Əjdaha

Frederik Leytonun «Persey və Andromeda» (1891) əsərində əjdaha obrazı

Əjdaha (yun. δράκων - drakon)— mifik varlıq. Əjdaha obrazı birmənalı şəkildə bəlaların, quraqlığın, aclığın, xəstəliklərin səbəbkarı kimi təsvir edilir. O, həmişə yaşayış məntəqələrinə gələn şirin suların mənbəyində durur, su əldə etmələrinə imkan verir. Qarşısını kəsdiyi su dolub daşanda, yatağına sığmayıb özünə axmaq üçün yol tapanda, daha doğrusu, qollara ayrılanda əjdahanın çoxlu sayda başları əmələ gəlir (3, 7, 9, 40).

Azərbaycan mifologiyasında

Qanadlıdır, qorxunc bir görünüşü vardır. Bəzən nəhəng bir ilandır. Yeraltındakı mağarada yaşar və orada olan xəzinəni qoruyur. Sularda və ya meşədə yaşadığı da izah edilər. Bəzən atəşin içində sığınar. Ağzından atəş saçar. Quraqlığın və ölümün simvoludur. Nağıllarda suyun önünü kəsər və buraxmaq üçün qarşılığında qurban istər. Su həyat deməkdir, onu öz nəzarətinə alaraq həyata sahib olacaq. Bir başqa baxımdan baxıldığında susuz buraxdığı yer üzünə ölüm və xaos gətirir. O biri tərəfdən bunları əlində saxladığı üçün eyni zamanda bərəkət, rifah və güc simvoludur.

Türk ve Altay mifologiyasında

"Evrən" və ya "Evrəğən" ("Ebrən və ya Ebreğən") olaraq ifadə edilər. Anadoluda "kainat, var olan hər şeyin bütünü" kimi mənalarda istifadə "evren" sözünün də etimoloji olaraq mənşəyini əjdaha fiqurudur. Türk mifologiyasında dünyanın bir və ya bir çox əjdaha tərəfindən çevirildiyi yəni "evrildiği" düşünülərdi. Bu ejderhaya da "eviren" deyilərdi.

Evrən sözü, "evrilmek" ilə əlaqəlidir. Çevirmək, döndərmək, qıvranmaq, qıvrıq kimi mənalar ehtiva edər. Evrən (kainat) əslində bir əjdahadır, eynilə əjdaha kimi kainat da böyükdür. İnsan ağlıyla bütün xüsusiyyətlərini anlamaq mümkün deyildir. Eynilə kainat kimi evrilmekte (çevrilmə keçirməkdə) və böyüyüb genişlətməkdədir. Monqolcada Ever, (köhnə monqolcada Ebher) buynuz deməkdir və əjdahaların boynuzlarının olduğu məşhur bir inancdır. Tungus dilində Üre sözcüyü ilan və ya əjdaha mənası daşıyır. Tunguzcanın Ulça ləhcəsində isə Vere sözcüyü eyni mənanı verər.

Çində əjdahaya inam

Əjdahaya pərəstiş. Bu mifik canlı çinlilər arasında çox məşhurdur. O, Çin xalqının ulu əcdadlarının totemi, Çin millətinin qədim rəmzi və onun mədəni inkişafının başlanğıcı hesab edilir. Çində əjdahaya Lu (luu) ve ya Uluğ (uluu) deyilir və bu söz bəzi Türk dillərinə də keçmişdir.

Çin miologiyasına görə əjdaha – su ünsürünün hamisi – insanlara su verir, ona sadiq xidmət edənlərin tarlasını bolluca suvarır, kəndliləri saysız-hesabsız fəlakətlərdən qoruyurdu. Çin allahları iyerarxiyasında əjdaha Səma və Yerdən sonra üçüncü yerdə gəlir. Əjdaha ən əcaib şəkillərdə təsvir olunurdu. Onun gözləri dovşan gözlərinə, qulaqları isə inək qulaqlarına oxşayırdı; onun uzun bığları var, gövdəsi isə pulcuqlarla doludur, dörd şir pəncələri qartal caynaqlarına malikdir və s. Lakin hər bir halda bu mifik varlığın siması əzəmətli, zabitəli və mübariz görünür.

Ədəbiyyat

• Веселовский А. Н. "Разыскания в области русских духовных стихов. II Св. Георгий в легенде, песне и обряде", в кн.: Сборник отделения русского языка и словесности Академии Наук, т. 21, № 2, СПБ. 1880;
• Иванов В. В., Топоров В. Н. "Исследования в области славянских древностей". М., 1974;
• Кирпичников А. И. "Св. Георгий и Егорий Храбрый. Исследование литературной истории христианской легенды". СПБ, 1879;
• Пиотровский Б. Б. "Вишапы. Каменные статуи в горах Армении". Л., 1939;
• Пропп В. Я. "Исторические корни волшебной сказки". Л., 1946;
• Рыстенко А. В. "Легенда о Св. Георгии и драконе в византийской и славянорусской литературах", "Записки императорского Новороссийского университета". 1909, т. 112;
• Bolsche W., Drachen. "Sage und Naturwissenschaft". Stuttg., 1929;
• Coral-Remusat G. de. "Animaux fantastiques de l’Indochine, de l’Insulinde et de la Chine" (Conference faite au Musee Louis Finot Ie 27 janv, 1936), "Bulletin de l’Ecole Francaise d’Extreme-Orient", Hanoi, 1937, t. 36, fasc. 2 Hartland E. S. "The legend of Perseus". I—III, L., 1894—1896;
• Ranke K. "Die zwei Bruder". Hels., 1934;
• Siecke E. "Drachenkampfe". Lpz., 1907 Mythologische Bibliothek, Bd 1. Н 1);
• Smith G. E. "The evolution of the dragon". Manchester, 1919.
• Архив передачи "Вокруг света" от 22 ноября 2002 г.
• Соколовский А. Я. "Очерки по вьетнамской культуре". Владивосток, 2000 г.
• L. Newton Hayes, Fong F. Sec. The Chinese Dragon. Kessinger Publishing, 2003.
• Bates, Roy. Chinese Dragons. Oxford University Press, 2002.
• Копычева Т. А. "Мифологическое драконоведение" — ISBN 978-5-9533-1824-2.

Həmçinin bax

• Əjdaha (bürc)

Xarici keçidlər

• Святослав Логинов "К вопросу о классификации европейских драконов" (rus.)
• Китайские драконы (ing.) (фотографии с пояснениями)
• Описание драконов (rus.)
• Иконография драконов в Варварской энциклопедии (rus.)
• А. Скляров "Введение в драконографию" (rus.)
• Анна Кривошеина "Драконы"
• Драконья погибель: прошлое и настоящее драконоборчества — Мир Фантастики
• Драконье бремя: большая статья о драконах в истории, литературе, кино и видеоиграх