Oksidlər: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k 158.181.42.172 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq ƏlibəyHüseynbəyov2000 tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Teq: Geri qaytarma
balaca olcude yazilmis cumleleri digerleri ile eynilesdirdim
Sətir 2: Sətir 2:
'''Oksid''' - Biri [[oksigen]] olmaqla iki elementdən ibarət olan mürəkkəb [[Maddə|maddələrə]] oksidlər deyilir. Oksidlərdə oksigenin oksidləşmə dərəcəsi “–2” olur və o, ancaq başqa element atomları ilə birləşir. Məsələn: Na - O – Na. Oksigen atomlarının öz aralarında rabitə yaratdığı iki elementli mürəkkəb maddələr peroksidlər adlanır. Peroksidlərdə oksigenin oksidləşmə dərəcəsi “-1” olur. Məsələn: Na - O - O - Na - natrium peroksid; H - O - O - H - [[hidrogen]] peroksid. NaO<sub>2</sub>, KO<sub>2</sub> superoksidləri və OF<sub>2</sub> - birləşməsi oksid deyil. Hazırda He, Ne və Ar-dan başqa bütün elementlərin Oksigenli birləşmələri alınmışdır.
'''Oksid''' - Biri [[oksigen]] olmaqla iki elementdən ibarət olan mürəkkəb [[Maddə|maddələrə]] oksidlər deyilir. Oksidlərdə oksigenin oksidləşmə dərəcəsi “–2” olur və o, ancaq başqa element atomları ilə birləşir. Məsələn: Na - O – Na. Oksigen atomlarının öz aralarında rabitə yaratdığı iki elementli mürəkkəb maddələr peroksidlər adlanır. Peroksidlərdə oksigenin oksidləşmə dərəcəsi “-1” olur. Məsələn: Na - O - O - Na - natrium peroksid; H - O - O - H - [[hidrogen]] peroksid. NaO<sub>2</sub>, KO<sub>2</sub> superoksidləri və OF<sub>2</sub> - birləşməsi oksid deyil. Hazırda He, Ne və Ar-dan başqa bütün elementlərin Oksigenli birləşmələri alınmışdır.


Kimyəvi xassələrinə görə oksidlər duzəmələgətirməyən və duzəmələgətirən oksidlərə bölünür. Turşularla və ya əsaslarla adi şəraitdə qarşılıqlı təsirdə olmayan oksidlərə duzəmələgətirməyən oksidlər deyilir. Bu cür oksidlərə NO<sub>2</sub>, NO, CO, N<sub>2O, SiO və s. misal ola bilər. Duzəmələgətirməyən oksidlərə indeferent oksidlər də deyilir. Turşular və ya əsaslarla qarşılıqlı təsirdə olub, duz və su əmələ gətirən oksidlərə duz əmələgətirən oksidlər deyilir. Duzəmələgətirən oksidlər əsasi, turşu, amfoter və qarışıq oksidlərə bölünür. Hidratları əsaslara uyğun gələn və ya turşularla reaksiyaya daxil olaraq duz və su əmələ gətirən oksidlərə əsasi oksidlər deyilir: Li<sub>2</sub>O, Na<sub>2</sub>O, MgO, CaO, NiO, CuO və s. Hidratları turşulara uyğun gələn və ya əsaslarla reaksiyaya daxil olaraq duz və su əmələ gətirən oksidlərə turşu oksidləri və ya turşu anhidridləri deyilir: CO<sub>2</sub>, N<sub>2</sub>O<sub>4</sub>, P<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, P<sub>5</sub>O<sub>5</sub>, C<sub>2</sub>O<sub>7</sub>, Mn<sub>2</sub>O<sub>7</sub> və s. Həm turşu oksidi, həm də əsasi oksid xassələri göstərən oksidlərə amfoter oksidlər deyilir. Onlara bəzi metalların əmələ gətirdikləri oksidlər aiddir: BeO, ZnO, SnO, Cr<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, SnO<sub>2</sub> və s. Əgər metal bir neçə oksid əmələ gətirirsə, onun oksidləşmə dərəcəsi artdıqca oksidlərinin əsasi xassələri azalır; turşu xassələri artır. Məsələn, CrO, FeO, MnO - əsasi, Cr<sub>2</sub>O<sub>3</sub> - amfoter, CrO<sub>3</sub> - turşu oksididir.
Kimyəvi xassələrinə görə oksidlər duzəmələgətirməyən və duzəmələgətirən oksidlərə bölünür. Turşularla və ya əsaslarla adi şəraitdə qarşılıqlı təsirdə olmayan oksidlərə duzəmələgətirməyən oksidlər deyilir. Bu cür oksidlərə NO<sub>2</sub>, NO, CO, N<sub>2O, <big>SiO və s. misal ola bilər. Duzəmələgətirməyən oksidlərə indeferent oksidlər də deyilir. Turşular və ya əsaslarla qarşılıqlı təsirdə olub, duz və su əmələ gətirən oksidlərə duz əmələgətirən oksidlər deyilir. Duzəmələgətirən oksidlər əsasi, turşu, amfoter və qarışıq oksidlərə bölünür. Hidratları əsaslara uyğun gələn və ya turşularla reaksiyaya daxil olaraq duz və su əmələ gətirən oksidlərə əsasi oksidlər deyilir</big>: <big>Li<sub>2</sub>O, Na<sub>2</sub>O, MgO, CaO, NiO, CuO və s. Hidratları turşulara uyğun gələn və ya əsaslarla reaksiyaya daxil olaraq duz və su əmələ gətirən oksidlərə turşu oksidləri və ya turşu anhidridləri deyilir: CO<sub>2</sub>, N<sub>2</sub>O<sub>4</sub>, P<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, P<sub>5</sub>O<sub>5</sub>, C<sub>2</sub>O<sub>7</sub>, Mn<sub>2</sub>O<sub>7</sub> və s. Həm turşu oksidi, həm də əsasi oksid xassələri göstərən oksidlərə amfoter oksidlər deyilir. Onlara bəzi metalların əmələ gətirdikləri oksidlər aiddir: BeO, ZnO, SnO, Cr<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>, SnO<sub>2</sub> və s. Əgər metal bir neçə oksid əmələ gətirirsə, onun oksidləşmə dərəcəsi artdıqca oksidlərinin əsasi xassələri azalır; turşu xassələri artır. Məsələn, CrO, FeO, MnO - əsasi, Cr<sub>2</sub>O<sub>3</sub> - amfoter, CrO<sub>3</sub> - turşu oksididir.</big>


== Oksidlərin alınması ==
== Oksidlərin alınması ==

17:51, 2 oktyabr 2019 versiyası

Kalsium karbonat

Oksid - Biri oksigen olmaqla iki elementdən ibarət olan mürəkkəb maddələrə oksidlər deyilir. Oksidlərdə oksigenin oksidləşmə dərəcəsi “–2” olur və o, ancaq başqa element atomları ilə birləşir. Məsələn: Na - O – Na. Oksigen atomlarının öz aralarında rabitə yaratdığı iki elementli mürəkkəb maddələr peroksidlər adlanır. Peroksidlərdə oksigenin oksidləşmə dərəcəsi “-1” olur. Məsələn: Na - O - O - Na - natrium peroksid; H - O - O - H - hidrogen peroksid. NaO2, KO2 superoksidləri və OF2 - birləşməsi oksid deyil. Hazırda He, Ne və Ar-dan başqa bütün elementlərin Oksigenli birləşmələri alınmışdır.

Kimyəvi xassələrinə görə oksidlər duzəmələgətirməyən və duzəmələgətirən oksidlərə bölünür. Turşularla və ya əsaslarla adi şəraitdə qarşılıqlı təsirdə olmayan oksidlərə duzəmələgətirməyən oksidlər deyilir. Bu cür oksidlərə NO2, NO, CO, N2O, SiO və s. misal ola bilər. Duzəmələgətirməyən oksidlərə indeferent oksidlər də deyilir. Turşular və ya əsaslarla qarşılıqlı təsirdə olub, duz və su əmələ gətirən oksidlərə duz əmələgətirən oksidlər deyilir. Duzəmələgətirən oksidlər əsasi, turşu, amfoter və qarışıq oksidlərə bölünür. Hidratları əsaslara uyğun gələn və ya turşularla reaksiyaya daxil olaraq duz və su əmələ gətirən oksidlərə əsasi oksidlər deyilir: Li2O, Na2O, MgO, CaO, NiO, CuO və s. Hidratları turşulara uyğun gələn və ya əsaslarla reaksiyaya daxil olaraq duz və su əmələ gətirən oksidlərə turşu oksidləri və ya turşu anhidridləri deyilir: CO2, N2O4, P2O3, P5O5, C2O7, Mn2O7 və s. Həm turşu oksidi, həm də əsasi oksid xassələri göstərən oksidlərə amfoter oksidlər deyilir. Onlara bəzi metalların əmələ gətirdikləri oksidlər aiddir: BeO, ZnO, SnO, Cr2O3, Al2O3, Fe2O3, SnO2 və s. Əgər metal bir neçə oksid əmələ gətirirsə, onun oksidləşmə dərəcəsi artdıqca oksidlərinin əsasi xassələri azalır; turşu xassələri artır. Məsələn, CrO, FeO, MnO - əsasi, Cr2O3 - amfoter, CrO3 - turşu oksididir.

Oksidlərin alınması

Oksidləri əsasən üç üsulla alırlar:
1. Bəsit maddələrin (xlor, brom, yod istisnadır) bilavasitə oksigenlə qarşılıqlı təsirindən.

   2Cu + O2 → 2CuO;   4P + 5O2 → 2P2O5

2. Mürəkkəb maddələrin yandırılması və oksigenlə qarşılıqlı təsirindən.

   CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O;     4NH3 + 5O2 → 4NO + 6H2O

3. Oksigenli birləşmələrin termiki parçalanmasından.
a) duzların (karbonatlar, sulfatlar, nitratlar)

   CO2

b) Turşuların

   H2SiO3 → SiO2 + H2O

c) Əsasların

   2Fe(OH)3 → Fe2O3 + 3H2O

Oksidləri digər yollarla da almaq olar.

4.Oksidləri parçalamaqla

5. Oksidləri oksidləşdirməklə və reduksiya etməklə

6. Bir oksidin digərini duzlardan sıxışdırıb çıxarması ilə

7. Oksidləşdirici turşuların metallar və qeyri-metallarla qarşılıqlı təsirindən

   Cu + 4HNO3(qatı) → Cu(NO3)2 + 2NO2 + 2H2O
   C + 2H2SO4(qatı) → CO2 + 2SO2 + 2H2O

Oksidlərin xassələri

Adi şəraitdə oksidlər qaz (CO2, NO, SO2), maye (SO3) və bərk (bütün əsasi, amfoter oksidlər və bəzi turşu oksidləri - P2O5, SiO2) maddələrdir.

Oksidlər müxtəlif rənglərdə olur: CuO - qara, Cu2O - qırmızı, CaO - ağ, HgO - sarı, Cr2O7 - yaşıl və s.

Amfoter oksidlər bir qayda olaraq suda həll olmur.

1. Əsasi oksidlər turşularla qarşılıqlı təsirdə olub duz və su əmələ gətirirlər:

   CuO + H2SO4 → CuSO4 + H2O

2. Aktiv metalların (qələvi və qələvi-torpaq metalları) oksidləri adi şəraitdə su ilə qarşılıqlı təsirdə olub qələvi əmələ gətirir:

   Na2O + H2O → 2NaOH

3. Turşu oksidləri qələvilərlə qarşılıqlı təsirdə olub duz və su əmələ gətirir:

   SO3 + 2KOH → K2SO4 + H2O

4. Turşu oksidlərinin çoxu su ilə qarşılıqlı təsirdə olub turşu əmələ gətirir:

   SO3 + H2O → H2SO4

5. Az uçucu turşu oksidləri çox uçucu turşu oksidlərini onların duzlarından sıxışdırıb çıxarır:

   CaCO3 + SiO2 →CaSiO3 + CO2

6.Turşu və əsasi oksidlərin ümumi xassəsi onların bir-biri ilə qarşılıqlı təsirdə olub du əmələ gətirməsidir:

   CaO + CO2 → CaCO3

7. Amfoter oksidlər su ilə bilavasitə birləşmir, lakin həm turşu, həm də qələvilərlə qarşılıqlı təsirdə olur:

   Al2O3 + 6HCl → 2AlCl3 + 3H2O
   Al2O3 + 2NaOH + 3H2O → 2Na[Al(OH)4]

8. Bəzi oksidlər qızdırıldıqda asanlıqla parçalanır:

   2HgO → 2Hg + O2;     2SO3 → 2SO2 + O2

9. Oksidlər reduksiyaedicilərlə qarşılıqlı təsirdə olurlar:

   SiO2 + 2Mg → Si + 2MgO; CO2 + C → 2CO

10. Bəzi turşu oksidləri müəyyən turşularla qarşılıqlı təsirdə olurlar:

   SO2 + 2HNO2 → H2SO2 + 2NO2

11. Bəzi oksidlər oksigenlə qarşılıqlı təsirdə olur:

   2SO2 + O2 → 2SO3;     2NO + O2 → 2NO2

Həmçinin bax