teil I. ''Bücher der Luftfahrtpraxis'' Band 8. Hanns Reich-Verlag, München 1961













[[Kateqoriya:Maşınqayırma]]
[[Kateqoriya:Maşınqayırma]]

14:11, 1 dekabr 2016 versiyası

Üç sərbəstlik dərəcəsinə malik hiroskopun modeli

Hiroskop (yunanca γυρο "fırlanmaq" və σκοπεω "baxmaq" sözlərindəndir) ətalət koordinat sisteminə əsasən orientasiya bucağını dəyişmə qabiliyyətinə malik qurğudur. Hiroskopun ən sadə forması uşaqlar üçün oyuncaq olan fırfıradır.

Onların növləri sərbəstlik dərəcəsindən asılı olaraq 2 və 3 dərəcəliyə bölünürlər. Bundan əlavə hiroskoplar bölünürlər:

  • Mexaniki və
  • Optik

İşləmə prinsipinə görə olurlar:

Xassələri

Hərəkətdə olan hiroskopa əgər xarici qüvvə təsir edərsə onda, o öz istiqamətini bu qüvvəyə uyğun deyil ona perpendikulyar istiqamətdə dəyişir. Nəticədə hiroskop təsir edən momentin oxuna perpendikulyar olan, belə adlanan ölçü oxu istiqamətində fırlanır. Bu xassə koriolis qüvvəsinin yaranması ilı bağlıdır.

Fırlanan hissələrin hiroskopik effekti materiyanın ətalətliyinə əsaslanır.

Hiroskopun hərəkətinin sadə formada tənliyi belədir:

,

burada vektorları uyğun olaraq, hiroskopa təsir edən qüvvənin momenti və onun moment impulsudur, I skalyar kəmiyyəti — onun ətalət momentidir, vektorları bucaq sürəti və bucaq təcilidir.

Buradan alınır ki, hiroskopun fırlanma oxuna və eyni zamanda ə perpendikulyar təsir edən moment qüvvəsi həm ə həm də ə perpendikulyar olaraq presesiyya halını yaradır. Bucaq sürəti onun moment impulsu və təsir edən qüvvənin momenti ilə hesablanır:

,

yəni hiroskopun fırlanması ilə əks mütənasibdir.

Tətbiq sahələri

Hiroskop avtomobillərdə və naviqasiya sistemlərində geniş tətbiq olunur.

Təyyarələrdə hiroskoplardan istifadə etməklə üfüqün vəziyyəti düzgün qiymətləndirmək üçün istifadə edilir. Bu təyyarənin vəziyyətindən asılı olmayaraq həmişə düzgün vəziyyəti göstərir.

Ballistik raketlərdə hiroskopun tətbiqi uçuş zamanı xarici təsirlərdən uçuş trayektoriyasından meyillənməsini ölçmək və onu korrektə etmək mümkün olur. İlk dəfə olaraq Verner fon Braun tərəfindən düzəltdilmiş V2 raketində tətbiq olunmuşdur.

Kosmosda aparatların vəziyyətini tənzim etmək üçün tətbiq olunur. Burada ətalət və reaktiv qüvvələrin təsirindən o özü tənzimlənir. Ən dəqiq hiroskipik cihaz 2004-cü ildə Gravity peyki üçün düzəldilmişdir.

Mənbə

  • W. Fabeck: Kreiselgeräte. 1. Auflage. Vogel-Verlag, Würzburg 1980, Kap.1, 3 und 8
  • H. Simon: Instrumentenflugkunde und Navigation, Teil I. Bücher der Luftfahrtpraxis Band 8. Hanns Reich-Verlag, München 1961