Zəngiçay: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
k →‎top: parametr düzəlişləri using AWB
k →‎top: təmizləmə using AWB
Sətir 3: Sətir 3:
|Yerli adı = {{dil-az| Zəngi çayı}}, {{dil-hy|Հրազդան գետ}}
|Yerli adı = {{dil-az| Zəngi çayı}}, {{dil-hy|Հրազդան գետ}}
|Şəkil =
|Şəkil =
|Şəklin ölçüsü = <!-- şəklin ölçüsü, 250px müəyyənləşdirilib-->
|Şəklin ölçüsü =
|Şəklin izahı = <!-- şəklin adı-->
|Şəklin izahı =
|Ölkə = Ermənistan
|Ölkə = Ermənistan
|Ölkə 1 = Azərbaycan
|Ölkə 1 = Azərbaycan
Sətir 10: Sətir 10:
|Mənbəyi = Göyçə gölü
|Mənbəyi = Göyçə gölü
|Mənsəbi = [[Araz]] çayı
|Mənsəbi = [[Araz]] çayı
|Xəritə = <!-- xəritə-->
|Xəritə =
|Xəritənin ölçüsü = <!-- xəritənin ölçüsü, 250px müəyyənləşdirilib-->
|Xəritənin ölçüsü =
|Xəritənin adı = <!-- xəritənin adı-->
|Xəritənin adı =
|Hövzəsi = [[Araz]]→[[Kür]]→[[Xəzər dənizi|Xəzər]]
|Hövzəsi = [[Araz]]→[[Kür]]→[[Xəzər dənizi|Xəzər]]
|Qolu =
|Qolu =
Sətir 20: Sətir 20:
|Mənbəyinin yüksəkliyi = 1 926<ref name="Azərbaycanın çayları, gölləri və su anbarları" />
|Mənbəyinin yüksəkliyi = 1 926<ref name="Azərbaycanın çayları, gölləri və su anbarları" />
|Mənsəbinin yüksəkliyi = 826 <ref name="Azərbaycanın çayları, gölləri və su anbarları" />
|Mənsəbinin yüksəkliyi = 826 <ref name="Azərbaycanın çayları, gölləri və su anbarları" />
|Su sərfi = <!-- 1 saniyədəki su sərfi, m³/san-->
|Su sərfi =
|Yer xəritəsi qeydləri={{Yer xəritəsi+|Azərbaycan fiziki|width=300|float=center|caption=Arpa çayı [[Azərbaycan]]ın fiziki xəritəsində:<br />
|Yer xəritəsi qeydləri={{Yer xəritəsi+|Azərbaycan fiziki|width=300|float=center|caption=Arpa çayı [[Azərbaycan]]ın fiziki xəritəsində:<br />
[[Şəkil:Blue 0080ff pog.svg|7px|]] {{coord|40.00060|0|N|45.55112|0|E|name=Arpanın mənbəyi}}<br />
[[Şəkil:Blue 0080ff pog.svg|7px|]] {{coord|40.00060|0|N|45.55112|0|E|name=Arpanın mənbəyi}}<br />

08:41, 15 avqust 2019 tarixindəki versiya

Zəngi çayı
azərb. Zəngi çayı‎, erm. Հրազդան գետ
Ölkələr
Region
Mənbəyi Göyçə gölü
 • Yüksəkliyi 1 926[1]
Mənsəbi Araz çayı
 • Yüksəkliyi 826 [1]
Uzunluğu 141[1]
Su sərfi 17,9 m³/s
Su hövzəsi Araz→Kür→Xəzər
Hövzəsinin sahəsi 2 560[1][2]
Zəngiçay (Azərbaycan)
mənbəyi
mənsəbi
Arpa çayı Azərbaycanın fiziki xəritəsində:

40°00′02″ şm. e. 45°33′04″ ş. u.

39°28′14″ şm. e. 44°56′54″ ş. u.
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Zəngi çayı (erm: Հրազդան գետ(Hrazdan qet) və ya Զանգու գետ (Zanqu qet)) —Zəngibasar toponimi tarixi şəxsiyyət Zəngi ibn Mədudun hidronimləşmiş adı ilə bağlıdır. Tarixi mənbələrə görə, “Təxti-Süleyman”dan əvvəl Zəngi çayına Çıldırçay demişlər. Qızıl Arslanın dövründə “İrəvan Çuxuruna” vassal təyin edilən Zəngi adını bu çaya verib özünü əbədiləşdirməyə nail olmuşdur. Bəzi tədqiqatçıların gəldikləri qənaətə görə, Zəngi çayı başlanğıcını dəniz səviyyəsindən hündürlükdə yerləşən və qədim adı türk mənşəli “Çıldır” olan Göyçə gölündən götürüb aşağı axdıqca zəng səsi çıxarır.  Elə bu çılğınlığına görə də ona “zəng” adı verilmişdir. Xatırlatmaq yerinə düşər ki, bu çay Ağrı dağı düzənliyindəki yatağından çıxaraq aşıb-daşır, ətraf düzənliyi su basır. Zəngibasar adının isə bununla bağlı olduğunu güman etmək olar.  Xatırlatmaq yerinə düşər ki, bu çay Ağrı dağı düzənliyindəki yatağından çıxaraq aşıb-daşır, ətraf düzənliyi su basır. Zəngibasar adının isə bununla bağlı olduğunu güman etmək olar. Zəngi çayının balıq sərvəti çox olmuşdur. Çaydakı ala balıq isə bu sərvətin tacı sayılırdı. Ceyms Moriyer yazırdı ki, bu balıq Xəzər dənizindən gətirilən qızıl balığa bərabər tutulur. Göründüyü kimi, çayın sərvəti elə bu torpağın sərvəti qədər zəngindir. Zəngi çayından xüsusi kanallar vasitəsilə Zəngibasar bölgəsinin Zəhmət, Qaraqışlaq, Dəmirçilər, Rəhimabad, Mehmandar, Çobankərə, Ağca Qışlaq, Hacıelyas, Aşağı və Yuxarı Nəcili, Zəngilər, Şollu, Dəmirçi və Sarvanlar kəndlərinin əkin sahələri su ilə təmin olunurdu. Çobankərədən keçən kanal Xatın arxı ilə Eçmiədzin ərazisində birləşirdi. Xatın arxını isə 1670-1680-ci illərdə İrəvan hakimi Səfiqulu xanın arvadı Xatın xanım çəkdirmişdir. Məhz bu səbəbdən əhali həmin kəndləri Yuxarı və Aşağı Xatın arxı, suvarma kanalını isə Xatın arxı adlandırmışdır. İrəvan quberniyasında, indiki Ermənistanda çay adıdır. Bu çay başlanğıcını Göyçə gölündən götürür. Axta (Razdan), Sevan rayonlarından, İrəvan şəhərindən, Zəngibasar (Masis) rayonunun ərazisindən axıb Araz çayına tökülür.[3]

Tarixi adı haqqında

Çayın adı qıpçaqların zəngi tayfasının adı[4][5] əsasında əmələ gəlmişdir. Etnohidronimdir.

Tarixi Azərbaycan torplaqlarında məskunlaşdan ermənilər çayın adını dəyişdirərək Razdan qoyublar.[6]

Mənbə

  • ASE, VIII cild, Bakı, 1984-cü il, səh. 75 Qızıl Arslanın dövründə “İrəvan Çuxuruna” vassal təyin edilən Zəngi adını bu çaya verib özünü əbədiləşdirməyə nail olmuşdur.

İstinadlar

  1. ↑ 1 2 3 4 Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Azərbaycanın çayları, gölləri və su anbarları adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
  2. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Арпа adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
  3. ↑ PDF versiyası. // Qərbi Azərbaycanın türk mənşəli toponimləri. Müəllifi: İ. M. Bayramov; Redaktorları: B. Ə. Budaqov, H. İ. Mirzəyev, S. A. Məmmədov. Bakı: "Elm" nəşriyyatı, 696 səh. ISBN 5-8066-1452-2
  4. ↑ Sümər Faruq. Oğuzlar, Bakı, «Yazıçı», 1992. s. 123, 257
  5. ↑ 256, s.26
  6. ↑ Ermənilər İrəvan qalasını məhv etməsəydilər, indi onun 500 yaşı tamam olacaqdı
Zəngi çayı
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Zəngiçay&oldid=4838926"