Məhabad Cümhuriyyəti: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
k Parishan Mahabad Cümhuriyyəti səhifəsinin adını Məhabad Cümhuriyyəti olaraq dəyişdi.
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1: Sətir 1:
{{Tarixi dövlət
{{Tarixi dövlət
|adı = Mahabad Cümhuriyyəti
|adı = Məhabad Cümhuriyyəti
|orijinal_ad = كوماری مهاباد
|orijinal_ad = كوماری مهاباد
|status = Demokratik Respublika
|status = Demokratik Respublika
Sətir 47: Sətir 47:
}}
}}


'''Mahabad Cümhuriyyəti''' ({{lang-ku|Komarî Mehabad}}) — [[1946]]-[[1947]]-cı illərdə mövcud olmuş [[kürd]] dövləti. Mahabad Cümhuriyyəti [[1946]]-cı ilin [[22 yanvar]]ında [[SSRİ]]-nin dəstəyi nəticəsində yaradılmışdır. [[BMT]] tərəfindən tanınmayan Mahabad Cümhuriyyəti, [[1947]]-ci ilin [[30 mart]] tarixində dağılmışdır. Cümhuriyyət 13 nazirdən təşkil olunmuş komitə tərəfindən idarə olunurdu. [[Qazı Məhəmməd]] Mahabad Cümhuriyyətini ilk və tək dövlət başçısı olmuşdur. [[Üşnəviyyə]], [[Qoşaçay]] kimi şəhərləri özündə birləşdirən Mahabad Cümhuriyyətinin paytaxtı [[Mahabad]] şəhəri olmuşdur. Cümhuriyyətin adı da elə bu şəhərdən götürülmüşdür.
'''Məhabad Cümhuriyyəti''' ({{lang-ku|Komarî Mehabad}}) — [[1946]]-[[1947]]-cı illərdə mövcud olmuş [[kürd]] dövləti. Məhabad Cümhuriyyəti [[1946]]-cı ilin [[22 yanvar]]ında [[SSRİ]]-nin dəstəyi nəticəsində yaradılmışdır. [[BMT]] tərəfindən tanınmayan Məhabad Cümhuriyyəti, [[1947]]-ci ilin [[30 mart]] tarixində dağılmışdır. Cümhuriyyət 13 nazirdən təşkil olunmuş komitə tərəfindən idarə olunurdu. [[Qazı Məhəmməd]] Məhabad Cümhuriyyətini ilk və tək dövlət başçısı olmuşdur. [[Üşnəviyyə]], [[Qoşaçay]] kimi şəhərləri özündə birləşdirən Məhabad Cümhuriyyətinin paytaxtı [[Məhabad]] şəhəri olmuşdur. Cümhuriyyətin adı da elə bu şəhərdən götürülmüşdür.
{{Kürdlər}}
{{Kürdlər}}


== Dövlətin yaradılması və süqutu ==
== Dövlətin yaradılması və süqutu ==
[[1945]]-ci ilin noyabr ayında [[SSRİ]]-nin yardımı ilə [[İran]]da birinci [[Azərbaycan Demokrat Firqəsi]] yaradıldı. Bundan sonra [[İran]]da yaşayan kürdlərin silahlandırılması başlandı. 1.200 tüfəng və digər hərbi ləvazımatlar [[peşmərgə]] birliklərinə göndərildi. Məqsəd [[İran]]da yaşayan [[kürdlər]]i siyasi baxımdan oyandırmaq və burada yeni bir kürd dövləti qurmaq idi. [[22 yanvar]], [[1946]]-cı ildə [[Mahabad]] şəhərinin meydanında yeni cümhuriyyətin qurulduğu rəsmən elan edildi. Bu münasibətlə [[SSRİ]] Mahabad Cümhuriyyətinə 5.000 tüfəng göndərmişdir.
[[1945]]-ci ilin noyabr ayında [[SSRİ]]-nin yardımı ilə [[İran]]da birinci [[Azərbaycan Demokrat Firqəsi]] yaradıldı. Bundan sonra [[İran]]da yaşayan kürdlərin silahlandırılması başlandı. 1.200 tüfəng və digər hərbi ləvazımatlar [[peşmərgə]] birliklərinə göndərildi. Məqsəd [[İran]]da yaşayan [[kürdlər]]i siyasi baxımdan oyandırmaq və burada yeni bir kürd dövləti qurmaq idi. [[22 yanvar]], [[1946]]-cı ildə [[Məhabad]] şəhərinin meydanında yeni cümhuriyyətin qurulduğu rəsmən elan edildi. Bu münasibətlə [[SSRİ]] Məhabad Cümhuriyyətinə 5.000 tüfəng göndərmişdir.


[[1947]]-ci ilin 9 mayında [[SSRİ]]-nin [[İran]]dan çıxmasından sonra, İran ordusu Mahabad Cümhuriyyətinin üzərinə hücum etdi. [[31 mart]] [[1947]]-ci ildə dövlət başçısı Qazı Məhəmməd, başnazir Şeyx Hacı Baba və müdafiə naziri Məhəmməd Hüseyn xan [[Mahabad]] şəhərinin mərkəzi meydanında asılaraq edam edilmişdir. Dövlətin digər məmurlarından olan Mustafa Bərzani isə gizli yolla [[Bakı]]ya qaçmışdır.
[[1947]]-ci ilin 9 mayında [[SSRİ]]-nin [[İran]]dan çıxmasından sonra, İran ordusu Məhabad Cümhuriyyətinin üzərinə hücum etdi. [[31 mart]] [[1947]]-ci ildə dövlət başçısı Qazı Məhəmməd, başnazir Şeyx Hacı Baba və müdafiə naziri Məhəmməd Hüseyn xan [[Məhabad]] şəhərinin mərkəzi meydanında asılaraq edam edilmişdir. Dövlətin digər məmurlarından olan Mustafa Bərzani isə gizli yolla [[Bakı]]ya qaçmışdır.


== Mahabad Cümhuriyyət ilə ADF arasında olan münasibətlər ==
== Məhabad Cümhuriyyət ilə ADF arasında olan münasibətlər ==
[[3 may]], [[1946]]-cı ildə Mahabad Cümhuriyyət ilə [[Azərbaycan Demokrat Firqəsi]] arasında müqavilə imzalanmışdır. Müqaviləyə əsasən:
[[3 may]], [[1946]]-cı ildə Məhabad Cümhuriyyət ilə [[Azərbaycan Demokrat Firqəsi]] arasında müqavilə imzalanmışdır. Müqaviləyə əsasən:
# Hər iki tərəf bir-birlərinə nümayəndə göndərməli və münasibətlərin inkişaf etməsinə zəmin yaratmalı idilər.
# Hər iki tərəf bir-birlərinə nümayəndə göndərməli və münasibətlərin inkişaf etməsinə zəmin yaratmalı idilər.
# Hər iki hökumətin nümayəndələrinin iştirakı ilə iqtisadi şura yaradılmalı və iqtisadi məsələlər müzakirə etməli idi.
# Hər iki hökumətin nümayəndələrinin iştirakı ilə iqtisadi şura yaradılmalı və iqtisadi məsələlər müzakirə etməli idi.
# Lazım olanda hər iki hökumət bir-birlərinə hərbi yardım göstərməli idilər.
# Lazım olanda hər iki hökumət bir-birlərinə hərbi yardım göstərməli idilər.
# [[Azərbaycan Demokrat Firqəsi]]ndə [[kürdlər]]in yaşadığı ərazilərdə kürd, Mahabad Cümhuriyyətində isə [[Azərbaycanlılar]]ın yaşadığı ərazilərdə Azərbaycanlı millət vəkili seçilməli və öz xalqını təmsil etməli idi.
# [[Azərbaycan Demokrat Firqəsi]]ndə [[kürdlər]]in yaşadığı ərazilərdə kürd, Məhabad Cümhuriyyətində isə [[Azərbaycanlılar]]ın yaşadığı ərazilərdə Azərbaycanlı millət vəkili seçilməli və öz xalqını təmsil etməli idi.
# [[Azərbaycan Demokrat Firqəsi]] ərazilərində yaşayan [[kürd]] gənclər üçün təhil almaq imkanı yaradılmalı idi. Həmin qərar Mahabad Cümhuriyyətində yaşayan [[Azərbaycanlılar]] üçündə qəbul edilmişdir.
# [[Azərbaycan Demokrat Firqəsi]] ərazilərində yaşayan [[kürd]] gənclər üçün təhil almaq imkanı yaradılmalı idi. Həmin qərar Məhabad Cümhuriyyətində yaşayan [[Azərbaycanlılar]] üçündə qəbul edilmişdir.
# [[İran]]la aparılan danışıqlar zamanı hər iki hökumətin ümumi razılığı olmalı idi.
# [[İran]]la aparılan danışıqlar zamanı hər iki hökumətin ümumi razılığı olmalı idi.
# Mahabad Cümhuriyyət və [[Azərbaycan Demokrat Firqəsi]]nə digər bir dövlət tərəfindən hərbi və ya siyasi müdaxilə olardısa, hər iki dövlət eyni maraqları müdafiə edərək, düşmənə qarşı birləşməli idi.
# Məhabad Cümhuriyyət və [[Azərbaycan Demokrat Firqəsi]]nə digər bir dövlət tərəfindən hərbi və ya siyasi müdaxilə olardısa, hər iki dövlət eyni maraqları müdafiə edərək, düşmənə qarşı birləşməli idi.


== Mənbə ==
== Mənbə ==

13:03, 26 iyun 2019 tarixindəki versiya

Demokratik Respublika
Məhabad Cümhuriyyəti
Bayraq Gerb
Bayraq Gerb
Ey Reqib

Paytaxt Məhəbad
Rəsmi dilləri
İdarəetmə forması təkpartiyalı sistem
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar


Məhabad Cümhuriyyəti (kürd. Komarî Mehabad) — 1946-1947-cı illərdə mövcud olmuş kürd dövləti. Məhabad Cümhuriyyəti 1946-cı ilin 22 yanvarında SSRİ-nin dəstəyi nəticəsində yaradılmışdır. BMT tərəfindən tanınmayan Məhabad Cümhuriyyəti, 1947-ci ilin 30 mart tarixində dağılmışdır. Cümhuriyyət 13 nazirdən təşkil olunmuş komitə tərəfindən idarə olunurdu. Qazı Məhəmməd Məhabad Cümhuriyyətini ilk və tək dövlət başçısı olmuşdur. Üşnəviyyə, Qoşaçay kimi şəhərləri özündə birləşdirən Məhabad Cümhuriyyətinin paytaxtı Məhabad şəhəri olmuşdur. Cümhuriyyətin adı da elə bu şəhərdən götürülmüşdür.

Bu məqalə aşağıdaki məqalələr silsiləsinə aiddir:
Kürdlər

Dövlətin yaradılması və süqutu

1945-ci ilin noyabr ayında SSRİ-nin yardımı ilə İranda birinci Azərbaycan Demokrat Firqəsi yaradıldı. Bundan sonra İranda yaşayan kürdlərin silahlandırılması başlandı. 1.200 tüfəng və digər hərbi ləvazımatlar peşmərgə birliklərinə göndərildi. Məqsəd İranda yaşayan kürdləri siyasi baxımdan oyandırmaq və burada yeni bir kürd dövləti qurmaq idi. 22 yanvar, 1946-cı ildə Məhabad şəhərinin meydanında yeni cümhuriyyətin qurulduğu rəsmən elan edildi. Bu münasibətlə SSRİ Məhabad Cümhuriyyətinə 5.000 tüfəng göndərmişdir.

1947-ci ilin 9 mayında SSRİ-nin İrandan çıxmasından sonra, İran ordusu Məhabad Cümhuriyyətinin üzərinə hücum etdi. 31 mart 1947-ci ildə dövlət başçısı Qazı Məhəmməd, başnazir Şeyx Hacı Baba və müdafiə naziri Məhəmməd Hüseyn xan Məhabad şəhərinin mərkəzi meydanında asılaraq edam edilmişdir. Dövlətin digər məmurlarından olan Mustafa Bərzani isə gizli yolla Bakıya qaçmışdır.

Məhabad Cümhuriyyət ilə ADF arasında olan münasibətlər

3 may, 1946-cı ildə Məhabad Cümhuriyyət ilə Azərbaycan Demokrat Firqəsi arasında müqavilə imzalanmışdır. Müqaviləyə əsasən:

  1. Hər iki tərəf bir-birlərinə nümayəndə göndərməli və münasibətlərin inkişaf etməsinə zəmin yaratmalı idilər.
  2. Hər iki hökumətin nümayəndələrinin iştirakı ilə iqtisadi şura yaradılmalı və iqtisadi məsələlər müzakirə etməli idi.
  3. Lazım olanda hər iki hökumət bir-birlərinə hərbi yardım göstərməli idilər.
  4. Azərbaycan Demokrat Firqəsində kürdlərin yaşadığı ərazilərdə kürd, Məhabad Cümhuriyyətində isə Azərbaycanlıların yaşadığı ərazilərdə Azərbaycanlı millət vəkili seçilməli və öz xalqını təmsil etməli idi.
  5. Azərbaycan Demokrat Firqəsi ərazilərində yaşayan kürd gənclər üçün təhil almaq imkanı yaradılmalı idi. Həmin qərar Məhabad Cümhuriyyətində yaşayan Azərbaycanlılar üçündə qəbul edilmişdir.
  6. İranla aparılan danışıqlar zamanı hər iki hökumətin ümumi razılığı olmalı idi.
  7. Məhabad Cümhuriyyət və Azərbaycan Demokrat Firqəsinə digər bir dövlət tərəfindən hərbi və ya siyasi müdaxilə olardısa, hər iki dövlət eyni maraqları müdafiə edərək, düşmənə qarşı birləşməli idi.

Mənbə

  • The Kurdish Republic of Mahabad (author Archie Roosevelt, Jr.), pp. 247–269. // Middle East Journal. Volume 1, № 3. Publisher: Middle East Institute. July 1947, 368 pages.
  • Yassin, Burhaneddin A., Vision or Realty: The Kurds in the Policy of the Great Powers, 1941-1947, Lund/Sweden, 1995.
  • William Eagleton, Jr., The Kurdish Republic of 1946, Oxford University Press, London 1963.
  • David A. McDowall, Modern History of the Kurds, I. B. Tauris, 1996.
  • Susan Meiselas, Kurdistan In the Shadow of History, Random House, 1997.
  • M. Khoubrouy-Pak, Une république éphémère au Kurdistan, Paris, 2002.
  • Жигалина О. И., Национальное движение курдов в Иране (1918—1947), М. «Наука», 1988.
  • М. С. Лазарев, Курдистан и курдский вопрос (1923—1945), М. Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 2005.
  • Archie Roosevelt, Jr., 'The Kurdish Republic of Mahabad' Middle East Journal, 1947,1 (July).
  • 'The Republic of Kurdistan. Fifty Years Later', International Journal of Kurdish Studies, 1997, C.1-2.
  • Moradi Golmorad, 'Ein Jahr autonome Regierung in Kurdistan, die Mahabad-Republik 1946 - 1947' Geschichte der kurdischen Aufstandsbewegungen von der arabisch-islamischen Invasion bis zur Mahabad-Republik, Bremen, 1992.
  • Necefkuli Pısyan (Çev: Evdila Piştderî), Kanlı Mahabad'dan Aras'ın Kıyılarına, Avesta, İstanbul, 2001, ISBN 975-7112-51-8

Xarici keçidlər

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Məhabad_Cümhuriyyəti&oldid=4789779"