Matris: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Adil (müzakirə | töhfələr)
Burada sehvlik var. m ve n-nin yeri deyismelidir.
Sətir 1: Sətir 1:
'''Matris''' və ya '''Matriks''' — [[Xətti cəbr]] anlayışı olub, ''n'' sayda sıra və ''m'' sayda sütundan ibarət olan rəqəmlər cədvəlidir. Matrisi ''Sıra Vektorları'' və ''Sütun Vektorları'' yaradır. Matris cədvəlinin hər bir elementinə ''Matris Komponenti'' deyilir.
'''Matris''' və ya '''Matriks''' — [[Xətti cəbr]] anlayışı olub, m sayda sıra və n sayda sütundan ibarət olan rəqəmlər cədvəlidir. Matrisi ''Sıra Vektorları'' və ''Sütun Vektorları'' yaradır. Matris cədvəlinin hər bir elementinə ''Matris Komponenti'' deyilir.


1. Riyaziyyatda və hesablamalarda: əlaqəli vahidlərin təşkili məqsədilə ədədlərin, nöqtələrin, elektron cədvəlin xanalarının və s. elementlərin sətirlər və sütunlar boyu yerləşdirilməsi. Matrislər riyaziyyatda “düzbucaqlı” ədədlər yığınının təsviri və emalı üçün istifadə olunur. Hesablamalarda və tətbiqi proqramlarda matrislərdən verilənlər yığınının cədvəl şəklində, məsələn, axtarış cədvəllərində və elektron cədvəllərdə yerləşdirilməsi üçün istifadə edilir. Sin: TWO-DIMENSIONAL ARRAY; Tut: ARRAY;
1. Riyaziyyatda və hesablamalarda: əlaqəli vahidlərin təşkili məqsədilə ədədlərin, nöqtələrin, elektron cədvəlin xanalarının və s. elementlərin sətirlər və sütunlar boyu yerləşdirilməsi. Matrislər riyaziyyatda “düzbucaqlı” ədədlər yığınının təsviri və emalı üçün istifadə olunur. Hesablamalarda və tətbiqi proqramlarda matrislərdən verilənlər yığınının cədvəl şəklində, məsələn, axtarış cədvəllərində və elektron cədvəllərdə yerləşdirilməsi üçün istifadə edilir. Sin: TWO-DIMENSIONAL ARRAY; Tut: ARRAY;

10:13, 9 yanvar 2019 versiyası

Matris və ya MatriksXətti cəbr anlayışı olub, m sayda sıra və n sayda sütundan ibarət olan rəqəmlər cədvəlidir. Matrisi Sıra VektorlarıSütun Vektorları yaradır. Matris cədvəlinin hər bir elementinə Matris Komponenti deyilir.

1. Riyaziyyatda və hesablamalarda: əlaqəli vahidlərin təşkili məqsədilə ədədlərin, nöqtələrin, elektron cədvəlin xanalarının və s. elementlərin sətirlər və sütunlar boyu yerləşdirilməsi. Matrislər riyaziyyatda “düzbucaqlı” ədədlər yığınının təsviri və emalı üçün istifadə olunur. Hesablamalarda və tətbiqi proqramlarda matrislərdən verilənlər yığınının cədvəl şəklində, məsələn, axtarış cədvəllərində və elektron cədvəllərdə yerləşdirilməsi üçün istifadə edilir. Sin: TWO-DIMENSIONAL ARRAY; Tut: ARRAY;

2. Aparat vasitələrində: ekranda, eləcə də çapda (məsələn, matrisli printerlərdə çap zamanı) simvolların yaradılması üçün nöqtələrdən ibarət matrislərdən istifadə olunur. Elektronikada informasiyanın kodlaşdırılması, dekodlaşdırılması və ya çevrilməsi üçün məntiqi sxemlər şəbəkələrinin yaradılmasında diodlar və ya tranzistorlardan ibarət matrislərdən istifadə olunur.


"Matris" bir riyazi anlayış kimi ilk dəfə 1850-ci ildə Ceyms Cosef Silvester tərəfindən formalaşdırılmışdır. Matrislərin quruluşu onları xətti bərabərliklər kimi ifadə etməyə kömək edir.Matris anlayışı cədvəl mənasında hələ b. e. ə. III əsrlə b. e..-nın III əsri arasında naməlun Çin riyaziyyatçısı tərəfindən daxil olunmuşdur. Lakin onun geniş tətbiqləri və əhəmiyyəti məhz xətti fəza və xətti inikaslarla sıx əlaqəsi ilə müəyyən olunur.

və ya

Matrislərin xassələri və onlar üzərində riyazi əməllər

m × n ölçülü A matrisi ( ai,j, bütün 1 ≤ im və 1 ≤ jn) adətən A[i,j] kimi qeyd olunur ki, bu da öz növbəsində deməkdir.

Nümunə:

A matrisi:

4×3 ölçülü matrisdir. A[2,3]/(a2,3)elementi 7-yə bərabərdir.

R matrisi

1×9 ölçülü matris və ya 9 elementli sıra vektorudur.

Kvadrat Matris

Sıralarının sayı, sütunlarının sayına bərabər (m × m) olan matrisə kvadrat matris deyilir.

Nümunə: Əgər m = 3 olarsa, onda

Matrislərin skalyar hasili

A matrisi verilmişdir və a c bir ədəddir, cA skalyar hasili c ədədinin A matrisinin hər bir elementi ilə hasilinə bərabərdir.

Nümunə:

Matrislərin toplanılması

m × n ölçülü AB matrisləri verilmişdir, onların cəmi olan A + B matrisinin hər bir uyğun elementi, A matrisinin uyğun elementi ilə B matrisin uyğun elementininin cəminə bərabərdir:

(A + B)[i, j] = A[i, j] + B[i, j] )

Nümunə:

Matrislərin vurulması

Nümunə:

Matrislərin hasili bu cür xassələrə malikdir:

  • (AB)C = A(BC)
  • (A + B)C = AC + BC
  • C(A + B) = CA + CB

Qeyd:Matrislər üçün kommutativlik xassəsi yaramır,ABBA.

Diaqonal anlayışı və vahid matris

Matris diaqonalı, matrisin birinci sağ(sol) sətr və sütun elementi ilə sonuncu sol(sağ) sətr və sütün elementini birləşdirən(uyğun olaraq sağ və sol diaqonal) ədədlər sırasına deyilir.

Məsələn, burada:

sağ(baş) diaqonal elementləri 1,0,7 və sol diaqonal elementləri 3,0,5 dir.

Vahid matris o matrisə deyilir ki, sağ(baş)diaqonalı elementləri 1, digər elemetlər 0 olsun. Kvadrat matris prinsipi zəruridir.

Determinant

İkili kvadrat matrisin determinantı aşağıda göstərildiyi kimi ifadə olunur.

Bu ifadəyə iki tərtibli determinant deyilir. Uyğun olaraq üç tərtibli matrisin determinantı aşağıdakı kimi yazılır.

https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/811f07136c6d3565a6dc5264e4371e8eab2dc207

Determinantı sıfra bərabər olan matrisə çırlaşmış (və ya məxsusi) matris, determinantı sıfırdan fərqli olan matrisə isə çırlaşmamış (və ya qeyri-məxsusi) matris deyilir.

Tərs matris

Fərz edək ki, A hər hansı tərtibli matris, Ag isə həmin tərtibdən olan vahid matrisdir. Əgər A ilə eyni tərtibdən olan elə B matrisi varsa ki,

bərabərliyi ödənilərsə, onda B matrisinə A-nın tərsi deyilir və B = A−1 kimi yazılır. Teoremə görə hər hansı A matrisinin tərsi varsa, o yeganədir. A matrisinin tərs matrisinin olması üçün zəruri və kafi şərt onun determinantının sıfırdan fərqli olmasıdır.

Ədəbiyyat

  • İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.

Həmçinin bax

İstinadlar