Ada: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
k 158.181.43.14 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq Samral tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Teq: Geri qaytarma
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1: Sətir 1:
{{mənbə azlığı}}
{{vikiləşdirmək}}[[Şəkil:Small_Island_in_Lower_Saranac_Lake.jpg|thumb|right|200px]]
'''Ada''' — hər tərəfdən su ilə əhatə olunmuş, materikə nisbətən kiçik, suyun qabarması zamanı belə su səthindən yüksəkdə olan, təbii yolla yaranan quru torpaq sahəsi. Okeanlarda, dənizlərdə, çaylarda, göllərdə qrup halında (arxipelaq) və ya tək-tək olur.
'''Ada''' — hər tərəfdən su ilə əhatə olunmuş, materikə nisbətən kiçik, suyun qabarması zamanı belə su səthindən yüksəkdə olan, təbii yolla yaranan quru torpaq sahəsi. Okeanlarda, dənizlərdə, çaylarda, göllərdə qrup halında (arxipelaq) və ya tək-tək olur.


Sətir 10: Sətir 8:


Qurunun 9,9 mln km²-i adalardır. Sahəsinə görə ən böyük adalar [[Qrenlandiya]] (2 176 km²), [[Yeni Qvineya]] (829 min km²), [[Kalimantan]] (734 min km²), Madaqaskar (590 min km²), [[Baffin torpağı]] (478 min km²) adalarıdır. Ən böyük ada olan [[Qrenlandiya]] ərazicə ən kiçik qitə olan [[Avstraliya]]dan cəmi üç dəfə kiçikdir.
Qurunun 9,9 mln km²-i adalardır. Sahəsinə görə ən böyük adalar [[Qrenlandiya]] (2 176 km²), [[Yeni Qvineya]] (829 min km²), [[Kalimantan]] (734 min km²), Madaqaskar (590 min km²), [[Baffin torpağı]] (478 min km²) adalarıdır. Ən böyük ada olan [[Qrenlandiya]] ərazicə ən kiçik qitə olan [[Avstraliya]]dan cəmi üç dəfə kiçikdir.
⚫
'''Ada dağları''' - hündürlüyü 100 ''m''-dən 1- 2 ''km''-dək olan təcrid olunmuş yüksəkliklər. Planda nisbətən uzunsov, oval, dairəvi və b. formalarda olur. Ada dağları mənşəyi haqqında iki fikir vardır: 1. Ada dağları aşınmadan sonra qalmış relikt dağlarıdır; 2. Ada dağları lokal yeni dağəmələgəlmə sahələridir.


== Adaların xüsusiyyətləri ==
⚫
'''Ada dayazlığı''' - adanı fasiləsiz zolaqla (10 ''m''-dən 10''km''-dək) əhatə edən dayaz, azmeyilli, hamarlanmış dib səthi. Böyük adaların (məs., Yeni Ze­­­­­landiya, Madaqaskar) Ada dayazlığı, kiçik adaların qitə dayazlığına analoji olur və sahil da­yazlığını əmələ gətirir. Sinonim: ada şelfi.


=== Ada dağları ===
⚫
'''Ada fosforitləri''' - isti dənizlərin kiçik adalarında quş quanosunun (ifrazat) pozulması nəticəsində əmələ gələn açıqrəngli, massiv, sıx, torpaqvari, kavernalı, oolitvari kütlə. Bəzi  adalarda (Nauru və b.) istismar edilir.
⚫
Ada dağları hündürlüyü adətən 100 m-dən 1-2 km-dək olan təcrid olunmuş yüksəkliklərdir. Planda nisbətən uzunsov, oval, dairəvi və b. formalarda olur. Ada dağları mənşəyi haqqında iki fikir vardır:
# Ada dağları aşınmadan sonra qalmış relikt dağlarıdır;
# Ada dağları lokal yeni dağəmələgəlmə sahələridir.


== Ada faunası ==
=== Ada dayazlığı ===
⚫
Ada dayazlığı adanı fasiləsiz zolaqla (10 m-dən 10 km-dək) əhatə edən dayaz, azmeyilli, hamarlanmış dib səthidir. Böyük adaların (məs., Yeni Ze­­­­­landiya, Madaqaskar) ada dayazlığı, kiçik adaların qitə dayazlığına analoji olur və sahil da­yazlığını əmələ gətirir. Sinonim: ada şelfi.
⚫
Təcrid olunmuş [[quru]] sahəsinin (adanın) [[Fauna (zoologiya)|fauna]]sı. [[Ada]] [[Fauna (zoologiya)|fauna]]sının xüsusiyyətləri [[ada]]nın mənşəyi və onun [[materik]]ə uzaq-yaxınlığı ilə əlaqədardır. [[Materik]]dən uzaqda [[vulkan]] nəticəsində yaranmış [[okean]] [[ada]]larının [[Fauna (zoologiya)|fauna]]sı çox kasıbdır; çünki belə adaların [[Fauna (zoologiya)|fauna]]sı hava ilə, yaxud üzən əşya üstündə keçən [[Heyvanlar|heyvan]]lar hesabına yaranır. [[Materik]] [[ada]]larında [[endemik]] [[növ]]lər çox olur; [[Məməlilər]] ([[Filippin]] [[camış]]ı, poni və s.) [[Materik|materikl]]ərdən kiçik, [[quşlar]] və [[sürünənlər]] [[Varan|(varan]], [[Tısbağalar|tısbağa]]) isə çox zaman iri olur. Ada [[Fauna (zoologiya)|fauna]]sı [[insan]] fəaliyyəti nəticəsində çox tez dəyişərək, əvvəlki şəklini və xarakterik əlamətlərini itirir.


== Ada florası ==
=== Ada fosforitləri ===
⚫
Ada fosforitləri isti dənizlərin kiçik adalarında quş quanosunun (ifrazat) pozulması nəticəsində əmələ gələn açıqrəngli, massiv, sıx, torpaqvari, kavernalı, oolitvari kütlədir. Bəzi  adalarda (Nauru və b.) istismar edilir.
⚫
Təcrid olunmuş quru sahəsinin (adanın) [[flora]]sı. [[Ada]] [[flora]]sı adanın təcrid dərəcəsindən, müddətindən və floranın inkişaf şəraitinin xüsusiyyətindən asılıdır. [[Ada]] florasının növləri materiklərlə müqayisədə sayca az olur. [[Materik]]ə yaxın adalarda (məs. [[Yaponiya|Yapon]] [[ada]]larında) endemiklər nisbətən azdır. [[Materik]] mənşəli iri adaların ([[İndoneziya]], [[Filippin]] [[ada]]ları) florası, növlərinin sayına görə çox vaxt [[materik]] [[növ]]lərindən geri qalmır, adətən, [[endemik]]lərin inkişaf səviyyəsinə görə onlardan üstün olur.


== Ada iqlimi ==
=== Ada faunası ===
⚫
Faunasının xüsusiyyətləri adanın mənşəyi və onun materikə uzaq-yaxınlığı ilə əlaqədardır. Materikdən uzaqda vulkan nəticəsində yaranmış okean adalarının faunası çox kasıbdır; çünki belə adaların faunası hava ilə, yaxud üzən əşya üstündə keçən heyvanlar hesabına yaranır. Materik adalarında endemik növlər çox olur; [[məməlilər]] materiklərdən kiçik, [[quşlar]] və [[sürünənlər]] isə çox zaman iri olur. Ada faunası insan fəaliyyəti nəticəsində çox tez dəyişərək, əvvəlki şəklini və xarakterik əlamətlərini itirir.
⚫
[[Yay]] və [[qış]] [[temperatur]]<nowiki/>ları nisbətən az fərqlənən iqlim.

=== Ada florası ===
⚫
Ada florası adanın təcrid dərəcəsindən, müddətindən və floranın inkişaf şəraitinin xüsusiyyətindən asılıdır. Ada florasının növləri materiklərlə müqayisədə sayca az olur. Materikə yaxın adalarda (məs. Yapon adalarında) endemiklər nisbətən azdır. Materik mənşəli iri adaların ([[İndoneziya]], Filippin adaları) florası, növlərinin sayına görə çox vaxt materik növlərindən geri qalmır, adətən, endemiklərin inkişaf səviyyəsinə görə onlardan üstün olur.

=== Ada iqlimi ===
⚫
Yay və qış temperatur ları nisbətən az fərqlənən iqlim.


== Mənbə ==
== Mənbə ==
Sətir 30: Sətir 36:


[[Kateqoriya:Adalar| ]]
[[Kateqoriya:Adalar| ]]
[[Kateqoriya:Geologiya]]

21:36, 16 sentyabr 2018 tarixindəki versiya

Ada — hər tərəfdən su ilə əhatə olunmuş, materikə nisbətən kiçik, suyun qabarması zamanı belə su səthindən yüksəkdə olan, təbii yolla yaranan quru torpaq sahəsi. Okeanlarda, dənizlərdə, çaylarda, göllərdə qrup halında (arxipelaq) və ya tək-tək olur.

Ümumi məlumat

Mənşəyinə görə adalar üç qrupa bölünür:

  1. Materik mənşəli adalar. Bunlar tektonik proseslər nəticəsində Yer qabığının çökməsi və ya parçalanması nəticəsində materikdən ayrılan hissələrdir. Məsələn, Qrenlandiya, Saxalin, Kalimantan, Yapon adaları, Madaqaskar, Şri-Lanka və s.
  2. Vulkanik mənşəli adalar. Bunlar püskürmələr nəticəsində əmələ gələn adalardır. Məsələn, Azov, İslandiya, Kanar və s. adalar litosfer tavalarının kənarlaşması, Kuril, Aleut, Marian və s. adalar zənciri isə materik və okean tipli litosfer tavalarının toqquşması nəticəsində əmələ gəlmişdir.
  3. Mərcan adaları. Bunlar mərcan poliplərinin sədəflərinin qalıqlarından, orta illik temperaturu 20 dərəcə C-dən yuxarı olan tropik sularda yaranan adalardır. Məsələn, Kuk, Fici, Karolina adaları və s. Ən iri mərcan adası Avstraliyanın şərqində yerləşən Böyük Sədd rifidir.

Qurunun 9,9 mln km²-i adalardır. Sahəsinə görə ən böyük adalar Qrenlandiya (2 176 km²), Yeni Qvineya (829 min km²), Kalimantan (734 min km²), Madaqaskar (590 min km²), Baffin torpağı (478 min km²) adalarıdır. Ən böyük ada olan Qrenlandiya ərazicə ən kiçik qitə olan Avstraliyadan cəmi üç dəfə kiçikdir.

Adaların xüsusiyyətləri

Ada dağları

Ada dağları hündürlüyü adətən 100 m-dən 1-2 km-dək olan təcrid olunmuş yüksəkliklərdir. Planda nisbətən uzunsov, oval, dairəvi və b. formalarda olur. Ada dağları mənşəyi haqqında iki fikir vardır:

  1. Ada dağları aşınmadan sonra qalmış relikt dağlarıdır;
  2. Ada dağları lokal yeni dağəmələgəlmə sahələridir.

Ada dayazlığı

Ada dayazlığı adanı fasiləsiz zolaqla (10 m-dən 10 km-dək) əhatə edən dayaz, azmeyilli, hamarlanmış dib səthidir. Böyük adaların (məs., Yeni Ze­­­­­landiya, Madaqaskar) ada dayazlığı, kiçik adaların qitə dayazlığına analoji olur və sahil da­yazlığını əmələ gətirir. Sinonim: ada şelfi.

Ada fosforitləri

Ada fosforitləri isti dənizlərin kiçik adalarında quş quanosunun (ifrazat) pozulması nəticəsində əmələ gələn açıqrəngli, massiv, sıx, torpaqvari, kavernalı, oolitvari kütlədir. Bəzi  adalarda (Nauru və b.) istismar edilir.

Ada faunası

Faunasının xüsusiyyətləri adanın mənşəyi və onun materikə uzaq-yaxınlığı ilə əlaqədardır. Materikdən uzaqda vulkan nəticəsində yaranmış okean adalarının faunası çox kasıbdır; çünki belə adaların faunası hava ilə, yaxud üzən əşya üstündə keçən heyvanlar hesabına yaranır. Materik adalarında endemik növlər çox olur; məməlilər materiklərdən kiçik, quşlar və sürünənlər isə çox zaman iri olur. Ada faunası insan fəaliyyəti nəticəsində çox tez dəyişərək, əvvəlki şəklini və xarakterik əlamətlərini itirir.

Ada florası

Ada florası adanın təcrid dərəcəsindən, müddətindən və floranın inkişaf şəraitinin xüsusiyyətindən asılıdır. Ada florasının növləri materiklərlə müqayisədə sayca az olur. Materikə yaxın adalarda (məs. Yapon adalarında) endemiklər nisbətən azdır. Materik mənşəli iri adaların (İndoneziya, Filippin adaları) florası, növlərinin sayına görə çox vaxt materik növlərindən geri qalmır, adətən, endemiklərin inkişaf səviyyəsinə görə onlardan üstün olur.

Ada iqlimi

Yay və qış temperatur ları nisbətən az fərqlənən iqlim.

Mənbə

  • Məktəblinin coğrafiya lüğəti. Bakı: 2006, səh.5-6
  • Geologiya terminlərinin izahlı lüğəti. Bakı: Nafta-Press. 2006. 679.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Ada&oldid=4424359"