İkinci Dünya müharibəsində Şərq cəbhəsi: Redaktələr arasındakı fərq
Teq: 2017 viki-mətn redaktoru |
daxili keçidlər |
||
| Sətir 1: | Sətir 1: | ||
{{İş gedir}} |
{{İş gedir}} |
||
'''Şərq cəbhəsi''' ({{lang-de|die Ostfront}}, {{lang-en|Eastern Front}}), '''[[Böyük Vətən müharibəsi]]''' ({{lang-ru|Великая Отечественная война}}, {{comment|translit.|transliterasiya}} ''Velikaya Oteçestvennaya Voyna'') və ya '''Almaniya–SSRİ müharibəsi''' ({{lang-de|German-Soviet War}}) — İkinci dünya müharibəsi illərində Şərqi Avropa, Mərkəzi Avropa və Balkan |
'''Şərq cəbhəsi''' ({{lang-de|die Ostfront}}, {{lang-en|Eastern Front}}), '''[[Böyük Vətən müharibəsi]]''' ({{lang-ru|Великая Отечественная война}}, {{comment|translit.|transliterasiya}} ''Velikaya Oteçestvennaya Voyna'') və ya '''Almaniya–SSRİ müharibəsi''' ({{lang-de|German-Soviet War}}) — [[İkinci Dünya müharibəsi|İkinci dünya müharibəsi]] illərində [[Şərqi Avropa]], [[Mərkəzi Avropa]] və [[Balkan yarımadası]]<nowiki/>nda [[Berlin-Roma-Tokio oxu]] və [[Finlandiya]] ilə [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|SSRİ]], [[Polşa]] və [[Antihitler koalisiyası]] arasında 22 iyun 1941–9 may 1945-ci illərdə baş vermiş müharibə cəbhəsi. |
||
Şərq cəbhəsində baş verən döyüşlər tarixin ən böyük hərbi qarşıdurmaları olmuşdur. Onlar tarixdə görünməmiş vəhşilik, geniş miqyaslı dağıntılar, kütləvi |
Şərq cəbhəsində baş verən döyüşlər tarixin ən böyük hərbi qarşıdurmaları olmuşdur. Onlar tarixdə görünməmiş vəhşilik, geniş miqyaslı dağıntılar, kütləvi [[deportasiya]]<nowiki/>lar və çoxlu insanın döyüş, aclıq, xəstəlik və qırğınlara görə həyatını itirməsi ilə xarakterizə edilir. Şərq cəbhəsi demək olar ki, bütün həbs düşərgələrinin fəaliyyət göstərdiyi, [[getto]]<nowiki/>ların tərtib edildiyi və [[Talan|poqrom]]<nowiki/>ların, [[Holokost]]<nowiki/>un baş verdiyi yer hesab edilir. [[İkinci Dünya müharibəsi]]<nowiki/>ndə təxminən 70 milyon nəfər həlak olmuşdursa, bu ədədin 30 milyonu Şərq cəbhəsinə aiddir. Şərq cəbhəsi İkinci Dünya müharibəsinin Avropa hissəsinin nəticəsini müəyyənləşdirmədə həlledici rol oynamışdır və [[Üçüncü Reyx]]<nowiki/>in məğlub olmasının əsas səbəbidir. |
||
Cəbhənin iki əsas döyüşçü tərəfi Üçüncü Reyx və Sovet İttifaqı idi. Şərq cəbhəsinin hərbi əməliyyatlarında iştirak etməyən ABŞ və Böyük Britaniya Sovet İttifaqına lend-liz şəklində çoxlu yardım göstərmişdir. |
Cəbhənin iki əsas döyüşçü tərəfi Üçüncü Reyx və Sovet İttifaqı idi. Şərq cəbhəsinin hərbi əməliyyatlarında iştirak etməyən [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]] və [[Böyük Britaniya]] Sovet İttifaqına [[lend-liz]] şəklində çoxlu yardım göstərmişdir. |
||
== Arxaplan == |
== Arxaplan == |
||
| ⚫ | [[İkinci Dünya müharibəsi]]<nowiki/>nin Şərq cəbhəsinin başımasının səbəblərindən biri [[faşizm]] və [[kommunizm]] rejimləri arasında baş verən uzunmüddətli qarşıdurmalar idi. SSRİ tərəfindən faşizm təhlükəsinin lazımınca qiymətləndirilməməsi də müharibənin mühüm səbəblərindən biri idi. 1941-ci ilin yazında [[Yuqoslaviya Sosialist Federativ Respublikası|Yuqoslaviya]] və [[Yunanıstan]] danışıqsız faşistlərə təslim oldu. [[Balkan yarımadası|Balkanlar]]<nowiki/>da ingilislərin mövqelərinə ciddi zərbə vuruldu. Britaniya korpusu Misirə qaytarıldı. Daha sonra faşistlər, demək olar ki, bütün Avropanı özlərinə tabe etmişdilər. Qarşıda SSRİ-nin işğalı dururdu. Almaniya SSRİ üzərinə “[[Barbarossa əməliyyatı|Barbarossa]]” adlı hücum planı hazırlamışdı. Plana görə, SSRİ 1941-ci ilin payızına kimi işğal edilməli idi.<ref name="Ümumi tarix9"/> |
||
İkinci Dünya müharibəsində Şərq cəbhəsinin başlmasının səbəblərindən biri də faşizm və kommunizm rejimləri arasında baş verən uzunmüddətli qarşıdurmalar idi. |
|||
| ⚫ | SSRİ tərəfindən faşizm təhlükəsinin lazımınca qiymətləndirilməməsi də müharibənin mühüm səbəblərindən biri idi. 1941-ci ilin yazında Yuqoslaviya və Yunanıstan danışıqsız faşistlərə təslim oldu. |
||
== Döyüşlər == |
== Döyüşlər == |
||
1941-ci ilin iyununda Almaniya SSRİ-yə hücum etdi. |
1941-ci ilin iyununda Almaniya SSRİ-yə hücum etdi. “[[İldırımsürətli müharibə]]” strategiyasına əsaslanan alman qoşunları qışa qədər [[Arxangelsk]]-[[Həştərxan]] xəttinə çıxmaq niyyətində idilər. [[Kiyev]] və [[Smolensk]]<nowiki/>i ələ keçirən almanlar həmin ilin payızında [[Moskva]]<nowiki/>ya yaxınlaşdılar, lakin dekabrda sovet qoşunlarının əks-hücumu ilə [[Moskva uğrunda döyüş|Moskva ətrafında alman qoşunları darmadağın edildi]]. Bununla da “İldırımsürətli müharibə” planı puça çıxdı. |
||
Antihitler |
[[Antihitler koalisiyası]] döyüşlərdə uğur qazana bilmirdi. Bu, almanlara Şərqdə SSRİ-yə qarşı hücumu genişləndirməyə imkan yaratdı, lakin almanların hücumu [[Stalinqrad döyüşü|Stalinqrad yaxınlığında dayandırıldı]]. Sovet qoşunlarının əks-hücumu faşistlərin ağır məğlubiyyəti ilə başa çatdı. Strateji üstünlük müttəfiq qoşunlarının tərəfinə keçdi. Müharibədə tam əsaslı dönüş yarandı. |
||
Bu zaman Leninqradın blokadası yarıldı. Sovet qoşunları Qafqazda |
Bu zaman [[Leninqradın blokadası]] yarıldı. Sovet qoşunları [[Qafqaz döyüşü|Qafqazda hücum]]<nowiki/>a keçib almanları geri oturtdu. 1943-cü ilin yayında baş vermiş [[Kursk döyüşü]]<nowiki/>ndə faşistlərin məğlub edilməsi ilə sovet-alman cəbhəsində əsaslı dönüş başa çatdı. |
||
[[Qızıl Ordu]] 1944-cü ilin sonuna kimi [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|SSRİ]] ərazisi faşistlərdən tamamilə azad etdi. Sovet ordusu [[Şərqi Prussiya]] və [[Polşa]]<nowiki/>ya daxil oldu. 1944-cü ilin sentyabrında [[Bolqarıstan]] və [[Rumıniya]] müttəfiqlərlə barışıq imzaladı və [[Üçüncü Reyx|Almaniya]]<nowiki/>ya müharibə elan etdilər. Bu zaman sovet ordusu [[Yuqoslaviya Sosialist Federativ Respublikası|Yuqoslaviya]]<nowiki/>ya daxil oldu.<ref name="Ümumi tarix9">{{cite book|title=Ümumtəhsil məktəblərinin 9-cu sinfi üçün "Ümumi tarix" fənni üzrə dərslik|url=http://www.e-derslik.edu.az/portal/book.php?id=150|publisher="Şərq-Qərb" Nəşriyyatı|author=Yaqub Mahmudlu, Tofiq Nəcəfli, Kərəm Məmmədov, Sevil Bəhramova, Sabir Ağayev |year=2016|accessdate=8 iyun 2018}}</ref> |
|||
== İstinadlar == |
== İstinadlar == |
||
16:50, 8 iyun 2018 tarixindəki versiya
 | Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
Şərq cəbhəsi (alm. die Ostfront, ing. Eastern Front), Böyük Vətən müharibəsi (rus. Великая Отечественная война, translit. Velikaya Oteçestvennaya Voyna) və ya Almaniya–SSRİ müharibəsi (alm. German-Soviet War) — İkinci dünya müharibəsi illərində Şərqi Avropa, Mərkəzi Avropa və Balkan yarımadasında Berlin-Roma-Tokio oxu və Finlandiya ilə SSRİ, Polşa və Antihitler koalisiyası arasında 22 iyun 1941–9 may 1945-ci illərdə baş vermiş müharibə cəbhəsi.
Şərq cəbhəsində baş verən döyüşlər tarixin ən böyük hərbi qarşıdurmaları olmuşdur. Onlar tarixdə görünməmiş vəhşilik, geniş miqyaslı dağıntılar, kütləvi deportasiyalar və çoxlu insanın döyüş, aclıq, xəstəlik və qırğınlara görə həyatını itirməsi ilə xarakterizə edilir. Şərq cəbhəsi demək olar ki, bütün həbs düşərgələrinin fəaliyyət göstərdiyi, gettoların tərtib edildiyi və poqromların, Holokostun baş verdiyi yer hesab edilir. İkinci Dünya müharibəsində təxminən 70 milyon nəfər həlak olmuşdursa, bu ədədin 30 milyonu Şərq cəbhəsinə aiddir. Şərq cəbhəsi İkinci Dünya müharibəsinin Avropa hissəsinin nəticəsini müəyyənləşdirmədə həlledici rol oynamışdır və Üçüncü Reyxin məğlub olmasının əsas səbəbidir.
Cəbhənin iki əsas döyüşçü tərəfi Üçüncü Reyx və Sovet İttifaqı idi. Şərq cəbhəsinin hərbi əməliyyatlarında iştirak etməyən ABŞ və Böyük Britaniya Sovet İttifaqına lend-liz şəklində çoxlu yardım göstərmişdir.
Arxaplan
İkinci Dünya müharibəsinin Şərq cəbhəsinin başımasının səbəblərindən biri faşizm və kommunizm rejimləri arasında baş verən uzunmüddətli qarşıdurmalar idi. SSRİ tərəfindən faşizm təhlükəsinin lazımınca qiymətləndirilməməsi də müharibənin mühüm səbəblərindən biri idi. 1941-ci ilin yazında Yuqoslaviya və Yunanıstan danışıqsız faşistlərə təslim oldu. Balkanlarda ingilislərin mövqelərinə ciddi zərbə vuruldu. Britaniya korpusu Misirə qaytarıldı. Daha sonra faşistlər, demək olar ki, bütün Avropanı özlərinə tabe etmişdilər. Qarşıda SSRİ-nin işğalı dururdu. Almaniya SSRİ üzərinə “Barbarossa” adlı hücum planı hazırlamışdı. Plana görə, SSRİ 1941-ci ilin payızına kimi işğal edilməli idi.[1]
Döyüşlər
1941-ci ilin iyununda Almaniya SSRİ-yə hücum etdi. “İldırımsürətli müharibə” strategiyasına əsaslanan alman qoşunları qışa qədər Arxangelsk-Həştərxan xəttinə çıxmaq niyyətində idilər. Kiyev və Smolenski ələ keçirən almanlar həmin ilin payızında Moskvaya yaxınlaşdılar, lakin dekabrda sovet qoşunlarının əks-hücumu ilə Moskva ətrafında alman qoşunları darmadağın edildi. Bununla da “İldırımsürətli müharibə” planı puça çıxdı.
Antihitler koalisiyası döyüşlərdə uğur qazana bilmirdi. Bu, almanlara Şərqdə SSRİ-yə qarşı hücumu genişləndirməyə imkan yaratdı, lakin almanların hücumu Stalinqrad yaxınlığında dayandırıldı. Sovet qoşunlarının əks-hücumu faşistlərin ağır məğlubiyyəti ilə başa çatdı. Strateji üstünlük müttəfiq qoşunlarının tərəfinə keçdi. Müharibədə tam əsaslı dönüş yarandı.
Bu zaman Leninqradın blokadası yarıldı. Sovet qoşunları Qafqazda hücuma keçib almanları geri oturtdu. 1943-cü ilin yayında baş vermiş Kursk döyüşündə faşistlərin məğlub edilməsi ilə sovet-alman cəbhəsində əsaslı dönüş başa çatdı.
Qızıl Ordu 1944-cü ilin sonuna kimi SSRİ ərazisi faşistlərdən tamamilə azad etdi. Sovet ordusu Şərqi Prussiya və Polşaya daxil oldu. 1944-cü ilin sentyabrında Bolqarıstan və Rumıniya müttəfiqlərlə barışıq imzaladı və Almaniyaya müharibə elan etdilər. Bu zaman sovet ordusu Yuqoslaviyaya daxil oldu.[1]
İstinadlar
- ↑ 1 2 Yaqub Mahmudlu, Tofiq Nəcəfli, Kərəm Məmmədov, Sevil Bəhramova, Sabir Ağayev. Ümumtəhsil məktəblərinin 9-cu sinfi üçün "Ümumi tarix" fənni üzrə dərslik. "Şərq-Qərb" Nəşriyyatı. 2016. İstifadə tarixi: 8 iyun 2018.
