Məhlulun qatılığının ifadə üsulları

Məhlulun qatılığı - onun komponentləri arasındakı miqdarı nisbətlə xarakterizə olunur. Məhlulun qatılığının, yəni həll olan maddənin həllediciyə nisbətən miqdarının müxtəlif ifadə üsulları vardır.

Faizli məhlul

Məhlulda həll olan maddənin həllediciyə nisbətən miqdarı faizlə göstərilərsə belə məhlul faizli məhlul adlanır. Faizli məhlulun bir neçə xüsusi halı vardır:

• Çəki faizi - Bu halda qatılıq həll olan maddənin məhlulun 100 çəki hissəsindəki çəki hissələrinin sayı ilə ifadə edilir. Məsələn, xörək duzunun 10 faizli məhlulu o deməkdir ki, məhlulun hər 100q-nın 10q-ı NaCl və 90q-ı H₂O-dan ibarətdir.
• Molekulyar faiz - Qatılıq həll olan maddənin məhlulun 100 mol hissəsindəki qram-molekul sayı ilə ifadə edilir.
• Atom faizi - Komponentləri elementlərdən ibarət olan bərk məhlullarda qatılığın atom faizləri ilə ifadə edilməsi daha münasibdir. Belə halda qatılıq komponentin sistemin 100q- atomundakı qram-atomlarının sayı ilə müəyyən edilir.

Molyar və molyar məhlul

Bu halda məhlulun qatılığı, onda həll olan maddənin qram-molekul (molların) sayı ilə ifadə edilir. Həll olan maddə miqdarının qram molekullarla ifadəsində onun ya məhlulun bir litrinə və ya həlledicinin 1kq-na olan nisbəti müəyyən edilir. Buna əsasən belə məhlulun molyar və ya molyal olmaqla iki xüsusi halı meydana çıxır. Molyar məhlulda qatılıq həll olan maddənin məhlulun 1l-də olan qram-molekullar sayı ilə müəyyən edilir.Məsələn, 1 molyar məhlul elə məhlula deyilir ki, onun 1 kitrində həll olmuş maddə 1 qram molekul təşkil etsin. Molyal məhlulda isə qatılıq, həll olan maddənin həlledicinin 1kq-dakı qram-molekul maddə həll olursa, həmin məhlul 1 molyal məhlul adlanır. Qatılığın ifadəsində bəzən "solvat ədədindən" istifadə edilir. Məsələn, kristalhidratlarda qatılıq həll olan maddənin 1 molekulunun payına düşən həlledici molekullarının sayı ilə müəyyən olunur. Sulu məhlullar üçün bu ədəd hidrat ədədi adlanır.

Normal məhlul

Belə halda məhlulun qatılığı həll olan maddənin 1 litr məhluldakı qram-ekvivalentlərinin (q-ekv) sayı ilə müəyyən edilir. Bir normal məhlul elə məhluldur ki, onun 1 litrində 1q-ekv maddə həll olmuşdur. Müxtəlif maddələrin qram-ekvivalentləri müxtəlif yolla təyin edilir. Turşuların qram-ekvivalenti, onların qram-molekul çəkilərinin əsaslılığına bölünməsi ilə tapılır.Məsələn, H₂SO₄-ün qram-ekvivalenti 98:2=49q və ya CH₃COOH-ın qram ekvivalenti 60:1=60q-a bərabərdir. Əsasların qram-ekvivalenti onların qram-molekul çəkisinin metalın ümumi valentlik sayına bölünməsi ilə tapılır. Məsələn, NaOH və Ca(OH)₂-in qram-ekvivalenti müvafiq olaraq 40:1=40q, 74:2=37q-a bərabərdir. Duzların qram-ekvivalenti onların qram-molekul çəkisinin, həmçinin, metalın ümumi valentliyinin sayına (metalın valentliyi vurulsun atomların sayına) bölünməsi ilə tapılır. Məsələn, NaCl-in qram-ekvivalenti 58,5:1=58,5 q və ya Al₂(SO₄)₃ qram-ekvivalenti 342:6(3·2)=57q-a bərabərdir.

Mənbə

• Z.Qarayev "Qeyri-üzvi kimya" , Maarif-1975