Kosmologiya: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktə
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə
Sətir 13: Sətir 13:


Daha çox müasir bir ayrıc intizam da ezoterik kosmoloji ki bu , dini və fəlsəfi məzmundakı kosmologiya anlayışlarına yaxın olsa da ənənələrdən daha diskret və müəyyən bir doğma etiqadda müstəqil , sıxlıqla inancdan çox xüsusilə müasir intellektual anlayışa söykənən və ruhaniliyi yalnız formativ bir anlayış olaraq görən bir kosmologiya anlayışı təyin etməkdədir.
Daha çox müasir bir ayrıc intizam da ezoterik kosmoloji ki bu , dini və fəlsəfi məzmundakı kosmologiya anlayışlarına yaxın olsa da ənənələrdən daha diskret və müəyyən bir doğma etiqadda müstəqil , sıxlıqla inancdan çox xüsusilə müasir intellektual anlayışa söykənən və ruhaniliyi yalnız formativ bir anlayış olaraq görən bir kosmologiya anlayışı təyin etməkdədir.

Fizika və astrofizika, elmi müşahidə və təcrübə yolu ilə kainat anlayışını şəkilləndirmədə mərkəzi bir rol oynamışdır. Fiziki kosmologiya, bütün kainatın bir analizində həm riyaziyyat, həm də müşahidə yolu ilə şəkilləndirildi. Kainatın ümumiyyətlə Big Bang ilə başlamış olduğu və hardasa kosmik infilasiya tərəfindən təqib edildiyi aydın olar; Kainatın meydana gəldiyi düşünülən kosmosun genişlənməsi 13.799 ± 0.021 milyard il əvvəl ortaya çıxdı. Kozmogoni, Kainatın mənşəyini araşdırır və kozmografi, Kainatın xüsusiyyətlərini xəritələndirir.

Diderot'un Ensiklopediyasında kosmologiya, uranolojiye (səmanın elmi), aerolojiye (havadan elm), geologiyaya (qitələrin elmi) və hidroloji (suların elminə) ayrılır.

Metafizik kosmologiya, insanın kainata digər bütün varlıqlarla əlaqəsi içində yerləşdirilməsi olaraq təyin olunmuşdur.

== Fiziki Kosmologiya. ==
Fiziki kosmologiya, fizika və astrofizika sahəsinin kainatın fiziki mənşəyi və təkamülü üzərinə işidir. Ayrıca Kainatın təbiəti böyük miqyasda araşdırmağa daxildir. Ən köhnə halıyla indi göylərin çalışması olan "göy mexaniki" olaraq bilinirdi. Yunan filosofları Aristarchus of Samos, Aristo və Ptolemy, fərqli kosmik nəzəriyyə təklif etmişdi. Geosentrik Ptolemaik sistem, Nicolaus Copernicus və daha sonra Johannes Kepler və Galileo Galileinin bir helyosentrik sistemi qarşıya qoyduğu 16. əsrə qədər suveren olan teoriyadır.

Isaac Newton, Principia Mathematica'yı 1687'de nəşr etdiyində, sonunda göylərin necə hərəkət etdiyini kəşf etdi. Newton, Kepler qanunları üçün fiziki bir mexanizm təmin etdi və universal çəkim qanunu, əvvəlki sistemlərdəki planetlər arasındakı cazibə qarşılıqlı təsirinin səbəb olduğu anormallıqların həll edilməsinə icazə verdi.

Mount Wilson astronomiya Harlow Shapley Süd Yolu ulduz sistemindən ibarət olan bir kosmos modelini müdafiə etdi; Heber D. Curtis spiral bulutsuların ada kainatı olaraq öz başına ulduz sistemlər olduqları fikrini müdafiə etdi. Bu fikir fərqliliyi, Vaşinqtonda ABŞ Milli Elmlər Akademiyasının yığıncağında 26 Aprel 1920-ci ildə Böyük Müzakirənin təşkilatlanması zirvə nöqtəsinə gəldi.

Kainatın daha sonrakı modellənməsi, Eynşteynin 1917-ci il tarixli məqaləsində ortaya qoyduğu kozmolojik Pinin, dəyərinə bağlı olaraq genişlənən bir kainata səbəb ola biləcəyi ehtimalını araşdırdı. Beləcə Big Bang modeli, 1927-ci ildə Belçikalı Georges Lemaitre tərəfindən təklif edildi; bu daha sonra Edwin Hablın 1929-cu ildə qırmızı sürüşmənin kəşfi və daha sonra Arno Penzias və Robert Woodrow Wilson tərəfindən kosmik mikrodalğalı radiasiya radiasiyasının kəşf edilməsi ilə təsdiqləndi. Bu tapıntılar, bir çox alternativ kozmolojik üçün atılan ilk addım idi....


== Tarix boyunca fərqli kosmoloji fikirlər ==
== Tarix boyunca fərqli kosmoloji fikirlər ==

07:50, 9 iyun 2017 versiyası

Kosmologiya ayrı-ayrı göy cisimləri və onların sistemlərini deyil, bütövlükdə Kainatın quruluşu və inkişafını öyrənən elm sahəsidir.

Kosmologiya sözü (yunan. κοσμολογία (cosmologia, κόσμος [kosmos] nizam, bütün + λογια [logia] deyim, elm) sözcüyündən törəmişdir. Hər nə qədər kosmologiya sözü nisbətən yaxın zamanlı bir söz olsa da Kainat, tarix boyu elm, fəlsəfə, ezoterizm və din kimi fərqli prinsiplər tərəfindən araşdırma mövzusu olmuşdur. Kosmologiya isə bir söz olaraq ilk dəfə 1730-cu ildə Christian Wolffun "Cosmologia Generalis" adlı əsərində istifadə edilmişdir.

Kosmologiya ilə məşğul olan elm insanlarına kosmolog və ya kainat alimi deyilir. Müasir yazında kosmologiya və ya kainat elmi ilə ümumiyyətlə fiziki kosmologiya nəzərdə tutulmaqdadır. Bu məzmunda kosmologlar, kosmologiya işləri içərisində astronomiyanın yanında biologiyadan riyaziyyata qədər bir çox elm budağını da istifadə edərlər. Kosmologiya, Kainatın quruluşunu, tarixini və gələcəyini araşdırar. Fiziki kainatın bir bütün olaraq qavranıb başa düşülməsini təmin etmək məqsədiylə təbiət elmlərini, xüsusilə astranomiya və fizika elmləri bir araya gəlirlər.

Fərqli sahələrdə kosmologiya

Yaxın zamanda fiziki kosmologiya olaraq adlandırılan və Evrənin elmi müşahidə və təcrübə yolu ilə başa düşülməsini mövzu edən fizika və astrofizika elmləri mərkəzi bir mövqedədirlər. Fiziki kosmologiya, Kainatın Böyük Partlama (Big Bang) sonrası təxminən olaraq 13,7 ± 0,2 milyard (109) il əvvəl ortaya çıxdığını və Kainatın tarixinin başlanğıcından sonuna qədər tamamilə nizamlı idarə edilən bir müddət olduğunu ortaya qoyar .

Fəlsəfi bir baxımdan Kainatı araşdıran metafiziksəl kosmologiya isə çox köhnə bir intizam olub, Kainatın, insanın, Tanrının və ya onların əlaqələrinin təbiətini əqli və ruhani təcrübələr və ya müşahidələr nəticəsində şərhə , intuitiv idrak tapmağa çalışır. Dini kosmologiya isə fiziki kosmologiyadan çox metafiziksel kosmologiyaya yaxın olan və Evrənin tarixi və təbiətinin müəyyən bir dini məzmunda araşdırılmasından ibarətdir. Fərqli dinlərin inanc strukturları olduqca fərqli olduğu kimi Kainatın dünyagörüşləri də olduqca fərqlidir. Bu səbəblə hər dinin bir və ya daha çox fərqli dini kosmoloji fikirləri var. Ayrıca kosmologiya , sıxlıqla dinlərin və mifoloji var oluş və gerçəyin təbiətinə dair fikirlərində də əhəmiyyətli bir rol oynayır. Bəzi hallarda Evrənin yaradılışı ( kosmogoni ) və yox edilişi , son kəşfi ( eskatoloji), dini məzmunda insanın Kainatdakı mövqeyi və şəxsiyyəti baxımından əhəmiyyətli bir yer işğal etməkdədir.

Daha çox müasir bir ayrıc intizam da ezoterik kosmoloji ki bu , dini və fəlsəfi məzmundakı kosmologiya anlayışlarına yaxın olsa da ənənələrdən daha diskret və müəyyən bir doğma etiqadda müstəqil , sıxlıqla inancdan çox xüsusilə müasir intellektual anlayışa söykənən və ruhaniliyi yalnız formativ bir anlayış olaraq görən bir kosmologiya anlayışı təyin etməkdədir.

Fizika və astrofizika, elmi müşahidə və təcrübə yolu ilə kainat anlayışını şəkilləndirmədə mərkəzi bir rol oynamışdır. Fiziki kosmologiya, bütün kainatın bir analizində həm riyaziyyat, həm də müşahidə yolu ilə şəkilləndirildi. Kainatın ümumiyyətlə Big Bang ilə başlamış olduğu və hardasa kosmik infilasiya tərəfindən təqib edildiyi aydın olar; Kainatın meydana gəldiyi düşünülən kosmosun genişlənməsi 13.799 ± 0.021 milyard il əvvəl ortaya çıxdı. Kozmogoni, Kainatın mənşəyini araşdırır və kozmografi, Kainatın xüsusiyyətlərini xəritələndirir.

Diderot'un Ensiklopediyasında kosmologiya, uranolojiye (səmanın elmi), aerolojiye (havadan elm), geologiyaya (qitələrin elmi) və hidroloji (suların elminə) ayrılır.

Metafizik kosmologiya, insanın kainata digər bütün varlıqlarla əlaqəsi içində yerləşdirilməsi olaraq təyin olunmuşdur.

Fiziki Kosmologiya.

Fiziki kosmologiya, fizika və astrofizika sahəsinin kainatın fiziki mənşəyi və təkamülü üzərinə işidir. Ayrıca Kainatın təbiəti böyük miqyasda araşdırmağa daxildir. Ən köhnə halıyla indi göylərin çalışması olan "göy mexaniki" olaraq bilinirdi. Yunan filosofları Aristarchus of Samos, Aristo və Ptolemy, fərqli kosmik nəzəriyyə təklif etmişdi. Geosentrik Ptolemaik sistem, Nicolaus Copernicus və daha sonra Johannes Kepler və Galileo Galileinin bir helyosentrik sistemi qarşıya qoyduğu 16. əsrə qədər suveren olan teoriyadır.

Isaac Newton, Principia Mathematica'yı 1687'de nəşr etdiyində, sonunda göylərin necə hərəkət etdiyini kəşf etdi. Newton, Kepler qanunları üçün fiziki bir mexanizm təmin etdi və universal çəkim qanunu, əvvəlki sistemlərdəki planetlər arasındakı cazibə qarşılıqlı təsirinin səbəb olduğu anormallıqların həll edilməsinə icazə verdi.

Mount Wilson astronomiya Harlow Shapley Süd Yolu ulduz sistemindən ibarət olan bir kosmos modelini müdafiə etdi; Heber D. Curtis spiral bulutsuların ada kainatı olaraq öz başına ulduz sistemlər olduqları fikrini müdafiə etdi. Bu fikir fərqliliyi, Vaşinqtonda ABŞ Milli Elmlər Akademiyasının yığıncağında 26 Aprel 1920-ci ildə Böyük Müzakirənin təşkilatlanması zirvə nöqtəsinə gəldi.

Kainatın daha sonrakı modellənməsi, Eynşteynin 1917-ci il tarixli məqaləsində ortaya qoyduğu kozmolojik Pinin, dəyərinə bağlı olaraq genişlənən bir kainata səbəb ola biləcəyi ehtimalını araşdırdı. Beləcə Big Bang modeli, 1927-ci ildə Belçikalı Georges Lemaitre tərəfindən təklif edildi; bu daha sonra Edwin Hablın 1929-cu ildə qırmızı sürüşmənin kəşfi və daha sonra Arno Penzias və Robert Woodrow Wilson tərəfindən kosmik mikrodalğalı radiasiya radiasiyasının kəşf edilməsi ilə təsdiqləndi. Bu tapıntılar, bir çox alternativ kozmolojik üçün atılan ilk addım idi....

Tarix boyunca fərqli kosmoloji fikirlər