Erməni soyqırımı

Erməni soyqırımı, (erm. Կեղծ հայոց ցեղասպանություն, translit. Keğts hayots tseğaspanutyun; türk. Ermeni Soykırımı), Erməni qırğınları, Ermənilərin köçürülməsi (türk. Ermeni tehciri) və ya ermənilər arasında adətən Mets Yeğern (erm. Մեծ Եղեռն, "Böyük cinayət"), — Birinci dünya müharibəsi ərəfəsində Anadoluda yaşayan ermənilərin sistemli şəkildə məhv edildiyini irəli sürən iddia. Türkiyə Respublikası hadisələri sadəcə erməni-türk qarşıdurması kimi dəyərləndirməkdə və dövlət göstərişinin olmadığını irəli sürsə də bu gün dünyanın bəzi ölkələri soyqırımın varlığı qəbul ediblər. Amma onu da nəzərə almaq lazımdır ki qərarlar sadəcə tarixə əsaslanaraq yox, bəzi siyasi faktorların təsiri ilə qəbul edilib.

Deportasiya xəritəsi

Erməni üsyanları

Erməni üsyançıları

1890-cı ildən etibarən başlayan üsyanlar 1915-ci il Osmanlı hakimiyyətini radikal qərarlar almağa məcbur etmiş və sözü gedən soyqırım iddiası da bu dövrdən etibarən ortaya çıxmışdır.

Güclənən erməni millətçiliyi Anadolunun şərqində və Kilikya adlanan cənub bölgələrində kütləvi şəkildə yaşayan ermənilərdə separatçı meyli gücləndirdikcə üsyanlar da təbii hal almağa başlamışdı. İlk üsyan 1890-cı ildə Ərzurumda gerçəkləşmiş daha sonra Van, Sason, Adana üsyanları bir-birini izləmişdir. Bu hadisədən sonra 1905-ci ildə sultana suiqəsd cəhdi olsa da uğursuzluqla nəticələndi. Bölgədə təşkilatlanan erməni komitələri mülki şəxslərə qarşı da xüsusi amansızlıq nümayiş etdirmişdir.

Erməni köçü

Gerçəkləşdirilən üsyanlar və Birinci dünya müharibəsi ərəfəsində ruslara qoşulan ermənilərin türklərə qarşı savaşması nəticəsində Osmanlı Dövləti 27 may 1915-ci ildə "Köç" qərarı çıxartdı. Bu qərar öncəsində isə bugün ermənilərin soyqırım günü kimi qəbul etdikləri 24 aprel günü 2345 erməni lider həbs edilmişdir. Bunların birçoxu kəndlərə hücum edərək silahsız əhalini qıran cinayətkarlar idi.

Köç qərarı Anadoluda yaşayan ermənilərin Osmanlının digər bölgələrinə dağıdılmasını nəzərdə tutsa da praktikada hərşey fərqli cərəyan etdi. Köç karvanlarına edilən hücumlarda ölən ermənilər bir kənara həm də yollarda aclıqdan və xəstəlikdən ölənlər kifayət qədər idi. Yola çıxanların yalnız bir qismi lazımi məntəqələrə yerləşdirilə bildi.

Erməni soyqırımı tanıyanlar

Soyqırım iddiasını tanıyan ölkələr

Erməni soyqırımı iddiaları 1965-ci ildən – yəni "soyqırım" ifadəsi gündəmə gəlib. Kilsənin irəli sürdüyü iddialar Amerika və Avropada erməni lobbisinin dəstəyilə böyük bir kampaniyaya çevrilib.

Ermənilər ilk soyqırım qərarının qəbuluna Uruqvayda nail olublar. 1965-ci il aprelin 20-də Uruqvay parlamenti 24 apreli "Erməni soyqırımını anma günü" kimi tanıyıb (Uruqvay parlamenti 2004 və 2005-ci illərdə daha iki bəyanatla qərarını yeniləyib).

Bundan 17 il sonra – 1982-ci il aprelin 29-da Kiprin yunan icması analoji qərar qəbul edib. "Erməni soyqırımı"nı tanımış bütün ölkələrin sıralaması isə belədir:

1. Uruqvay – 20 aprel 1965, 2004, 2005
2. Cənubi Kipr – 1982
3. Argentina – 1993, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007
4. Rusiya – 1995, 22 aprel 2005
5. Yunanıstan – 25 aprel 1996
6. Kanada – 1996, 2000 və ən son olaraq 21 aprel 2004
7. Livan – 1997, 11 may 2000
8. Belçika – 26 mart 1998
9. Vatikan – 2000
10. İtaliya – 17 noyabr 2000
11. Fransa – 18 yanvar 2001
12. İsveçrə – 16 dekabr 2003
13. Slovakiya – 30 noyabr 2004
14. Hollandiya – 21 dekabr 2004
15. Slovakiya – 2004
16. Polşa – 19 aprel 2005
17. Almaniya – 1 iyun 2016
18. Venesuela – 14 iyul 2005
19. Litva – 15 dekabr 2005
20. Çili – 2007
21. Boliviya – 2014
22. Braziliya – 2015
23. Lüksemburq – 2015
24. Bolqarıstan – 2015
25. Avstriya – 2015
26. Suriya – 2015

Beləliklə, 1950-ci illərdən kampaniya başladan, 1965-ci ildə ilk rəsmi qərarın qəbuluna nail olan ermənilər 45 il ərzində əsilsiz iddialarını 19 ölkədə qərar və ya bəyanat şəklində qəbul etdiriblər. Daha 2 dövlətin (İsveç və ABŞ-ın) Xarici Əlaqələr Komitəsi müvafiq qətnamə layihəsini təsdiqləyib.

"Erməni soyqırımı" iddialarının yayıldığı areal da maraqlıdı – Avropa və Amerika. Avropada qərar qəbul edən ölkələrin çoxu Türkiyənin qapısını döydüyü Avropa Birliyinin üzvüdü. Amerikada isə "soyqırım"ı tanıyan yalnız Kanada və üç Latın Amerikası ölkəsi deyil. Türkiyənin "strateji müttəfiqi" ABŞ-da "soyqırım"ı tanıyan ştatların sayı 30-a çatıb. ABŞ Konqresinin gündəliyində "soyqırım"la bağlı iki layihə durur. ABŞ prezidentləri isə hər il aprelin 24-də "soyqırım" sözünün yarım addımlığından keçirlər.

Amerika və Avropadan kənarda "soyqırım"ı tanıyan cəmi üç ölkə var: biri Rusiyadı, digəri isə Livand və Suriya. Livand və Suriya soyqırımı tanıyan yeganə müsəlman ölkəsidi.

"Erməni soyqırımı"nı tanıyan beynəlxalq təşkilat da var – Avropa Parlamenti. Yəni Avropa Birliyi ölkələrinin parlamenti. Bu qurum "erməni soyqırımı"nı hələ 1987-ci ildə tanıyıb. Həm də Fransanın səyləriylə. 1981-ci ildə fransalı parlamentar Jage "Erməni xalqının durumu" adlı layihə hazırlayaraq Avropa Parlamentinə təqdim edib. Sonra bu parlamentdəki sosialistlər qrupu adından fransalı parlamentari Duport və belçikalı deputat Qlinn qərar layihəsi hazırlayıblar. Layihədə ilk dəfə "erməni soyqırımı" iddiaları Avropa Parlamentinin gündəliyinə çıxarılıb. 1984-cü il seçkilərindən sonra Avropa Parlamentində sosialist qrupunu təmsil edən fransalı deputat Sabi həmin layihəni yeniləyib. Elə həmin il başqa bir fransalı parlamentar yəhudi lobbisinin təsiriylə "erməni soyqırımı" ilə bağlı məruzəçi olmaqdan imtina edib. Bu zaman fransızlar məruzəçiliyi belçikalı deputat Vandemelebroka həvalə ediblər. Qatı sağçı və irqçi kimi tanınan məruzəçi bir dəfə belə Türkiyədə olmadan, bir türk rəsmisi ilə görüşmədən hesabat hazırlayıb. Avropa Parlamentinin Siyasi Komitəsi buranın tarix qurumu olmadığını əsas gətirərək hesabatı qəbul etməyib. Fransızlar komitənin italiyalı başqanına yenidən səsvermə keçirməsi üçün təzyiq göstəriblər, amma o, rədd edib. Komitə sədrinin səlahiyyət müddəti bitdikdən sonra iş yenidən başlayıb və fransızlar istəklərinə nail olublar. 1987-ci il iyulun 18-də ermənilərin üzük qaşı kimi dövrəyə aldığı Avropa Parlamenti "erməni soyqırımı"nı faktiki tanıyan qərar qəbul edib. Bu, təxminən o ərəfəyə təsadüf edirdi ki, Türkiyə Avropa Birliyinə üzvlük niyyətini açıq ifadə eləməyə başlamışdı.

Avropa Parlamenti qərarını 2005-ci ildə təzələdi – Türkiyə Avropa Birliyinə üzvlüklə bağlı alayarımçıq müzakirə tarixi almazdan bir ay əvvəl. Həmin qərarda Türkiyənin 1915-ci ildə baş verənləri "soyqırım" kimi tanıması Avropa Birliyinə üzvlüyün əsas şərtlərindən biri olaraq göstərilir. Doğrudur, Türkiyə üçün direktiv Kopenhagen meyarlarıdır, Avropa Parlamentinin qərarları direktiv yox, tövsiyə xarakteri daşıyır. Amma nəzərə almaq lazımdır ki, ən sonda Türkiyənin tam üzvlüyünə səs verəcək qurum Avropa Parlamentidir. Həmin səsvermədə, əğər Türkiyə bu səsverməyə qədər gedə biləcəksə, Avropa Parlamentinin qərarları gündəmə gələcək və Ankaranın bu şərtləri yerinə yetirməsi tələb ediləcək. Biz ha desək də ki, bu ədalətsizlikdir.

Ümumiyyətlə ermənilərin və erməni lobbisinin hədəfi "4 T" adlanan tələblərinin yerinə yetirilməsidir:

1. "Soyqırım"ın dünyada tanınması;
2. Türkiyənin "soyqırım"ı tanıması;
3. Türkiyənin "soyqırım"a uğramış adamların varislərinə təzminat ödəməsi;
4. Türkiyənin Şərqində ermənilərə torpaq verilməsi;

Birinci hədəfə faktiki olaraq yaxınlaşıblar. Artıq demək olar ki, bütün Qərb mətbuatı və ictimaiyyəti "soyqırım" iddialarını qəbul edir. Qalır məsələnin hüquqi və siyasi tərəfi. Bunun üçün ABŞ Konqresinin qərarı həlledici əhəmiyyət daşıyır. Bu qətnamə başqa ölkələrin qərarlarına bənzəməyəcək. Həmin layihə keçsə, İngiltərə başda olmaqla Türkiyənin digər müttəfiqləri, beynəlxalq qurumlar da hərəkətə keçəcək, üstəlik, erməni lobbisinin Türkiyədən təzminat tələbləri ciddi bir əsasla gündəmə gələcək. Ermənilər bu qərarı qəbul etdirməyə çox yaxındırlar.

Ermənilər sadəcə tanınmayla kifayətlənməyiblər, adıçəkilən ölkələrin əksəriyyətində "soyqırım" abidələrinin qoyulmasına nail olublar, bədnam iddialarını təbliğ edən 45000 sayt yaradıblar, filmlər çəkdiriblər, bəzi ölkələrdə (Almaniyada) mövzunu dərsliklərə salıblar, kitablar yazdırıblar və indi də demokratik Avropa dövlətlərində "soyqırım yoxdu" deyənin cəzalandırılmasını qanuniləşdirirlər.

Erməni soyqırımı xarici ədəbiyyatda

Ədəbiyyat milyonlarla adamı öz cığırına salan, tükənməz mədəniyyətə gedən bir yoldur. Bu yol həm ədəbi, həm tarixi, həm də mədəni irsin yoludur. Bədxah qonşularımızın hətta bu yoldan da öz çirkin məqsədləri üçün necə istifadə etdikləri bizə yaxşı məlumdur. Amma bu çirkin siyasət ədəbiyyatda indiyə qədər belə formada olmamışdı: "Erməni amerikan ədəbiyyatı". Sözügedən ədəbiyyat forması öz məzmunu və problematikasına görə uydurma erməni soyqırımına və bu soyqırımın dünyaya sırf ədəbiyyat vasitəsilə çatdırılmasına xidmət edir.

Bu ədəbiyyatın bütün yazarları erməni mənşəli Amerika yazıçılarıdır. Əslində həmin yazıçıların çoxu XX əsrin ortalarından fəaliyyət göstərir. Hələ 1959-cu ildə üç aydan bir Nyu-Yorkda nəşr edilən Ararat jurnalı elə o vaxtlardan dünya erməni yazıçıları ilə yanaşı erməni mənşəli amerikan yazıçılarının əsərlərini də ingilis dilində öz oxucularına təqdim edirdi. Bu jurnalın təsisçisi əsası 1906-cı ildə qoyulmuş, xeyriyyəçiliklə məşğul olan dünyanın ən böyük erməni ictimai təşkilatı Erməni Əsas İltifat Birliyidir (AGBU- the Armenian General Benevolent Union). Baş qərargahı Nyu-Yorkda yerləşən bu birliyin illik büdcəsi 36 milyon dollardır. Təşkilat 35 ölkə üzrə ermənilərin təhsil, mədəniyyət, idmana dair problemləri ilə məşğul olur. 2006-cı ildə Nyu-Yorkda birlik özünün 100-cü il dönümünü təntənəli şəkildə qeyd etdi.

Erməni-amerikan yazıçıları iki nəslə bölünür: yaşlı və cavan nəsil. Yaşlı nəsil yazıçıları çoxlarına məlum Vilyəm Saroyan, Levon Surmelyan, Albert İsak Bezerides, Maykl Arlen, Piter Suriyan, David Xerdiyan, Marjori Husepyan Dobkin, Leon Serabyan Herald, Emmanuel Varandyan, Arlen Avakyan, Nişan Parlakyan, Leo Hamalyan və başqalarıdır.

Gənc nəsil yazarlar isə Nənsi Qriqoryan, Piter Balakyan, Mark Araks, Aris Canikyan, Corc Stambulyan, Karol Edqaryan, Artur Nersesyan, Mişelin Aharonyan Markom, Dahlia Elsayed, Nənsi Aqabyan, Xraq Vartanyan və başqalarından ibarətdir.

"Erməni-amerikan ədəbiyyatı"nın ən məşhur nümayəndəsi Vilyam Saroyandır. Amerikada Stənford Universiteti hər il gənc yazıçılar üçün "Vilyam Saroyan Beynəlxalq Mükafatı" nı təqdim edir. Mükafatın təltifini maddi tərəfdən dəstəkləyən əsası yazıçının özü tərəfindən 1966-cı ildə Amerikada qoyulmuş "Vilyam Saroyan fondu" dur. Vilyam Saroyan "Erməni və erməni" əsərində göstərir ki, uydurma erməni soyqırımı zamanı 1,5 milyon erməni soyuqqanlıqla türklər tərəfindən qətlə yetirilmişdir.

Digər yazıçılardan Lorne Şirinyanın "Şimali Amerika-erməni ədəbiyyatı: Tənqidi müqəddimə: Genosid, diaspora və simvollar." ("Armenian-North American Literature: a Critical Introduction: Genocide, Diaspora, and Symbols") kitabı, Karol Edqaryanın 370 səhifəlik "Yüksələn Evfrat" ("Rise the Euphrates" 1994) romanı, David Xerdiyanın "Evdən gedən yol: erməni qızının əhvalatı" (" The Road from Home: The Story of an Armenian Girl", 1980), Nişan Parlakyanın 608 səhifəli "Müasir erməni dramı: antologiya" ("Modern Armenian Drama: An Anthology") kitabı, Piter Balakyanın yazdığı "Taleyin Qara iti" memuarı ("Black Dog of Fate: A Memoir", 1997), Levon Surmeliyan "Rica edirəm, xanımlar və cənablar" ("I Ask You, Ladies and Gentlemen") romanı və bir çox başqa əsərlər də 1915-ci il uydurma erməni soyqırımından yazır.

"Erməni Amerikan Ədəbiyyatı"ndan kənara çıxsaq görərik ki, uydurma erməni soyqırımından tək bu ədəbiyyat bəhs etmir. Məsələn, yəhudi mənşəli Avstriya yazıçı və şairi Frans Verfelin (10 sentyabr, 1890- 26 avqust, 1945) 1933-cü ildə almanca yazdığı 3 hissəli, 817 səhifəlik "Musa Dağında 40 gün" (Franz Werfel, "Die Vierzig Tage des Musa Dagh") tarixi, müharibə romanı 1915-ci il uydurma erməni soyqırımından bəhs edir. Əsəri Verfel 1932-ci ilin iyul ayında yazmağa başlamış və 1933-cü ilin martında bitirmişdir. Yazıçı 1929-cu ilin mart ayında Dəməşqdə qalanda gördüyü erməni qaçqın uşaqlarının həyatlarından təsirlənərək sözügedən romanı qələmə almağı qərara almışdır.

Adolf Hitlerin vaxtında faşizm əleyhinə yazan Frans Verfel arzuolunmaz yazıçı kimi tanındığı üçün onun "Musa Dağında 40 gün" romanının Almaniyada satılışına qadağa qoyulmuşdu. Lakin, buna baxmayaraq əsər gizlin satılırdı. 1935-ci ildə "Musa Dağında 40 gün" romanı dünyada ən çox satılan kitablar içində idi. Hətta, deyilənə görə, bu əsər Con F. Kennedinin ən çox sevdiyi romanlardan biri olub.

Məhz bu əsər bir çox oxucuları uydurma erməni soyqırımının türklər tərəfindən təşkil olunmasına inandıra bilmişdi. Bu əsərə görə ermənilər Verfeli milli qəhrəman adı vermişlər.

Əsər müvəffəqiyyət qazandığı illərdə ona əsasən Amerikada film çəkmək istəsələr də Türkiyə ABŞ-ın Dövlət Departamentinə öz narazılığını bildirərək filmin çəkilməməsinə nail ola bilmiş. Lakin, bir neçə on illikdən sonra 1982-ci ildə əsərə erməni rejissoru Sarki Mauradyan 145 dəqiqəlik film çəksə də bu film müvəffəqiyyət qazanmır və tamamilə heç bir gəlir gətirməmişdir.

2006-cı ildə "Rembo" filminin gəhrəmanı, məşhur Amerika aktyoru Silvester Stalloni "Musa Dağda 40 gün" romanı əsasında böyük bir film çəkmək niyyətində olduğunu bildirirmişdir.

Bəzi tənqidçilərin bildirdiyinə görə, əslində ermənilər Musa Dağda 53 gün keçiriblər. Verfel özü 53 günü 40 gün kimi göstərmişdir. Bunu isə tənqidçilər Bibliyadakı qırx gün, qırx gecə axan qan; Musa peyğəmbərin Sinay dağında keçirdiyi qırx gün, qırx gecə ilə əlaqələndirirlər.

1919–1920-ci illər İstanbul hərbi tribunalı

Osmanlı imperiyası I dünya mühəribəsində məğlub olduqndan sonra Mundros müqaviləsinə əsasən müttəfiq qoşunları İstanbula daxil oldular. Bu andan etibarən sultanın hakimiyyəti formal xarakter daşımağa başladı.

Birinci dünya müharibəsi zamanı Osmanlı imperiyasına və türklərə qarşı apardıqları irqçi təbliğata bəraət qazandırmaq həm də müttəfiqlərə problem yarada biləcək insanları İstanbuldan uzaqlaşdırmaq üçün işğalçılar "hərbi tribunal" qurmaq fikrinə qəldilər. Formal olaraq bu tribunal hərbi cinayətlər törədmiş insanların (ingilis hərbi əsirləri ilə sərt rəftar və ermənilərin öldürülməsi) cəzalandırılması məqsədi güdürdü.

Müttəfiq qüvvələri tərəfindən çox sayda dövlət məmuru, hərbçi və siyasətçi həbs olunaraq Maltaya göndərildi. Lakin bir müddət sonra Maltaya aparılan insanların "günahını" sübut edə bilmədikləri üçün müttəfiqlər onları azad etməyə məcbur oldular.

İstanbulda fəaliyyət göstərən tribunal əsasən dövlət məmurlarının (kaymakamlar, valilər) və jandarmeriya və ordu zabitlərini istintaqa cəlb edirdi. Osmanlı dövlətinin bütün arxivləri əllərində olmasına baxmayaraq, müttəfiqlər gənctürklərin "erməni soyqırımı" törədmək istədikləri barədə heç bir sübut əldə edə bilmədilər.

Bu şəraitdə tribunalın köməyinə "gənc türklər"i öz siyasi opponenti görən bəzi siyasi qüvvələr eləcə də erməni təşkilatları tribunalı "şahidlərlə" təmin etməyə başladılar.

Qeyd etmək lazımdır ki, bir sıra səbəblərdən dolayı bu tribunalda sultan və onun yaxın çevrəsi də maraqlı idi.

Məhkəmə zamanı Osmanlı dövlətinin cinayət hüququ və elementar hüquqi normalar kobud şəkildə pozulmasına, müttəhimlərin xeyrinə ifadə verən şahidlərin məhkəməyə buraxılmamasına rəğmən məhkəmə bir neçə nəfər barəsində ölüm hökmü çıxarır.

Tələt paşanın teleqramları

1920 – ci illərdə Aram Andonyan adlı erməni tarixçi Londonda, Parisdə və Bostonda (ABŞ) "Naim bəyin xatirələri ermənlərin köçürülməsi və qətli haqda rəsmi türk sənədləri" (The Memoirs of Naim Bey: Turkish Official Documents Relating to the Deportation and the Massacres of Armenians) adlı kitablar dərc etdirir. Bu kitablarda Tələt paşaya aid olduğu iddia edilən və ermənilərin kütləvi qətlini əmr edən 50 teleqram və 2 məktub var. Andonyanın iddiasına görə bu "materialları" Hələbi tutmuş general Allenbinin ordusu aşkar etmişdir. Bir sıra erməni və ermənipərəst tarixçilər bu materialların saxta olmadığını və erəmi soyqırımını sübut edən faktlardan biri olduğunu iddia edirlər. Maraqlıdır ki, ingilis ordusu İstambulu işğal etdikdən sonra "gənc türklərin" "hərbi cinayətlər törədmiş" nümayəndələrinin məhkəmə qarşısına çıxarldığı "İstambul hərbi tribunalı" Andonyanın materiallarını saxta saymış və bunu sübut kimi qəbul etməmişdir. Bir gədər sonra Berlində Tələt paşanı qətlə yetirmiş Soqomon Teyleryanın məhkəməsi zamanı "erməni soyqırımının" sübütu kimi təqdim olunmuş "Tələt paşanın teleqramları" yenə də sübut kimi gəbul olunmur, sənədlərin ekspertizasını keçirən Berlin kriminalistika bürosunun ekspertləri sənədlərin saxta olduğu qənaətinə gəlirlər. Baxmayaraq ki, Andonyanın materialları ciddi akademik çevrələrdə qəbul olunmur, erməni tarixçiləri onların saxta olmadıqlarını və "erməni soyqırımını" sübüt edən faktlardan biri olduğunu iddia edirlər.

Erməni soyqırımı təkzib edən tarixi mənbələr

Türkiyəli mütəxəssislər hesab edirlər ki, dünya ölkələrinin "soyqırım" qərarlarını qəbul etməsində 5 amil rol oynayır:

1. həmin ölkələrdəki erməni azlığının təsiri;
2. Türkiyəyə düşmən münasibət;
3. Türkiyəni Avropa Birliyində görməmək istəyi;
4. özünün törətdiyi soyqırıma suç ortağı axtarmaq cəhdi;
5. din.

Uruqvay, Argentina, Rusiya, Kanada, Livan, Fransa, İsveçrə, İtaliya və Venesuelanın qərarları birinci səbəblə – yəni bu ölkələrdəki erməni azlığının təsiriylə, Yunanıstan və Yunan Kiprinin qərarları Türkiyəyə qarşı düşmən münasibətlə, Vatikanın qərarı din faktoruyla izah edilir. Fransa və İtaliyanın qərarlarının arxasında Türkiyənin Avropa Birliyinə üzv olmasının qarşısını almaq niyyətinin dayandığı bəllidir. Hollandiya, Belçika, Almaniya, İsveçrə və Polşanın qərarları da oxşar motivdən qaynaqlanır. Eyni zamanda Almaniya, Slovakiya və Latviya tarixən qətliamlar törətmiş ölkələr kimi özlərinə ortaq axtarırlar. Yəni "soyqırım törədən tək biz deyilik..."

Fakt bundan ibarətdi ki, nə səbəbdən olur-olsun, dünyanın 20 ölkəsinin qanunverici orqanı erməni iddialarını qəbul edib. Təkcə 2000-2005-ci illər arasında 15 ölkənin parlamenti qərar çıxarıb.

Bəzi ABŞ-nın elm adamları da soyqırımı erməni uydurması hesab edirlər

ABŞ Konqresinin Nümayəndələr Palatasının üzvü, Ohayo ştatından seçilmiş Jan Şmidt uydurma "erməni soyqırımı"nı tanımadığı üçün ermənilərin qəzəbinə tuş gəlmişdir. J. Smidt bildirib ki, 1915-ci il hadisələrini soyqırım kimi qiymətləndirmək doğru deyil: "Konqresin üzvü kimi heç vaxt "erməni soyqırımı" haqqında layihələrə səs verməmişəm. Hər zaman hesab etmişəm ki, bu məsələ Konqresin problemi deyil. Bu problemin birdəfəlik həlli üçün mütəxəssislərdən ibarət müstəqil beynəlxalq komissiyanın yaradılması fikrini dəstəkləyirəm".

J. Şmidt xatırladıb ki, ABŞ-ın bir sıra nüfuzlu alimləri də 1915-ci ildə baş vermiş faciəvi hadisələr üçün "soyqırım" ifadəsinin istifadəsinin doğru olmadığını bəyan ediblər. Bu alimlər arasında Prinston Universitetindən məşhur tarixçi Bernard Levis və Norman İtzkovits, Kaliforniya Universitetindən Stenford Şav, Lusvill Universitetindən Justin Makkarti, Massaçusets Universitetindən Günter Levi və Brayan Uilyams, Boston Universitetindən David Fromkin, Brandis Universitetindən Aviqdor Levi, Tennessi Texniki Universitetindən Maykl Günter, Corc Vaşinqton Universitetindən Roderik Davidson, "Hunter" Kollecindən Pyer Oberlinq, Xarici Siyasət Araşdırmaları İnstitutundan Maykl Radu və hərbi tarixçi Edvard Erikson kimi elm adamları var.

J. Şmidt onun seçki kampaniyasına dəstək vermiş şəxslərin Türkiyə hökuməti ilə əlaqəsinin olmadığını göstərən sənədləri də şikayətinə əlavə edərək D. Qriqoryanın seçki qanunlarını qəsdən pozduğunu bildirib və cəzalandırılmasını istəyib.

Erməni soyqırımının tanınması barədə qərarların ləğvi

Artıq xəbərlər erməni soyqırımı nın tanınması ilə bağlı qərarların beynəlxalq səviyyədə ləğv olunması üçün mübarizə aparmaq vaxtı çatıb.

Ukraynanın Xarkov vilayətinin İzyum Şəhər Şurası 2010-cu ildə erməni soyqırımı nın tanınması haqqında qəbul etdiyi 2009-cu il tarixli qərarı ləğv edib. Bu barədə Şəhər Şurasının növbəti sessiyasında qərar qəbul olunub. İzyum meri Şəhər Şurasının qərarı ləğv etməsi ilə bağlı Krımın azərbaycanlı icmasının rəhbəri Rəhim Hümbətova və Ukrayna Azərbaycanlıları Konqresinin Krım təşkilatına müvafiq məktub göndərib. Rəhim Hümbətov bildirib ki, erməni soyqırımı nın tanınması haqqında qərarın ləğvinə uzunmüddətli əmək sərf edərək nail olublar: "Bu qərar Ukrayna qanunvericiliyinə zidd idi və yerli idarəetmə orqanının belə bir qərar qəbul etməyə səlahiyyəti yoxdur. Biz həmçinin Şəhər Şurasının qəbul etdiyi bu qərara hüquqi qiymət verilməsi üçün İzyum prokurorluğuna müraciət etmişdik. Uzunmüddətli mübarizədən sonra qanunsuz və ədalətsiz qərarın ləğvinə nail olduq. Artıq "erməni soyqırımı"nın tanınması ilə bağlı qərarların beynəlxalq səviyyədə ləğv olunması üçün mübarizə aparmaq vaxtı çatıb. Bunun üçün əsaslar lazım olduğundan da kifayət qədərdir". Xatırladaq ki, bu, bütün dünyada "erməni soyqırımı"nın tanınması barədə qərarın ləğvinə dair ilk haldır.

Erməni silahlı dəstələri

• 
• 
• 
• 
• 
• 

Filmoqrafiya

1. Erməni soyqırımı. Türkün sözü (film, 2001)

Həmçinin bax

• Erməni terrorizmi
• Azərbaycanlıların soyqırımı günü

Ədəbiyyat

• Гурко-Кряжин В.: Армянский вопрос (БСЭ. Изд. 1, т. 3. — М.: 1926, С.437—440.), Баку : Коммунист, 1990. – 16 с. – 50000 экз. – На азерб. и рус. яз.

Xarici keçidlər

• Müsəlmanın sonrakı Soyqırımı, yaxud ermənilər "Soyqırımı" Dünyaya nə vaxtdan və nə cür qəbul etdirməyə başlayıblar?
• Ermeni Soykırımı iddiası hakkında bilgi tərcümədə ing. — "{{{1}}}"
• AZƏRBAYCANLILARIN SOYQIRIMI VƏ DEPORTASİYASI
• Cəmil Həsənli, "Erməni soyqırımı", “Caucasus & Globalization” jurnalı
• Cəmil Həsənli. "Ermənilərin genosid mifi: tarixi faktlar nə deyir? SONUNCU HİSSƏ" (az.). azadliq.info. 2015-04-24. 2015-04-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-04-26.