Məhabad Cümhuriyyəti

Demokratik Respublika
Məhabad Cümhuriyyəti
Bayraq Gerb
Ey Reqib
22 yanvar 1946 — 15 dekabr 1946
Paytaxt	Məhəbad
Rəsmi dilləri	kürdcə
İdarəetmə forması	təkpartiyalı sistem
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Mahabad Cümhuriyyəti (kürd. Komarî Mehabad) — 1946-1947-cı illərdə mövcud olmuş kürd dövləti. Mahabad Cümhuriyyəti 1946-cı ilin 22 yanvarında SSRİ-nin dəstəyi nəticəsində yaradılmışdır. BMT tərəfindən tanınmayan Mahabad Cümhuriyyəti, 1947-ci ilin 30 mart tarixində dağılmışdır. Cümhuriyyət 13 nazirdən təşkil olunmuş komitə tərəfindən idarə olunurdu. Qazı Məhəmməd Mahabad Cümhuriyyətini ilk və tək dövlət başçısı olmuşdur. Üşnəviyyə, Qoşaçay kimi şəhərləri özündə birləşdirən Mahabad Cümhuriyyətinin paytaxtı Mahabad şəhəri olmuşdur. Cümhuriyyətin adı da elə bu şəhərdən götürülmüşdür.

Bu məqalə aşağıdaki məqalələr silsiləsinə aiddir:
Kürdlər
xalq Kürdlərin siyahısı
Məskunlaşma Yurd Kürdüstan Türkiyə (Şimali Kürdüstan) İran (Şərqi Kürdüstan) İraq (Cənubi Kürdüstan) Suriya (Qərbi Kürdüstan) Diaspor ABŞ Almaniya Avstraliya Azərbaycan Böyük Britaniya Ermənistan Fransa Gürcüstan İordaniya İsrail İsveç Kanada Qazaxıstan Livan Niderland Pakistan Rusiya Türkmənistan Yaponiya Yeni Zelandiya
Tarix Kürd tarixi
Mədəniyyət Kürd mədəniyyəti Geyim Mətbəx Bayram Rəqs Bayraq Dil Folklor Ədəbiyyat Musiqi
Qədim tarixi Karduxi sülalələri Korduena Zandikena Kurtilər Mokena Kayusilər
Orta əsr tarixi Şəhr-i Zor Sadakiyanlar Mir Cəfər Dasni Eysanilər Deysam Şəddadilər Həsənveyhilər Ənnazilər Mərvanilər Hədəbani Xəzərəspilər Əyyubilər Zəndlər Bitlis Ərdəlan Bədinən Soran Mukryan Baban
Müasir tarix Simko Şikak üsyanı Koçkiri üsyanı Ağrı üsyanı Dərsim üsyanı Kürdüstan krallığı Ağrı Respublikası Məhabad Cümhuriyyəti Al-Anfal campaign İraq Kürdüstanı (KRH) İran Kürdüstanı Türkiyə Kürdüstanı Suriya Kürdüstanı İraq kürdləri İran kürdləri Türkiyə kürdləri Suriya kürdləri
Dillər Şimali Mərkəzi Zaza Cənubi Goran
Din İslam Xristianlıq İudaizm Əhli-Haqq Yəzdanizm Yezidilər Zərdüştilik

Dövlətin yaradılması və süqutu

1945-ci ilin noyabr ayında SSRİ-nin yardımı ilə İranda birinci Azərbaycan Demokrat Firqəsi yaradıldı. Bundan sonra İranda yaşayan kürdlərin silahlandırılması başlandı. 1.200 tüfəng və digər hərbi ləvazımatlar peşmərgə birliklərinə göndərildi. Məqsəd İranda yaşayan kürdləri siyasi baxımdan oyandırmaq və burada yeni bir kürd dövləti qurmaq idi. 22 yanvar, 1946-cı ildə Mahabad şəhərinin meydanında yeni cümhuriyyətin qurulduğu rəsmən elan edildi. Bu münasibətlə SSRİ Mahabad Cümhuriyyətinə 5.000 tüfəng göndərmişdir.

1947-ci ilin 9 mayında SSRİ-nin İrandan çıxmasından sonra, İran ordusu Mahabad Cümhuriyyətinin üzərinə hücum etdi. 31 mart 1947-ci ildə dövlət başçısı Qazı Məhəmməd, başnazir Şeyx Hacı Baba və müdafiə naziri Məhəmməd Hüseyn xan Mahabad şəhərinin mərkəzi meydanında asılaraq edam edilmişdir. Dövlətin digər məmurlarından olan Mustafa Bərzani isə gizli yolla Bakıya qaçmışdır.

Mahabad Cümhuriyyət ilə ADF arasında olan münasibətlər

3 may, 1946-cı ildə Mahabad Cümhuriyyət ilə Azərbaycan Demokrat Firqəsi arasında müqavilə imzalanmışdır. Müqaviləyə əsasən:

1. Hər iki tərəf bir-birlərinə nümayəndə göndərməli və münasibətlərin inkişaf etməsinə zəmin yaratmalı idilər.
2. Hər iki hökümətin nümayəndələrinin iştirakı ilə iqtisadi şura yaradılmalı və iqtisadi məsələlər müzakirə etməli idi.
3. Lazım olanda hər iki hökümət bir-birlərinə hərbi yardım göstərməli idilər.
4. Azərbaycan Demokrat Firqəsində kürdlərin yaşadığı ərazilərdə kürd, Mahabad Cümhuriyyətində isə Azərbaycanlıların yaşadığı ərazilərdə Azərbaycanlı millət vəkili seçilməli və öz xalqını təmsil etməli idi.
5. Azərbaycan Demokrat Firqəsi ərazilərində yaşayan kürd gənclər üçün təhil almaq imkanı yaradılmalı idi. Həmin qərar Mahabad Cümhuriyyətində yaşayan Azərbaycanlılar üçündə qəbul edilmişdir.
6. İranla aparılan danışıqlar zamanı hər iki hökümətin ümumi razılığı olmalı idi.
7. Mahabad Cümhuriyyət və Azərbaycan Demokrat Firqəsinə digər bir dövlət tərəfindən hərbi və ya siyasi müdaxilə olardısa, hər iki dövlət eyni maraqları müdafiə edərək, düşmənə qarşı birləşməli idi.

Mənbə

• The Kurdish Republic of Mahabad (author Archie Roosevelt, Jr.), pp. 247–269. // Middle East Journal. Volume 1, № 3. Publisher: Middle East Institute. July 1947, 368 pages.
• Yassin, Burhaneddin A., Vision or Realty: The Kurds in the Policy of the Great Powers, 1941-1947, Lund/Sweden, 1995.
• William Eagleton, Jr., The Kurdish Republic of 1946, Oxford University Press, London 1963.
• David A. McDowall, Modern History of the Kurds, I. B. Tauris, 1996.
• Susan Meiselas, Kurdistan In the Shadow of History, Random House, 1997.
• M. Khoubrouy-Pak, Une république éphémère au Kurdistan, Paris, 2002.
• Жигалина О. И., Национальное движение курдов в Иране (1918—1947), М. «Наука», 1988.
• М. С. Лазарев, Курдистан и курдский вопрос (1923—1945), М. Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 2005.
• Archie Roosevelt, Jr., 'The Kurdish Republic of Mahabad' Middle East Journal, 1947,1 (July).
• 'The Republic of Kurdistan. Fifty Years Later', International Journal of Kurdish Studies, 1997, C.1-2.
• Moradi Golmorad, 'Ein Jahr autonome Regierung in Kurdistan, die Mahabad-Republik 1946 - 1947' Geschichte der kurdischen Aufstandsbewegungen von der arabisch-islamischen Invasion bis zur Mahabad-Republik, Bremen, 1992.
• Necefkuli Pısyan (Çev: Evdila Piştderî), Kanlı Mahabad'dan Aras'ın Kıyılarına, Avesta, İstanbul, 2001, ISBN 975-7112-51-8