Hümmət Partiyası: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1: Sətir 1:
{{mənbə azlığı}}
{{vikiləşdirmək}}
[[Şəkil:Azerbaijani intellectuals.jpg|thumb|323x323px|[[Hümmət|“Hümmət” partiyasının]] yaradıcıları. Soldan sağa: [[Məşədi Əzizbəyov]], [[Əjdər Məlikov]], [[Əsədulla Axundov]] və [[Məhəmməd Əmin Rəsulzadə]]]]
[[Şəkil:Azerbaijani intellectuals.jpg|thumb|323x323px|[[Hümmət|“Hümmət” partiyasının]] yaradıcıları. Soldan sağa: [[Məşədi Əzizbəyov]], [[Əjdər Məlikov]], [[Əsədulla Axundov]] və [[Məhəmməd Əmin Rəsulzadə]]]]
{{Digər məna|Hümmət (ad)}}
'''"Hümmət Sosial-Demokrat Müsəlman Təşkilatı"''' — [[Azərbaycan]]da və bütün islam dünyasında ilk milli sosial-demokrat təşkilatı.<ref>''И.С. Багирова.'' Политические партии и организации Азербайджана в начале ХХ века. - Баку, 1997, с.30</ref>


'''Hümmət Sosial-Demokrat Müsəlman Təşkilatı''' — [[Azərbaycan]]da və bütün islam dünyasında ilk milli sosial-demokrat təşkilatı.<ref>''И.С. Багирова.'' Политические партии и организации Азербайджана в начале ХХ века. - Баку, 1997, с.30</ref>
1904-cü ilin axırlarında Bakı Komitəsi nəzdində "Müsəlman" sosial-demokrat "Hümmət" təşkilatı yaradılmışdı.<ref> [http://medeniyyet.az/new/?name=content&content=585 Azərbaycan Milli qurtuluş hərəkatının böyük ideoloqu] </ref> Təşkilat bir qrup azərbaycanlı demokrat ziyalının təşəbbüsü ilə yaradılmışdı. Onların arasında [[Nəriman Nərimanov]], [[Sultanməcid Əfəndiyev]], [[Əhməd bəy Ağayev]], [[Məhəmməd Əmin Rəsulzadə]], [[Məşədi Əzizbəyov]], [[Mir Əsədulla Mirqasımov]], [[Məmmədəli Rəsulzadə]] (Rəsuloğlu), [[İsa bəy Aşurbəyov]], [[Qara bəy Qarabəyov]], [[Məmmədbağır Axundov]], [[Məmməd Həsən Hacınski]], [[Mir Həsən Mövsümov]], [[Əjdər Məlikov]] və başqaları var idi. "Hümmət" partiyasının sədri əvvəl [[Məhəmməd Əmin Rəsulzadə|Məhəmməd Əmin Rəsulzadə,]] sonra isə [[Nəriman Nərimanov]] seçilmişdir. Rəsulzadənin rəhbərliyi ilə 1904-1905-ci illərdə ilk kommunist qəzeti olan qeyri-leqal "Hümmət" qəzeti çapdan çıxmışdır. "Hümmət" formal olaraq Rusiya Sosial-Demokrat Fəhlə Partiyasının Bakı Komitəsinin şöbəsi kimi yaransa da, əslində, müstəqil fəaliyyət göstərirdi. S.M.Əfəndiyevin sözlərinə görə, "bu qrupun müstəqilliyini müsəlman fəhlələri ilə işin xüsusiyyətləri şərtləndirirdi. Təşkilatın məhz bu formada fəaliyyət göstərməsi çox uğurlu idi, çünki bizim işimizdə elə məqamlar var idi ki, "Hümmət" müstəqil şəkildə çıxış etməyə məcbur idi".


== Yaradılması ==
Bəzi mənbələrə əsasən, hələ 1903-cü ildə [[Məhəmməd Əmin Rəsulzadə]] və onun həmfikirləri tərəfindən tələbə gənclərdən ibarət olan və sonradan "Hümmət"in əsasını təşkil edən "Azərbaycanın gənc inqilabçıları dərnəyi" yaranmışdı.
1904-cü ilin axırlarında Bakı Komitəsi nəzdində "Müsəlman" sosial-demokrat "Hümmət" təşkilatı yaradılmışdı.<ref> [http://medeniyyet.az/new/?name=content&content=585 Azərbaycan Milli qurtuluş hərəkatının böyük ideoloqu] </ref> Təşkilat bir qrup azərbaycanlı demokrat ziyalının təşəbbüsü ilə yaradılmışdı. Onların arasında [[Nəriman Nərimanov]], [[Sultanməcid Əfəndiyev]], [[Əhməd bəy Ağayev]], [[Məhəmməd Əmin Rəsulzadə]], [[Məşədi Əzizbəyov]], [[Mir Əsədulla Mirqasımov]], [[Məmmədəli Rəsulzadə]] (Rəsuloğlu), [[İsa bəy Aşurbəyov]], [[Qara bəy Qarabəyov]], [[Məmmədbağır Axundov]], [[Məmməd Həsən Hacınski]], [[Mir Həsən Mövsümov]], [[Əjdər Məlikov]] və başqaları var idi. "Hümmət" partiyasının sədri əvvəl [[Məhəmməd Əmin Rəsulzadə|Məhəmməd Əmin Rəsulzadə,]] sonra isə [[Nəriman Nərimanov]] seçilmişdir. Rəsulzadənin rəhbərliyi ilə 1904-1905-ci illərdə ilk kommunist qəzeti olan qeyri-leqal "Hümmət" qəzeti çapdan çıxmışdır. "Hümmət" formal olaraq Rusiya Sosial-Demokrat Fəhlə Partiyasının Bakı Komitəsinin şöbəsi kimi yaransa da, əslində, müstəqil fəaliyyət göstərirdi. S.M.Əfəndiyevin sözlərinə görə:


{{sitat|bu qrupun müstəqilliyini müsəlman fəhlələri ilə işin xüsusiyyətləri şərtləndirirdi. Təşkilatın məhz bu formada fəaliyyət göstərməsi çox uğurlu idi, çünki bizim işimizdə elə məqamlar var idi ki, "Hümmət" müstəqil şəkildə çıxış etməyə məcbur idi.}}
"Hümmət"in 1917-ci ilə qədərki fəaliyyətini iki aspektdə - bir tərəfdən bir çox siyasi məsələlərdə (tətil və nümayişlərdə iştirak etmək, beynəlmiləlçiliyin təbliği, dövlət dumasına seçkilər və s.) RSDFP BK ilə birgə fəaliyyətə, digər tərəfdən isə "Hümmət"in görkəmli xadimlərinin yerli mətbuat səhifələrində müsəlmanların milli ləyaqət və hüquqlarının tapdalanması barədə məqalə və çıxışlara görə nəzərdən keçirmək olar.


Bəzi mənbələrə əsasən, hələ 1903-cü ildə [[Məhəmməd Əmin Rəsulzadə]] və onun həmfikirləri tərəfindən tələbə gənclərdən ibarət olan və sonradan "Hümmət"in əsasını təşkil edən "Azərbaycanın gənc inqilabçıları dərnəyi" yaranmışdı.

"Hümmət"in 1917-ci ilə qədərki fəaliyyətini iki aspektdə - bir tərəfdən bir çox siyasi məsələlərdə (tətil və nümayişlərdə iştirak etmək, beynəlmiləlçiliyin təbliği, dövlət dumasına seçkilər və s.) RSDFP BK ilə birgə fəaliyyətə, digər tərəfdən isə "Hümmət"in görkəmli xadimlərinin yerli mətbuat səhifələrində müsəlmanların milli ləyaqət və hüquqlarının tapdalanması barədə məqalə və çıxışlara görə nəzərdən keçirmək olar. "Hümmət" vərəqələrində çox vaxt özünü partiya adlandırırdı. Bolşeviklərin proqramındakı millətlərin öz müqəddəratını təyinetmə prinsipinin cəlbediciliyi və ümumiyyətlə, sosial-demokratiyanın mövcud hakimiyyətə müxalifliyi öz xalqını milli əsarətdən qurtarmaq ümidi ilə yaşayan ziyalıları onun sıralarına cəlb edirdi. M.Ə.Rəsulzadənin dediyi kimi:

{{sitat|bu cavan nəsil müxalif sosializmdə çarizmə qarşı ən sadiq olmasa da, ən əlverişli müttəfiqini görürdü.}}

== Fəaliyyəti ==
"Hümmət"in RSDFP BK ilə birlikdə keçirdiyi ilk siyasi tədbirlərdən biri Rusiyada fəhlələr və sahibkarlar arasında ilk kollektiv (müştərək) müqavilənin bağlanması ilə başa çatmış dekabr (1904-cü il) ümumi tətili idi. Tətilin elə ilk günündə - dekabrın 13-də "Hümmət"in buraxdığı vərəqədə asan anlaşılan şəkildə sosialistlərin kim olduqları və nə uğrunda mübarizə apardıqları azərbaycanlı fəhlələrə belə izah olunurdu: "...qiyamçılar adlandırılan bu şəxslər özlərini xalqa qurban verən əziz adamlardılar. Onların tələbləri... çarın qəzəbi ilə qarşılanıb... Xalq işi üçün özünü qurban verənlər "sosialist" adlanırlar".
"Hümmət"in RSDFP BK ilə birlikdə keçirdiyi ilk siyasi tədbirlərdən biri Rusiyada fəhlələr və sahibkarlar arasında ilk kollektiv (müştərək) müqavilənin bağlanması ilə başa çatmış dekabr (1904-cü il) ümumi tətili idi. Tətilin elə ilk günündə - dekabrın 13-də "Hümmət"in buraxdığı vərəqədə asan anlaşılan şəkildə sosialistlərin kim olduqları və nə uğrunda mübarizə apardıqları azərbaycanlı fəhlələrə belə izah olunurdu: "...qiyamçılar adlandırılan bu şəxslər özlərini xalqa qurban verən əziz adamlardılar. Onların tələbləri... çarın qəzəbi ilə qarşılanıb... Xalq işi üçün özünü qurban verənlər "sosialist" adlanırlar".


Sətir 16: Sətir 20:


1905-ci il fevralın ortalarında "Hümmət" qəzeti "zərərli istiqamətinə görə" bəhanəsi ilə polis tərəfindən bağlandı. 1906-cı ilin may ayından avqustunadək Azərbaycan və erməni dillərində çıxan "Dəvət-Qoç" qəzetinin nəşri təşkil olundu.
1905-ci il fevralın ortalarında "Hümmət" qəzeti "zərərli istiqamətinə görə" bəhanəsi ilə polis tərəfindən bağlandı. 1906-cı ilin may ayından avqustunadək Azərbaycan və erməni dillərində çıxan "Dəvət-Qoç" qəzetinin nəşri təşkil olundu.


== İstinadlar ==
== İstinadlar ==



08:04, 30 may 2018 versiyası

“Hümmət” partiyasının yaradıcıları. Soldan sağa: Məşədi Əzizbəyov, Əjdər MəlikovƏsədulla Axundov və Məhəmməd Əmin Rəsulzadə

Hümmət Sosial-Demokrat Müsəlman TəşkilatıAzərbaycanda və bütün islam dünyasında ilk milli sosial-demokrat təşkilatı.[1]

Yaradılması

1904-cü ilin axırlarında Bakı Komitəsi nəzdində "Müsəlman" sosial-demokrat "Hümmət" təşkilatı yaradılmışdı.[2] Təşkilat bir qrup azərbaycanlı demokrat ziyalının təşəbbüsü ilə yaradılmışdı. Onların arasında Nəriman Nərimanov, Sultanməcid Əfəndiyev, Əhməd bəy Ağayev, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Məşədi Əzizbəyov, Mir Əsədulla Mirqasımov, Məmmədəli Rəsulzadə (Rəsuloğlu), İsa bəy Aşurbəyov, Qara bəy Qarabəyov, Məmmədbağır Axundov, Məmməd Həsən Hacınski, Mir Həsən Mövsümov, Əjdər Məlikov və başqaları var idi. "Hümmət" partiyasının sədri əvvəl Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, sonra isə Nəriman Nərimanov seçilmişdir. Rəsulzadənin rəhbərliyi ilə 1904-1905-ci illərdə ilk kommunist qəzeti olan qeyri-leqal "Hümmət" qəzeti çapdan çıxmışdır. "Hümmət" formal olaraq Rusiya Sosial-Demokrat Fəhlə Partiyasının Bakı Komitəsinin şöbəsi kimi yaransa da, əslində, müstəqil fəaliyyət göstərirdi. S.M.Əfəndiyevin sözlərinə görə:

" bu qrupun müstəqilliyini müsəlman fəhlələri ilə işin xüsusiyyətləri şərtləndirirdi. Təşkilatın məhz bu formada fəaliyyət göstərməsi çox uğurlu idi, çünki bizim işimizdə elə məqamlar var idi ki, "Hümmət" müstəqil şəkildə çıxış etməyə məcbur idi. "

Bəzi mənbələrə əsasən, hələ 1903-cü ildə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və onun həmfikirləri tərəfindən tələbə gənclərdən ibarət olan və sonradan "Hümmət"in əsasını təşkil edən "Azərbaycanın gənc inqilabçıları dərnəyi" yaranmışdı.

"Hümmət"in 1917-ci ilə qədərki fəaliyyətini iki aspektdə - bir tərəfdən bir çox siyasi məsələlərdə (tətil və nümayişlərdə iştirak etmək, beynəlmiləlçiliyin təbliği, dövlət dumasına seçkilər və s.) RSDFP BK ilə birgə fəaliyyətə, digər tərəfdən isə "Hümmət"in görkəmli xadimlərinin yerli mətbuat səhifələrində müsəlmanların milli ləyaqət və hüquqlarının tapdalanması barədə məqalə və çıxışlara görə nəzərdən keçirmək olar. "Hümmət" vərəqələrində çox vaxt özünü partiya adlandırırdı. Bolşeviklərin proqramındakı millətlərin öz müqəddəratını təyinetmə prinsipinin cəlbediciliyi və ümumiyyətlə, sosial-demokratiyanın mövcud hakimiyyətə müxalifliyi öz xalqını milli əsarətdən qurtarmaq ümidi ilə yaşayan ziyalıları onun sıralarına cəlb edirdi. M.Ə.Rəsulzadənin dediyi kimi:

" bu cavan nəsil müxalif sosializmdə çarizmə qarşı ən sadiq olmasa da, ən əlverişli müttəfiqini görürdü. "

Fəaliyyəti

"Hümmət"in RSDFP BK ilə birlikdə keçirdiyi ilk siyasi tədbirlərdən biri Rusiyada fəhlələr və sahibkarlar arasında ilk kollektiv (müştərək) müqavilənin bağlanması ilə başa çatmış dekabr (1904-cü il) ümumi tətili idi. Tətilin elə ilk günündə - dekabrın 13-də "Hümmət"in buraxdığı vərəqədə asan anlaşılan şəkildə sosialistlərin kim olduqları və nə uğrunda mübarizə apardıqları azərbaycanlı fəhlələrə belə izah olunurdu: "...qiyamçılar adlandırılan bu şəxslər özlərini xalqa qurban verən əziz adamlardılar. Onların tələbləri... çarın qəzəbi ilə qarşılanıb... Xalq işi üçün özünü qurban verənlər "sosialist" adlanırlar".

1905-ci ilin fevral və avqust hadisələri zamanı "Hümmət" əhalinin sakitləşdirilməsində və talanların dayandırılmasında böyük rol oynadı. Hökumət orqanları tərəfindən təşkil edilmiş millətlərarası qırğını dayandırmağa çağıran vərəqələr buraxılırdı. S.M.Əfəndiyevin qeyd etdiyi kimi, "...o dövrdə milli antaqonizmlə mübarizə, ümumiyyətlə, bütün partiya işi üçün zəruri zəmin idi, çünki bu dövrün dəhşətli milli toqquşmaları şəraitində hər cür partiya işi və proletar həmrəyliyi iflic hala düşürdü.

1905-ci il fevralın ortalarında "Hümmət" qəzeti "zərərli istiqamətinə görə" bəhanəsi ilə polis tərəfindən bağlandı. 1906-cı ilin may ayından avqustunadək Azərbaycan və erməni dillərində çıxan "Dəvət-Qoç" qəzetinin nəşri təşkil olundu.


İstinadlar

  1. И.С. Багирова. Политические партии и организации Азербайджана в начале ХХ века. - Баку, 1997, с.30
  2. Azərbaycan Milli qurtuluş hərəkatının böyük ideoloqu