Dağ: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
k 5.197.150.30 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq Behram4455 tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Teq: Geri qaytarma
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1: Sətir 1:
{{digər məna|Dağ (dəqiqləşdirmə)}}
{{digər məna|Dağ (dəqiqləşdirmə)}}
[[Şəkil:פארק הכרמל 4 - גנים לאומיים בצפון הארץ - אתרי מורשת 2016 (114).jpg|thumb|Dağ]]
[[Şəkil:Pico Gilbo. Agosto 2005 (editada).jpg|thumb|176x176px|Dağ]]
⚫
'''Dağ''' — təpədən uca, quruluqlarda yer üzündən ucalan yerlərə deyilir.Dağlar yer kürəsinin relyefinin təxminən 40%-ni - [[Asiya]]nın 54%, [[Şimali Amerika]]nın 36%, [[Avropa]]nın 25%, [[Cənubi Amerika]]nın 22%, [[Avstraliya]]nın 17%, [[Afrika]]nın isə 3% ərazisini təşkil edir. İnsanların 10%-i bu ərazilərdə yaşayır. Əksər çaylar mənbəyini daglardan götürür. Dünyanın ən hündür zirvəsi - [[Himalay dağları]]ndadır. Ən uzun sıra dağları And dağlarıdır. Dəniz səviyyəsi nəzərə alınmazsa ən hündür dağ Mauna-Kea-dır.
'''Dağ''' — təpədən uca, quruluqlarda yer üzündən ucalan yerlərə deyilir.Dağlar kiçik dağlar (mütləq hündürlüyü 500m–1000 m), orta-hündür dağlar (1000m–2500 m) və hündür dağlara (2500 m-dən yüxarı) bölünür.Həmçinin dağlar şiş uclu olarsa ,bu dağlar pik adlanır.


== Dağların növləri ==
⚫
Dağlar [[Asiya]]nın 54%, [[Şimali Amerika]]nın 36%, [[Avropa]]nın 25%, [[Cənubi Amerika]]nın 22%, [[Avstraliya]]nın 17%, [[Afrika]]nın isə 3% ərazisini təşkil edir. Yer kağlıq ərazidir və insanların 10%-i bu ərazilərdə yaşayır. Əksər çaylar mənbəyini daglardan götürür.
Dağlar bir çox xüsusiyyətlərinə görə qruplara bölünür.


=== Mənşəyinə '''görə''' ===
Dünyanın ən hündür zirvəsi - [[Himalay dağları]]ndadır.
Dağların yaranmasında yerin daxili qüvvəsi iştirak edir. Dağlar mənşəyinə görə iki qrupa bölünür:


==== 1.Tektonik dağlar ====
:Alçaq dağlar: Torağay, Keyrəki, Comolunqma zirvəsi, Kəniz dağ, Şıx zəyirli və s.
Yerin üfüqi hərəkətləri zamanı lifosfer tavalarının və ya kiçik platformaların bir-birinə yaxınlaşması və ya toqquşması zamanı yaranır. Tektonik dağlar əsasən sıra dağları şəklində olur və litosfer tavalının sərhədlərində yerləşir. Tektonik dağlar 3 qrupa bölünür:
:Orta-hündür dağlar: Ural, Appalaç, Böyük suayırıcı və s.

:Yüksək dağlar: Tavr, Zaqros, Appennin
* '''''Qırışıq dağlar''''' seysmik zonalarda, süxur laylarının sıxılması nəticəsində yaranır. Dünyanın ən uzun qırışıq dağ sistemi Şimali və Cənubi Amerikanın qərbində yerləşən Kordilyer-And dağlarıdır. Alp-Himalay dağ sistemində yerləşən – Alp, Qafqaz, Kopetdağ, Pamir, Hindiquş, Himalay və Afrikadakı Atlas dağları da qırışıq dağlardır.
:Qədim dağlar: Kap, Əjdəha, Ural,
* '''''Faylı dağlar''''' seysmik zonalardan kənarda yerləşən, zəif parçalanmış ərazilərdəki qədim dağlardır. Onlara Kap, Əjdaha, Ural, Appalaç, Skandinaviya, Böyük Suayrıcı və s. misal ola bilər.
:Cavan dağlar: Qafqaz, And, Amir, Hindquş
* '''''Qırışıq-faylı dağlar''''' Yer kürəsində seysmik fəallığını tamamilə itirməyən ərazilərdə yaranır.Belə dağlar (Tyan-Şan, Altay, Sayan) yenidən tektonik proseslərə məruz qalmışdır.
:Faylı dağlar: Qazaxıstan xırda təpəliyi, Ural, Skandinaviya

:Qırışıq-faylı: Altay, Sayan, Tyanşan və s.
==== 2. Vulkanik dağlar ====
:Qırışıq: Atlas, Kərım, Qafqaz və s.
Vulkanizm prosesi zamanı lavanın yer üzünə çıxaraq soyuması nəticəsində yaranır. Belə dağlar silsilə yaratmır və əsasən konus şəklində olur. Nisbi hündürlüyünə görə dünyada ən yüksək vulkanik dağ Havay adalarındakı Mauna-Kea dağıdır (10040 m). Elbrus, Kazbek, Savalan, Etna, Vezuvi, Kamerun, Kotopaxi və s. vulkanların fəaliyyəti nəticəsində yaranan dağlardır.
:Vulkanik: Çimbboraso, Ruis, Kameron, Etna, Vezuvi və s.

=== Yaşına görə ===
Yaşına görə dağlar cavan və qədim olur. Cavan dağların zirvələri kəskin ğarçalanmış olur. Qırışıq dağlar cavan dağlardır. Belə dağların hündürlüyü çox olur. Qədim dağların zirvələri az parçalanmış, hündürlükləri az olur. Faylı və qırışıq-faylı dağlar qədim dağlardır.

=== Zirvələrinə görə ===
[[Şəkil:K2 2006b.jpg|thumb|164x164px]]
Dağın zirvələri dik və parçalanmış olarsa, belə zirvələrə pik, hamar olarsa massiv deyilir.

=== Hündürlüyünə görə ===
Hündürlüyünə görə dağlar 3 qrupa bölünür:

* Alçaq dağlar- dəniz səviyyəsindən 1000m-ə qədər
* Orta dağlar- dəniz səviyyəsindən 1000-2000m-dək
* Yüksək dağlar- dəniz səviyyəsindən 2000m-dən yüksək

== Dağın elementləri ==
Dağın ən yüksək hissəsi onun ''zirvəsidir''. Tektonik dağlarda zirvələr sıralanaraq silsilə əmələ gətirir. Dağın düzənə qovuşduğu yer onun ''ətəyi'' adlanır. Dağın ''yamacı'' onun zirvəsi ilə ətəyini birləşdirir.


== Ön silsilə ==
== Ön silsilə ==

12:35, 4 may 2019 tarixindəki versiya

Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Dağ (dəqiqləşdirmə).
Dağ

Dağ — təpədən uca, quruluqlarda yer üzündən ucalan yerlərə deyilir.Dağlar yer kürəsinin relyefinin təxminən 40%-ni - Asiyanın 54%, Şimali Amerikanın 36%, Avropanın 25%, Cənubi Amerikanın 22%, Avstraliyanın 17%, Afrikanın isə 3% ərazisini təşkil edir. İnsanların 10%-i bu ərazilərdə yaşayır. Əksər çaylar mənbəyini daglardan götürür. Dünyanın ən hündür zirvəsi - Himalay dağlarındadır. Ən uzun sıra dağları And dağlarıdır. Dəniz səviyyəsi nəzərə alınmazsa ən hündür dağ Mauna-Kea-dır.

Dağların növləri

Dağlar bir çox xüsusiyyətlərinə görə qruplara bölünür.

Mənşəyinə görə

Dağların yaranmasında yerin daxili qüvvəsi iştirak edir. Dağlar mənşəyinə görə iki qrupa bölünür:

1.Tektonik dağlar

Yerin üfüqi hərəkətləri zamanı lifosfer tavalarının və ya kiçik platformaların bir-birinə yaxınlaşması və ya toqquşması zamanı yaranır. Tektonik dağlar əsasən sıra dağları şəklində olur və litosfer tavalının sərhədlərində yerləşir. Tektonik dağlar 3 qrupa bölünür:

  • Qırışıq dağlar seysmik zonalarda, süxur laylarının sıxılması nəticəsində yaranır. Dünyanın ən uzun qırışıq dağ sistemi Şimali və Cənubi Amerikanın qərbində yerləşən Kordilyer-And dağlarıdır. Alp-Himalay dağ sistemində yerləşən – Alp, Qafqaz, Kopetdağ, Pamir, Hindiquş, Himalay və Afrikadakı Atlas dağları da qırışıq dağlardır.
  • Faylı dağlar seysmik zonalardan kənarda yerləşən, zəif parçalanmış ərazilərdəki qədim dağlardır. Onlara Kap, Əjdaha, Ural, Appalaç, Skandinaviya, Böyük Suayrıcı və s. misal ola bilər.
  • Qırışıq-faylı dağlar Yer kürəsində seysmik fəallığını tamamilə itirməyən ərazilərdə yaranır.Belə dağlar (Tyan-Şan, Altay, Sayan) yenidən tektonik proseslərə məruz qalmışdır.

2. Vulkanik dağlar

Vulkanizm prosesi zamanı lavanın yer üzünə çıxaraq soyuması nəticəsində yaranır. Belə dağlar silsilə yaratmır və əsasən konus şəklində olur. Nisbi hündürlüyünə görə dünyada ən yüksək vulkanik dağ Havay adalarındakı Mauna-Kea dağıdır (10040 m). Elbrus, Kazbek, Savalan, Etna, Vezuvi, Kamerun, Kotopaxi və s. vulkanların fəaliyyəti nəticəsində yaranan dağlardır.

Yaşına görə

Yaşına görə dağlar cavan və qədim olur. Cavan dağların zirvələri kəskin ğarçalanmış olur. Qırışıq dağlar cavan dağlardır. Belə dağların hündürlüyü çox olur. Qədim dağların zirvələri az parçalanmış, hündürlükləri az olur. Faylı və qırışıq-faylı dağlar qədim dağlardır.

Zirvələrinə görə

Dağın zirvələri dik və parçalanmış olarsa, belə zirvələrə pik, hamar olarsa massiv deyilir.

Hündürlüyünə görə

Hündürlüyünə görə dağlar 3 qrupa bölünür:

  • Alçaq dağlar- dəniz səviyyəsindən 1000m-ə qədər
  • Orta dağlar- dəniz səviyyəsindən 1000-2000m-dək
  • Yüksək dağlar- dəniz səviyyəsindən 2000m-dən yüksək

Dağın elementləri

Dağın ən yüksək hissəsi onun zirvəsidir. Tektonik dağlarda zirvələr sıralanaraq silsilə əmələ gətirir. Dağın düzənə qovuşduğu yer onun ətəyi adlanır. Dağın yamacı onun zirvəsi ilə ətəyini birləşdirir.

Ön silsilə

Ön silsilə dağlıq ölkənin kənarında, ona bitişik düzənlik boyu uzanan dağ silsiləsi. Əsas silsiləyə paralel uzanıb,ondan bəzən uzununa tektonik çökəkliklə ayrılır və daha cavan çokmə süxurkardan təşkil olunması, yüksəkliyinin az olması və suayrıcının hamar olması ilə fərqlənir. Adətən antesedent dərələrlə kəsilir. Uzun müddət qalxmaqda davam edən dağlıq ölkənin bir neçə Ön silsiləsi ola bilər.[1]

İstinadlar

  1. ↑ Geomorfoloji terminlərin izahlı lüğəti . Bakı, "Elm"-2012 s.218

Xarici keçidlər

dağlar haqqında məlumat wikipediadır

Vikianbarda Dağ ilə əlaqəli mediafayllar var.


Dağ  Dağ ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Dağ&oldid=4696625"