Aşqarlar Kimyası İnstitutu (Azərbaycan)

AMEA-nın Aşqarlar Kimyası İnstitutu AKİ
Növü	elmi-tədqiqat institutu
Yaranma tarixi	1965
www.ica.az

Akademik Ə.M.Quliyev adına Aşqarlar Kimyası İnstitutu — Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının tərkibinə daxil olan elmi-tədqiqat institutu. Təşkilatın direktoru AMEA-nın həqiqi üzvü Vaqif Fərzəliyevdir.

İnstitutun tarixi

AMEA-nın sərgisində

Azərbaycan tarixən neft hasilatı, onun sənaye miqyasında emalı, sürtkü yağları istehsalının vətəni olduğu üçün keçmiş ittifaqda aşqarların işlənilməsi və istehsalı da ilk dəfə olaraq məhz respublikamızda həyata keçirilmişdir. Keçmiş SSRİ-də sürtkü yağlarının keyfiyyətini yaxşılaşdıran ilk aşqarlar akademik Yusif Məmmədəliyevin təklifi ilə 1945-ci ildə Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Neft Emalı İnstitutunda yaradılmış və akad. Ə.Quliyevin rəhbərlik etdiyi laboratoriya kollektivinin məhsuldar əməyi nəticəsində işlənilmiş və sənaye istehsalı təşkil edilmişdir. Bu nailiyyətlərə görə Ə.Quliyev və əməkdaşları 1948-ci və 1950-ci illərdə iki dəfə SSRİ Dövlət mükafatına layiq görüldülər.

Aşqarların yaradılması və tətbiqi sahəsindəki uğurları və problemin çox vacibliyini nəzərə alaraq SSRİ Elmlər Akademiyasının qərarı ilə yuxarıda qeyd olunan laboratoriya əsasında 1965-ci ildə SSRİ-də bu sahədə ilk ixtisaslaşmış institut - Azərbaycan Elmlər Akademiysı Aşqarlar Kimyası İnstitutu (AEA AKİ) yaradıldı və ona 1987-ci ilə kimi akad. Ə.Quliyev rəhbərlik etdi. 1987-ci ildən instituta akad. Ə.M.Quliyevin yetişdirmələrindən biri, kimya elmləri doktoru, AMEA-nın müxbir üzvü V.M. Fərzəliyev rəhbərlik edir.

1980-cı ildə AİK-nin təcrübi-texnoloji bazası əsasında "Aşqar" Təcrübi İstehsalı ilə Xüsusi Texnoloji Büro ("Aşqar" Tİ ilə XTB) yaradıldı və indiyədək AKİ-nin nəzdində fəaliyyət göstərir. Hazırda institut 14 laboratoriya və 3 şöbədən ibarətdir. İnstitut müasir və perspektiv tələblərə cavab verən sürtkü yağlarına, yanacaqlara, yağlayıcı-soyuducu və digər xüsusi mayelərə aşqarların yaradılması və onların əsasında yüksək keyfiyyətli sürtkü və yanacaq kompozisiyaları, yağlayıcı-soyuducu və digər xüsusi mayelərin işlənilməsi sahəsində elmi-tədqiqat işləri aparmağa başladı. AKİ-də aparılan fundamental və tətbiqi tədqiqat işləri xalq təsərrüfatının bir sıra sahələri ilə, ilk növbədə neftçıxarma, neft-kimya, neft emalı sənayesi, maşınqayırma və metal emalı ilə əlaqədardır. Aparılan fundamental tədqiqatlar nəticəsində sürtkü yağlarının yuyucu-dispersləşdirici, özlülük-temperatur, oksidləşməyə, yeyilmə və siyrilməyə qarşı xassələrini yaxşılaşdıran və çoxfunksiyalı yüksək keyfiyyətli aşqarların məqsədyönlü sintezinin elmi əsaslarının işlənilməsi, istehsal texnologiyasının yaradılması və istehsalata tətbiqi sahəsində mühüm nailiyyətlər əldə edilmişdir. Yaradılmış aşqarlardan (БФК, БФКу, ИХП-21, ИХП-101 və СБ-3у) istifadə etməklə Bakı və Şərq yağları əsasında bir sıra yüksək keyfiyyətli motor yağları işlənilmiş və Bakı Neft Emalı Zavodunda istehsalı təşkil edilmişdir. Tiofosfinat tipli (ИХП-388) və sulfonat tipli (ИХП-234) çoxfunksiyalı polimer aşqarları işlənib təcrübi-sənaye miqyasında tətbiq edilmiş, onların əsasında yüksək təsirli motor və hidravlik yağları yaradılmışdır. Siyrilməyə qarşı yüksək keyfiyyətli ИХП-14A aşqarı işlənilmiş, sənaye miqyasında istehsalı təşkil edilmiş və onun əsasında ТАД-17ИХП transmissiya yağı və ВРМ-1201 reduktor yağı yaradılmış və istifadə edilmək üçün vəsiqə almışdır. 1970-ci ildə İnstitutun əməkdaşları Ə.Quliyev, İ.Orucova, K.Sadıxov, G.Zeynalova, F.Süleymanova, İ.Namazov, V.Başayev «Bakı neftlərindən alınan motor yağlarına təsirli aşqarlarını alınma texnologiyasının işlənilməsi və sənayedə tətbiqinə görə» Azərbaycan Dövlət mükafatına layiq görülmüşlər. Motor, transmissiya və sənaye yağlarının istehsalını təmin edən bir sıra aşqarlar AMEA AKİ tərəfindən yaradılmış və sənaye istehsalı Azərbaycan (Bakı, Sumqayıt), Rusiya (Ufa, Perm, Yaroslavl, Novo-Kuybışevsk) Ukrayna (Şostkin, Xarkov) və Belarusiyada (Novopolotsk) təşkil edilmişdir. SSRİ dövründə istehsal olunan aşqarların və sürtkü yağlarının 20%-i AKİ-nin alimləri tərəfindən işlənilmişdir. Aşqarlar Kimyası İnstitutu SSRİ Dövlət Standartlar Komitəsi nəzdində fəaliyyət göstərən «Yanacaqların, yağların, sürtkülərin və xüsusi mayelərin sınağı» komissiyanın sertifikasiya mərkəzi kimi də fəaliyyət göstərirdi. Keçmiş İttifaqda istehsal edilən bəzi xüsusi təyinatlı sürtkü yağları (M-16ИХП-3, TAD-17ИХП) AKİ tərəfindən onun aşqarları əsasında yaradılmış və istehsalı təşkil edilmişdir. Xüsusi təyinatlı reaktiv təyyarələrin mühərrikləri üçün 2400C-də işləyən sintetik yağ kompozisiyası, reaktiv yanacaqların oksidləşməyə qarşı davamlığını kəskin surətdə yaxşılaşdıran ИХП-712 aşqarı işlənilmişdir Ölkəmizin müxtəlif maşınqayırma zavodlarında metal məmulatların almaz alətlərlə kəsilməsi, habelə cilalanmasında tətbiq tapan НСК-5у və «Азерол» seriyasından beş yağlayıcı-soyuducu maye və onları bioloji zədələnmədən qoruyan Азин-1 və Азин-2 antimikrob aşqarları işlənilmiş və sənaye istehsalı təşkil edilmişdir. Dizel mühərriklərinin işləməsi zamanı çıxan qazlarda tüstünün və kanserogen maddələrin miqdarını 50%-dən çox azaldan, SSRİ-də dizel yanacağı üçün ilk aşqar - ИХП-706 aşqarı yaradılmış və tətbiq üçün vəsiqə almışdır. Neft-mədən avadanlıqlarını korroziyadan və mühərrikin soyuducu sistemlərini kavitasiya nəticəsində dağılmadan qorumaq üçün korroziya inhibitorları (ИКИПГ, ИКАНАЗ və s.) yaradılmış və sənaye istehsalı təşkil edilmişdir. Fundamental tədqiqatlar sahəsində aparılan işlər nəticəsində müxtəlif funksiyalı aşqarların təsir mexanizmi öyrənilmiş, aşqarların tərkibi, quruluşu və funksional xassələri arasındakı asılılıq müəyyənləşdirilmişdir. Bu tədqiqatlar nəticəsində yüksək təsirə malik aşqarların optimal quruluşu proqnozlaşdırılmış və sintezi həyata keçirilmişdir. Fundamental tədqiqatlar yeni üzvi maddələrin, yeni nəsl aşqarların sintezi və onların sintezi üçün yeni üsulların işlənilməsi, istifadə olunan müxtəlif üzvi reaksiyaların kinetikası və mexanizminin öyrənilməsi istiqamətində də aparılmışdır. İnstitutda aparılan fundamental və tətbiqi elmi-tədqiqat işlərinin nəticələri institut alimlərinin bir sıra kitabları, çox sayda məqalə və konfrans materialları, SSRİ müəlliflik şəhadətnamələri və Azərbaycan patentlərində öz əksini tapmışdır. 1987-93-cü illəri əhatə edən dövrdə cəmiyyətdə baş verən proseslər elm sahəsinə də öz güclü təsirini göstərirdi. Bu proseslərin təsiri ilə elmdə durğunluq əmələ gəlmiş, elmi işçilərin maddi vəziyyəti çox aşağı düşmüşdü. Belə bir vəziyyətdə institutun əsas vəzifəsi elmi potensialı qorumaq, ağır vəziyyətə düşmüş ölkə iqtisadiyyatına yardım etmək idi. Azərbaycan respublikasının suverenliyinin ilk illərində respublikada aşqarlar və sürtkü materialları sahəsində vəziyyətin çox çətinləşdiyi bir şəraitdə respublikanın müxtəlif növ sürtkü yağlarına olan tələbatını ödəmək məqsədilə qısa bir müddətdə Bakı baza yağları, AKİ-də yaradılmış və istehsalı mövcud olan və həmçinin xaricdən gətirilən aşqarlar əsasında müxtəlif təyinatlı (o cümlədən xüsusi təyinatlı) motor yağları, müxtəlif növ nəqliyyat vasitələri üçün transmissiya yağları, konservasiya yağı, Bakı Məişət Kondisionerləri zavodunda işlədilən yapon yağlayıcı-soyuducu mayesini əvəz edən yeni yağlayıcı-soyuducu maye yaradılmış və istehsalı sənaye və təcrübi-sənaye miqyasında təşkil edilmişdir.

Rəhbərlik

Direktor

akademik Vaqif Fərzəliyev

Vaqif Fərzəliyev 1939-cu il dekabrın 19-da Bakı şəhərində ziyalı ailəsində anadan olub. Orta təhsilini Bakı şəhər 189 saylı məktəbdə aldıqdan sonra, 1958-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin (hazırki BDU) kimya fakültəsinə qəbul olunub. Elmi-tədqiqat işinə hələ tələbə ikən maraq göstərən Vaqif Fərzəliyev birinci kursda Tələbə Elmi Cəmiyyətinə üzv olmuş və "Duz-su sisteminin analizi" mövzusunda elmi işlər aparmışdır. İkinci kursda oxuyarkən TEC-in sədri seçilmiş və neft kimyası sahəsində ilk tədqiqatlarını aparmağa müvəffəq olmuşdur. Lenin təqaüdçüsü V.Fərzəliyevin əldə etdiyi elmi nəticələr uğurlu olduğundan 1962-ci ildə "ADU-nun elmi xəbərləri" məcmuəsində məqalə halında dərc edilmişdir.1963-cü ildə Azərbaycan Dövlət Universitetini qırmızı diplomla bitirdikdən sonra təyinatla Azərbaycan Neft-Kimya Prosesləri İnstitutuna göndərilib, həmin il aspiranturaya daxil olub. 1968-ci ildə "Sürtkü yağlarına polimer aşqarların sintezi və tədqiqi" mövzusunda namizədlik dissertasiya mövzusu müdafiə etmişdir. 1986-cı ildə "Sürtkü yağlarına yüksək təsirli kükürdlü aşqarların işlənib hazırlanmasının elmi əsasları" mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edərək kimya üzrə elmlər doktoru elmi dərəcəsi, 1987-ci ildə isə professor elmi adını almışdır. Vaqif Fərzəliyev aşqarlar kimyası elminin inkişafı sahəsindəki böyük uğurlarına görə 2001-ci ildə AMEA-nın müxbir üzvü 2007-ci ildə isə AMEA-nın həqiqi üzvü seçilib. 1967-1987-ci illər ərzində AMEA Aşqarlar Kimyası İnstitutunda kiçik və böyük elmi işçi, «Sürtkü yağlarına polimer aşqarlar» laboratoriyası müdirinin müavini, «Aşqarların sintezi və təsir mexanizminin elmi əsasları» laboratoriyasının rəhbəri, elmi işlər üzrə direktor müavini vəzifələrində çalışıb. 1987-ci ildə Aşqarlar Kimyası İnstitutuna direktor əvəzi təyin edilib, növbəti ildə isə institutun kollektivi tərəfindən direktor seçilib. 2007-2013-cü illərdə AMEA RH-ın akademik-katibi vəzifəsində çalışıb. Akademik Vaqif Fərzəliyev neft kimyası və üzvi kimya sahəsində tanınmış alimdir. Sıravi aspirantdan görkəmli alim, bacarıqlı elm təşkilatçısı, nadir elmi istiqamətlər üzrə ixtisaslaşmış institut direktoru və daha sonra AMEA-nın akademik-katibi vəzifələrinədək böyük və şanlı həyat yolu keçmiş alimin tərcümeyi-halı məhz əsl istedadlı və zəhmətsevər ziyalılar üçün səciyyəvidir. Akademik V.Fərzəliyevin səmərəli elmi fəaliyyəti bilavasitə AMEA-da akademik Ə.M.Quliyevin rəhbərlik etdiyi "Sürtkü yağları və aşqarlar" laboratoriyası və 1965-ci ildə onun əsasında təşkil edilmiş, keçmiş SSRİ-də yeganə olmuş, hazırda da dünyada ixtisaslaşmış çox azsayda elm mərkəzlərindən olan AMEA-nın Aşqarlar Kimyası İnstitutu ilə bağlıdır. Vaqif Fərzəliyevin elmi fəaliyyətinin əsas istiqamətini sürtkü yağları, yanacaq və yağlayıcı-soyuducu mayelərə yüksək təsirli aşqarların və onların əsasında yüksək keyfiyyətli yağ, yanacaq və yağlayıcı-soyuducu maye kompozisiyalarının yaradılmasının elmi əsaslarının işlənib hazırlanması təşkil edir. O, yeni aşqarların sintezi, onların funksional təsir mexanizminin və həmçinin tərkib və quruluşlarının effektivliyə təsirinin öyrənilməsi sahəsində sistematik fundamental tədqiqatlar aparır. Onun rəhbərliyi və bilavasitə iştirakı ilə yaradılmış bir sıra aşqarlar və sürtkü yağları, o cümlədən xüsusi təyinatlı yağlar sənayedə tətbiq edilmişdir. Vaqif Fərzəliyev 670 elmi əsərin, o cümlədən 114 müəlliflik şəhadətnaməsi və patent, üç monoqrafiyanın, bir kitabın müəllifidir. Onun əsərlərinin təxminən 300-ə yaxını xaricdə çap olunmuşdur. 120-dən çox elmi əsəri isə beynəlxalq bazalarda referatlaşdırılan və indeksləşdirilən jurnallarda nəşr olunub. Beynəlxalq (CRDF, STCU) və respublika (EİF, ARDNŞ-ın Elm Fondu) qrant layihələrinin qalibi olmuşdur.

Direktor müavinləri

Elmi işlər üzrə direktor müavini - Mirzə Mövsümzadə M.M.Mövsümzadə 1939-cu il oktyabr ayının 17-də Bakı şəhərində anadan olmuşdur. 1963-cü ildə Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasının kimya texnologiyası fakültəsini bitirdikdən sonra o, AEA Aşqarlar Kimyası İnstitutunun aspiranturasına daxil olmuş və 1968-ci ildə namizədlik dissertasiyası müdafiə edərək kimya elmləri namizədi elmi dərəcəsi almışdır. 1967-ci ildən AEA Aşqarlar Kimyası İnstitutunda mühəndis, kiçik elmi işçi, baş elmi işçi vəzifələrində çalışaraq, 1983-cü ildə laboratoriya müdiri vəzifəsinə yüksəlmişdir. O, 1992-ci ildən institutun elmi işlər üzrə direktor müavinidir. M.Mövsümzadə 1986-cı ildə «Neft kimyası» ixtisası üzrə doktorluq dissertasiyası müdafiə edərək kimya elmləri doktoru elmi dərəcəsinə və 1991-ci ildə həmin ixtisas üzrə professor elmi adına layiq görülmüşdür. Onun elmi fəaliyyətinin əsas istiqamətləri yüksək təsirə malik korroziya inhibitorları, yanacaq və yağlara aşqarların sintezi, tədqiqi və alınma texnologiyasının işlənib hazırlanmasıdır. O, korroziya inhibitorları və aşqarlar sahəsində tanınmış alimdir. Metalları karbonat turşusu və hidrogensulfid mühitində korroziyadan qoruyan təsirli inhibitorlar və onların bəzi birləşmələrlə qarışıqlarından inhibitor tərkibləri işləyib hazırlamışdır. Əsasını fenollar, merkaptofenollar və yüksək molekullu karbon turşuları təşkil edən bu inhibitorların çoxu onun tərəfindən ilk dəfə olaraq sintez edilmişdir. M.Mövsümzadənin elmi işləri praktiki istiqamətli və fundamental xarakterli işlərdir. Öz nəzəri tədqiqatlarının nəticələrindən o, müxtəlif funksional təsirli və yüksək effektli inhibitorların məqsədyönlü sintezi və onlar əsasında inhibitor qarışıqlarının işlənib hazırlanmasında istifadə etmişdir. Onun tərəfindən inhibitorlar (ИКАНАЗ, ИКАНАЗ-4 və ИКАНАЗ-7) və inhibitor qarışıqlarının alınma texnologiyası hazırlanıb və sənaye miqyasında istehsal olunaraq keçmiş SSRİ-nin neft-qaz mədənlərində tətbiq edilmişdir. M.Mövsümzadə yanacaqlara və yağlara aşqarlar sahəsində də önəmli elmi-tədqiqatlar aparıb. Belə ki, o, dizel yanacaqlarında tətbiq edilən yüksək keyfiyyətli ИХП-706 aşqarının yeni modifikasiyalarını işləyib hazırlamışdır. Bu aşqar sənaye miqyasında alınmış və dizel mühərriklərinin tüstüsünü azaltmaq üçün Moskva, Leninqrad və Bakı şəhərlərində tətbiq edilmişdir. O həmçinin Aşqarlar Kimyası İnstitutunda Bakı baza yağları əsasında yağ kompozisiyalarının (М-10Г2, М-14ГБ) hazırlanması işində yaxından iştirak etmişdir. Onun elmi fəaliyyətinin istiqamətlərindən biri də bitki yağlarının transefirləşməsi reaksiyası nəticəsində alınmış biodizel əsasında dizel yanacaqlarının müxtəlif istismar xassələrini yaxşılaşdıran aşqarların işlənilməsidir. Professor M.Mövsümzadənin apardığı çoxşaxəli elmi-tədqiqat işlərinin nəticələri 235 elmi əsərdə, o cümlədən 42 müəlliflik şəhadətnaməsi və patentdə öz əksini tapmışdır. Onun əsərləri Azərbaycanda və bir sıra xarici ölkələrdə (Rusiya, Gürcüstan, Ukrayna, Polşa və s.) dərc edilmişdir. O, elmi fəaliyyəti ilə yanaşı böyük elmi-təşkilatçılıq və elmi-pedaqoji fəaliyyət də göstərir. Professor M.Mövsümzadə 1997-ci ildən etibarən Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyası Kimya Ekspertlər Şurasının üzvü, sədr müavini, sədri, rəyasət heyətinin üzvü vəzifələrində çalışmışdır. Bu gün də o, Şuranın sədr müavini kimi fəaliyyətini davam etdirir. 1990-2009-cu illərdə o, Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasının «Üzvi birləşmələrin texnologiyası» kafedrasında professor kimi fəaliyyət göstərərək ixtisas üzrə mühazirələr oxumuşdur. Onun rəhbərliyi ilə beş magistr dissertasiyası müdafiə edilib. Professor M.Mövsümzadə kimya üzrə 2 elmlər doktoru və 12 fəlsəfə doktoru yetişdirmişdir. M.Mövsümzadənin elmi, elmi-təşkilati və pedaqoji fəaliyyəti yüksək qiymətləndirilib. O, 3 dəfə AMEA Rəyasət Heyətinin Fəxri Fərmanı, 2005-ci ildə Azərbaycan Respublikasının "Əməkdar Elm Xadimi" fəxri adı və 2015-ci ildə «Şöhrət» ordeni ilə təltif olunmuşdur.

Ümumi işlər üzrə direktor müavini - Elman Abduləli oğlu Zülfüqarov E.Zülfüqarov 1946-cı il avqustun 12-də Bakı şəhərində anadan olmuşdur. 1964-cü ildə Bakı şəhəri 134 saylı orta məktəbi bitirdikdən sonra Azərbaycan Neft və Kimya İnstitutuna daxil olmuş və 1971-ci ildə institutun kimya-texnologiya fakültəsini bitirmişdir. O, 1964-cü ildə AEA Neft-Kimya Prosesləri İnstitutuna işə daxil olmuş, 1965-ci ildə isə AEA Aşqarlar Kimyası İnstitutunda baş laborant kimi əmək fəaliyyətinə başlamış, mühəndis (1972-1978), böyük mühəndis (1978-1982), aparıcı mühəndis (1982-1986), kiçik elmi işçi (1986-1987), baş mühəndis (1987-1994), elmi işçi (1994-2002) vəzifələrində çalışmış, 2002-ci ildə ümumi işlər üzrə direktor müavini vəzifəsinə qədər yüksəlmişdir. E.Zülfüqarov 1972-1986-cı illərdə institutun «Analitik tədqiqatlar» laboratoriyasında çalışarkən qaz xromatoqrafiyası üsulu ilə institutda aşqar kimi sintez olunmuş üzvi maddələrin yeni təyini metodlarının işlənib hazırlanması sahəsində tədqiqatlar aparmışdır. Bu sahədə bilik və bacarığını təkmilləşdirmək üçün SSRİ EA-nın Şemyakin adına Bioüzvi Kimya İnstitutunda təcrübə keçmiş, 1979-cu ilin fevralında təcrübəni başa vurub instituta qayıtdıqdan sonra onun tərəfindən xromatoqrafda konstruktiv dəyişiklik edilmiş, qazların qurudulması üçün paslanmayan poladdan 3 kalonkadan ibarət blok düzəltdirilmiş, kalonkaları doldurmaq üçün sorbentlər və digər doldurucular hazırlanmış, qurğu sınaqdan keçirilərək işə salınmışdır. Bu sahədə aparılan işlər üzrə E.Zülfüqarov 1 müəlliflik şəhadətnaməsi və 3 elmi məqalənin müəllifidir. E.Zülfüqarov institutun baş mühəndisi vəzifəsində işlədiyi illərdə də özünü bacarıqlı, təşəbbüskar rəhbər işçi kimi göstərmiş, üzərinə düşən vəzifələrin öhdəsindən bacarıqla gəlmişdir. Ailə vəziyyəti ilə əlaqədar olaraq 1994-cü ildə o öz xahişi ilə «Transmissiya və sənaye yağlarına aşqar və aşqar kompozisiyaları» laboratoriyasına elmi işçi vəzifəsinə keçmişdir. Bu laboratoriyada işlədiyi müddətdə o, tərkibində N, P, S olan üzvi birləşmələrin sintezi, transmissiya və sənaye yağlarına yeyilməyə və siyrilməyə qarşı aşqar kimi tədqiqi istiqamətində tədqiqatlar aparmış, alınan nəticələr daha bir müəlliflik şəhadətnaməsi və tezisdə öz əksini tapmışdır. 2002-ci ildən ümumi işlər üzrə direktor müavini vəzifəsində çalışan E.Zülfüqarov institutun bu vəzifəsində aparılan işlərdə köklü dəyişikliklər etmiş, institutda aparılan təmir işlərində canlanma yaratmışdır. E.Zülfüqarov 16 elmi əsərin, o cümlədən 4 ixtiranın müəllifidir.

Elmi katib

Mehparə Səfərova 1952-ci il fevral ayının 29-da Qax rayonunda anadan olmuşdur. 1969-cu ildə orta məktəbi qızıl medalla bitirmiş və elə həmin il Azərbaycan Dövlət Universitetinin kimya fakültəsinə qədul olmuşdur. 1974-cü ildə universitetdə təhsilini əla qiymətlərlə başa vurduqdan sonra o, təyinatla AMEA Aşqarlar Kimyası İnstitutuna göndərilmiş və öz elmi fəaliyyətinə «Transmissiya yağlarına aşqarlar» laboratoriyasında mühəndis vəzifəsində başlamışdır. M.R.Səfərova 1976-cı ildə institutun aspiranturasına qəbul olmuş, 1982-ci ildə «Ditiofosfat, ksantoqenat və ditiokarbomat turşularının bəzi efirlərinin sintezi və sürtkü yağlarına aşqar kimi tədqiqi» mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə etmiş və «Neft kimyası» ixtisası üzrə kimya elmləri namizədi elmi dərəcəsinə, 2002-ci ildə isə baş elmi işçi elmi adına layiq görülmüşdür. M.R. Səfərova 1974-1993-cü illər ərzində institutun hazırki «Transmissiya və sənaye yağlarına aşqarlar və aşqar kompozisiyaları» laboratoriyasında transmissiya, sənaye və motor yağlarına tiokarbonat və ditiofosfat turşularının efirləri əsasında aşqarların sintezi və onların əsasında aşqar kompozisiyalarının tərtibi sahəsində çalışaraq mühəndis, kiçik elmi işçi, elmi işçi vəzifələrindən böyük elmi işçi vəzifəsinə qədər yüksəlmişdir. O, 1982-ci ildə kimya elmləri namizədi elmi dərəcəsini aldıqdan sonra da bu sahədə elmi tədqiqatları davam etdirmiş, yeyilməyə və siyrilməyə qarşı bir sıra yüksək təsirli aşqarlar sintez etmişdir. M.R. Səfərova bu işlərlə paralel olaraq mühafizəedici aşqarlar və sürtkülər sahəsində də elmi-tədqiqat işləri aparmışdır. Laboratoriyada 9.054-75 №-li ГОСТ-a uyğun olaraq mühafizəedici aşqarların 5 sınaq üsulunun təşkilində onun əməyi böyük olub. M.R.Səfərova 1987-ci ildən etibarən eyni zamanda institutun Elmi şurasının katibi kimi Elmi şuranın işinə köməklik etmişdir. O, 1993-cü ildən institutun elmi katibliyinin işində yaxından iştirak etmiş, 1994-cü ilin may ayından institutun elmi katibi olmuşdur. M.R.Səfərova elmi katib kimi institutun cari və perspektiv elmi-tədqiqat işləri proqramlarının tərtibində, aralıq və yekun elmi hesabatların yazılmasında və tərtibində yaxından iştirak edir. İnstitutda doktorantura və dissertantura yolu ilə yüksək ixtisaslı elmi kadrların hazırlanmasında, elmi kadrların attestasiyasında, institutun elmi seminarlarının təşkilində və keçirilməsində də əməyi böyükdür. M.R. Səfərova elmi katib vəzifəsini bacarıqla yerinə yetirməklə yanaşı institutun «Transmissiya və sənaye yağlarına aşqarlar və aşqar kompozisiyaları» laboratoriyası ilə əməkdaşlıqda öz elmi fəaliyyətini davam etdirir. M.R. Səfərova 93 elmi əsərin, o cümlədən 17 elmi məqalə (bunlardan 7-i xaricdə), 44 müəlliflik şəhadətnaməsi və patentin müəllifidir.

Strukturu

Institutun strukturuna 14 laboratoriya, 6 şöbə və motor-sınaq stansiyası daxildir. İnstitutun nəzdində «Aşqar» Təcrübi İstehsalı ilə Xüsusi Texnoloji Büro da fəaliyyət göstərir.

Laboratoriyalar

1 saylı laboratoriya

• Motor yağlarına çoxfunksiyalı aşqarlar laboratoriyası

Əsas fəaliyyəti sürtkü yağlarına müxtəlif funksional təsirə malik aşqarların sintezi və tədqiqi, onların texnologiyalarının işlənilməsi, təkmilləşdirilməsi və istehsalatda tətbiqi, aviasiya mühərriklərində tətbiq olunan sintetik yağlara yüksək temperatura davamlı oksidləşmə inhibitorlarının yaradılmasıdır. Laboratoriya 1965-ci ildən – AMEA akademik Ə.Quliyev adına Aşqarlar Kimyası İnstitutunun yarandığı tarixdən fəaliyyət göstərir. 1965-1988-ci illərdə laboratoriyaya texnika üzrə elmlər doktoru, professor Gövhər Zeynalova rəhbərlik etmişdir. 1988-ci ildən laboratoriyanın müdiri kimya üzrə elmlər doktoru Əli Kazımzadədir. Sürtkü yağlarına aşqar kimi istifadə edilən çoxsaylı üzvi maddələr sırasında alkiofenolyat və ditiofosfat tipli aşqarlar əsas yerlərdən birini tutur. Laboratoriya əməkdaşlarının yaratdıqları belə aşqarlardan 1966-cı ildə БФК, 1971-ci ildə БФКу, 1975-ci ildə ИХП-101 tipli aşqarların sənayedə (Bakı və Sumqayıt şəhərlərində) istehsalı təşkil olunmuşdur. ИНХП-21 və ИХП-21 aşqarlarının istehsalatda tətbiqi 1975-1982-ci illərdə Ufa şəhərində yerləşən Neftayırma zavodunda həyata keçirilmişdir. Laboratoriyanın əməkdaşları sənayedə buraxılan əmtəə aşqarlarını əvəz edə bilən yeni çoxfunksiyalı aşqarların sintezi üzrə tədqiqatlar aparırlar. Tərkibində müxtəlif heteroatomlar saxlayan yüksək istismar göstəricilərinə və həm də yüksək qələviliyə malik olan yeni alkilfenolyat aşqarlarının (ИХП-114, ИХП-130, AKİ-140, AKİ-150, AKİ-154, AKİ-156, AKİ-162, AKİ-164, AKİ-210, AKİ-215, AKİ-218, AKİ-219, AKİ-223 və s.) alınmasının optimal şəraiti işlənilmişdir. ИХП-114 və ИХП-130 aşqarlarının alınma texnologiyası Sumqayıt Aşqarlar zavodunda işlənilmişdir. Müəyyən olunmuşdur ki, alınan aşqarlar yüksək oksidləşmə, korroziyaya qarşı və yuyuculuq xassələrinə görə əmtəə aşqarlarından – ВНИИНП-714, МАСК, ОЛОА-218А və s. üstündür. Alınmış aşqarların tətbiqi ilə müasir texnikanın tələblərinə cavab verən M-8B, M-10Г2, М-10В2, М-16ИХП-3, М-20В2Ф və s. kimi yeni motor yağları işlənilmişdir. Kimya elmləri sahəsinin Neft kimyası istiqaməti üzrə fundamental-tətbiqi xarakterli “Gücləndirilmiş gəmi dizelləri üçün yerli xammal əsasında M-20B2Ф tipli motor yağının yaradılması” elmi-tədqiqat layihəsi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafi Fondunun 2011-ci il üçün 1-ci qrant müsabiqəsinin (EİF-2011-1(3))-qalibi olmuşdur Laboratoriyada aparılan elmi-tədqiqat işlərinin mühüm nəticələri Respublika və Beynəlxalq elmi konfranslarda məruzə edilməklə “1-ci dərəcəli diplom və sertifikatlarla” mükafatlandırılmışdır. Laboratoriyanın elmi-tədqiqat işlərinin digər əsas istiqaməti sintetik yağlara yüksək temperatura davamlı oksidləşmə inhibitorlarının yaradılmasıdır. Bu məqsədə nail olmaq üçün molekulun tərkibində azot, kükürd, bor, silisium atomları və müxtəlif funksional qruplar saxlayan, yüksək temperatura davamlı inhibitorların sintez metodları işlənilmiş və onların təsir mexanizmi öyrənilmişdir. Sintez edilmiş birləşmələr və əmtəə aşqarlarının tətbiqi ilə qazturbin mühərrikləri üçün sintetik efir yağları əsasında yüksək temperaturlara (200-2400C) davamlı sürtkü kompozisiyaları işlənilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, işlənilmiş kompozisiyalar əsas istismar keyfiyyətlərinə görə bu yağlara olan texniki tələblərə tam cavab verir. İlk dəfə olaraq sintetik efir yağı əsasında fiziki-kimyəvi göstəriciləri və istismar keyfiyyətlərinə görə Б-3В, ТСЗп-8 və МГЕ-25Т kimi əmtəə yağlarından üstün olan vahid motor-transmissiya-hidravlik ИХП-44A yağı işlənilmiş və tətbiqə təklif olunmuşdur. Hal-hazırda laboratoriyada mineral yağlara çoxfunksiyalı azot-, kükürd və müxtəlif funksional qruplar saxlayan alkilfenolyat aşqarlarının, sintetik yağlara yüksək davamlı inhibitorların sintezi və təsir mexanizmi sahəsində sistemli tədqiqatlar aparılır. Alınan nəticələr məqsədyönlü sintezlərin, sürtkü yağlarına effektli aşqarlar seçiminin, habelə müasir və perspektiv texnika üçün sürtkü kompozisiyalarının işlənilməsinin elmi əsasını təşkil edir.

2 saylı laboratoriya

• Mühərrik yağlarına yuyucu-dispersləşdirici aşqarlar laboratoriyası

Əsas fəaliyyəti müxtəlif mənşəli alkilaromatik sulfoturşuların qələvi-torpaq metal duzlarının sintezi və onların mühərrik yağlarına yuyucu-dispersedici aşqarlar, yağlayıcı-soyuducu mayelərə (YSM) əlavə və korroziya inhibitorları kimi tədqiqidir Laboratoriya 1965-ci ildən – AMEA akademik Ə.Quliyev adına Aşqarlar Kimyası İnstitutu yarandığı gündən fəaliyyət göstərir. 1965-1988-ci illərdə laboratoriyaya texnika üzrə elmlər doktoru, AMEA-nın akademiki Kamil Sadıxov, rəhbərlik etmişdir. 1988-2016 -ci illərdə laboratoriya müdiri vəzifəsində texnika üzrə elmlər doktoru, professor Əmirçoban Ağayev rəhbərlik etmişdir. Fəaliyyət göstərdiyi illər ərzində laboratoriyada Bakı yağları əsasında СБ-3, СК-3, СБ-3y, C-75, C-150, C-300 kimi sulfonat aşqarları və HCK-5, HCK-5y, ИXП-45, Aзерол-1, Aзерол-5 kimi yağlayıcı-soyuducu maye kompozisiyaları yaradılmış və onlardan çoxu istehsalatda tətbiq edilmişdir. Müxtəlif sintetik alkilaromatik kardohidrogenlər əsasında ИХП-213, ИХП-215, ИХП-223, CC-150t, CC-300t, CC-150f və CC-300f kimi yüksək təmizlik dərəcəsinə malik, orta və yüksək qələvili sintetik sulfonat aşqarlarının istehsal texnologiyası işlənilmiş və hərtərəfli sınaqdan çıxarılmışdır. Bu istiqamətdə tədqiqatlar davam etdirilərək, laboratoriyada yeni növ sulfonatlar – öncədən alkilaromatik karbohid-rogenlərlə zənginləşdirilmiş mineral yağlar əsasında ПС-150n, ПС-150t, ПС-300n, ПС-300t və s. kimi yarımsintetik sulfonatlar sintez edilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, alınan aşqarlar fiziki-kimyəvi və funksional xassələrinə görə Paranoks-24, OLOA-246, Xayteks-6060M, Lubrizol-52 və s. kimi xarici analoqlarla eyni səviyyədə olub, MDB ölkələrində istehsal olunan C-150 və C-300 aşqarlarından əhəmiyyətli dərəcədə üstündür. Həmin aşqarlardan istifadə etməklə müasir tələblərə cavab verən M-10B2, M-10Г2, М-10Г2k, M-10D, M-10ДМ və s. mühərrik yağ kompozisiyaları yaradılmışdır. Sınaqların müsbət nəticələri əsasında yaradılmış kompozisiyalar və aşqarlar tətbiq üçün tövsiyə edilmişdir. Xüsusi mühərriklərdə istifadə edilən və uzun müddət istehsalatda tətbiq edilən M-16ИХП-3 yağ kompozisiyası və onun daha yüksək istismar xassələrinə malik variantı olan M-16ИХП-4 kompozisiyası da laboratoriyada işlənilmiş və keçmiş SSRİ-nin Neft və Kimya Sənayesi Nazirliyinin qərarı ilə 1989-cu ildən Novokuybışevsk Neft Emalı zavodunda istehsalına başlanmışdır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, xüsusi təyinatlı mühərriklərdə işlədilən bu tip yağların yaradılması istiqamətində aparılan tədqiqatlar keçmiş SSRİ-nin bir sıra qabaqcıl müəssisələri ilə sərt rəqabət şəklində aparılırdı. Son illər laboratoriyada modifikasiya edilmiş sulfonat aşqarlarının yeni nəslinin yaradılması istiqamətində geniş miqyasda tədqiqatlar aparılır. Orta və yüksək qələvili AKİ-150, AKİ-150K, AKİ-150S, AKİ-150N, AKİ-300S, AKİ-300N və s. aşqarların ekoloji təmiz alınma texnologiyası işlənilmişdir. Laboratoriyada həmçinin ИK ИХП-1 və ИK ИХП-2 kimi korroziya inhibitorlarının, СМАД və ФХЛС kimi reagentlərin və АКОР kimi mühafizəedici aşqarın daha təsirli analoqları sintez edilmişdir. Sərt rejimdə işləyən müasir az küllü motor yağlarında tətbiq etmək üçün sulfometilləşmiş texniki nonil- və- dodesilfenolun formaldehidlə kondensasiya və aminometilləşmə məhsulları əsasında sulfamid tipli külsüz aşqarların ekoloji təhlükəsiz alınma prosesi işlənib hazırlanmışdır. Alınmış modifikasiya edilmiş sulfamidlər yağlarda çoxfunksiyalı aşqar kimi və korroziya inhibitorları kimi yüksək təsir effektinə malikdirlər. Son 10 ildə aparılmış elmi-tədqiqat işlərinin nəticələri 1 monoqrafiya, 24 məqalə (onlardan 6-sı impakt faktorlu jurnallarda) və 27 tezisdə dərc olunmuş, 6 Azərbaycan patenti alınmışdır.

3 saylı laboratoriya

Transmissiya və sənaye yağları üçün aşqar və aşqar kompozisiyaları laboratoriyası

Əsas fəaliyyəti sürtünən səthlərin yeyilmə və siyrilməsinə qarşı yüksək təsirli aşqarların sintezi, onların kimyəvi quruluşu ilə yağlayıcılıq xassələri arasında asılılığın tədqiqi, yeni və məlum aşqarlardan istifadə etməklə müasir və perspektiv tələbləri ödəyən transmissiya və sənaye yağlarının yaradılmasıdır. Laboratoriya 1965-ci ildən – AMEA akademik Ə.Quliyev adına Aşqarlar Kimyası İnstitutu yarandığı tarixdən fəaliyyət göstərir. Müxtəlif illərdə laboratoriyaya kimya üzrə fəlsəfə doktoru Hüseyn Həsənzadə (1965-1984) və AMEA-nın akademiki Əli Quliyev (1984-1988) rəhbərlik etmişlər. 1988-ci ildən laboratoriyaya kimya üzrə elmlər doktoru, professor Nazim Mustafayev rəhbərlik edir. Laboratoriyada 4 aparıcı elmi işçi, 1 elmi işçi, 1 mühəndis və 2 böyük laborant fəaliyyət göstərir. Laboratoriyanın tədqiqat obyekti tərkibində yağlayıcılıq xassələrinin əsas daşıyıcısı kimi sərbəst elektron cütlü elementlər (S, Cl, N, O və b.) olan üzvi birləşmələrdir. Bu qəbildən olan beş yüzdən çox yeni birləşmə sintez edilmiş, aparılmış tədqiqatlar nəticəsində üzvi kimyanın perspektiv bir sahəsi – tiokarbon turşuları törəmələrinin kimyası əhəmiyyətli dərəcədə inkişaf etdirilmişdir. Bütün sınaq mərhələlərini keçib, bir çox sürtkü kompozisiyaları tərkibində tətbiq edilmək üçün buraxılış vəsiqəsi alan və sənaye istehsalı Rusiyanın Yaroslavl Neft Emalı zavodunda təşkil edilən (1990-cı il) aşqarlar ИХП-14А və onun modifikasiyası olan ИХП-14М olmuşdur. Keçmiş İttifaqda yerli aşqarlardan istifadə etməklə hazırlanıb, bütün sınaqlardan uğurla çıxan ilk universal transmissiya yağı tərkibində ИХП-14А aşqarı olan ТАД-17ИХП yağı olmuşdur. ИХП-14А və ИХП-14М aşqarlarından istifadə etməklə bir sıra transmissiya, sənaye və reduktor yağları da yaradılmış və istifadə üçün buraxılış vəsiqəsi almışdır: qış transmissiya yağı ТАД-10ИХП, sənaye avadanlığının orta və ağır yüklənən dişli və yivli ötürücülərini yağlamaq üçün ИТД-68 yağı, kağız istehsalı maşınlarının mərkəzləşmiş yağlama sistemləri üçün ИТД-150 yağı, sənaye avadanlığının ağır yüklənmiş elementlərini yağlamaq üçün, eləcə də ИСП və ИРП yağlarını əvəz edə bilən ИТД seriyalı yağlar, neft-mədən sənayesi mancanaqlarının reduktorlarını yağlamaq üçün ВРМ-ИХП-1201 reduktor yağı. ИХП-14А və ИХП-14М aşqarlarından istifadə etməklə bir sıra transmissiya, sənaye və reduktor yağları da yaradılmış və istifadə üçün buraxılış vəsiqəsi almışdır: qış transmissiya yağı ТАД-10ИХП; sənaye avadanlığının orta və ağır yüklənən dişli və yivli ötürücülərini yağlamaq üçün ИТД-68 yağı; kağız istehsalı maşınlarının mərkəzləşmiş yağlama sistemləri üçün ИТД-150 yağı; sənaye avadanlığının ağır yüklənmiş elementlərini yağlamaq üçün, eləcə də ИСП və ИРП yağlarını əvəz edə bilən ИТД seriyalı yağlar; neft-mədən sənayesi mancanaqlarının reduktorlarını yağlamaq üçün ВРМ-ИХП-1201 reduktor yağı. Laboratoriyanın əməkdaşları yerli xammal və yeni aşqar kompozisiyası əsasında respublikamız üçün aktual olan gəmi və stasionar elektrik stansiyalarında istifadə edilən gəmi qazturbin yağı yaratmışdır. ИХП-14М aşqarından istifadə etməklə yaradılan gəmi qazturbin yağı 1993-cü ildən “Neft Daşları” NQÇİ-nin İstilik Elektrik Stansiyasında tətbiq edilir və stasionar qaz turbinlərinin normal və etibarlı işini təmin edir. Laboratoriyada aparılan məqsədyönlü tədqiqatların nəticəsi çoxsaylı elmi məqalə, müəlliflik şəhadətnaməsi və patentdə öz əksinin tapmışdır. Bunlardan 81-i son 10 ildə çap olunub ki, bunun da 27-si məqalə (18-i impakt faktorlu jurnallarda), 41-i Azərbaycan patentidir. Laboratoriyanın əməkdaşları, həmçinin müxtəlif respublikadaxili və beynəlxalq konfranslarda tezis və məqalələrlə iştirak etmişlər. Laboratoriyanın uğurlarından biri də “Ksantogen turşularının oksialkilbenzil efirlərinin alınma üsulu” adlı patentin (i2012 0037) 2013-cü ildə keçirilmiş “İxtiraçılıq sahəsində birinci respublika müsabiqəsi”nin qalibi kimi II dərəcəli diploma layiq görülməsidir. Laboratoriyanın əməkdaşları yerli xammal və yeni aşqar kompozisiyası əsasında respublikamız üçün aktual olan gəmi və stasionar elektrik stansiyalarında istifadə edilən gəmi qazturbin yağı yaratmışdır. ИХП-14М aşqarından istifadə etməklə yaradılan gəmi qazturbin yağı 1993-cü ildən “Neft Daşları” NQÇİ-nin İstilik Elektrik Stansiyasında tətbiq edilir və stasionar qaz turbinlərinin normal və etibarlı işini təmin edir. Laboratoriya əməkdaşları Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun 2010-cü ildə elan etdiyi qrant müsabiqəsinin qalibi olmuş, “Yerli xammal və yeni aşqar kompozisiyası əsasında gəmi və stasionar elektrik stansiyalarında istifadə edilən gəmi qazturbin yağının yaradılması” adlı (EİF-2010-1(1)-40/35-M-4) layihəni uğurla başa çatdırmışlar. Uzun illərin tədqiqatında tiokarbonat birləşmələrinin sintezində alkil-, alkenil-, arilhalogenlərdən, spirt, merkaptan və alkilfenollardan, aldehid, amin, turşu və mürəkkəb efirlərdən və s. istifadə edilmişdir. Bu seçim müxtəlifliyində məqsəd effektli aşqar yaratmaqla yanaşı kimyəvi quruluşla effektlilik əlaqəsinin araşdırılması olmuşdur. Seçimin müəyyənləşdirilməsində daha bir mühüm faktor, xüsusən də aşqarın tətbiq perspektivi nəzərə alınarsa, ikinci komponentin xammal kimi ehtiyatının olması, ucuzluğu, sağlamlıq üçün təhlükəsizliyidir. Məhz bu nöqteyi-nəzərdən, tiokarbonat, xüsusən ksantogenat duzları ilə yanaşı ikinci komponent kimi qliserin və törəmələrinə üstünlük verilmişdir. 2011-2016-cı illərdə tiokarbonat duzlarının və qliserin törəmələrinin qarşılıqlı təsirindən alınan maddələrin həm yeni üzvi birləşmə, həm də yağlayıcılıq xassələrini yaxşılaşdıran aşqar kimi tədqiqi aparılmışdır. Laboratoriyada aparılan məqsədyönlü tədqiqatların nəticəsi çoxsaylı elmi məqalə, müəlliflik şəhadətnaməsi və patentdə öz əksinin tapmışdır. Bunlardan 92-i son 10 ildə (2006-2016) çap olunub ki, bunun da 38-si məqalə (21-i impakt faktorlu jurnallarda), 49-u Azərbaycan patentidir. Laboratoriyanın əməkdaşları, həmçinin müxtəlif respublikadaxili və beynəlxalq konfranslarda tezis və məqalələrlə iştirak etmişlər. Laboratoriya əməkdaşları “Ksantogen turşularının oksialkilbenzil efirlərinin alınma üsulu” adlı patentin (i2012 0037) 2013-cü ildə keçirilmiş “İxtiraçılıq sahəsində birinci respublika müsabiqəsi”nin qalibi kimi II dərəcəli diploma layiq görülmüşlər. Laboratoriyada gənc mütəxəssislərə elmi fəaliyyətdə geniş imkanlar yaradılıb. Laboratoriyanın əməkdaşı dissertant Günay İsmayılova 2016-cı il may ayında Ümummilli lider Heydər Əliyevin 93 illik yubileyi ilə əlaqədar gənc tədqiqatçılar arasında keçirilən “Ən yaxşı elmi məruzə” müsabiqəsində III dərəcəli, həmin ilin dekabr ayında Qafqaz Universitetində (indiki Bakı Mühəndislik Universiteti) “II Qış Elm Festivalı” nda I dərəcəli diploma layiq görülmüşdür.

4 saylı laboratoriya

Korroziya inhibitorları laboratoriyası

Əsas fəaliyyəti müxtəlif maşın və mexanizmlərin, sənaye avadanlıqlarının korroziyadan mühafizəsini təmin edən yeni inhibitorların yaradılmasıdır. Laboratoriya 1965-ci ildən – AMEA akademik Ə.Quliyev adına Aşqarlar Kimyası İnstitutu yarandığı gündən fəaliyyət göstərir. Laboratoriya öz fəaliyyətini “Polimer maddələrə stabilizatorların sintezi və tədqiqi” adı altında başlamış, 1980-ci ildən bu günə qədər “Korroziya inhibitorları” laboratoriyası kimi fəaliyyətini davam etdirir. Laboratoriyanın ilk rəhbəri kimya üzrə fəlsəfə doktoru Fəxrəddin Məmmədov olmuşdur. 1988-ci ildən laboratoriyaya kimya üzrə elmlər doktoru, professor Fikrət Məmmədov rəhbərlik edir. 1965-1980-cı illər ərzində laboratoriyanın kollektivi müxtəlif kükürdlü, azotlu, və fosforlu üzvi maddələrin sintezini həyata keçirmiş və onları polimerlərə stabilizatorlar kimi tədqiq etmişdir. Aparılmış tədqiqatlar nəticəsində Сван-1 və Сван-1С kimi antiozonantlar işlənilmiş və tətbiq üçün tövsiyə edilmişdir. 1980-cı ildən laboratoriyada fenollar və asetofenonlar əsasında yeni azotlu və kükürdlü birləşmələrin məqsədyönlü sintezi həyata keçirilmiş, alınmış birləşmələrin müxtəlif aqressiv mühitlərdə korroziya inhibitoru, sürtkü yağlarının tərkibində aşqar kimi və bioloji aktiv maddə kimi tədqiqi aparılmışdır. Aparılan elmi-tədqiqat işləri əsasında sənayedə öz tətbiqini tapan və tətbiqə tövsiyə olunan bir sıra yüksək keyfiyyətli yeni aşqar, korroziya inhibitoru və dərman preparatları əldə olunmuşdur. BBF – bisfenolun barium duzu yağların oksidləşməyə davamlılığını artırır. Bu birləşmə həm fərdi, həm də kompozisiya şəklində yüksək təsirə malik aşqar kimi tətbiq üçün tövsiyə edilmişdir. ИХП-401 – motor yağlarına çoxfunksiyalı, yüksək effektli külsüz aşqardır, o aldehidlərin merkaptosirkə turşusunun efirləri ilə reaksiyası nəticəsində alınmışdır. Həmin aşqar hətta ən aşağı qatılıqda (0,1-0,5%) 140 və 2000C-də yağlarda korroziyanın, çöküntünün əmələ gəlməsinin və yağın qatılaşmasının qarşısını alır. ИК ЛАБ-4 – turş qatranın ammonium duzunun suda məhlulundan ibarətdir. Reagent istehsal tullantıları olan turş qatran (M-11 mühərrik yağının sulfolaşma prosesinin tullantısı) və qələvə qalığı (T-1 dizel yanacağı istehsalının tullantısı) qarışığının ucuz xammal – ammonyaklı su ilə neytrallaşmasından alınır və neftqazmada istifadə olunan məhlulların struktur-mexaniki xassələrinin tənzimlənməsində istifadə olunmuşdur. ИК ИПГ – inhibitoru neft və qazçıxarma sənayesində yeraltı avadanlıqların turş mühitdə korroziyaya uğramasının qarşısını almaq üçün istifadə olunur. Inhibitor alkilfenol, formalin və dietanolamin əsasında əldə olunur. Mühafizə effekti 98-100% təşkil edir. AK-3 – inhibitoru turş qatranın ammonyakla işlənməsindən əldə olunur. Əsas etibarı ilə su dövriyyəsi olan sistemdə istifadə edilir, həmçinin xlorsuz mühitdə duzçökmənin və bioörtülmənin qarşısını alır. Bu maddə Saratov şəhərində yerləşən “Nitron” zavodunda yoxlanılmış və sənayedə tətbiq olunmuşdur. Aminofen – asetofenonun aminometil törəməsinin dördlü ammonium duzudur, 0,1 qatılıqda geniş spektrdə antimikrob xassəyə malikdir. O xloramin dezinfektantdan 4-5 dəfə effektlidir və 6 dəfə astoksikidir. Aminofen yağlayıcı soyuducu mayelərin (YSM) biozədələnməsinin qarşısını alır, onların dəyişmə müddətini artırır və Vazin biosidindən 2-3 dəfə effektlidir. Bundan əlavə, o, yüksək inhibitor xassəsinə malikdir. Aminofen su-dövrü sistemlərdə istifadə olunan hipoxloriddən 2 dəfə effektlidir. Aminofenin dezinfektant və antiseptik kimi tibbdə, veterinariyada və neft-kimya sənayesində universal biosid qismində tətbiqi tövsiyə olunmuşdur. Son 5 ildə laboratoriya əməkdaşları tərəfindən 4 patent alınmış, 6 elmi məqalə çap olunmuş, Respublika və Beynəlxalq səviyyəli konfranslarda 9 elmi məruzə ilə çıxış edilmişdir. Perspektivdə laboratoriyada inhibitorların sintezi və tədqiqi istiqamətində aparılan işlərlə yanaşı, həm də alkil fenollar və asetofenonlar əsasında yeni bioloji-aktiv maddələrin alınması və tədqiqi nəzərdə tutulmuşdur.

5 saylı laboratoriya

Aşqarların texnologiyası laboratoriyası

Əsas fəaliyyəti sənaye prosesləri üçün yeni sintez olunmuş aşqarların fasiləsiz texnologiyasının işlənilməsidir. Laboratoriya 1965-ci ildən – AMEA akademik Ə.Quliyev adına Aşqarlar Kimyası İnstitutu yarandığı tarixdən fəaliyyət göstərir. Müxtəlif illərdə laboratoriyaya texnika üzrə elmlər doktoru, professor, AEA-nın akademiki İzzət Orucova (1965-1968) və texnika üzrə fəlsəfə doktoru İslam Namazov (1968-1988) rəhbərlik etmişlər. 1988-ci ildən laboratoriyaya texnika üzrə elmlər doktoru Davud Həsənov rəhbərlik edir. Laboratoriyanın elmi istiqaməti alkilfenolyat, sulfonat və başqa tipli aşqarların keyfiyyət göstəricilərinin yaxşılaşdırılması üçün texnoloji aparatların seçilməsi, fasiləsiz işləyən texnoloji proseslərin işlənilməsi, onların modelləşdirilməsi və optimallaşdırılmasıdır. Son zamanlar laboratoriya kollektivi tərəfindən fenolun heterogen katalizatorların iştirakı ilə olefin karbohidrogenləri ilə fasiləsiz alkilləşmə prosesi işlənilmişdir. Fenolun olefinlərlə alkilləşmə prosesi zamanı alınan alkilfenolların tərkibində reaksiyaya daxil olmayan olefinlərdən xammal kimi istifadə edilməsinin texnologiyası işlənilmişdir. Tətbiq olunan texnologiya qurğunun məhsuldarlığının artmasına və alınan məhsulun keyfiyyətinin yaxşılaşmasına səbəb olmuşdur. Bununla yanaşı, alınmış alkilfenolun formalin və ammonyakla kondensləşmə prosesi də fasiləsiz işləyən qurğularda öyrənilmişdir. Kollektiv tərəfindən alkilfenolun formalin ilə kondensləşməsinin yeni texnologiyası işlənilmişdir. Yeni texnologiyaya əsasən prosesdə katalizator kimi hidrogenxlorid turşusu əvəzinə oksalat turşusundan istifadə olunur. Katalizator kimi oksalat turşusundan istifadə etdikdə, qurğu aparatlarında korroziyanın, eroziyanın qarşısı alınır və qurğunun istismar dövrü uzanır. Alkilfenolun formalinlə kondensləşmə məhsulunun kalsium və barium hidroksidləri ilə neytrallaşma prosesinin fasiləsiz texnologiyası işlənilmişdir. Laboratoriyanın əməkdaşları institutda yaradılmış БФК, БФКу, ИХП-101 aşqarlarının alınma texnologiyasını işləmiş və onların istehsalata tətbiqinə yaxından kömək etmişlər. İnstitutda yeni yaradılmış ИХП-114 və ИХП-130 aşqarlarının alınması üçün alkilfenolun formalin və ammonyakla kondensləşmə prosesinin fasiləsiz texnologiyası və riyazi modeli işlənilmişdir. Göstərilən aşqarların sudan qurudulması üçün zondşəkilli və nazik təbəqəli kolonun iş prinsipi öyrənilmişdir. Təcürbə göstərmişdir ki, nazik təbəqəli kolonda aşqarda olan su 6-7 saat əvəzinə, 2-3 saat ərzində qurudulur. Aşqarların istehsalı üçün tətbiq olunan aparatlardan – reaktor, buxarlandırıcı kolon, baromkondensator və istidəyişdiricilər seçilmiş və hesablanmışdır. Laboratoriyanın yüksək ixtisaslı elmi kadrların hazırlanması istiqamətində fəaliyyəti nəticəsində 4 nəfər texnika üzrə fəlsəfə doktoru, 1 nəfər texnika üzrə elmlər doktoru hazırlanmışdır. Perspektivdə institutda işlənən yeni aşqarların istehsalı üçün fasiləsiz işləyən qurğuların texnologiyasının yaradılması nəzərdə tutulur.

6 saylı laboratoriya

Polimer aşqarlar laboratoriyası

Əsas fəaliyyəti polimer birləşmələrin sintezi, quruluşlarının öyrənilməsi və sürtkü yağlarına müxtəlif təyinatlı aşqar kimi tədqiqidir. Laboratoriya 1965-ci ildən – AMEA akademik Ə.Quliyev adına Aşqarlar Kimyası İnstitutu yarandığı tarixdən fəaliyyət göstərir. Laboratoriyaya kimya üzrə fəlsəfə doktoru Aleksandra Lyovşina (1965-1987) və texnika üzrə elmlər doktoru, professor Ələddin Əhmədov (1987-2014) rəhbərlik etmişlər. 2014-cü ildən laboratoriyaya kimya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Elxan İsakov rəhbərlik edir. Fəaliyyət göstərdiyi illər ərzində laboratoriyada aparılan elmi-tədqiqat işlərində əsas istiqamət C2-C6 α-olefin oliqomer və birgə oliqomerləri əsasında P, S və Me (Mg, Ca, Ba) tərkibli tiofosfinat tipli aşqarların sintezi və onların yağların tərkibində yuyucu-dispersedici, korroziya və oksidləşməyə qarşı aşqar kimi tədqiqi olmuşdur. Belə aşqarlardan biri – tiofosfinat tipli çoxfunksiyalı ИХП-388 aşqarı işlənilmiş, təcrübi-sənaye miqyasında tətbiq edilmiş və onun əsasında yüksək təsirli motor yağları yaradılmışdır. Bu aşqarı almaq üçün ilkin oliqomer rolunu oynayan izobutilen-stirol birgə oliqomeri də həm təcrübi, həm də sənaye (Sumqayıt “Üzvi sintez” İstehsalat Birliyi) miqyasında istehsal edilmişdir. Laboratoriyada bu istiqamətdə elmi-tədqiqat işləri davam etdirilməklə yanaşı, vinil monomerlərinin oliqomerləri əsasında yuyucu-dispersedici oliqoalkilsuksinimid aşqarlarının alınması, heksen-1-i fenol iştirakı ilə birgə oliqomerləşdirmək və sonrakı kimyəvi çevrilmələrdən istifadə etməklə çoxfunksiyalı aşqarların işlənilməsi, bəzi vinil və allil monomerlərinin polimerləşməsi yolu ilə neft yağları və sintetik yağlar üçün özlülük indeksini artıran özlülük aşqarlarının alınması, C6-C12 α-olefinlərin oliqomerləşmə və birgə oliqomerləşmə məhsullarının sintetik yağ, sintetik komponent və çoxfunksiyalı aşqar almaq üçün ilkin xammal kimi istifadəsi, neftin və neft məhsullarının emalı, nəqli və saxlanılması zamanı meydana çıxan texnoloji problemlərin həllində laboratoriyada sintez edilmiş birləşmələrdən reagent kimi istifadə edilməsi istiqamətində də tədqiqatlar aparılmaqdadır. Bakı neftlərinin naften turşuları ilə zənginliyini nəzərə alaraq, bu turşuların allil efirləri sintez edilmiş və özlülük aşqarları alınmasında istifadə olunmuşdur. Allil monomerləri ayrılıqda polimerləşmədiyindən, onlar alkilmetakrilat və ya stirolla birgə polimerləşdirilərək, müasir tələblərə cavab verən özlülük aşqarları alınmışdır. Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun 30.05.2013-cü il tarixli EİF-2012-2(6)-39/25/4-M-32 nömrəli müqaviləsi üzrə “Heksen-1-in fenol iştirakı ilə oliqomerləşməsi” və 25.02.2015-ci il tarixli EİF-2013-9(15)-46/21/4-M-38 nömrəli müqaviləsi üzrə “Allilnaftenat–stirol birgə polimeri neft yaglarına özlülük aşqarı kimi” mövzularında layihələri müvəffəqiyyətlə yerinə yetirilmişdir. Laboratoriya kollektivinin “Yüksək özlülük indeksinə malik baza yağlarının alınması” mövzusunda elmi-tədqiqat layihəsi ARDNŞ-nin (SOCAR) Elm Fondunun 2014-cü il üçün elmi-tədqiqat layihələri üzrə müsabiqəsinin qalibi olmuşdur (15.10.2014 - 15.10.2015 illər üçün 19 nömrəli müqavilə). Laboratoriyanın bir əməkdaşı AMEA-nın Rəyasət Heyətinin “Respublika günü” münasibəti ilə elan etdiyi qrant müsabiqəsində I yeri tutmuşdur (2014-cü il). Laboratoriya alimləri tərəfindən aparılan elmi-tədqiqat işlərinin nəticələrinə dair 3 monoqrafiya dərc edilmişdir. Son 10 il ərzində laboratoriyada aparılan elmi-tədqiqat işlərinin nəticələri 18 Azərbaycan patenti ilə təsdiq olunmus, 60-a yaxın məqalədə öz əksini tapmışdır ki, bu məqalələrin əksəriyyəti impakt faktorlu jurnallarda çap olunmuşdur. Məruzələrin tezisləri həm beynəlxalq (Amerika, Rusiya, Almaniya, Belarusiya, Gürcüstan, Türkiyə), həm də ölkədaxili konfransların materiallarında çap olunmuşdur. Laboratoriyada yüksək ixtisaslı kadr hazırlığı da müvəffəqiyyətlə həyata keçirilir: son 10 ildə 4 nəfər kimya üzrə fəlsəfə doktoru hazırlanmış, 2 nəfər isə kimya üzrə elmlər doktoru elmi dərəcəsini almaq üçün dissertasiya işini bitirmək üzrədir.

8 saylı laboratoriya

Yağlayıcı-soyuducu mayelərə aşqarlar laboratoriyası

Əsas fəaliyyəti yağlayıcı-soyuducu mayelərin istismar xassələrini yaxşılaşdıran müxtəlif funksional təsirə, o cümlədən bioloji aktivliyə malik yüksək effektli üzvi birləşmələrin (aşqarların) məqsədyönlü sintezinin elmi əsaslarının işlənilməsidir Laboratoriya 1965-ci ildən – AMEA akademik Ə.Quliyev adına Aşqarlar Kimyası İnstitutu yarandığı gündən fəaliyyət göstərir. Müxtəlif illərdə laboratoriyaya kimya üzrə fəlsəfə doktoru İslam Namazov (1965-1970), biologiya üzrə fəlsəfə doktoru Müşafərim Hacıyeva (1970-1974), kimya üzrə elmlər doktoru Mais Şahgəldiyev (1974-1986), kimya üzrə elmlər doktoru Səfiyar Əliyev (1987-1997), texnika üzrə elmlər doktoru, professor, AMEA-nın akademiki Kamil Sadıxov (1998-2001) rəhbərlik etmişlər. 2001-ci ildən laboratoriyaya kimya üzrə elmlər doktoru, professor Pərvin Məmmədova rəhbərlik edir. Laboratoriyada əmtəə aşqarları və institutda sintez olunmuş müxtəlif funksional təyinatlı geniş çeşidli aşqarlardan istifadə etməklə yaradılmış kompozisiyalar əsasında metalların mexaniki emalı zamanı istifadə edilən yüksək effektli yağlayıcı-soyuducu mayelərin (YSM) yaradılmasının elmi əsasları və tətbiqi istiqamətində tədqiqatlar aparılır. Müxtəlif üzvi birləşmələrin və onların kompozisiyalarının metalların kəsmə ilə emalı prosesinə təsirinin tədqiqi nəticəsində bir sıra effektli YSM: su əsasında (НСК-5); yağ əsasında (ИХП-1,-2,-4,-10, -41, -22, -76, -100); emulsiya əsasında (Азерол-1, -2, -3, -4, -5) işlənilmiş və sənayedə tətbiq edilmişdir. Son illərin tədqiqatları iqtisadi cəhətdən səmərəli, ekoloji təmiz və az komponentli, ucuz YSM kompozisiyalarının işlənilməsinə yönəlmişdir. Bu istiqamətdə ayrı-ayrı komponentlərin kimyəvi tərkibi, quruluşu və effektliyi arasında qarşılıqlı əlaqənin öyrənilməsi, həm də kompozisiyanın tərkibində komponentlərin uyğunlaşması, onların funksional və istismar xassəsinin tədqiqi, yeni YSM kompozisiyalarının alınma texnologiyasının işlənilməsi, sənaye miqyasında istehsalının təşkili və respublikanın müxtəlif maşınqayırma zavodlarında tətbiqi istiqamətində işlər aparılır. Laboratoriyada sürtkü yağları və YSM üçün oksidləşmə, korroziya, yeyilmə və mikroblara qarşı yüksək effektli birləşmələr – orto-əvəzolunmuş α-metilbenzilfenollar, bisfenollar, onların S-, N-, hidroksil-, karbonil-, karboksil-, metal tərkibli törəmələrinin, həmçinin etilen və asetilen sıralı karbohidrogenlərin törəmələrinin məqsədyönlü və sistemli sintezi və tədqiqatları aparılır. Son illər laboratoriyada “ Müxtəlif mənşəli karbohidrogen saxlayan tullantıların bioloji utilizə olunma texnologiyasının işlənib hazırlanması” mövzusu üzrə işlər aparılır. Bununla yanaşı, mikroorqanizm və bitkilərin metabolik potensialından istifadə etməklə Abşeron yarmadasının neftlə çirklənmiş ərazilərinin effektli zərərsizləşdirilmə və rekultivasiya texnologiyasının elmi əsasları işlənib hazırlanmış və bu üzrə tədqiqatlar davam etdirilir. Azərbaycan neftlərinin genetik təsnifatı üçün məlumat bankının zənginləşdirilməsinə kömək edəcək Abşeronun müxtəlif neft yataqları üçün səciyyəvi olan bioloji nişanların ( relikt karbohidrogenlərin ) təbiəti və tərkibinin xüsusiyyətləri dərindən öyrənilir. Laboratoriya yerli və beynəlxalq maliyyə dəstəyi ilə bir sıra layihə yerinə yetirib:. «Neftlə çirklənmiş torpaqların bioremediasiyası» (STCU, №3626, 01.04.2006-01.10.2008) «Azərbaycan neftlərinin bioloji nişanları» (STCU, №4521, 01.09.2008-01.12.2009) «Yüksəkeffektli yağlayıcı-soyuducu maye kompozisiyalarının işlənib hazırlanması» (CRDF, №AZC1-3118-BA-08, 01.05.2008-01.07.2009) «Yem zülalının mikrobioloji istehsalı» (CRDF, № AZB1-3124-BA- 08, 01.05.2008-01.07.2009) «Neftlə çirklənmiş torpaqların fitoremediasiyası» (STCU, №4799, 01.05.2009-01.05.2011) “Effektli mikrobioloji gübrələrin istehsalı texnologiyasının işlənib hazırlanması” (STCU, № 5081, 01.06.2010- 31.08.2011) «Yağlar, yanacaqlar və yağlayıcı-soyuducu mayelərin effektiv mühafizə vasitələrinin işlənib hazırlanması» (EİF-2011-1(3) –82/58/4-M-70, 2011-2013) «Neft və ağır metallarla çirklənmiş torpaqların təmizlənməsi» (Azərbaycan Respublikasi Dövlət Neft Şirkətinin Elm Fondu Layihə Müsabiqəsi, elm sahəsi – ekologiya, 2012-2014) “Bakı Buxtasının sahilyanı zonasında neft çirklənməsinin bioloji təmizlənməsi” (STCU, № 5915, 01.03.2014- 01.03.2016) 2013-cü ildə İslam İnkişaf Bankının keçirdiyi “Elmi-tədqiqatlar üzrə müsabiqə”də laboratoriyada yerinə yetirilmiş “Azərbaycanın neftlə çirklənmiş torpaqlarının bioloji təmizlənməsi” adlı iş yüksək qiymətləndirilərək birinci mükafata layiq görülmüşdür.

9 saylı laboratoriya

Aşqarların sintezi və təsir mexanizminin nəzəri əsasları laboratoriyası

Əsas fəaliyyəti sürtkü yağlarına və yanacaqlara yüksək təsirli aşqarların sintezinin elmi əsaslarının işlənilməsi, yeni sinif aşqarların sintezi, onların təsir mexanizminin öyrənilməsi, funksional xassələrinin effektliyinin tərkib və quruluşlarından asılılığının tədqiqidir. Laboratoriya 1965-ci ildən – AMEA akademik Ə.Quliyev adına Aşqarlar Kimyası İnstitutu yarandığı tarixdən fəaliyyət göstərir. Müxtəlif illərdə laboratoriyaya AMEA-nın müxbir üzvü Rauf Babaxanov (1965-1969) və AMEA-nın akademiki Vaqif Fərzəliyev (1969-1988), kimya üzrə elmlər doktoru, professor Mirzə Allahverdiyev (1988-2017) laboratoriyaya rəhbərlik etmişlər. Hal-hazırda laboratoriyaya kimya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Əfsun Sucayev rəhbərlik edir. Laboratoriyanın elmi fəaliyyətinin əsas istiqamətini sürtkü yağlarına və yanacaqlara yüksək təsirli aşqarların yaradılmasının elmi əsaslarının işlənilməsi təşkil edir. Laboratoriya yeni aşqarların sintezi, onların funksional təsir mexanizminin və həmçinin tərkib və quruluşlarının effektliyinə təsirinin öyrənilməsi sahəsində sistemli fundamental tədqiqatlar aparır. Qeyd etmək lazımdır ki, maşın və mexanizmlərin normal iş şəraitində aşqarların təsir mexanizmini öyrənmək həddən artıq çətindir. Ona görə də laboratoriya şəraitində aşqarların təsir mexanizmini və onların quruluşları ilə funksional xassələri arasındakı əlaqənin ətraflı öyrənilməsi tədqiqatçılar qarşısında duran mühüm problemlərdən biridir. Laboratoriyada uzun müddət müxtəlif kükürdüzvi birləşmələrin sintezi, onların yeyilmə və siyrilməyə qarşı aşqar kimi tədqiqi sahəsində sistemli tədqiqatlar aparılmışdır. Bu məqsədlə tərkibində kükürd olan üçüzvlü (tiiranlar) və dördüzvlü (tietanlar) tsiklik birləşmələr sintez edilmişdir. Aparılan tədqiqatlardan məlum olmuşdur ki, kükürd elementi üç- və dördüzvlü halqada yerləşən zaman bu birləşmələrin yeyilmə və siyrilməyə qarşı xassələri digər sinif kükürdüzvi birləşmələrdən xeyli yüksək olur. Laboratoriyada ilk dəfə olaraq fenol, naftol və aromatik aminlərin kükürdlü törəmələrinin oksidləşmə inhibitorları kimi təsir mexanizmi öyrənilmiş, həmin inhibitorlarla karbohidrogenlərin oksidləºmə prosesinin qarşısının alınmasının elementar reaksiyalarının kinetik qanunauyğunluqları və miqdarı xarakteristikaları müəyyən edilmişdir. Müəyyən olunmuşdur ki, qeyd olunan antioksidantlar kombinə təsirə malikdir: peroksid radikallarını dəf edərək oksidləşmə zəncirini qırır və hidroperoksidlərə oksidləşərək hidroperoksidləri katalitik olaraq molekulyar maddələrə parçalayan və çoxlu miqdarda peroksid radikallarını dəf edən maddəyə çevrilir. Fundamental tədqiqatların nəticələrinə əsasən sürtkü yağları və yanacaqların oksidləşməsinin qarşısını alan yüksək və kombinə təsirə malik yeni aşqarlar sintez edilmiş, bu aşqarların yüksək təsirli sinergetik kompozisiyaları işlənilmişdir. Laboratoriya əməkdaşları bir çox beynəlxalq və respublika konfranslarında məruzələrlə çıxış etmiş, gənc alimlər xarici ölkələrin aparıcı elmi mərkəzlərində təcrübə mübadiləsinə cəlb olunmuşlar. Laboratoriya Rusiya EA-nın Kimyəvi-Fizika, Elementüzvi Birləşmələr institutları, Moskva Dövlət Universiteti, Moskva Zərif Kimya Texnologiya Akademiyası, Türkiyənin Orta Doğu Texnik və Hacettepe, Atatürk universitetləri ilə elmi əlaqələr saxlayır. Laboratoriyanın gənc alimləri İtaliyanın Florensiya, Türkiyənin Atatürk və Səudiyyə Ərəbistanın Kral Səid Universiteti ilə müştərək tədqiqatlar aparırlar. Bu tədqiqatlar nəticəsində zərif üzvi sintez vasitəsilə müasir tibbin aktual problemləri olan xərçəng, ağıl zəifliyi, tənəffüs çatışmazlığı, sümük əriməsi və sair ağır xəstəliklərə qarşı olan karboanhidraz -I, -II izoenzimlərin inhibitoru kimi yüksək xassəyə malik yeni fizioloji-fəal üzvi birləşmələr sintez edilmişdir Onların son bir ildə əldə etdikləri elmi nəticələr Almaniyada dərc olunan 1 monoqrafiya, ABŞ, İngiltərənin impakt faktoru yüksək olan jurnallarda dərc olunan 10 məqalə və 20-a yaxın konfrans materiallarında öz əksini tapıb. Laboratoriya əməkdaşları beynəlxalq və yerli qrant layihələrinin həyata keçirilməsində fəal iştirak etməklə Azərbaycan elminə töhfələr verməkdədirlər. Onlar indiyə qədər Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Elmin İnkişaf Fondu, SOCAR Elm Fondunun elan etdiyi qrant müsabiqələrində qalib olublar. Laboratoriyanın fəaliyyəti müddətində 2 gənc əməkdaşı “Gənclər üçün akademik Əli Quliyev” mükafatı, 3 əməkdaşı “Ən yaxşı məqalə” və “Ən yaxşı məruzə” müsabiqələrinin qalibi olublar. İndiyə qədər laboratoriyada 4 kimya üzrə elmlər doktoru və 10 kimya üzrə fəlsəfə doktoru hazırlanmış, 1000-dən çox məqalə dərc edilmiş, 150-yə qədər müəlliflik şəhadətnaməsi və patent alınmışdır.

10 saylı laboratoriya

Yeni üzvi birləşmələrin, aşqarların və müxtəlif kompozisiyaların fiziki-kimyəvi tədqiqi laboratoriyası

Əsas fəaliyyəti yeni üzvi birləşmələrin, sürtkü yağları, yanacaq və xüsusi mayelərə əlavə edilən aşqarların başlanğıc, aralıq və son məhsullarının analizi və tədqiqi, yeni analiz üsullarının işlənilməsidir. Laboratoriya 1965-ci ildən – AMEA akademik Ə.Quliyev adına Aşqarlar Kimyası İnstitutu yarandığı tarixdən fəaliyyət göstərir. 1965-2003-cü illərdə laboratoriyaya kimya üzrə fəlsəfə doktoru Sadıх Hüseynzadə, kimya üzrə elmlər doktoru Bəybala Həsənov, kimya üzrə elmlər doktoru, professor Nazim Mustafayev və kimya üzrə elmlər doktoru Sabir Məmmədov rəhbərlik etmişlər. 2003-cü ildən laboratoriyanın müdiri kimya üzrə elmlər doktoru Mahizər Əliyevadır. M.N.Əliyeva 2009-cu ildə “Neft-kimya sintezi məhsullarının analizi üçün buxar fazalı xromatoqrafiya üsullarının işlənib hazırlanması” mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmiş və “Analitik kimya” ixtisası üzrə kimya elmlər doktoru elmi dərəcəsinə layiq görülmüşdür. Laboratoriyada istifadə olunan əsas analiz üsulları bunlardır: makro və mikro-kimyəvi analiz; xromatoqrafik analiz üsulları (qaz-maye, buxar fazalı xromatorafiya); termoanalitik analizlər (differensial-termiki, termoqravimetrik, termodifferensial-qravimetrik analizlər) və spektral analizlərdir. Analitik laboratoriyaya təqdim olunan aşqar, yanacaq, sürtkü yağları və onların kompozisiyalarında elementlər və metallar standartlaşdırılmış üsullarla təyin edilir. Sintez edilmiş üzvi birləşmələrin başlanğıc, aralıq və son məhsullarının təmizliyi buxar fazalı xromatoqrafik analiz üsulları ilə müəyyən edilir. Yanacaqlara və sürtkü yağlarına əlavə edilən aşqarların tərkibində O, P, N, S heteroatomları olduğu üçün onlar çox polyar olmaqla yanaşı, yüksək qaynama temperaturuna malikdir. Odur ki, bu birləşmələri analiz etmək üçün mövcud fiziki-kimyəvi analiz üsulu olan qaz-maye xromatoqrafiya üsulundan fərqli olaraq, hərəkət edən faza – su buxarı və üzvi həlledicilərdən (aseton, heksan, etanol) istifadə edilən yeni üsul – buxar fazalı xromatoqrafiya üsulu işlənilmişdir. İlk dəfə olaraq analiz edilən üzvi birləşmələrin paylanma əmsalları təcrübi yolla müəyyən edilmiş, yeni model təklif edilmiş və bununla demək olar ki, xromatoqrafiya sahəsinə yeni töhfə verilmişdir. İnert qazın buxar fazalı hərəkət edən faza ilə əvəz edilməsinin kolonkaların effektivliyinin artmasına və yüksək dərəcədə qaynayan üzvi birləşmələrin tutulma vaxtının azalmasına imkan yaratdığı təcrübi olaraq sübut edilmişdir. Azərbaycanın təbii ehtiyatı olan seolit-diatomit əsasında qaz-maye və buxar fazalı xromatoqrafiya üsulu üçün göstəriciləri ən yaxşı xarici analoqlara uyğun olan yeni bərk daşıyıcı işlənilmişdir. Bu iş Azərbaycan Respublikasının patenti ilə müdafiə olunmuşdur (İ 2005 0138) (V.M.Fərzəliyev, M.N.Əliyeva). Buxar fazalı xromatoqrafiya üsulu ilə analiz edilən üzvi birləşmələri detektə etmək üçün ilk dəfə olaraq iki yeni ionlaşdırıcı agent – yüksək həssaslığa malik formamid və karbon-2-sulfiddən istifadə olunması təklif edilmişdir. Bu üzvi birləşmə buxarlarının alov əmələgətirici agent kimi istifadəsi xromatik sistemi çox sadələşdirir və bəzi üstünlüklərə malikdir: hidrogen yaradan mənbəyə ehtiyac qalmır; sürəti və maddə sərfini nizamlamaq asan olur; qaz balonlarına ehtiyac olmur. İnstitutda, laboratoriyaya alınmış yeni cihazlar: Elektron mikroskopu, İnfraqırmızı (İQ), Ultra bənövşəyi (UB), Xromato-Mass spektrometrləri və Qaz xromatoqrafında sintez edilmiş üzvi birləşmələrin tərkibi və quruluşu spektral analiz üsulları ilə təyin edilir. Laboratoriyada cihazların mənimsənilməsində elmi işçilərlə yanaşı, işə yeni qəbul edilmiş gənc kadrlara cihazlarda işləmə qaydaları öyrədilir və bu cihazların imkanlarından hərtərəfli istifadə etmək üsulları haqda məlumat verməklə, onların elmi səviyyələrinin bir mütəxəssis kimi yüksəlməsinə köməklik edilir. Eyni zamanda laboratoriyada M.N.Əliyevanın rəhbərliyi ilə 1 doktorant fəlsəfə doktoru dissertasiya işini başa çatdırmaq üzrədir. Laboratoriyada aparılan elmi istiqamətlərdən biri də yeni sintez edilmiş üzvi birləşmələrin, aşqarların, yağ kompozisiyalarının termoanalitik tədqiqatlarıdır. Məqsəd bu birləşmələrin yüksək temperatur şəraitinə davamlığının, onların quruluşu ilə yağlara müxtəlif təyinatlı aşqar kimi effektliyi arasındakı qanunauyğunluqların təyin edilməsidir. Laboratoriada sürtkü yağlarında aşqar kimi işlənən müxtəlif sinfli üzvi maddələrin termoanalitik tədqiqatlarının üsulları işlənib hazırlanmışdır. Çox sira ditiokarbamin, ksantogen, ditiofosfor turşularinin törəmələrin, tiiran, tietan birləşmələrin quruluşu, onların yuksək temperaturlar şəraitlərində hərəkət tərzi və aşqar kimi təsirlərinin effektivliyi arasında qanunauyğunluglar tapılmışdır. Aparılan tədqiqatların nəticələri göstərilən birləşmələr siniflərinin müxtəlif istismar şərtləri üçun sintezi və seçilməsinə nəzəri cəhətdən əsaslanmış yanaşmanı işləyib hazırlamağa imkan yaratdı ki, bu da tələb olunan funksional xüsusiyyətlərə malik yüksək effektli aşqarların məqsədyönlü sintezinin əsaslarının inkişafına töhfələr verir.

11 saylı laboratoriya

Motor yağlarına aşqar kompozisiyaları laboratoriyası

Əsas fəaliyyəti müxtəlif daxili yanma mühərrikləri üçün mineral, sintetik və yarımsintetik baza yağları və müxtəlif funksiyalı aşqarlar əsasında yüksək istismar xassələrinə malik yeni sürtkü kompozisiyalarının işlənilməsi və işlənmiş sürtkü yağlarının yenidən istismara tətbiqinin təmini məqsədilə onların regenerasiya texnologiyasının işlənilməsidir. Laboratoriya 1965-ci ildən – AMEA akademik Ə.Quliyev adına Aşqarlar Kimyası İnstitutu yarandığı tarixdən fəaliyyət göstərir. Müxtəlif illərdə laboratoriyaya texnika üzrə elmlər doktoru, AEA-nın akademiki İzzət Orucova (1965-1983) və kimya üzrə elmlər doktoru, professor Nazim Mustafayev (1983-1988) rəhbərlik etmişlər. 1988-ci ildən laboratoriya müdiri vəzifəsində texnika üzrə elmlər doktoru, professor Həqiqət Cavadova çalışır. İnstitutda işlənilən və sənayedə tətbiq edilən müxtəlif funksional xassələrə malik СБ-3, СБ-3у, СК-3, ИХП-21, БФКу və ИХП-101 aşqarlarının istifadəsi ilə aparılan tədqiqat işləri nəticəsində benzin və müxtəlif təyinatlı dizel daxili yanma mühərrikləri üçün mineral, sintetik və yarımsintetik mənşəli baza yağları, o cümlədən Azərbaycan neftlərindən alınan distillə yağlarından istismar xassələrinə görə xarici analoqlardan geri qalmayan, müasir tələblərə cavab verən B, Г, Г1, Г2, ВБ, ГБ və ДМ qrup sürtkü yağları yaradılmışdır. Müasir konstruksiyalı dizel mühərriklərində istifadə edilən sürtkü yağlarının istismar xassələrinə qoyulan tələblərin sərtləşməsi ilə əlaqədar olaraq yüksək qələvi ədədi və aşağı kül göstəricilərinə malik, tərkibində P, S, N, Ca, Zn, B və s. elementlər və funksional qruplar olan aşqarlar əsasında yeni sürtkü kompozisiyaları işlənilmişdir. Təkibində müxtəlif heteroatomlar saxlayan yeni alkilfenolyatların ИХП-114, ИХП-130, ИХП-105, AKİ-140, AKİ-150, AKİ-219 və digər aşqarların oksidləşmə, korroziya, yeyilmə və s. yüksək təsiri nəzərə alaraq, yaradılan aşqar kompozisiyalarının müasir tələblərə uyğun sürtkü yağlarının istehsalında istifadəsi tövsiyə edilmişdir. Avtotraktor, gəmi, teplovoz, stasionar və nəqliyyat, qazma texnikası və öz yükünü boşaldan dizel mühərrikləri üçün yaradılmış M-8B, M-8Г1, М-10В2, М-14В2, M-10Г2, М-20Бп, М-14ГБ və М-16ИХП-3 motor yağları müxtəlif illərdə institutun “Aşqar istehsallı XTB-də istehsalı təşkil edilmiş ” (1995-2004) istehsal olunaraq, respublikanın müharibə şəraiti dövründə Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti, Müdafiə Nazirliyinin Sərhəd Qoşunları, Müdafiə Nazirliyi “Xüsusi Texnika” EİB, Dövlət Dəmiryolu İdarəsi və Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin bu yağlara olan tələbatı təmin edilmişdir. İstehsal olunan bütün motor yağları və tətbiq üçün tövsiyə edilən sürtkü kompozisiyaları Azərbaycan Respublikası patentləri ilə müdafiə olunmuşdur. Laboratoriyada Xəzər Dəniz Donanması, ARDNŞ “Bayıl Limanı” Dəniz Kompleks Qazma İşləri Tresti və Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyi Sərhəd Qoşunlarının istismarında olan gəmilərin dizel mühərrikləri üçün yerli xammal əsasında M-20B2Ф dizel yağının aşqar paketi işlənilmişdir. Yüksək parafinli neftlərin donma temperaturunu aşağı salmaqla onların boru kəmərləri ilə uzaq məsafələrə nəql edilməsini təmin edən aşqar – Depressator AKİ yaradılmışdır. Bu aşqar hazırda Bakı-Ceyhan neft kəmərlərində müvəffəqiyyətlə tətbiq edilir. Aparılan elmi-tədqiqat işlərinin əsas istiqamətlərindən biri də müxtəlif növ texnikada istifadə olunan sürtkü yağlarının işlənmiş nümunələrinin regenerasiya texnologiyasının yaradılmasıdır. İşlənmiş motor yağının regenerasiyası texnologiyası işlənmiş, və regenerasiya olunmuş yağ məhsulları əsasında müxtəlif sürtkü kompozisiyaları yaradılmışdır. Son beş il ərzindəki elmi nailyyətlər respublika və beynəlxalq konfranslarda müzakirə edilmiş, 33 sayda məqalə kimya və texnologiya sahəsində respublika və xarici jurnallarda çap edilmiş, 14 sayda Azərbaycan respublikası patenti ilə müdafiə olunmuşdur. Azərbaycan Respublikasının Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən keçirilən İxtiraçılıq sahəsində üçüncü və dördüncü respublika müsabiqəsinin qalibi olmuş “Gəmi dizelləri üçün motor yağı”(İ 2015 0075), “Teplovoz və sənaye dizelləri üçün motor yağı” (İ 2016 0021) adlı patentlər II dərəcəli diploma layiq görülmüşlər. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondu tərəfindən keçirilən qrant müsabiqəsinin “Müasir Modul elektrik stansiyalarında istifadə edilmiş sintetik və mineral sürtkü yağlarının regenerasiyası”(EİF-2012-1(1)), “Gücləndirilmiş gəmi dizelləri üçün yerli xammal əsasında M-20В2Ф tipli motor yağının yaradılması”(EİF-2011-1(3)-82/57/4-M-61), “Yerli bentonitləri istifadə etməklə işlənmiş yağların regenerasiya texnologiyasının yaradılması və regenerasiya olunmuş yağ əsasında sürtkü yağlarının işlənib hazırlanması” (EİF/MQM/Sənaye -2014-4(19)) adlı layihələrin qalibi olmuş və laboratoriyanın əməkdaşları sertifikatlarla mükafatlandırılmışlar.

12 saylı laboratoriya

Mühafizəedici aşqarlar laboratoriyası

Əsas fəaliyyəti sürtkü yağlarının mühafizəedici xassələrini yaxşılaşdıran aşqarların sintezinin elmi əsaslarının işlənilməsi və onların istehsalata tətbiq edilməsidir. Laboratoriya 1981-ci ildə yaradılmışdır. Müxtəlif illərdə laboratoriyaya texnika üzrə elmlər doktoru, professor İlya Eloviç (1981-1991) və kimya üzrə elmlər doktoru Mais Şahgəldiyev (1991-1993) rəhbərlik etmişlər. 1993-cü ildən laboratoriyaya kimya üzrə elmlər doktoru, professor, AMEA-nın akademiki, Əməkdar elm xadimi Vaqif Fərzəliyev rəhbərlik edir. Laboratoriyanın əməkdaşları yüksək təsirli mühafizəedici aşqarların sintezi və onların sürtkü yağlarına, yanacaqlara və yağlayıcı-soyuducu mayelərə (YSM) aşqar kimi tədqiqi sahəsində elmi işlərlə məşğul olur. Uzun illərdir ki, laboratoriyada alkilfenollar, aromatik hidroksibenzaldehidlər, aromatik turşular və heterotsiklik aminlər əsasında tərkibində hidroksil, sulfhidril, alkilsulfid qrupları saxlayan ilkin maddələr sintez edilmiş və bu maddələrin Mannix reaksiyası üzrə aminometilləşdirilməsi nəticəsində tərkibində N- və S- saxlayan birləşmələr və orto-, para- hidroksibenzaldehidlər əsasında sulfidlər, disulfidlər, azometinsulfidlər, azometindisulfidlər, metalkomplekslər sintez edilmişdir. 4-Merkaptometil-, 4-metiltiometil-, 4-epoksipropiltiometil- və 4-epoksipropil¬oksimetil-2,6-diüçlübutilfenollardan istifadə etməklə tərkibində müxtəlif funksional qruplar saxlayan bir sıra birləşmələr alınmış və yağlara mühafizəedici aşqar kimi tədqiq edilmişdir. Aparılmış tədqiqatların nəticəsində birləşmələrin quruluşu ilə funksional effektliyi arasındakı asılılıq müəyyənləşdirilmiş, sürtkü yağları üçün mühafizəedici aşqarların sintezinin elmi əsasları işlənilmiş və praktiki tövsiyələr verilmişdir. Laboratoriyanın əməkdaşları tərəfindən yerli xammallar əsasında işlənilmiş AzK-18 konservasiya yağı hal-hazırda sənaye miqyasında uğurla tətbiq edilir. Laboratoriyada ilk dəfə olaraq 1,2- və 1,3-alkanolaminlərin (və ya 1,2-, 1,3-alki¬lendiaminlərin) formaldehid və hidroksil qrupu saxlayan birləşmələrlə üçkomponentli kondensləşmə reaksiyası öyrənilmiş və nəticədə ədəbiyyatda məlum olmayan 1,3-di¬heterotsikloalkanların alkoksimetil törəmələri sintez edilmişdir. Morfolin, piperidin, heksametilenimin, piperazin, 1,3,5-triazaadamantan, aziridin, diaziridinlərin alkoksimetil törəmələri və merkaptobenzotiazolun, -oksazolun, -imidazolun aminometil törəmələri sintez olunmuşdur. Sınaqların nəticələri sintez edilmiş birləşmələrin yüksək antimikrob aktivliyə, yaxşı yuyucu və korroziyaya qarşı xassələrinə malik olduğunu göstərmişdir. Tədqiqatlar nəticəsində YSM-i mikrobioloji zədələnmədən mühafizə edən yüksək effektli antimikrob aşqarlar (Азин və Укасид seriyalı biosidlər), neftçıxarma sənayesində sulfatreduksiyaedici bakteriyalara qarşı bakterisidlər – Азин-5, Азин-6 və eləcə də xəstəxanadaxili infeksiyalara qarşı dezinfeksiyaedici vasitə – Tsiklazol işlənilmiş və istehsalata tətbiq edilmişdir. Азин seriyalı biosidlər sənayedə tətbiq edilmiş və istehsalı Ukraynanın Şostka şəhərində təşkil edilmişdir. Antimikrob aşqarlar sahəsində aparılan tədqiqatlar nəticəsində onların quruluşu və tərkibi ilə funksional təsiri arasında olan qanunauyğunluqlar müəyyən edilmiş və onların təsir mexanizminə dair mülahizələr irəli sürülmüşdür. Perspektivdə laboratoriyada heterotsiklik və aromatik aminlərin epixlorhidrinlə reaksiyaları əsasında alınmış birləşmələrin çevrilmə reaksiyalarından yeni N- və S- əvəzli birləşmələrin sintezi və onların yağlara mühafizəedici aşqar kimi tədqiqi və eləcə də tərkibində N-, S-, O- saxlayan heterotsiklik birləşmələrin yeni törəmələrinin sintezi və onların antimikrob aşqar kimi tədqiqi nəzərdə tutulur.

13 saylı laboratoriya

Patent tədqiqatları və aşqarlar kimyası sahəsində elmi işlərin proqnozlaşdırılması laboratoriyası

Əsas fəaliyyəti aşqarlar, sürtkü yağları, yanacaqlar və xüsusi mayelər sahəsində patent tədqiqatları, tədqiqat işlərinin yeniliyinin aşkara çıxarılması, ixtiranın ilkinliyinin qorunması, elmi-texniki informasiyanın analizidir. Сəmiyyətin inkişafının müasir mərhələsində ən aktual problemlərdən biri elmi-texniki informasiyanın dəqiq araşdırılması və rolunun yüksəldilməsidir. Bunu nəzərə alaraq, hələ 1965-ci ildə hazırkı AMEA akademik Ə.Quliyev adına Aşqarlar Kimyası İnstitutu təşkil olunarkən onun nəzdində Elmi-texniki informasiya şöbəsi yaradılmışdır. Şöbədə aparılan işlər aşağıdakı istiqamətləri əhatə edirdi: elmi-texniki informasiya, patent-ixtira işləri, redaksiya-nəşriyyat işləri. Şöbənin elmi rəhbəri kimya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Xanım Quliyeva idi. 1981-ci ildə şöbə “Patent tədqiqatları və aşqarlar kimyası sahəsində elmi işlərin proqnozlaşdırılması” adlanan ixtisaslaşdırılmış laboratoriyaya çevrildi və həmin ildən etibarən laboratoriyanın müdiri kimya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Sevda Rüstəmova oldu. 1997-2012-ci illərdə laboratoriyaya kimya üzrə fəlsəfə doktoru Nelufər İsmayılova rəhbərlik etmişdir. 2012-ci ildən laboratoriyanın müdiri kimya üzrə fəlsəfə doktoru Minaxanım Musayevadır. Laboratoriyada aşağıdakı istiqamətlərdə elmi-tədqiqat işləri aparılır: - aşqarlar kimyası sahəsində patent-informasiya tədqiqatları; - patent qabiliyyətli işlərin hüquqi mühafizəsi; - elmi-texniki və patent məlumatlarının toplanılması, analizi və sistemləşdirilməsi; - elmi nəşrlərin hazırlanması, tərcümə işi və redaksiya-nəşriyyat işləri; - məlumat-informasiya fondunun komplektləşdirilməsi; - institutda aparılan elmi-tədqiqat işlərinin Dövlət qeydiyyatından keçirilməsi. 1965-ci ildən bu günə qədər institutun aparıcı elmi işçiləri ilə birlikdə elmi-tədqiqat işlərinin analizi əsasında 600-dən artıq SSRİ müəlliflik şəhadətnaməsi, 10-dan artıq SSRİ və Rusiya Federasiyası, 192 Azərbaycan patenti alınmışdır. Hal-hazırda laboratoriya aşqarlar kimyası sahəsində birinci və ikinci mənbələrdən məlumatlar saxlayan informasiya fonduna malikdir. Laboratoriya respublikada və xaricdə keçirilən konfrans, simpozium, müsabiqə və elmi-praktiki seminarlar haqda institut əməkdaşlarını mütamadi surətdə məlumatlandırır və onların bu tədbirlərdə iştirakına köməklik göstərir. Laboratoriyanın əməkdaşları müxtəlif elmi mərkəzlərin təşkil etdiyi ixtisasartırma kurslarında iştirak edərək, öyrəndikləri yenilikləri öz fəaliyyətlərində tətbiq edirlər. Laboratoriyada aparılan elmi-tarixi tədqiqatlar nəticəsində 10-dan artıq analitik icmal hazırlanaraq “Химия и технология топлив и масел” jurnalında dərc olunmuş, “Развитие химии присадок к смазочным маслам” (1994), “Присадки к смазочным маслам: История науки” (2009) adlı iki monoqrafiya “Elm” nəşriyyatında çapdan çıxmışdır. İnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarının müasir inkşafı ədəbiyyatın ilkin mənbələrindən alınan yeni məlumatların elektron versiyalarının yaradılmasını laboratoriyanın qarşısında vacib bir məsələ kimi qoyur. Bu məsələnin həlli elmi axtarışı əhəmiyyətli dərəcədə asanlaşdıracaq.

14 saylı laboratoriya

Aşqarların, sürtkü yağlarının, sürtkülərin və xüsusi mayelərin tətbiqinin elmi əsasları laboratoriyası

Əsas fəaliyyəti mühüm sənaye əhəmiyyətli sürtkülərin alınma üsullarının və tətbiqinin elmi əsaslarının işlənilməsi, fizioloji aktiv maddələrin sintezidir. Laboratoriya 2006-cı ildən fəaliyyət göstərir. Yarandığı tarixdən laboratoriyaya kimya üzrə elmlər doktoru, professor Sabir Məmmədov rəhbərlik edir. Laboratoriyada böyük istehsalat əhəmiyyətinə malik neft və qaz armaturları, yerüstü texnika, aviasiya mexanizmlərinin vakuum sistemlərinin kipləşdirilməsi və yağlanmasında tətbiq olunan plastik sürtkülərin alınması sahəsində elmi-tədqiqat işləri aparılır. Nəzəri və təcrübi yolla sürtkülərin xüsusi şəraitdə alınmasının işlənilməsi, onların quruluşu və tərkibi ilə funksional xassələri arasındakı qanunauyğunluqların müəyyən edilməsi, mövcud xammallardan istifadə etməklə yerüstü texnika üçün yüksək keyfiyyətli Solidol və Litol tipli plastik sürtkülərin alınması, onların texnoloji reqlamentinin hazırlanması və yeni baza komponentləri, metal tozları, alkid boyalar və s. istifadə etməklə yüksək keyfiyyətə və triboloji xassələrə malik sürtkülərin alınması kimi elmi məsələlər həll olunur. Bitki yağlarının litium və kalsium kationları ilə birgə maye-kristallik quruluş əmələ gətirməsi prinsiplərinin müəyyən edilməsi yüksək keyfiyyətli plastik sürtkülərin alınması üçün əsas şərtlərdən biridir. Tərtib olunmuş kompozisiyalarda bitki yağlarının müxtəlif kimyəvi çevrilmə məhsullarının istifadə edilməsi ilə sürtkülərin oksidləşməyə qarşı davamlığının artırılması və triboloji xassələrinin yüksəldilməsinin mümkünlüyü təsdiq edilmişdir. Bunun üçün tez oksidləşməyə məruz qalan doymamış karbohidrogen tərkibli bitki yağlarının əvvəlcədən oksidləşdirilməsi, onların tərkibinə müxtəlif funksional qrupların daxil edilməsi və alınmış maddələrin sürtkünün keyfiyyətinə təsiri tədqiq edilmisdir. Müəyyən edilmişdir ki, yumşaq metal tozlarının (Al, Cu, Zn) sürtkünün tərkibində iştirakı triboloji xassələri yüksəltməkdən əlavə, sürtküyə həm də neytrallaşdırıcı xassə verir. Qeyri-ənənəvi reagent kimi istifadə edilən alkid boyaların laboratoriyada tərtib edilmiş kompozisiyalarla sinergizm yaratdığı müəyyən edilmiş və buna əsaslanaraq universial sürtkülər hazırlanmışdır. Bu tip plastik sürtkülər kipləşdirici-yağlayıcı, yivqoruyucu və vakuum-yağlayıcı sürtkü kimi işlənilə bilər. İlk dəfə olaraq tərkibində nanoölçülü metal atomu və onların oksidləri olan plastik sürtkülərin alınması üzərində geniş tədqiqatlar aparılıb. Bu məqsədlə sürtkünün alınmasının son mərhələsində yüksək temperaturda nano hissəciklərə parçalanaraq sürtkünün kristal qəfəsində yerləşən metal duzları və oksidləri tərkibə daxil edilir. İlk dəfə olaraq tərkibində nanoölçülü mis və titan olan plastik sürtkü alınmışdır. Rentqen quruluşunun təyini göstərmisdir ki, bu sürtkünün maye kristallik qəfəsi xaricində nanohissəciklər, daxilində isə lipofil üzvi birləşmələr və mineral yağ yerləşir. Buna görə də alınmış sürtkülərin damcıdüşmə temperaturu müasir sürtkülərdən çox-çox yüksək – 198-2200C intervalında olur. Bu sürtkülər yüksək termiki stabilliyə malik olub, 230-270oC-də işləmə qabiliyyətinə malikdir. Laboratoriyada tərkibində sulfamid qrupu olan çoxfunksiyalı üzvi birləşmələrin yeni alınma üsulları üzərində də tədqiqatlar aparılır. Tədqiqatlar göstərmisdir ki, sintez olunmuş birləşmələrin və onların heterotsiklik törəmələrinin sürtkü yağları və sürtkülərin tərkibində olması sonunculara antikorroziya və triboloji xassələr verir. Digər tərəfdən bu maddələr fizioloji aktivliyə malikdir. Onlar stafilokokk, qarın yatalağı və penisilium ştammlarına qarşı çox effektlidir. Sintez olunmuş çoxfunksiyalı maddələrin həm yüksək keyfiyyətli aşqar olduğunu, həm də fizioloji aktivliyini nəzərə alaraq, onların çox sayda yeni alınma üsulları işlənilmişdir. Son 5 ildə tərkibində nanohissəcikli metal və metal oksidi olan yeni kipləşdirici-yağlayıcı sürtkülüərin alınması , çoxfunksiyalı sulfamid törəmələrinin sintezi, onların bakterisid xassələrinin öyrənilməsi işlənmiş təyyarə, mühərrik yağlarnın regenerasiya metodlarının hazırlanması sahəsində geniş tədqiqat işi aparılmışdır. Eyni zamanda bioaktiv maddələrin sintezi sahəsində elmi tədqiqatlar aparılır. Bu tədqiqat işlərinin nəticələri xarici jurnallarda öz əksini tapmış və patentlər alınmışdır.

Şöbələr

• Ümumi şöbə

Şöbə müdiri: İsgəndərova Xatirə Məmmədhüseyn qızı

• Xüsusi şöbə

Şöbə müdiri: Hüseynova Xanım Ağahüseyn qızı

• Standartlaşdırma şöbəsi

Şöbə müdiri: Mirsəlimova Nailə Ağahəsən qızı İnstitutda işlənilmiş yeni aşqarlar, aşqar kompozisiyaları, yağlar və yağlayıcı-soyuducu mayelər üçün texniki sənədlərin hazırlanması

• Kadrlar şöbəsi

Şöbə müdiri: Məmmədova Rəfiqə İbrahim qızı

• İctimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi

Şöbə müdiri: Eyvazova İradə Malik qızı

• Təhsil şöbəsi

Şöbə müdiri: Nəcəfova Raya Əli qızı

Motor-sınaq stansiyası

Motor-sınaq stansiyasında institutda işlənilmiş aşqarlar, sürtkü yağları, yağlayıcı-soyuducu mayelər və yanacaqların istismar xassələrinin tədqiqi və istismar sınaqlarının aparılır. Motor-sınaq stansiyası (MSS) 1940-cı illərdən Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Neft Emalı İnstitutunun, sonradan Elmlər Akademiyasının Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunun tərkibində aparıcı şöbə kimi fəaliyyət göstərmiş, 1965-ci ildən isə AEA Aşqarlar Kimyası İnstitutunun tərkibinə daxil edilmişdir. Müxtəlif illərdə Motor-sınaq stansiyasının kollektivinə texnika üzrə elmlər doktoru, professor Fatma Suleymanova (1965-1978) və texnika üzrə fəlsəfə doktoru Valentin Başayev (1979-1983) rəhbərlik etmişlər. 1984-cü ildən Motor-sınaq stansiyasınin rəisi Bəylər Abdullayevdir. Aşqarlar Kimyası İnstitutunun Motor-sınaq stansiyası SSRİ dövründə İttifaq miqyasında ixtisaslaşmış nadir sınaq stansiyalarından biri olmuş və onun əməkdaşları SSRİ Dövlət Standartları Komitəsinin yanacaq, yağ, sürtkü və xüsusi mayelərin sınağı üzrə Dövlət Komissiyasının üzvü olmuşdur. MSS-in kollektivi institutun laboratoriyalarında işlənilmiş yeni aşqarların, yağ və yanacaq kompozisiyalarının müəyyən cihaz, stend və mühərriklərdə mövcud Dövlət Standartlarının tələblərinə uyğun olaraq tədqiqat və sınaqlarını aparır, müasir maşın və mexanizmlərin uzunmüddətli və etibarlı işləməsini təmin edən sürtkü və yanacaq kompozisiyalarının yaradılmasında bilavasitə iştirak edir. Bu kollektivin iştirakı ilə sınaqları aparılmış bir sıra aşqarlar (AзНИИу, AзНИИ depressator, AзНИИ-ЦИАТИМ, AзНИИ-8, БФК, БФКу СБ-3, СБ-3у, СК-3, ИНХП-21, ИХП-21, ИХП-388, ИХП-101, ИХП-14А, ИХП-14М, ИХП-114, АКİ-214, АКİ-215, АКİ-218 və s.), sürtkü yağları (M-2ИХП, М-8В1, М-10Г2, М-14ГБ, М-12ВБ, М-10В2, М-14В2, ВРМ-ИХП-1201), xüsusi təyinatlı motor və transmissiya yağları (M-16ИХП-3, ТАД-17ИХП, TAП-15B, TСп-15к, TM-5/12,) sənayedə öz tətbiqini tapmışdır. MSS-də yeni sintez olunmuş aşqarların, aşqar kompozisiyalarının, yağlayıcı-soyuducu mayelərin, motor, transmissiya, hidravlik və sənaye yağlarının istismar xassələri mövcud cihaz və stendlərdə yoxlanılır, bəzilərinin isə, bu işlərin davamı olaraq, birsilindrli və tamölçülü dizel mühərriklərində istismar xassələri öyrənilir. Eyni zamanda MSS-də dizel yanacaqlarının yeyilməyə qarşı davamlığı sahəsində yanacaq nasoslarının sürtkü qolunun yeyilməsinin qarşısını alan, ekoloji cəhətdən təmiz aşqarların tədqiqi və sınaqları da aparılır. MSS-də xüsusi ağır iş şəraitində – metropolitenin tikintisində, əlvan metallurgiya sənayesində, daş-kömür mədənlərində və xüsusi strateji əhəmiyyətə malik yeraltı obyektlərin tikintisində işləyən ağır tonnajlı dizel mühərriklərində istifadə olunan dizel yanacaqlarına tüstülənməyə qarşı aşqarların tədqiqi və tətbiqi sahəsində böyük işlər görülmüşdür. Aparılan tədqiqatların nəticəsi olaraq AKİ-də sintez olunmuş tustuyə qarşı ИХП-706 aşqarı keçmiş İttifaq miqyasında sənayedə geniş tətbiq olunmuşdur. Motor-sınaq stansiyasının kollektivi istitutun laboratoriyalarının əməkdaşları ilə birlikdə sürtkü yağlarının və onların tərkibinə daxil olan aşqar kompozisiyalarının müasir aşqar kompozisiyaları ilə əvəz olunması sahəsində də işlər aparır.

“Aşqar” Təcrübi İstehsal ilə Xüsusi Texnoloji Büro

“Aşqar” Təcrübi İstehsal ilə Xüsusi Texnoloji Büro (“Aşqar” Tİ ilə XTB) 1980-cı ildə Aşqarlar Kimyası İnstitutunda fəaliyyət göstərən təcrübi-texnoloji bazanın əsasında yaradılıb. Yarandığı vaxtdan 2016-cı ilin ortalarınadək “Aşqar” Tİ ilə XTB-yə texnika üzrə fəlsəfə doktoru, Əməkdar mühəndis Fərəməz Əsədov rəhbərlik edib. 2016-cı ildən hal-hazıradək “Aşqar” Tİ ilə XTB-nin direktoru texnika üzrə fəlsəfə doktoru, Əməkdar mühəndis Kamal Kərimovdur. “Aşqar” Tİ ilə XTB institutun elmi-tədqiqat işlərinin nəticələrinin sənayeyə tətbiqi üçün proseslərin texnologiyasının işlənilib başa çatdırılması və yeni yaradılmış aşqarların, sürtkülərin, sürtkü yağlarının və s. məhsulların sənaye istehsalı təşkil olunana qədər xalq təsərrüfatının bu məhsullara tələbatını təmin etmək üçün təcrübi-sənaye miqyasında istehsalını həyata keçirir. “Aşqar” Tİ ilə XTB institutla birlikdə ilk xüsusi təyinatlı ИХП-21 aşqarının sənaye istehsalını Ufa Neft Emalı Zavodunda və sonradan Sumqayıt Aşqarlar zavodunda təşkil etmişdir. İlk dəfə olaraq təmizlənmiş, qatransız müalicəvi Naftalan neftinin alınma texnologiyası işlənilmiş və təcrübi qurğuda istehsalı təşkil edilmişdir. 1992-ci ildən başlayaraq “Aşqar” Tİ ilə XTB Müdafiə Nazirliyinin “Xüsusi texnika” EİB-ni М-16ИХП-3 tank mühərrik yağı, ТС3П-8 transmissiya yağı, СГТУ qaz-turbin yağı və Solidol sürtküsü, maşınqayırma və kənd təsərrüfatı sahələrini ən çox işlənən Yağlı solidol sürtküsü, Dövlət Dəmiryolu İdarəsini М-14Б2 teplovoz dizel yağı və ЛЗ-ЦНИИ sürtküsü, Bakı Metropolitenini ЛЗ-ЦНИИ sürtküsü, Dövlət Neft Şirkətini М-14ГБ dizel yağı (1995-ci ildən), respublikanın digər təşkilatlarını XA-30 kompressor yağı, СГТУ, ТАД-17ИХП, ТАП-15 transmissiya yağları, М-2ИХП, ИГП-49 hidravlika yağları və М-8В, М-14Б, М-8В2, М-10В2, M-10Г2 motor yağları ilə təmin etmişdir. Son vaxtlarda “Aşqar” Tİ ilə XTB Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətində neft-qaz quyularının qazılmasında istifadə edilən bitki mənşəli yeni reagentləri tətbiq etməyə başlayıb. Bunlar ИК ЛАБ-6, Abşeron-1 və hal-hazırda geniş miqyaslı istismar sınaqları keçirilən Abşeron-2T reagentləridir. İnstitutda yaradılmış, parafinli neftlərin donma temperaturunu aşağı salmaqla onların uzaq məsafəyə nəqlinə imkan verən Depressator AKİ aşqarı Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şırkətində müsbət nəticələrlə sınaqdan çıxmış, institut tərəfindən onun təcrübi istehsalının Texniki şərtləri hazırlanmışdır. Depressator AKİ aşqarı hal-hazırda “Aşqar” Tİ ilə XTB-də istehsal edilərək yüksək parafinli neftlərin (Qazaxıstan və Türkmənistandan Sanqaçal terminalına daxil olan neftlər) Bakı-Ceyhan neft kəməri ilə uzaq məsafəyə ötürülməsində istifadə olunur.

Əsas fəaliyyət istiqamətləri

• aşqarlar kimyasının nəzəri problemlərinin öyrənilməsi – aşqarların təsir mexanizminin, onların tərkibi ilə funksional təsiri arasındakı asılılıq, aşqarların sinergizmi və antoqonizmi, onların sintezi üçün istifadə olunan müxtəlif üzvi reaksiyaların kinetikası və mexanizminin öyrənilməsi istiqamətində fundamental tədqiqatlar;
• yeni üzvi maddələrin sintezi və onların sürtkü yağlarına, yanacaqlara, yağlayıcı-soyuducu və digər xüsusi mayelərə aşqar və metalların korroziya inhibitorları kimi tədqiqi;
• müxtəlif növ aşqarların funksional xassələrinin tədqiqi və aşqar kompozisiyalırının işlənib hazırlanması;
• yeni sintez olunmuş aşqarlar əsasında müxtəlif növ sürtkü yağı və yanacaq kompozisiyalarının, yağlayıcı-soyuducu və digər xüsusi mayelərin işlənib hazırlanması;
• yeni sintez olunmuş yüksək təsirli aşqar və korroziya inhibitorlarının istehsal prosesləri texnologiyasının işlənib hazırlanması, modelləşdirilməsi və optimallaşdırılması.

Kadr potensialı

Hazırda institutda 219 əməkdaş çalışır ki, bunlardan 1 nəfəri akademik, 13-ü elmlər doktoru, 38 nəfəri isə elmlər namizədidir. İnstitutda magistratura və doktorantura yolu ilə «Neft kimysı» və «Üzvi kimya» ixtisasları üzrə yüksək ixtiaslı kadlar hazırlanır. İnstitutun əməkdaşları bir sıra Dövlət proqramlarının yerinə yetirilməsində də iştirak edirlər. İnstitutda gənc mütəxəssislərin elmə cəlb olunması sahəsində də mühüm işlər görülür. Elmlə təhsilin vəhdətinin yaradılması, tələbə və magistrantlarda tədqiqatçılıq vərdişlərinin formalaşdırılması və ən əsası, istedadlı gənc mütəxəssislərin elmə axınını təmin etmək məqsədilə İnstitutda Bakı Dövlət Universitetinin “Neft kimyası və kimya texnologiyası” kafedrasının Filialı fəaliyyət göstərir. Bakı Dövlət Universitetinin bakalavr və magistrləri diplom və kurs işlərini burada yerinə yetirirlər.

Elmi nəaliyyətləri

Son beş ildə aparılmış tədqiqatların nəticələri 61 ədəd Azərbaycan patenti, 280 elmi məqalə, 297 ədəd məruzələrin tezisləri və 3 monoqrafiya və 3 kitabda da öz əksini tapmışdır. İnstitutun elmi fəaliyyəti beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. Keyfiyyətin, elmi yeniliklərin və yeni texnologiyaların inkişafı sahəsində əldə etdiyi nailiyyətlərə görə AKİ "Biznesin Təşəbbüs İstiqamətləri" Beynəlxalq Təşkilatı tərəfindən 2001-2003-cü illər ərzində ardıcıl olaraq "Qızıl kateqoriya", "Platin kateqoriya" və "Brilliant kateqoriya" beynəlxalq mükafatları ilə təltif edilib.

Öz fəaliyyəti sahəsində nüfuzu və liderliyi ilə daha çox seçildyinə görə institut 2005-ci ildə Madriddə yerləşən "Liderlik və Sahibkarlıq Nüfuzuna görə" XXXV Beynəlxalq mükafatına hazırlıq komitəsi və onun nəşriyyat qrupunun "Ticarət Liderləri Klubu" ilə birlikdə təsis etdikləri "Liderlik və Sahibkarlıq Nüfuzuna görə" Beynəlxalq prizinə layiq görülüb. Bu qərar "Ticarət Liderləri Klubu"nun 112 ölkədən olan 7000 üzvü tərəfindən təqdim olunan məlumata əsaslanıb. İnstitutun direktoru, AMEA-nın müxbir üzvü V.Fərzəliyev həmin təşkilat tərəfindən "Qlobal keyfiyyətə rəhbərlik" qızıl döş nişanı ilə təltif edilib.

İspaniyanın "Actulidad" jurnalı (Madrid şəhəri) İnstitutu Beynəlxalq əlaqələrdə böyük nüfuza malik olduğuna, əldə etdiyi nailiyyətlərə görə və qələbə rəmzi kimi XXI əsrin "Prestijdə və keyfiyyətdə lider 2005" Beynəlxalq prizi ilə təltif edib.

2005-ci ildə institut ABŞ Senatının nəzdində fəaliyyət göstərən Elm və Texnologiyalar Mərkəzindən 200 min dollar qrant qazanıb. Son illərdə fundamental və tətbiqi istiqamətdə aparılan elmi tədqiqatlar nəticəsində aşağıdakı mühüm nailiyyətlər əldə edilmişdir: Yüksək parafinli neftlərin donma temperaturu və dinamik özlülüyünü aşağı salmaqla onların boru kəmərləri ilə uzaq məsafələrə nəql edilməsini təmin edən aşqar – “Depressator AKİ” yaradılmış və istehsalı Institutun nəzdində fəaliyyət göstərən “Aşqar” Təcrübi İstehsal ilə Xüsusi Texnoloji Büroda təşkil edilmişdir. “Depressator AKİ” aşqarı hazırda Bakı – Ceyhan neft kəmərində müvəffəqiyyətlə istifadə edilir. Bu aşqar strateji əhəmiyyət daşıdığına görə ona “Məxfi” qriflə Azərbaycan patenti verilmişdir. Respublikada müxtəlif növ texnikada, o cümlədən daxili yanma mühərriklərində istifadə olunmuş və ekoloji gərginlik yaradan işlənmiş yağların regenerasiya texnologiyası işlənilmiş və istehsalı AMEA Təcrübi Sənaye Zavodunda təşkil edilmişdir. Regenerasiya olunmuş yağ və müvafiq aşqarlar əsasında dizel mühərrikləri üçün müxtəlif təyinatlı, o cümlədən xüsusi təyinatlı sürtkü kompozisiyaları yaradılmışdır. İşlənmiş yağların regenerasiya texnologiyası və regenerasiya olunmuş yağ əsasında yaradılmış xüsusi təyinatlı sürtkü kompozisiyası strateji əhəmiyyət kəsb etdiyinə görə “Məxfi” qriflə Azərbaycan patentləri ilə müdafiə olunmuşdur. AKİ aşqarlar, sürtkü yağları və xüsusi mayelər sahəsində fəaliyyəti ilə yanaşı respublikanın digər problemlərinin həlli sahəsində də elmi-tədqiqat işləri aparır. Belə ki, Institutun alimləri dünyada yeganə olan, müalicəvi xassəyə malik naftalan neftinin səmərəli istifadə texnologiyasını işləyib hazırlamış və təcrübi miqyasda tətbiq etmişlər. Bundan əlavə metalların korroziyadan mühafizəsi üçün yüksək təsirli korroziya inhibitorları, qazma zamanı istifadə edilən buruq məhlullarının fiziki-mexaniki xassələrini stabilləşdirən reagentlər, müxtəlif dezinfeksiyaedici peraparatlar yaradılmış və tətbiq üçün tövsiyə edilmişdir. Zərif üzvi sintez vasitəsilə xərçəngtörədici enzimlərin inhibitoru kimi yüksək xassəyə malik yeni fizioloji-fəal üzvi birləşmələr sintez edilmişdir. Bu tədqiqatlar Türkiyə, İtaliya və Səudiyyə Ərəbistanı alimləri ilə birgə yerinə yetirilir. Eyni zamanda digər mikrobları da dəf edən fizioloji-fəal maddələr də sintez edilir. İnstitut hər il beynəlxalq təşkilatlar və Azərbaycan Respublikasında mövcud olan elm fondlarından qrantlar əldə edir. 2006-2016-cı illərdə institutda müxtəlif beynəlxalq təşkilatların 9, Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun 11 və Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin Elm Fondunun 5 qrant layihəsi üzrə elmi tədqiqatlar aparılıb. Son 10 ildə (2007 – 2016) institut əməkdaşları tərəfindən 21 kitab, 617 məqalə, o cümlədən 259-u xaricdə (175-i impakt-faktorlu jurnallarda) çap olunmuş, 110 Azərbaycan patenti almışdır. Məruzə və tezislərin ümumi sayı 457-dir ki, bunlardan 353-ü respublikada, 104-ü xaricdə dərc olunub. İnstitutun direktoru akademik V.Fərzəliyev antioksidantlar sahəsində apardığı fundamental tədqiqatların nəticələrinə görə 2009-cu ildə Rusiya Elmlər Akademiyası tərəfindən «Akademik N.M.Emanuelin xatirəsi» medalı və Diplomla təltif edilib. Keyfiyyətli peşəkar fəaliyyətinə görə o, 2013-cü ildə Avropa Birliyinin Elmi-Sənaye Palatası tərəfindən Keyfiyyət diplomu və qızıl medalla mükafatlandırılıb. İnstitutunun laboratoriya müdiri, professor Pərvin Məmmədova Tacikistanın Düşənbə şəhərində İslam İnkişaf Bankı (İİB) İdarə Heyətinin iştirakçı ölkələrinin 38-ci illik sessiyasının qərarı ilə 57 üzv ölkə arasında keçirilən elmi-tədqiqatlar üzrə müsabiqədə «Azərbaycanda neftlə çirklənmiş torpaqların bioloji yolla təmizlənməsi» adlı elmi işi ilə 1-ci yerə və İslam İnkişaf Bankının mükafatına layiq görülmüşdür. O, Azərbaycanda bu mükafata layiq görülmüş ilk qadın alimdir.

Kitablar

AMEA Aşqarlar Kimyası İnstitutunun əməkdaşlarının 2005-2016-cı illər ərzində çap olunmuş kitabların siyahısı

• A.M.Məhərrəmov, M.Ə.Allahverdiyev «Bifunksional aminbirləşmələri», monoqrafiya, Çaşıoğlu, 2005, 160 s.
• A.M.Məhərrəmov, M.Ə.Allahverdiyev «Üzvi kimya», Bakı, 2005, 378 s.
• K.İ.Sadıxov «Нефтяные и синтетические сульфонатные присадки к моторным маслам», Elm nəşriyyatı, 2006, 180 s.
• Akademik K.İ.Sadıxovun elmi əsərlərinin külliyatı, Bakı-2006, 810 s.
• К.И.Садыхов «Смазочно-охлаждающие жидкости для механической обработки металлов», “GISO INDUSTRY” Баку – 2007, 252 с.
• A.M.Məhərrəmov, M.Ə.Allahverdiyev, M.M.Qurbanov «Dərman maddələrin sintezi», Bakı Universiteti, 2007, 143 s.
• А.М.Магеррамов, А.Т.Гусейнова, Д.А.Кулиев, М.А.Аллахвердиев «Аминотиолы и их производные», Бакинский университет, 2007. 147 с.
• A.M.Məhərrəmov, M.Ə.Allahverdiyev və başqaları «Üzvi kimya, təbii və fizioloji fəal maddələr», Ali məktəblərdə kimya ixtisası üzrə fənn proqramları, Bakı, 2007, 87 s.
• V.M.Fərzəliyev, N.İ.İsmayılova, M.Ə.Musayeva «Присадки к маслам: История науки», Bakı, Elm nəşriyyatı, 2008, 310 s.
• A.M.Məhərrəmov, M.Ə.Allahverdiyev, «Üzvi kimya sual və cavablarda», Bakı, BDU-nun nəşriyyatı, 2008, 123 s.
• A.M.Məhərrəmov, M.Ə.Allahverdiyev, M.Ə.Axundova, «Metalüzvi birləşmələr üzvi praktikumda», Bakı, BDU-nun nəşriyyatı, 2008, 87 s.
• M.Ə.Allahverdiyev, M.S.Abbasov, N.D.Sadıxova, R.Ə.Nəcəfova «Üzvi kimya (praktikumda)», Bakı, BDU-nun nəşriyyatı, 2008, 312 s.
• «Azərbaycanın elm və mədəniyyət xadimləri» biblioqrafiya – M.M.Mövsümzadə – R.M.Rəхşаnlı, G.Kəngərli-Əliyеvа, İ.Еyvаzоvа, Bakı, Еlm nəşriyyаtı, 2008, 200 s.
• V.M.Fərzəliyev, N.İ.İsmayılova, M.Ə.Musayeva «Присадки к смазочным маслам: история науки», Elm nəşriyyatı, 2009, 232 s.
• A.M.Məhərrəmov, M.Ə.Allahverdiyev «Həyat fəaliyyətinin kimyəvi əsasları», Bakı Universiteti nəşriyyatı, 2009, 287 s.
• Ş.F.Qаrаyеv, P.Ş.Məmmədоvа, А.Q.Həbibоvа «Biоlоji kimyаnın tеrminаlоji lüğəti», АDNА-nın mətbəəsi, Bаkı 2010, 550 s.
• «Azərbaycanın elm və mədəniyyət xadimləri» biblioqrafiya – Vаqif Fərzəliyеv – R.M.Rəхşаnlı, G.Kəngərli-Əliyеvа, İ.Еyvаzоvа, Еlm nəşriyyаtı, 2010, 364 s.
• «Bibliоqrаfiyаyа əlаvə» – Vаqif Fərzəliyеv – R.M.Rəхşаnlı, Еlm nəşriyyаtı. 2010, 252 s.
• V.S.Əkbərov, N.Ə.Əkbərov, Ə.S.Rzayev, M.Ə.Mirzəyeva, G.V.Babayeva, M.Ə.Allahverdiyev «Element-üzvi birləşmələr testlərdə», Bakı-2011, 182s.
• R.M.Rəхşаnlı «Akademik Əli Quliyev», Elm-Təhsil nəşriyyatı, Bakı-2012, 144 s.
• R.M.Rəхşаnlı «Первый ученый-химик», Səda nəşriyyatı, Bakı, 2012, 2004 s.(Möhsün bəy Məhəmməd bəy oğlu Xanlarov haqqında Avropa standartlarına uyğun ilk miniatür kitab)
• V.M.Fərzəliyev, M.Ə.Allahverdiyev, K.M.Allahverdiyeva «Kimya və həyat», Bakı, Elm nəşriyyatı, 2014, 199 s.
• А.И.Ахмедов, Д.Ш.Гамидова, Е.У.Исаков «Вязкостные присадки полиалкилметакрилатного типа», Deutschland, Lap Lambert Acad.Pub., 2014, 74 c.
• В.М.Фарзалиев, М.А.Аллахвердиев «Химия соединений с малыми гетероциклами», Bakı, Elm nəşriyyatı, 2015, 318 с.
• Afsun Sujayev, Emin Garibov «Some New Approach in Synthesis of Physiologically Active Substances» Deutschland, Lambert Academic Publishing, aprel 2016, 55 s.

Məqalələr

İmpakt faktorlu jurnallarda dərc olunmuş məqalələr

2015-2016-cü illərdə əməkdaşların Web of Science bazasına daxil olan jurnallarda, Springer, Elsevier, Academic Press və digər tanınmış nəşriyyatlarda çap olunmuş məqalələrinin illər üzrə siyahısı

2016

1. Emin Garibov, Parham Taslimi, İlhami Gulçin, Sevinj Gojayeva, Vagif Farzaliyev, Saleh H. Alwasel, Claudiu T. Supuran, Afsun Sujayev // Synthesis of some tetrahydropyrimidine-5-carboxylates, determination of their metal chelating effects and inhibition profiles against acetylcholinesterase, butyrylcholinesterase and carbonic anhydrase // Journal of Enzyme Inhibition and Medicinal Chemistry • March 2016, V.31(6), p. 1531-1539.DOI: 10.3109/14756366.2016.1156104 TR – 3.428
2. Emin Garibov, Parham Taslimi, Zeyneb Bingol, Afsun Sujayev, İlhami Gulçin, Vagif Farzaliyev, Saleh H. Alwasel, Claudiu T. Supuran // Synthesis of 4,5-Disubstituted-2-thioxo-1,2,3,4- tetrahydropyrimidines and Investigation of Their Acetylcholinesterase, Butyrylcholinesterase, Carbonic Anhydrase I/II Inhibitory and Antioxidant Activities // Journal of Enzyme Inhibition and Medicinal Chemistry, 01-Jun-2016, p. 1-9 TR – 3.428
3. Vagif Farzaliyev, Afsun Sujayev, Sevgi Mamedova, İlhami Gulçin, Nastaran Sadeghian, Saleh H. Alwasel, Sabir Mamedov // Synthesis and Bioactivity of Several New Hetaryl Sulfonamides // Journal of Enzyme Inhibition and Medicinal Chemistry, 01-sentyabr-2016, p. 137-145 TR – 3.428
4. Sujayev A, Polat Kose L, Garibov E, Gülçin İ, Farzaliev V, Alwasel SH, Supuran CT. // Synthesis of N-alkyl(aril)-tetra pyrimidine thiones and investigation of their human carbonic anhydrase I and II inhibitory effects // Journal of Enzyme Inhibition and MedicinalChemistry, 2016, 31(6), p. 1192-1197 TR- 3.428
5. Sevinj Gojayeva 1-(6-Metyl-3-phenyl-2-sulfanylidene-1,2,3,4-tetrahydropyrimidin-5-yl)-ethanone // İnternational Journal of Analytical Chemistry USA-2016, april,2016, V.7. ISSN 1687-8779.p. 81-89 TR – 0.157

Digər sistemlərə daxil olan impakt faktorlu jurnallarda dərc olunmuş məqalələr

1. E.I.Isakov, J.Sh.Hamidova, E.I.Hasanova // Investigation oligomers of hexene-1 with the aromatic fragment as synthetic components to petroleum oils// International scientific journal «Theoretical & Applied Science», vol. 38, issuse 6, pp. 26–30.
2. M.C.İbrahimova, Z.N. Paşayeva, E.U. İsakov, F.Y. Yusifzade, F.M. Abdullayeva, E.I. Qasanova // Poly(butylmethacrylate) synthesized in an ionic-liquid solvent – like oil additives for viscosity // East European Scientific Journal “Wschodnioeuropejskie Czasopismo Naukowe”, #9, 2016, część 4, s. 118-119.
3. Vagif Farzaliyev, Afsun Sujayev,Emin Garibov // Synthesis and transformations of some tetrahydropyrimidine-5-carboxylates// International Scientific Journal Theoretical & Applied Science, 2016, Issue: 3 V.35, p. 101-106, Philadelphia, USA
4. V.M.Farzaliyev,Sujayev A.R. // Synthesis and antimicrobial properties of some tetra(hexa)hydropyrimi-dinethiones //American Scientific Journal, № 4 (4) / 2016, p. 55-59
5. V.M. Farzaliev, M.T. Abbasova, A.A. Javadova, I.A. Jafarova // 1-Aril-2-Nitroethens as Antimikrobial Additives for Lubricating Materials// International Journal of Research Studies in Science, Engineering and Technology, Vol. 3, Issue-4, April 2016, p. 23-26.
6. L.R. Mahmudova, M.M. Movsumzadeh, I.M. Akhmedov, N.A. Aliyev, M.T. Abbasova, N.R. Sultanova, I.M. Eyvazova // Developing biostable fuel compositions based on diesel fuels and biodiesels // International Scientific Journal Theorerical & Applied Science, 2016, Issue 7, Vol. 39, p. 70-74.
7. S.A. Mammadov, S.I. Mammadova, N.P. Ladokhina, I.Sh. Huseinov, I.S. Aliyeva// N-Alkylsulfamides and their derivatives as additives for lubricating oil// European Juornal of Analytical and Applied Chemistry, Austria, 2016, № 1, p. 13-18.
8. S.A. Mammadov, N.P. Ladokhina, L.M. Shakhgeldieva, S.I. Mammadova, L.I. Aliyeva // Synthesis of conjugated sulfonamide and their heterocyclic derivatives// Journal “Theoretical and Applied Science”, USA, 2016, V. 38, № 6, p. 1-5.

РИНЦ məlumat bazasına daxil olan impakt faktorlu jurnallarda dərc olunan məqalələr

1. Кязим-заде А.К., Нагиева Э.А., Мамедьярова Х.Н., Гадиров А.А., Абдуллаев Б.И. // Синтез и исследование модифицированной салицилатной присадки к моторным маслам // Нефтепереработка и нефтехимия, 2016, №1, с. 46-48 , Импакт-фактор РИНЦ 2014, 0, 153
2. Мамедова А.Х., Фарзалиев В.М., Кязим-заде А.К., Нагиева Э.А. // Синтез и исследование бор-азот содержащих модификаций алкилфенолятных присадок // Нефтепереработка и нефтехимия, 2016, №5, c. 46-48 Импакт-фактор РИНЦ 2014, 0, 153
3. Агаев.А.Н., Велиева.С.М., Кулалиев.И.Д, Зейналова.Н.Н. // Гидроксиалкилбензилсульфонаты как многофункциональные присадки к смазочным маслам и ингибиторы коррозии металлов // Технология нефти и газа, 2016, № 5, с. 16-19 Импакт-фактор РИНЦ 2014, 0,094
4. Исаков Э.У., Гамидова Д.Ш., Гасанова Э.И., Назаров Р.Х., Аскерова Х.А., Гюлалов О.М. // Исследование олигоалкилтолуолов в качестве синтетического компонента к нефтяным маслам // Нефтепереработка и нефтехимия, 2016, № 2, с. 43-44 Импакт-фактор РИНЦ 2014, 0, 153
5. Мусаева М. Э., Исаков Э. У., Гамидова Д.Ш., Гасанова Э. И. //Вязкостно-температурные свойства нефтяных масел, загущенных сополимерами аллилнафтенатов со стиролом // Проблемы современной науки и образования/Problems of Modern Science and Education, № 2(44), 2016, с. 64-68, Импакт-фактор РИНЦ 2014, 0,069
6. Л.Р. Махмудова, М.М. Мовсумзаде, И.М. Ахмедов, Н.Р. Султанова, Н. А. Алиев, И. М. Эйвазова // Разработка биодизельных композиций и исследование их влияния на эксплуатационные характеристики топлив, Альтернативные источники сырья и топлива. Сборник научных трудов. Минск. «Беларуская навука» 2016, вып.2, с. 42-49
7. Э.Р.Бабаев, П.Ш.Мамедова, Э.М.Мовсумзаде, И.М.Эйвазова. // Фитоэкстракция тяжелых металлов из почв апшеронского полуострова, загрязненных нефтью //Химия и химическая технология, №10, 2016, т.59, с. 95-99.Импакт-фактор РИНЦ за 2013 г – 0,560
8. Т.К.Акчурина, В.М.Фарзалиев, С.С.Бабаев // Термическая стабильность производных тиранов как присадок к смазочным маслам// Нефтепереработка и нефтехимия, 2016, с.36-38, Импакт-фактор РИНЦ 2014, 0, 153
9. В.М. Фарзалиев, М.Т. Аббасова, Н.П. Ладохина, З.К. Солтанова, Г.Б. Бабаева, Л.Р. Сафарова, Г.М. Кулиева // Синтез и антимикробные свойства новых производных 1,3-оксазациклоалканов// Технологии нефти и газа, №1, 2016, с. 31-34. Импакт-фактор РИНЦ 2014 0,094

2015

Thomson Reuters sisteminə daxil olan impakt faktorlu jurnallarda dərc olunan məqalələr

1. Гамидова Д. Ш., Абдуллаева Л. А., Исаков Э. У., Гасанов В. С., //Вязкостные присадки на основе полистирола // Журнал прикладной химии, 2015, Т. 88. Вып. 11. с. 1602-1605 TR – 0,291
2. Farid N. Naghiyev, Atash V. Qurbanov, Abel M. Maharramov, Ibrahim G.Mamedov , Mirze A. Allahverdiyev, Kamran T. Mahmudov // One-pot insertion of chalcones into the benzoylacetone backbone //Journal of the Iranian Chemical Society 2015, p. 1-6 (doi:10.1007/sl3738-015-0705-x) TR – 1,087

Digər sistemlərə daxil olan impakt faktorlu jurnallarda dərc olunan məqalələr

1. E.N.Garibov, A.R.Sujayev, N.M.Nazarov // Synthesis and Antioxidant Properties of 5-Ethoxycarbonyl -6-methyl-4-alkyl(aril) -1-N- alkyl(aril)-3, 4-dihydropyrimidine-2-(lh)-tions // Inter. Jour of Research Studies in Science. Engineering and Technology,Volume 2, Issue 8,August 2015, p. 1-4
2. A.R.Sujayev, E.N.Garibov, N.M.Nazarov // The Synthesis of Tetrapyrimidines and their Carboxylic Derivatives and the Application of Antimicrobial Properties // Journal of Chemistry & Applied Biochemistry 01 ISSN: 2394-3106 Volume 2, Issue 1 – 2015, p. 1-4
3. Musayeva M.A., İsakov E.U., Hamidova C.Sh., Hasanova E.İ. // Copolymer allylnaphthenate-styrene as the viscosity additive forpetroleumoil // Eur. Jour . of Anal .and Appl. Chem., Austria Vienna, , 2015, №2, p. 28-30.

РИНЦ məlumat bazasına daxil olan impakt faktorlu jurnallarda dərc olunan məqalələr

1. Мамедова А.Х., Фарзалиев В.М., Кязимзаде А.К., Нагиева Э.А., Алиева М.Н., Аббасов М.Г. // Синтез и исследование азот, сера и карбоксилсодержащей модификации алкилфенолятной присадки//Нефтепереработка и нефтехимия 2015, № 5, с.39-42, Импакт-фактор РИНЦ 2014, 0,153
2. Мусаева Б.И., Мустафаев Н.П.,Сафарова М.Р., Исмаилов И.П., Мустафаева Е.С. // Амортизаторная жидкость для амортизаторов грузовых автомобилей и спецтехники// Нефтепереработка и нефтехимия 2015, № 1, с.42-44, Импакт-фактор РИНЦ 2014, 0,153
3. Мусаева Б.И., Мустафаев К.Н., Гахраманова Г.А., Новоторжина Н.Н., Рамазанова Ю.Б., Кулибекова Т.Н., Мустафаева Е.С.// Присадки к смазочным маслам на основе производных тиоугольных кислот // Нефтепереработка и нефтехимия 2015, № 4, с. 45-48, Импакт-фактор РИНЦ 2014, 0,153
4. Мусаева Б.И., Гахраманова Г.А., Новоторжина Н.Н., Сафарова М.Р., Кулибекова Т.Н., Мустафаева Е.С.// Исследование противоизносных свойств эфиров дитиофосфорной, ксантогеновой и тритиоугольной кислот // Нефтепереработка и нефтехимия 2015, № 7, с. 38-39, Импакт-фактор РИНЦ 2014, 0,153
5. Гасанов Д.Г., Мовсумзаде М.М., Фаттаева Г.С., Гусейнова Н.Д. //Непрерывный процесс конденсации алкилфенола с формальдегидом при производстве алкилфенолятных присадок // Нефтепереработка и нефтехимия 2015, № 6, с.42-44. Импакт-фактор РИНЦ 2014, 0,153
6. Геюшов Ш.З., Мовсумзаде М.М., Махмудова Л.Р., Шабанов А.Л. // Выделение конденсированных ароматических углеводородов из смолы, образующейся при пиролизе бензиновой фракции и синтезы на их основе // Нефтепереработка и нефтехимия 2015, № 2, с.21-23. Импакт-фактор РИНЦ 2014, 0,153
7. Мовсумзаде М.М., Ахмедов И.М., Махмудова Л.Р.,Алиев Н.А., Иманова Х.А. // Разработка топливных композиций на базе биодизельных и дизельных топлив, улучшающих эксплуатационные свойства дизельных двигателей // Нефтепереработка и нефтехимия 2015, № 9, с.40-41. Импакт-фактор РИНЦ 2014, 0,153
8. Аллахвердиев М.А., Акчурина Т.К., Фарзалиев В.М., Бабаев С.С. // Термическая стабильность производных тииранов как присадок к смазочным маслам // Нефтепереработка и нефтехимия 2015, № 5, с.36-38. Импакт-фактор РИНЦ 2014, 0,153
9. Акчурина Т.К. // Термическая стабильность и реакционная способность производных ксантогеновых кислот по отношению к металлам// Нефтепереработка и нефтехимия 2015, № 3, с. 40-44, Импакт-фактор РИНЦ 2014, 0,153
10. Д.Г. Гасанов М.М. Мовсумзаде, Г.С. Фаттаева, Н.Д. Гусейнова// Получение нонилфенолов непрерывным способом в присутствии катализатора АШНЦ-3 // Нефтепереработка и нефтехимия 2015, № 2, с. 44-46 Импакт-фактор РИНЦ 2014, 0,153
11. В.М.Фарзалиев , Ш.Р.Алиев, Р.М. Бабаи, Г.М. Кулиева // Аминометильные производные меркаптометилпиперидина в качестве защитных присадок к смазочным маслам // Нефтепереработка и нефтехимия 2015, № 7, с. 44-45 Импакт-фактор РИНЦ 2014, 0,153

Qrantlar

1. Neftlə çirklənmiş torpaqların bioremediasiyası (Məmmədova Pərvin Şamxal qızı)
2. Azərbaycan neftlərinin bioloji nişanları (Məmmədova Pərvin Şamxal qızı)
3. Yüksəkeffektli yağlayıcı-soyuducu maye kompozisiyalarının işlənib hazırlanması(Əliyeva Həyat Şmidt qızı)
4. Yem zülalının mikrobioloji istehsalı(Quliyeva Dilarə Məmməd qızı)
5. «Sürtkü yağları, yanacaqlar və yağlayıcı-soyuducu mayeləri bioloji zədələnmədən mühafizə edən biosid aşqarların sintezi və tədqiqi»(Fərzəliyev Vaqif Məcid oğlu)
6. «Yüksək keyfiyyətli sürtkü kompozisiyaları və ekoloji təhlükəsiz yanacaqların işlənib hazırlanması»* (Mövsümzadə Mirzə Məmməd oğlu)
7. Neftlə çirklənmiş torpaqların fitoremediasiyası(Məmmədova Pərvin Şamxal qızı)
8. Effektli mikrobioloji gübrələrin istehsalı texnologiyasının işlənib hazırlanması(Məmmədova Pərvin Şamxal qızı)
9. Müasir modul elektrik stansiyalarında istifadə edilmiş sintetik və mineral sürtkü yağlarının regenerasiyası(Cavadova Həqiqət Əliəşrəf qızı)
10. Yerli xammallar və yeni aşqar kompozisiyası əsasında gəmi və stasionar elektrik stansiyalarında istifadə edilən gəmi qazturbin yağının yaradılması(Mustafayev Nazim Pirməmməd oğlu)
11. Gücləndirilmiş gəmi dizelləri üçün yerli xammal əsasında М-20В2Ф tipli motor yağının yaradılması(Nağıyeva Elmira Əli qızı)
12. Müasir və prespektiv tələblərə cavab verən aşqar, sürtkü yağları, yanacaq və xüsusi mayelərin yaradılmasının beynəlxalq standartlara uyğun maddi-texniki təminatı**(Mövsümzadə Mirzə Məmməd oğlu)
13. Yağlar, yanacaqlar və yağlayıcı-soyuducu mayelərin effektiv mühafizə vasitələrinin işlənib hazırlanması(Məmmədova Pərvin Şamxal qızı)
14. Neft və ağır metallarla çirklənmiş torpaqların təmizlənməsi(Fərzəliyev Vaqif Məcid oğlu)
15. Yüksək təsirli antioksidantların alınmasının elmi-praktiki əsaslarının işlənib hazırlanması”(Allahverdiyev Mirzə Ələsgər oğlu)
16. Heksen-1-in fenol iştirakı ilə oliqomerləşməsi(Əhmədov Ələddin İslam oğlu)
17. Sürtkü materiallarının istismar müddətini yüksəldən yeni aşqarların alınması(Sucayev Əfsun Rəzzaq oğlu)
18. Bakı Buxtasının sahilyanı zonasında neft çirklənməsinin bioloji təmizlənməsi(Məmmədova Pərvin Şamxal qızı)
19. “Yüksək özlülük indeksinə malik baza yağlarının alınması”(İsakov Elxan Urşan oğlu)
20. Multidissiplinar tətbiq sahələrinə malik aktiv antioksidant maddələrin alınması, tədqiqi yollarının elmi əsaslarının işlənib hazırlanması(Qəribov Emin Nazir oğlu)
21. Sürtü yağlarına və yanacaqlara yeni nəsil yüksək təsirli çoxfunksiyalı kükürdsaxlayan aşqarların sintezi və tədqiqinə həsr edilmiş silsilə elmi əsərlər(Sucayev Əfsun Rəzzaq oğlu)
22. Allilnaftenat-stirol birgə polimeri neft yağlarına özlülük aşqarı kimi(Musayeva Minaxanım Ənvər qızı)
23. Dizel yanacaqların ekoloji təhlükəsizliyini təminedən aşqarların yaradılması(Mövsümzadə Mirzə Məmməd oğlu)
24. Yerli bentonitlərdən istifadə etməklə işlənmiş yağların regenerasiya texnologiyasının yaradılması və regenerasiya olunmuş yağ əsasında sürtkü yağlarının işlənilməsi(Cavadova Həqiqət Əliəşrəf qızı)
25. Antimikrob xassələrə malik fizioloji fəla üzvi birləşmələrin kimyəvi və mikrobioloji sintezi və alınan maddələrin xüsusiyyətlərinin və tətbiq sahəsinin müəyyənləşdirilməsi(Qocayeva Sevinc Səfalət qızı)

Tətbiq olunan işlər

• İnstitut tərəfindən fundamental tədqiqatlarla yanaşı tətbiqi işlər sahəsində də önəmli nailiyyətlər əldə edilmişdir.
• İnstitutun sənayedə tətbiq edilən ilk işləri СБ-3 və СК-3 sulfonat aşqarlarının istehsal prosesi olmuşdur.
• Keçmiş SSRİ-də ilk olaraq çoxfunksiyalı aşqarların yaradılması işinə başlanılmış və bu qəbildən olan yüksək keyfiyyətli БФК, БФКу, ИХП-21, ИХП-101 və СБ-3у aşqarları yaradılmış və bu aşqarlardan istifadə etməklə Bakı və Şərq yağları əsasında bir sıra yüksək keyfiyyətli motor yağları işlənilmişdir.
• Tiofosfinat tipli ИХП-388 və sulfonat tipli ИХП-234 çoxfunksiyalı polimer aşqarları işlənilib təcrübi-sənaye miqyasında tətbiq edilmiş, onların əsasında yüksək təsirli motor və hidravlik yağları yaradılmışdır.
• Siyrilməyə qarşı ditiokarbamat tipli, yüksək keyfiyyətli ИХП-14A aşqarı işlənilmiş, sənaye miqyasında istehsalı Yaroslavl şəhərində təşkil edilmiş və onun əsasında ТАД-17ИХП transmissiya yağı yaradılmışdır. Bu yağ minik və yük avtomobillərinin ötürücü qovşaqlarında istifadə edilmək üçün vəsiqə almışdır. ИХП-14А aşqarı əsasında həmçinin neft-mədən avadanlıqları yelləncək dəzgahları reduktorlarının normal işini təmin etmək üçün ВРМ-ИХП-1201 reduktor yağı işlənilmiş və tətbiq üçün vəsiqə almışdır.
• Motor, transmissiya və sənaye yağlarının istehsalını təmin edən bir sıra aşqarlar AMEA AKİ tərəfindən yaradılmış və sənaye istehsalı Azərbaycan (Bakı, Sumqayıt), Rusiya (Ufa, Perm, Yaroslavl, Novo-Kuybışevsk), Ukrayna (Şostka, Xarkov) və Belarus Respublikasında (Novopolotsk) təşkil edilmişdir. Keçmiş İttifaq dövründə «Azərneftyağ» Neft Emalı zavodunda istehsal edilən bütün motor yağlarının tərkibinə AKİ tərəfindən yaradılmış aşqar kompozisiyaları qatılırdı.
• Keçmiş SSRİ dövründə istehsal olunan aşqarların və motor yağlarının 20%-ni AKİ-nin alimləri tərəfindən yaradılmış aşqarlar və sürtkü yağları təşkil edirdi.
• Keçmiş İttifaqda istehsal edilən bəzi xüsusi təyinatlı mühərriklərin və transmissiya sistemlərinin normal işləməsini təmin edən sürtkü yağları (M-16ИХП-3, TAD-17ИХП) AKİ tərəfindən onun aşqarları əsasında yaradılmış və istehsalı təşkil edilmişdir.
• Yüksək temperaturda (2200C-dən yuxarı) işləyən xüsusi təyinatlı sintetik yağlara təsirli aşqarların sintezi və onların əsasında yüksək keyfiyyətli sintetik yağ kompozisiyalarının yaradılması sahəsində aparilan tədqiqatlar nəticəsində xüsusi təyinatlı reaktiv təyyarələrin mühərrikləri üçün 2400C-də işləyən sintetik yağ kompozisiyası işlənilmişdir.
• Reaktiv yanacaqların oksidləşməyə qarşı davamlığını kəskin surətdə yaxşılaşdıran ИХП-712 aşqarı işlənilmiş və sınaqlardan müsbət nəticə ilə keçmişdir.
• Keçmiş SSRİ-də tüstü əleyhinə ilk aşqar − ИХП-706 aşqarı işlənilmiş və tətbiq üçün vəsiqə almışdır. ИХП-706 aşqarı dizel yanacaqlarında tətbiq edildikdə, çıxan qazlarda tüstünün və kanserogen maddələrin miqdarı 50%-dən çox azalır.
• Ölkəmizin müxtəlif maşınqayırma zavodlarında metal məmulatların almaz alətlərlə kəsilməsi, habelə cilalanmasında tətbiq tapan НСК-5у və Азерол seriyasından beş yağlayıcı-soyuducu maye işlənilmişdir.
• Yağlayıcı-soyuducu mayeləri və neft məhsullarını bioloji zədələnmədən qoruyan Азин-1, Азин-2, Азин-3 və Азин-4 antimikrob aşqarların sənaye istehsalı təşkil edilmişdir.
• Neft-mədən avadanlıqlarını korroziyadan və mühərrikin soyuducu sistemlərini kavitasiya nəticəsində dağılmadan qorumaq üçün korroziya inhibitorları (ИКИПГ, ИКАНАЗ və s.) yaradılmış, istehsal texnologiyası işlənilmiş və təcrübi-sənaye istehsalı təşkil edilmişdir.
• Ölkəmizin suverenliyinin ilk illərində respublikamızda aşqarlar və sürtkü materialları sahəsində vəziyyətin çox çətinləşdiyi bir şəraitdə respublikanın müxtəlif növ sürtkü yağlarına olan tələbatını ödəmək məqsədilə qısa bir müddətdə Bakı baza yağları, AKİ-də yaradılmış və istehsalı mövcud olan və həmçinin xaricdən gətirilən aşqarlar əsasında müxtəlif təyinatlı (o cümlədən xüsusi təyinatlı) dizel mühərrikləri üçün bir sıra motor yağları, müxtəlif növ nəqliyyat vasitələri üçün transmissiya yağları yaradılmış, istehsalı sənaye və təcrübi-sənaye miqyasında təşkil edilmişdir. Bunlara misal olaraq М-10B2, М-10Г2, М-14Г2, М-14В2, М-14ГБ, xüsusi təyinatlı M-16ИХП-3 yağlarının analoqları olan yeni motor yağlarını, xaricdən gətirilmiş avtobus və mikroavtobusların istismarını təmin etmək üçün xarici analoqlara uyğun yaradılmış motor və transmissiya yağlarını göstərmək olar.
• Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin Dənizdə Neft və Qazçıxarma İstehsalat Birliyində istifadə edilən və xaricdən gətirilən M-14ГБ motor yağının yeni analoqu institut tərəfindən yaradılmış və istehsalı institutun nəzdində fəaliyyət göstərən “Aşqar” Təcrübi İstehsal ilə Xüsusi Texnoloji Büroda təşkil edilmişdir.
• Bakı Məişət Kondisionerləri zavodunda işlədilən yapon yağlayıcı-soyuducu mayesini əvəz edən yeni yağlayıcı-soyuducu maye yaradılmışdır.
• İnstitutda yaradılmış AzK-18 konservasiya yağı “Bakı Yastıq zavodu” ASC-də diyircəkli yastıqların korroziyadan mühafizəsi üçün geniş istifadə olunur.
• Respublikanın müasir tələblərə cavab verən müxtəlif növ sürtkü yağlarına olan tələbatını ödəmək məqsədilə motor, transmissiya və hidravlika sistemləri üçün bir sıra müxtəlif təyinatlı (o cümlədən xüsusi təyinatlı) sürtkü kompozisiyaları yaradılmış, onların texniki şərtləri işlənilmişdir.
• Yaradılmış sürtkü kompozisiyalarının istehsalı Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Təcrübə-Sənaye Zavodunda təşkil edilmişdir. Hal-hazırda zavodda istehsal edilən sürtkü yağları Respublikanın bir sıra müəssisələrində istifadə edilir. Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyi üçün işlənilmiş bir neçə xüsusi təyinatlı yağ müvafiq sınaqlardan keçir.
• Yüksək parafinli neftlərin donma temperaturu və dinamik özlülüyünü aşağı salmaqla onların boru kəmərləri ilə uzaq məsafələrə nəql edilməsini təmin edən aşqar – “Depressator AKİ” yaradılmış və istehsalı “Aşqar” Təcrübi İstehsal ilə Xüsusi Texnoloji Büroda (“Aşqar” Tİ ilə XTB) təşkil edilmişdir. Bu aşqar hazırda Bakı – Ceyhan neft kəmərində müvəffəqiyyətlə istifadə edilir.
• Respublikada müxtəlif növ daxili yanma mühərriklərində istifadə olunmuş və ekoloji gərginlik yaradan işlənmiş yağların regenerasiya texnologiyası yaradılmış və bu texnologiya üzrə regenerasiya olunmuş yağ və müvafiq aşqarlar əsasında dizel mühərrikləri üçün müxtəlif təyinatlı, o cümlədən xüsusi təyinatlı sürtkü kompozisiyaları yaradılmışdır. İşlənmiş yağların regenerasiya texnologiyası və regenerasiya olunmuş yağ əsasında yaradılmış xüsusi təyinatlı sürtkü kompozisiyası strateji əhəmiyyət kəsb etdiyinə görə Azərbaycan Respublikasının məxfi patentləri ilə müdafiə olunmuşdur. Yaradılmış texnologiya hal-hazırda AMEA Təcrübə-Sənaye Zavodunda tətbiq edilir.

Gənc Alim və Mütəxəssislər Şurası

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Rəyasət Heyətinin “AMEA-nın Gənc Alim və Mütəxəssislər Şurasının yaradılması” haqqında 17 oktyabr 2013-cü il tarixli, 21/3 №-li qərarına uyğun olaraq akademik Əli Quliyev adına Aşqarlar Kimyası İnstitutunda Gənc Alim və Mütəxəssislər Şurası yaradılmışdır. Şuranın sədri kimya üzrə fəlsəfə doktoru Əfsun Sucayevdir. Şurа gənclərin еlmi pоtеnsiаlının аrtırılmаsı məqsədi ilə mütəmadi tədbirlər həyаtа kеçirir və bu istiqаmətdə təkliflərini institut rəhbərliyinə təqdim еdir. Gənclərin elmə marağının artırılması üçün müxtəlif stimullaşdırıcı tədbirlər – məruzə, məqalə müsabiqələri və digər intеllеktuаl lаyihələr hаzırlаyıb reallaşdırır, istеdаdlı gənclərin yаrаdıcı mühitinin yахşılаşdırılmаsı istiqаmətində təkliflər vеrir, gənclərə mеtоdiki və infоrmаsiyа yаrdımı göstərir, gənc tədqiqаtçılаrın əldə еtdikləri еlmi yеniliklərin müxtəlif kütləvi informasiya vasitələrində və intеrnеt səhifələrində yеrləşdirilməsini təmin еdir, təlim kurslаrı, dəyirmi mаsаlаr, kоnfrаnslаr, sеminаrlаr, müzakirələr təşkil еdir, gənclərə bеynəlхаlq еlmi əməkdаşlıq istiqаmətində köməklik еdir. AKİ Gənc Alim və Mütəxəssislər Şurasının təşəbbüsü ilə kimya üzrə elmi-tədqiqat institutları arasında ilk dəfə AKİ-də gənc alimlərin elmi müsabiqəsi təşkil olunmuşdur. İndiyə qədər iki dəfə “Ən yaxşı analitik məqalə” müsabiqəsi müvəffəqiyyətlə başa çatmış, qaliblər diplom və pul mükafatı ilə təltif edilmişdir. Bu layihənin davamı olaraq “Ən yaxşı məruzə” müsabiqəsi də keçirilir. Ümummilli lider H.Əliyevin anadan olmasının 91 illiyi ilə əlaqədar olaraq keçirilən müsabiqə AKİ-nin doktorant və dissertantları arasında uğurla yekunlaşmışdır. Bu layihənin də məqsədi gənc alimlərin həm beynəlxalq konfranslara hazırlığını, həm də elmi tədqiqatlara marağını stimullaşdırmaqdır. Kimya üzrə elmi-tədqiqat institutları arasında gənc tədqiqatçılar üçün adlı mükafat da ilk dəfə AKİ-də təsis olunmuşdur. Belə ki, gənc alimlərin elmə dərindən həvəsləndirilməsi, eyni zamanda institutun adını daşıyan Azərbaycanın görkəmli kimyaçı alimi, akademik Əli Quliyevin xatirəsini əbədiləşdirmək məqsədilə “Akademik Əli Quliyev adına mükafat” təsis edilmişdir. Gənc kimyaçı alimlərin xaricdə təcrübə mübadiləsi keçməsi işlərinə də başlanılmışdır. İnstitutun gənc alimləri Türkiyə Orta Doğu Texnik və Hacettepe universitetlərinə ezam olunmuşlar. Gənc alimlər Türkiyənin kimya və kimya mühəndisliyi sahəsində aparıcı elm mərkəzləri sayılan bu universitetlərin üzvi kimya laboratoriyalarında müasir cihaz və avadanlıqlarla, ən son üzvi sintez və analiz metodları ilə tanış olmuşlar. AKİ-nin gənc alimləri gənclər arasında UNESKO, IREX, İslam İnkişaf Bankı, Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Elmin İnkişaf Fondu, Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin Elm Fondu və AMEA Rəyasət Heyətinin müsabiqələrində fəal iştirak edirlər. Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun elan etdiyi gənc alim və mütəxəssislərin 2-ci müsabiqəsinin qalibləri arasında AKİ-nin gənc alimləri də var. Həmçinin, AMEA Rəyasət Heyətinin “28 May – Respublika Günü” münasibətilə AMEA-nın gənc alimləri üçün elan etdiyi qrant müsabiqəsində institutun gənc alimi I yerə layiq görülmüşdür. Gənc Alim və Mütəxəssislər Şurasının nəzdində gənc alim və doktorantlardan ibarət ayrıca tədqiqat qrupu yaradılmışdır. Həmin gənc tədqiqatçılar tərəfindən laboratoriyada fundamental və tətbiqi tədqiqatlar aparılmaqdadır. Aşqarlar Kimyası İnstitutunda gənclərin fəaliyyəti üçün hər cür şərait yaradıldığına görə AMEA Gənc Alim və Mütəxəssislər Şurasının monitorinqi zamanı institut AMEA-nın elmi-tədqiqat institutuları içərisində bu sahədə fərqlənən beş institutdan biri kimi qiymətləndrilib.

Beynəlxalq əməkdaşlıq

Beynəlxalq elmi əlaqələrinin genişləndirilməsi sahəsində mütəmadi tədbirlər həyata keçirilir. Rusiya Federasiyası Elmlər Akademiyasının Kimyəvi Fizika Institutu, Ufa Dövlət Neft Texniki Universiteti, Ukrayna Elmi-Texnoloji Mərkəzi, Belarus Milli Elmlər Akademiyasının Yeni Materiallar Kimyası İnstitutu, Gürcüstan Elmlər Akademiyasının Fiziki və Üzvi Kimya İnstitutu, Türkiyənin Orta Doğu Texniki Universiteti (Ankara şəh.), İstanbul Texnik Universiteti (İstanbul şəh.), Atatürk Universiteti (Ərzurum şəh.), Hacettepe Universiteti (Ankara), Almaniyanın Gissan Universiteti, Aaxen Texniki Universiteti, Schulke&Mayr GmbH, Special Additives International Şirkəti ilə beynəlxalq elmi əlaqələr mövcuddur. 2014–2016-cı illərdə İnstitutda Ukrayna Elmi-Texnoloji Mərkəzi və Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının birgə Məqsədli Təşəbbüslər Proqramı çərçivəsində “Bakı Buxtasının sahilyanı zonasında neft çirklənməsinin bioloji təmizlənməsi” mövzusunda Qrant layihəsi üzrə tədqiqatlar aparılıb. Rusiya Federasiyasinin Ufa Dövlət Neft Texniki Universiteti ilə biosidlər sahəsində, Rusiya Federasiyası Elmlər Akademiyasının Kimyəvi Fizika Institutu ilə antioksidantlar sahəsində birgə elmi tədgigatlar aparılır. 2014-cü ilin oktyabr ayında Almaniyanın Schulke & Mayr GmbH, Special Additives International Şirkəti ilə bioloji-aktiv maddələrin yaradılması sahəsində birgə elmi-tədqiqat işlərinin aparılmasını nəzərdə tutan Əməkdaşlıq Haqda Memorandum imzalanmışdır. Həmin ildə AKİ ilə Almaniyanın Aaxen Texniki Universiteti arasında Əməkdaşlıq Haqqında Memorandum imzalanmışdır. Bu Memorandum əsasında Azərbaycan neftlərinin biomarkerlərinin öyrənilməsi üzrə tədqiqatlar aparılır. Almaniyanın Qissan Universiteti ilə DÜÇ (davamlı üzvi çirklənmələr)-in Azərbaycanın çay sularına təsiri mövzusunda birgə tədqiqatlar aparılır. İnstitut beynəlxalq əməkdaşlıq çərçivəsində Türkiyənin 4 universiteti ilə elmi əməkdaşlıq etməkdədir. 2015-ci ildə Orta Doğu Universitetinin Kimya bölümü ilə Əməkdaşlıq Memorandumu imzalanmışdır. Sonrakı mərhələdə ortaq elmi layihələr gerçəkləşdirmək nəzərdə tutulur. İnstitutun alimləri Türkiyə, İtaliya və Səudiyyə Ərəbistanı alimləri ilə birgə zərif üzvi sintez vasitəsilə xərçəngtörədici enzimlərin inhibitoru kimi yüksək xassəyə malik yeni fizioloji-fəal üzvi birləşmələrin sintezi və tədqiqi sahəsində tədqiqatlar aparırlar. Tədqiqatların nəticələri Avropanın yüksək impakt faktorlu jurnallarında dərc olunur.

Həmçinin bax

• Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Xarici keçidlər

• http://www.elm.az/az/asqarkimya/index.htm
• Аzərbaycan Milli Elmlər Akademiyası
• AMEA Mərkəzi Elmi Kitabxanası
• AMEA Mərdəkan Dendrarisi
• AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu
• AMEA Nəsirəddin Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası