Pəhləvilər: Redaktələr arasındakı fərq
| Sətir 1: | Sətir 1: | ||
{{Tarixi dövlət|adı=Pəhləvilər|bayraq=State_flag_of_Iran_1964-1980.svg|dil=[[Azərbaycan dili|Azərbaycan türkcəsi]] <ref>Ardabil Becomes a Province: Center-Periphery Relations in Iran, H. E. Chehabi, International Journal of Middle East Studies, Vol. 29, No. 2 (May, 1997), 235 : {{oq|en|Azeri Turkish was widely spoken at the two courts in addition to Persian, and Mozaffareddin Shah (r.1896-1907) spoke Persian with an Azeri Turkish accent....}}</ref>,</br>[[Fars dili]] <ref>Homa Katouzian, "State and Society in Iran: The Eclipse of the Qajars and the Emergence of the Pahlavis", Published by I.B.Tauris, 2006. pg 327: "In post-Islamic times, the mother-tongue of Iran's rulers was often Turkic, but Persian was almost invariably the cultural and admnistrative language"</ref><ref>Homa Katouzian, "Iranian history and politics", Published by Routledge, 2003. pg 128: "Indeed, since the formation of the Ghaznavids state in the tenth century until the fall of Qajars at the beginning of the twentieth century, most parts of the Iranian cultural regions were ruled by Turkic-speaking dynasties most of the time. At the same time, the official language was Persian, the court literature was in Persian, and most of the chancellors, ministers, and mandarins were Persian speakers of the highest learning and ability"</ref>|din=[[İslam]] ([[Şiəlik]])|f1=İran|flag_f1=Flag_of_Iran.svg|flag_p1=Tricolour_Flag_of_Iran_(1886).svg|gerb=Imperial_Coat_of_Arms_of_Iran.svg|idarəetmə forması=[[Mütləq monarxiya]]|izah_bayraq=[[Bayraq]]|izah_gerb=[[Gerb]]|ləğvolma1=[[1979]]|orijinal_ad=دولت شاهنشاهی ایران<br/>Davlat-e Shahanshahi-ye Iran|p1=Qacarlar|himn=''[[Sorood-e Shahanshahi Iran]]'' <br> [[Dosya:Former imperial Iranian national anthem, performed by the United States Navy Band.oga|center]]|paytaxt=[[Tehran]]|rəhbər titulu1=Şahlar|rəhbər1=[[Rza şah Pəhləvi]]|rəhbər2=[[Məhəmməd Rza Pəhləvi]]|rəhbər_hakimiyyət1=[[1925]]–[[1941]]|rəhbər_hakimiyyət2=[[1941]]–[[1979]]|sülalə=Pəhləvilər|xəritə=Iran_(orthographic_projection).svg|yaranma1=[[1925]]}} |
{{Tarixi dövlət|adı=Pəhləvilər|bayraq=State_flag_of_Iran_1964-1980.svg|dil=[[Azərbaycan dili|Azərbaycan türkcəsi]] <ref>Ardabil Becomes a Province: Center-Periphery Relations in Iran, H. E. Chehabi, International Journal of Middle East Studies, Vol. 29, No. 2 (May, 1997), 235 : {{oq|en|Azeri Turkish was widely spoken at the two courts in addition to Persian, and Mozaffareddin Shah (r.1896-1907) spoke Persian with an Azeri Turkish accent....}}</ref>,</br>[[Fars dili]] <ref>Homa Katouzian, "State and Society in Iran: The Eclipse of the Qajars and the Emergence of the Pahlavis", Published by I.B.Tauris, 2006. pg 327: "In post-Islamic times, the mother-tongue of Iran's rulers was often Turkic, but Persian was almost invariably the cultural and admnistrative language"</ref><ref>Homa Katouzian, "Iranian history and politics", Published by Routledge, 2003. pg 128: "Indeed, since the formation of the Ghaznavids state in the tenth century until the fall of Qajars at the beginning of the twentieth century, most parts of the Iranian cultural regions were ruled by Turkic-speaking dynasties most of the time. At the same time, the official language was Persian, the court literature was in Persian, and most of the chancellors, ministers, and mandarins were Persian speakers of the highest learning and ability"</ref>|din=[[İslam]] ([[Şiəlik]])|f1=İran|flag_f1=Flag_of_Iran.svg|flag_p1=Tricolour_Flag_of_Iran_(1886).svg|gerb=Imperial_Coat_of_Arms_of_Iran.svg|idarəetmə forması=[[Mütləq monarxiya]]|izah_bayraq=[[Bayraq]]|izah_gerb=[[Gerb]]|ləğvolma1=[[1979]]|orijinal_ad=دولت شاهنشاهی ایران<br/>Davlat-e Shahanshahi-ye Iran|p1=Qacarlar|himn=''[[Sorood-e Shahanshahi Iran]]'' <br> [[Dosya:Former imperial Iranian national anthem, performed by the United States Navy Band.oga|center]]|paytaxt=[[Tehran]]|rəhbər titulu1=Şahlar|rəhbər1=[[Rza şah Pəhləvi]]|rəhbər2=[[Məhəmməd Rza Pəhləvi]]|rəhbər_hakimiyyət1=[[1925]]–[[1941]]|rəhbər_hakimiyyət2=[[1941]]–[[1979]]|sülalə=Pəhləvilər|xəritə=Iran_(orthographic_projection).svg|yaranma1=[[1925]]}} |
||
'''Pəhləvi sülaləsi''' — 1925-cici ildən 1979-cu ilə qədər İranın imperial əyalətinin hökmdarı idi və 2500 il davam edən Fars monarxiyasının devrilməsi və İran inqilabı nəticəsində ləğv olundu. Xanədanı 1925-ci ildə Reza Şah Pəhləvi tərəfindən qurulmuşdur. 1925-ci ilədək hökmdar İranın Anglo-Sovet işğalından sonra Müttəfiqlərdən imtina etməyə məcbur edilmiş fars kazak briqadasının keçmiş briqada generalı idi. O, oğlu Məhəmməd Rza Şah Pəhləvi, İranın son şahı idi. Qahir sülaləsinin son hökmdarı Əhməd Şah Qacar hakimiyyətə gəldi, İran hökümətinə britaniya və sovet hücumlarını dayandırmaq iqtidarında olmadığını, hərbi zərbə ilə çox zəiflədiyi və parlamentdən hakimiyyətdən çıxarıldığı dövrdə Pəhləvilər hakimiyyətə gəldi. Fransa. 12 dekabr 1925-ci ildə təsis yığıncağı olaraq çağırılan Məclis olaraq bilinən Milli Məclis gənc Əhməd Şah Qacarı tərk etdi və Fars imperatorluğunun yeni hökmdarı Rza Şahı elan etdi. 1935-ci ildə Reza Şah xarici nümayəndələrdən endonim İrandan rəsmi yazışmalarda istifadə etməsini və İranın İmperatorluğunun rəsmi adı (Fars: کشور شاهنشاهی ایران Keshvar-e Şaanşahi-ye İran) qəbul olunmasını istədi. 1953-cü ildə Birləşmiş Krallıq və ABŞ tərəfindən dəstəklənən dövlət çevrilişindən sonra Məhəmməd Rza Şah Pəhləvi hakimiyyəti daha otokratik olub və Sovet İttifaqı dövründə Qərb bloku ilə bərabər olmuşdur. 1978-ci ildən etibarən artan ictimai narazılıq və xalq üsyanı ilə qarşı-qarşıya gələn Pəhləvi 1979-cu ilin yanvarında ailəsi ilə sürgün olundu və bir çox hadisələrə səbəb oldu və 11 fevral 1979-cu ildə dövlətin ləğvi ilə nəticələndi və rəsmi olaraq 2,500 yaşlı Fars monarxiya. [2] 27 iyul 1980-ci ildə Məhəmməd Rza Şah Pəhləvi ölümündə, oğlu Reza Pəhləvi Pəhləvi kral ailəsinin rəhbəri oldu.[[Şəkil:Mohammad Pahlavi Coronation.jpg|thumb|150px|Məhəmməd Rza Pəhləvinin tac qoyma mərasimi, 1967 il]] |
'''Pəhləvi sülaləsi''' — 1925-cici ildən 1979-cu ilə qədər İranın imperial əyalətinin hökmdarı idi və 2500 il davam edən Fars monarxiyasının devrilməsi və İran inqilabı nəticəsində ləğv olundu. Xanədanı 1925-ci ildə Reza Şah Pəhləvi tərəfindən qurulmuşdur. 1925-ci ilədək hökmdar İranın Anglo-Sovet işğalından sonra Müttəfiqlərdən imtina etməyə məcbur edilmiş fars kazak briqadasının keçmiş briqada generalı idi. O, oğlu Məhəmməd Rza Şah Pəhləvi, İranın son şahı idi. Qahir sülaləsinin son hökmdarı Əhməd Şah Qacar hakimiyyətə gəldi, İran hökümətinə britaniya və sovet hücumlarını dayandırmaq iqtidarında olmadığını, hərbi zərbə ilə çox zəiflədiyi və parlamentdən hakimiyyətdən çıxarıldığı dövrdə Pəhləvilər hakimiyyətə gəldi. Fransa. 12 dekabr 1925-ci ildə təsis yığıncağı olaraq çağırılan Məclis olaraq bilinən Milli Məclis gənc Əhməd Şah Qacarı tərk etdi və Fars imperatorluğunun yeni hökmdarı Rza Şahı elan etdi. 1935-ci ildə Reza Şah xarici nümayəndələrdən endonim İrandan rəsmi yazışmalarda istifadə etməsini və İranın İmperatorluğunun rəsmi adı (Fars: کشور شاهنشاهی ایران Keshvar-e Şaanşahi-ye İran) qəbul olunmasını istədi. 1953-cü ildə Birləşmiş Krallıq və ABŞ tərəfindən dəstəklənən dövlət çevrilişindən sonra Məhəmməd Rza Şah Pəhləvi hakimiyyəti daha otokratik olub və Sovet İttifaqı dövründə Qərb bloku ilə bərabər olmuşdur. 1978-ci ildən etibarən artan ictimai narazılıq və xalq üsyanı ilə qarşı-qarşıya gələn Pəhləvi 1979-cu ilin yanvarında ailəsi ilə sürgün olundu və bir çox hadisələrə səbəb oldu və 11 fevral 1979-cu ildə dövlətin ləğvi ilə nəticələndi və rəsmi olaraq 2,500 yaşlı Fars monarxiya. [2] 27 iyul 1980-ci ildə Məhəmməd Rza Şah Pəhləvi ölümündə, oğlu Reza Pəhləvi Pəhləvi kral ailəsinin rəhbəri oldu.[[Şəkil:Mohammad Pahlavi Coronation.jpg|thumb|150px|Məhəmməd Rza Pəhləvinin tac qoyma mərasimi, 1967 il]] |
||
{{commons|Category:Pahlavi}} |
|||
= Müəssisə = |
= Müəssisə = |
||
| Sətir 21: | Sətir 19: | ||
İranın infrastrukturunun qurulmasına dair böyük planlar həyata keçirildi, yeni orta sinif çiçəkləndi və 20 ildən az müddətdə İran Yaxın Şərqin ən böyük iqtisadi və hərbi gücünə çevrildi. |
İranın infrastrukturunun qurulmasına dair böyük planlar həyata keçirildi, yeni orta sinif çiçəkləndi və 20 ildən az müddətdə İran Yaxın Şərqin ən böyük iqtisadi və hərbi gücünə çevrildi. |
||
== İstinadlar == |
== İstinadlar == |
||
{{İstinad siyahısı}} |
{{İstinad siyahısı}}{{commons|Category:Pahlavi}} |
||
18:23, 25 mart 2018 tarixindəki versiya
| Tarixi dövlət | |||||
| Pəhləvilər | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
|||||
.svg) |
|||||
|
|
|||||
| Paytaxt | Tehran | ||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Valyuta | İran rialı | ||||
| İdarəetmə forması | Mütləq monarxiya | ||||
| Sülalə | Pəhləvilər | ||||
| {{{rəhbər_titulu}}} | |||||
| • | Rza şah Pəhləvi | ||||
| • | Məhəmməd Rza Pəhləvi | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Pəhləvi sülaləsi — 1925-cici ildən 1979-cu ilə qədər İranın imperial əyalətinin hökmdarı idi və 2500 il davam edən Fars monarxiyasının devrilməsi və İran inqilabı nəticəsində ləğv olundu. Xanədanı 1925-ci ildə Reza Şah Pəhləvi tərəfindən qurulmuşdur. 1925-ci ilədək hökmdar İranın Anglo-Sovet işğalından sonra Müttəfiqlərdən imtina etməyə məcbur edilmiş fars kazak briqadasının keçmiş briqada generalı idi. O, oğlu Məhəmməd Rza Şah Pəhləvi, İranın son şahı idi. Qahir sülaləsinin son hökmdarı Əhməd Şah Qacar hakimiyyətə gəldi, İran hökümətinə britaniya və sovet hücumlarını dayandırmaq iqtidarında olmadığını, hərbi zərbə ilə çox zəiflədiyi və parlamentdən hakimiyyətdən çıxarıldığı dövrdə Pəhləvilər hakimiyyətə gəldi. Fransa. 12 dekabr 1925-ci ildə təsis yığıncağı olaraq çağırılan Məclis olaraq bilinən Milli Məclis gənc Əhməd Şah Qacarı tərk etdi və Fars imperatorluğunun yeni hökmdarı Rza Şahı elan etdi. 1935-ci ildə Reza Şah xarici nümayəndələrdən endonim İrandan rəsmi yazışmalarda istifadə etməsini və İranın İmperatorluğunun rəsmi adı (Fars: کشور شاهنشاهی ایران Keshvar-e Şaanşahi-ye İran) qəbul olunmasını istədi. 1953-cü ildə Birləşmiş Krallıq və ABŞ tərəfindən dəstəklənən dövlət çevrilişindən sonra Məhəmməd Rza Şah Pəhləvi hakimiyyəti daha otokratik olub və Sovet İttifaqı dövründə Qərb bloku ilə bərabər olmuşdur. 1978-ci ildən etibarən artan ictimai narazılıq və xalq üsyanı ilə qarşı-qarşıya gələn Pəhləvi 1979-cu ilin yanvarında ailəsi ilə sürgün olundu və bir çox hadisələrə səbəb oldu və 11 fevral 1979-cu ildə dövlətin ləğvi ilə nəticələndi və rəsmi olaraq 2,500 yaşlı Fars monarxiya. [2] 27 iyul 1980-ci ildə Məhəmməd Rza Şah Pəhləvi ölümündə, oğlu Reza Pəhləvi Pəhləvi kral ailəsinin rəhbəri oldu.
Müəssisə
In 1925, Reza Khan, a former Brigadier-General of the Persian Cossack Brigade, deposed the Qajar dynasty and declared himself king (shah), adopting the dynastic name of Pahlavi, which recalls the Middle Persian language of the Sasanian Empire. By the mid-1930s, Rezā Shāh's strong secular rule caused dissatisfaction among some groups, particularly the clergy, who opposed his reforms, but the middle and upper-middle class of Iran liked what Rezā Shāh did. In 1935, Rezā Shāh issued a decree asking foreign delegates to use the term Iran in formal correspondence, in accordance with the fact that "Persia" was a term used by Western peoples for the country called "Iran" in Persian. His successor, Mohammad Reza Pahlavi, announced in 1959 that both Persia and Iran were acceptable and could be used interchangeably. Rezā Shāh Pahlavi Rezā Shāh tried to avoid involvement with Britain and the Soviet Union. Though many of his development projects required foreign technical expertise, he avoided awarding contracts to British and Soviet companies. Although Britain, through its ownership of the Anglo-Iranian Oil Company, controlled all of Iran's oil resources, Rezā Shāh preferred to obtain technical assistance from Germany, France, Italy and other European countries. This created problems for Iran after 1939, when Germany and Britain became enemies in World War II. Rezā Shāh proclaimed Iran as a neutral country, but Britain insisted that German engineers and technicians in Iran were spies with missions to sabotage British oil facilities in southwestern Iran. Britain demanded that Iran expel all German citizens, but Rezā Shāh refused, claiming this would adversely impact his development projects.
İkinci Dünya müharibəsi
Əsas məqalə: İranın işğalı (1941) 13 sentyabr 1943-cü ildə Müttəfiqlər İranlılara bütün xarici əsgərlərin 2 mart 1946-cı ilədək tərk edəcəyini əmin etdi. [4] O vaxtdan etibarən nüfuzlu və parlament təmsilçiliyinə malik olan kommunist partiyası olan İranın Tudeh Partiyası, xüsusən də Şimalda getdikcə cəngavər olmuşdur. Bu, İranın silahlı qüvvələrinin Şimal əyalətində səylərini bərpa etməyə cəhdləri də daxil olmaqla hökumət tərəfinin hərəkətlərini təbliğ etdi. Tehrandakı Tudeh qərargahı işğal olundu və İsfahan şöbəsi əzildi, ölkənin şimal hissəsində olan sovet qoşunları İran qüvvələrinin girilməsinə mane oldu. Beləliklə, 1945-ci ilin noyabrına kimi Azərbaycan Tudeh tərəfinin kömək etdiyi muxtar dövlət olmuşdur. [4] [5] Sovet İttifaqının bu kukla hökuməti yalnız 1946-cı ilin noyabrına qədər davam etdi.
Soyuq müharibə
Məhəmməd Rza Pəhləvi 1941-ci il sentyabrın 16-da taxtında atasını əvəz etdi. O, atasının islahat siyasətini davam etdirmək istədi, ancaq hakimiyyətin nəzarətində olan bir müsabiqə tezliklə özü ilə yaşlı bir peşəkar siyasətçi, millətçi Məhəmməd Mosaddegh arasında toqquşub. 1951-ci ildə Məclis (İran Parlamenti) Məhəmməd Mossadegh'i 79-12 saylı səsvermə yolu ilə yeni baş nazir təyin etdi və Britaniyadakı neft sənayesini milliləşdirdi (bax: Abadan Krizi). Mossadegh Qərbin iqtisadi böhranı ilə tərk etdiyi neft embarqosundan qorxaraq Şahın əleyhinə çıxdı. Şah İrandan qaçıb amma Birləşmiş Krallıq və Birləşmiş Ştatların Mossadeghə qarşı 1953-cü ilin avqustunda (bax Əməliyyat Ajax-a baxın) zərbə vurduqda qayıtdı. Mossadegh, daha sonra Şah ordusunun qüvvələri tərəfindən tutuldu. İranın infrastrukturunun qurulmasına dair böyük planlar həyata keçirildi, yeni orta sinif çiçəkləndi və 20 ildən az müddətdə İran Yaxın Şərqin ən böyük iqtisadi və hərbi gücünə çevrildi.
İstinadlar
