Uran (planet): Redaktələr arasındakı fərq
k düzenleme using AWB |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
| Sətir 107: | Sətir 107: | ||
[[Şəkil:Uranusandrings.jpg|thumb|right|200 px|Uran — onun həlqələri və peykləri]] |
[[Şəkil:Uranusandrings.jpg|thumb|right|200 px|Uran — onun həlqələri və peykləri]] |
||
== |
== Uranın halqaları == |
||
<references/>[[Uran]]ın kəşfindən 196 il sonra - 1977-ci ildə planetin təsadüfən halqası da kəşf edildi. Bu hadisənin baş verməsini söyləməzdən əvvəl Uranın öz oxu ətrafında fırlanmasını təsvir edək.[[Planet]]<nowiki/>lərin bir qisminin fırlanma oxu onun orbit müstəvisinin perpendikulyarı ilə kiçik bucaq təşkil edir. Məsələn, [[Yupiter (planet)|Yupiter]] və [[Venera (planet)|Venera]] üçün bu bucaq 3<sup>0</sup>, Yer, Mars, Saturn və Neptun üçün həmin kəmiyyət 23<sup>0</sup>,5-dən 29<sup>0</sup>-dək dəyişir. Uran planetinin fırlanma oxu ilə onun orbit müstəvisinin perpendikulyarı arasındakı bucaq 82<sup>0</sup>-dir, yəni planetin fırlanma oxu təqribən elə orbit müstəvisi üzərində yerləşir. Beləliklə, Uranın hərəkəti zamanı onun fırlanma oxunun vəziyyəti dəyişmir və Yerdəki müşahidəçiyə planetin gah qütbləri, gah da ekvatoru çevrilmiş olur.1977-ci ildə Uran planetinin şimal qütbü Yerdəki müşahidəçiyə nisbətən çevrilmiş halda idi. Saturnun halqasına bənzər, Uranın ekvatoru boyunca halqasının olmasını təsəvvür etsək, 1977-ci ildə bu planetin halqası Yerdəki müşahidəçiyə tamamilə olmasa da müəyyən dərəcədə açılmış şəkildə görünərdi. Bu isə halqanın kəşfini asanlaşdırmalı və alınan nəticələrin tez və düzgün izahını verməyə kömək edərdi.Maraqlısı odur ki, müşahidəçilər Uranın halqasının olmasını söylədikdə çoxlarına bu gülməli görünmüşdür.Uranın ətrafında beş halqanın olmasını [[Avstraliya]]<nowiki/>nın Petre şəhərində R.Millisin müşahidəsi də təsdiq etdi. Keyptaunda ([[Afrika]]), Kavalura([[Hindistan|Hindistan)]], [[Tokio]] ([[Yaponiya]]) və Mavritaniya adasında aparılan müşahidələrin nəticələri də Uranın ətrafında halqaların olmasını göstərdi. Müşahidələr zamanı müəyyənləşdirildi ki, Uranın ətrafında planetin mərkəzindən 42000 km-dən 51000 km-ə qədər yayılmış doqquz halqa var. Bu halqalardan səkkizi təqribən dairəvidir. Uran planetinin xarici halqası isə elliptik olub, iki halqadan ibarətdir.Uran [[Günəş]]<nowiki/>dən [[Saturn (planet)|Saturn]]<nowiki/>a nisbətən iki dəfə uzaqda yerləşdiyindən, planetin halqalarının həm seyrək, həm də tutqunluğundan, yəni kiçik [[albedo]]<nowiki/>ya malik zərrəciklərdən təşkil olunduğundan, onların Yerdən müşahidəsi mümkün olmamışdır. Bu halqalar Uranın mərkəzindən məsafələrinə görə belə ardıcıllıqla yerləşmişlər - '''6, 5, 4, α, β, η, γ, d, ɛ.''' |
|||
<references/> |
|||
Uranın halqaları da Saturnun halqaları kimi mürəkkəb quruluşa malikdir. α-halqası qoşa olub, aralarındakı məsafə çox kiçikdir; η- halqası da iki halqadan ibarətdir. γ-halqasının xarici sərhəddi o qədər kəskindir ki, [[Ay]]ın kənarı kimi [[ulduz]]<nowiki/>u örtən zaman [[Işığın difraksiyası|işığın difraksiyası]] baş vermişdir. Uranın qalan halqaları ensiz olub, ölçüləri 2-5 km-ə çatır. ɛ-halqası ən çox dartılmış halqadır. Bu halqanın eninin orta qiyməti 67 km-dir. Ümumiyyətlə, Uranın halqalarının birlikdə eni olub, halqalararası qaz-toz oblastları ilə birlikdə 10000 km məsafəyə yayılmışdır. Xatırladaq ki, Saturnun halqası 60000 km məsafədə yayılmışdır. 1982-ci ildə Uran üçün mümkün olan dayanıqlı halqaların radiusları hesablanarkən planetin mərkəzindən 68 000km məsafədə bu planetin 10-cu halqasının olması göstərilirdi. O zaman “[[Voyacer 2|Voyacer- 2"]] planetlərarası kosmik stansiyasının 4 ildən sonra Uran sisteminə çatmasını gözləmək lazım gəldi. Çünki Yerüstü müşahidələr zamanı Uranın 9 halqasını aşkar etmək mümkün olmuşdur. “Voyacer- 2" planetlərarası kosmik stansiyasının köməkliyi ilə Uranın daha iki halqasını da aşkar etmək mümkün oldu. 10-cu halqa planetin ən parlaq halqasının xaricində aşkar edilmişdir. 11-ci halqa isə stansiya Urandan minimum məsafədən keçməzdən 1saat əvvəl planetə daha yaxın oblastda kəşf edilmişdir. Bu halqa Saturnun enli halqasına bənzəyir və Uranın kənar [[bulud]] örtüyündən 10 000km aralıda yerləşir. 11-ci halqanın eni 3000km-dir.{{Günəş sistemi}} |
|||
{{Günəş sistemi}} |
|||
[[Kateqoriya:Uran planeti]] |
[[Kateqoriya:Uran planeti]] |
||
08:08, 26 may 2017 tarixindəki versiya
 | |||||||||
| Kəşfi | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kəşf edən | Uilyam Herşel | ||||||||
| Kəşf yeri | Bat, Böyük Britaniya | ||||||||
| Kəşf tarixi | 13 mart 1781 | ||||||||
| Kəşf üsulu | birbaşa müşahidə | ||||||||
Şərəfinə adlandırılıb | Uran, Uraniya[2] | ||||||||
| Orbital xarakteristikası | |||||||||
| Dövr J2000 | |||||||||
| Afelisi | 3 004 419 704 km 20,083 305 26 a.v. | ||||||||
| Perigelisi | 2 748 938 461 km 18,375 518 63 a.v. | ||||||||
| Periapsidi | 2.734.998.229 km | ||||||||
| Apoapsidi | 3.006.318.143 km | ||||||||
Böyük yarımoxu | 2 876 679 082 km 19,229 411 95 a.v. | ||||||||
| Orbitinin ekssentrisiteti | 0,044 405 586 | ||||||||
Siderik fırlanma dövrü | 30 799,095 gün 84,323 326 il | ||||||||
Sinodik fırlanma dövrü | 369,66 gün | ||||||||
Orbital sürəti | 6,81 km/s | ||||||||
| Orta anomaliyası | 2,5 radian[3] | ||||||||
| Əyilməsi | 0,772556° 6,48° Günəş ekvatoruna nisbətən | ||||||||
Qalxan milinin uzunluğu | 73,989821° | ||||||||
Perisentr arqumenti | 96,541318° | ||||||||
| Nəyin peykidir | Günəş | ||||||||
| Kəşf edilmiş peykləri | 27 | ||||||||
Özünə xas ekssentrisitet | 0,04725744[1] | ||||||||
| Fiziki xarakteristikaları | |||||||||
Ekvator radiusu | 25 559 km | ||||||||
Qütb radiusu | 24 973 km | ||||||||
| Qütb sıxılması | 0,0229 ± 0,0008 | ||||||||
Səthinin sahəsi | 8,1156×109 km² | ||||||||
| Həcmi | 68.330.000.000.000 km³[3] | ||||||||
| Kütləsi | 8,6832×1025 kq | ||||||||
Orta sıxlığı | 1,27 q/sm³ | ||||||||
| 8,7 metre per square second[3] | |||||||||
İkinci kosmik sürəti | 21,3 km/s | ||||||||
| 0,71833 gün 17 s 14 dəq 24 san | |||||||||
Ekvatorial fırlanma sürəti | 2,59 km/san | ||||||||
Oxunun maililiyi | 97,77° | ||||||||
| Şimal qütbünün düz qalxması | 17 s 9 dəq 15 san 257,311° | ||||||||
Şimal qütbünün meyllənməsi | −15,175° | ||||||||
| Albedo | 0,300 (Bond) 0,51 (hənd.) | ||||||||
| Temperatur | min. 49 K[4], 53 K[3], maks. 57 K[5] | ||||||||
| 5,9 — 5,32 | |||||||||
| 3,3"—4,1" | |||||||||
| Atmosfer | |||||||||
| Atmosfer tərkibi |
| ||||||||
Uran
— Günəş sistemində 7-ci planet. Xaric planetdir. Uran Uilyam Herşel tərəfindən 1781 ci ildə kəşf edilmişdir. Uranın ətrafında Saturnda var olan halqalar aşkar edilmişdir. Uran əksetmə qabiliyyətinə görə birinci planetdir.
Adını Yunan səma tanrısı Uranusdan alıb. Bu planet günəş ətrafinda tam dövrunu 84 ilə başa vurur. Yerdən 15 dəfə böyükdür və 63 dəfə ağırdır. Planetin 10 halqası var. Tempuratur çox aşağıdır. Planetin səthi yoxdur. Toz və qazdan ibarətdir. Buna görə Uranı qaz giqantı adlandırırlar. Uranın atmosferi hidrogendən və heliumdan ibarətdir. Temperatur burada -220s-dir. Uran öz oxu ətrafında başqa planetlərə nisbətən əks istiqamətə fırlanır. Uran Günəş ətrafında 84 ilə fırlanır. Burada uzunmüddətli qütb gecələri və gündüzləri olur (42 il). Uranın 15 peyki var.
Uranın halqaları
- ↑ 1 2 Standish E. M. Keplerian elements for approximate positions of the major planets (ing.). 2015. 3 p.
- ↑ https://sites.uni.edu/morgans/astro/course/Notes/section4/new21.html.
- ↑ 1 2 3 4 https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/uranusfact.html.
- ↑ http://www.astronomycafe.net/FAQs/q2681x.html.
- ↑ https://web.archive.org/web/20131102112312/http://marsrover.nasa.gov/spotlight/20070612.html.
Uranın kəşfindən 196 il sonra - 1977-ci ildə planetin təsadüfən halqası da kəşf edildi. Bu hadisənin baş verməsini söyləməzdən əvvəl Uranın öz oxu ətrafında fırlanmasını təsvir edək.Planetlərin bir qisminin fırlanma oxu onun orbit müstəvisinin perpendikulyarı ilə kiçik bucaq təşkil edir. Məsələn, Yupiter və Venera üçün bu bucaq 30, Yer, Mars, Saturn və Neptun üçün həmin kəmiyyət 230,5-dən 290-dək dəyişir. Uran planetinin fırlanma oxu ilə onun orbit müstəvisinin perpendikulyarı arasındakı bucaq 820-dir, yəni planetin fırlanma oxu təqribən elə orbit müstəvisi üzərində yerləşir. Beləliklə, Uranın hərəkəti zamanı onun fırlanma oxunun vəziyyəti dəyişmir və Yerdəki müşahidəçiyə planetin gah qütbləri, gah da ekvatoru çevrilmiş olur.1977-ci ildə Uran planetinin şimal qütbü Yerdəki müşahidəçiyə nisbətən çevrilmiş halda idi. Saturnun halqasına bənzər, Uranın ekvatoru boyunca halqasının olmasını təsəvvür etsək, 1977-ci ildə bu planetin halqası Yerdəki müşahidəçiyə tamamilə olmasa da müəyyən dərəcədə açılmış şəkildə görünərdi. Bu isə halqanın kəşfini asanlaşdırmalı və alınan nəticələrin tez və düzgün izahını verməyə kömək edərdi.Maraqlısı odur ki, müşahidəçilər Uranın halqasının olmasını söylədikdə çoxlarına bu gülməli görünmüşdür.Uranın ətrafında beş halqanın olmasını Avstraliyanın Petre şəhərində R.Millisin müşahidəsi də təsdiq etdi. Keyptaunda (Afrika), Kavalura(Hindistan), Tokio (Yaponiya) və Mavritaniya adasında aparılan müşahidələrin nəticələri də Uranın ətrafında halqaların olmasını göstərdi. Müşahidələr zamanı müəyyənləşdirildi ki, Uranın ətrafında planetin mərkəzindən 42000 km-dən 51000 km-ə qədər yayılmış doqquz halqa var. Bu halqalardan səkkizi təqribən dairəvidir. Uran planetinin xarici halqası isə elliptik olub, iki halqadan ibarətdir.Uran Günəşdən Saturna nisbətən iki dəfə uzaqda yerləşdiyindən, planetin halqalarının həm seyrək, həm də tutqunluğundan, yəni kiçik albedoya malik zərrəciklərdən təşkil olunduğundan, onların Yerdən müşahidəsi mümkün olmamışdır. Bu halqalar Uranın mərkəzindən məsafələrinə görə belə ardıcıllıqla yerləşmişlər - 6, 5, 4, α, β, η, γ, d, ɛ. Uranın halqaları da Saturnun halqaları kimi mürəkkəb quruluşa malikdir. α-halqası qoşa olub, aralarındakı məsafə çox kiçikdir; η- halqası da iki halqadan ibarətdir. γ-halqasının xarici sərhəddi o qədər kəskindir ki, Ayın kənarı kimi ulduzu örtən zaman işığın difraksiyası baş vermişdir. Uranın qalan halqaları ensiz olub, ölçüləri 2-5 km-ə çatır. ɛ-halqası ən çox dartılmış halqadır. Bu halqanın eninin orta qiyməti 67 km-dir. Ümumiyyətlə, Uranın halqalarının birlikdə eni olub, halqalararası qaz-toz oblastları ilə birlikdə 10000 km məsafəyə yayılmışdır. Xatırladaq ki, Saturnun halqası 60000 km məsafədə yayılmışdır. 1982-ci ildə Uran üçün mümkün olan dayanıqlı halqaların radiusları hesablanarkən planetin mərkəzindən 68 000km məsafədə bu planetin 10-cu halqasının olması göstərilirdi. O zaman “Voyacer- 2" planetlərarası kosmik stansiyasının 4 ildən sonra Uran sisteminə çatmasını gözləmək lazım gəldi. Çünki Yerüstü müşahidələr zamanı Uranın 9 halqasını aşkar etmək mümkün olmuşdur. “Voyacer- 2" planetlərarası kosmik stansiyasının köməkliyi ilə Uranın daha iki halqasını da aşkar etmək mümkün oldu. 10-cu halqa planetin ən parlaq halqasının xaricində aşkar edilmişdir. 11-ci halqa isə stansiya Urandan minimum məsafədən keçməzdən 1saat əvvəl planetə daha yaxın oblastda kəşf edilmişdir. Bu halqa Saturnun enli halqasına bənzəyir və Uranın kənar bulud örtüyündən 10 000km aralıda yerləşir. 11-ci halqanın eni 3000km-dir.
 | |
|---|---|
 | |