Aprel işğalı

Bakı əməliyyatı
Rusiya vətəndaş müharibəsi
Qızıl Ordunun hərbi hissələri Bakıya daxil olur. 1920-ci il
Tarix	28 aprel — may 1920
Yeri	Cənubi Qafqaz
Səbəbi	Azərbaycan hökumətinin devrilməsi və Sovet hakimiyyətinin qurulması
Nəticəsi	Azərbaycanın Sovet Sosialist Respublikası elan edilməsi.
Ərazi dəyişikliyi	Azərbaycan
Münaqişə tərəfləri
RSFSR AK(b)P Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti
Komandan(lar)
Mixail Levandovski Mixail Yefremov Çingiz İldırım Səməd bəy Mehmandarov Sepe Lordkipanadze
Tərəflərin qüvvəsi
30,000-dən çox süngülü və qılınclı nəfər 30,000 nəfər

Bakı əməliyyatı, bəzən 1920-ci il aprel hadisələri Aprel inqilabı, Aprel çevrilişi və ya Azərbaycanın işğalı kimi qeyd olunur — Azərbaycan hökumətini devirmək və ölkədə Sovet hakimiyyətinin qurulması məqsədi ilə, XI Qırmızı Ordu və Volqa-Xəzər hərbi donanmasının Azərbaycan bolşevikləri ilə yaxın koordinasiyalanmış və həyata keçirilən hücum hərbi əməliyyatıdır. Bakı əməliyyatının planı Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının (AK(b)P) liderləri olan Qafqaz cəbhəsinin komandiri Mixail Tuxaçevski və İnqilabçı Hərbi Şuranın üzvü Serqo Orconikidze tərəfindən hazırlanmışdı.

1919-1920-ci illərdə dərin siyasi və sosial-iqtisadi böhran yaşayan Azərbaycanda daxili siyasi vəziyyət gərgin idi: ölkənin qəzalarında müxtəlif siyasi və sosial qruplar arasındakı silahlı münaqişələr baş verirdi. Eyni zamanda, 1918-ci ildə Sovet hakimiyyətinin dağılması anından etibarən, yeraltı cəmiyyətlərdə müxtəlif siyasi partiyalar və sosialist oriyentasiyalı təşkilatlar fəaliyyət göstərirdi. Onlar siyasi məqsədlərinə nail olmaq üçün 1920-ci ilin fevralında AK(b)P ilə birləşdi.

1920-ci ilin aprelində XI Qırmızı Ordu Şimali Qafqazdakı Könüllü Ordunu məğlub edərək, Azərbaycanla sərhədə yaxınlaşdı. Azərbaycan bolşevikləri aprelin 26-dan 27-sinə keçən gecəsində başlayan silahlı üsyanlara hazırlaşırdılar. Bakıda baş verən üsyanla paralel olaraq, bir sıra sovet zirehli qatarlar Azərbaycanla sərhədi keçdi və düşmən arxasında uğurlu dərin basqın etdi.

Bolşeviklər paytaxtın ən əhəmiyyətli obyektlərinə nəzarəti qurduqdan sonra hakimiyyətin təslim edilməsi haqqında Azərbaycan hökumətinə və parlamentinə ultimatum təqdim etdi. Fövqəladə toplantıda məclis Azərbaycan Kommunist Partiyasına hakimiyyəti vermək üçün səs verdi. Ölkə daxilinə daxil olan XI Qırmızı Ordunun hərbi dəstəyi ilə yeni hökumət qısa müddət ərzində Azərbaycanın qalan hissəsini də nəzarəti altına aldı. Bu hadisələrin əsas nəticəsi Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qurulması (Kommunist Partiyasının rəhbərliyi ilə) və müstəqil Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının elan edilməsi idi. Azərbaycan müstəqilliyini qorusa da, 1922-ci ildə SSRİ-nin formalaşması ilə ölkə müstəqilliyini itirdi.

İrsi

Mədəniyyətdə

• Rəssam Fyodor Modorov "1920-ci ildə Bakıda Azadlıq" (1928) və Azərbaycan paytaxtının işçi qüvvələri tərəfindən Qırmızı Ordu ilə görüşünün təntənəsi göstərən "1920-ci ildə Bakıda "III İnternatsional" zirehli qatarın görüşü" (1933) rəsmlərini çəkmişdir.
• 1980-ci ildə Sumqayıtdan Bakıya girişdə XI Qızıl Ordunun abidəsi tikilmişdir (memar A. Surkin, heykəltəraş Tokay Məmmədov).
• "Əli və Nino" romanı 1920-ci ildə rusların gəlməsi və Bakının işğalı ilə bitir.