Ağrı dağı: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 39: Sətir 39:
'''Ararat, Ağrı dağı''' — ([[Səlcuqlar]] dövründə: ''Eğri dağ'', Qərb dillərində: ''Ararat'', {{lang-ku|Çiyayê Agirî}}, {{dil-hy|Մասիս, Masis}}) — [[Türkiyə]]nin ən yüksək dağı. Türkiyənin şərq ucqarında, [[Ağrı ili]]nin ərazisində yerləşir. Dağ [[İran]]dan 16 km şimal-qərbdə, [[Ermənistan]]dan 32 km qərbdədir.
'''Ararat, Ağrı dağı''' — ([[Səlcuqlar]] dövründə: ''Eğri dağ'', Qərb dillərində: ''Ararat'', {{lang-ku|Çiyayê Agirî}}, {{dil-hy|Մասիս, Masis}}) — [[Türkiyə]]nin ən yüksək dağı. Türkiyənin şərq ucqarında, [[Ağrı ili]]nin ərazisində yerləşir. Dağ [[İran]]dan 16 km şimal-qərbdə, [[Ermənistan]]dan 32 km qərbdədir.


Dağın 65% -i İğdır vilayətindədir, qalan 35% -i isə Ağrıdadır.
Dağın 65% -i [[İğdır]] vilayətindədir, qalan 35% -i isə Ağrıdadır.


Ağrı dağı 2 yanaşı vulkan konusundan ibarətdir: 5137 metr hündürlüyə malik olan Böyük Ağrı dağı Anadolu yarımadasının və Kiçik Qafqaz dağ sisteminin ən yüksək zirvəsidir. Dağ 4000 metrədək Kaynozoy tipli bazalt, daha sonra andezit süxurlarından təşkil olunmuşdur. 4250 metrdən başlayaraq zirvəsi sayı 30-dan çox daimi buzlaqlarla örtülmüşdür. Ən iri buzlağın uzunluğu 2 km-ə çatır. Böyük Ağrı dağının yamaclarında Sərdarbulaq yaylası və 3896 m yüksəkliyə malik Kiçik Ağrı dağı yerləşir. Hər iki dağın ətəyinin birlikdə çevrəsi təqribən 128 km. təşkil edir. Dini ədəbiyyatda, [[Nuhun gəmisi]]nin saya oturduğu ilk torpaq bu dağın zirvəsi olmuşdur. Tarixi mənbələrdə Ağrı dağının müxtəlif dillərdə işlədilən "Kuh - i Nuh", "Cebel ül Haris" kimi adlarına rast gəlinir.[[Marko Polo]]nun çıxılması mümkün olmayan kimi qiymətləndirdiyi bu dağa mənbələrə görə ilk dəfə [[9 oktyabr]] [[1829]]-cu ildə prof. [[Frederik von Parat]] qalxa bilmişdir. İlk qış solo çıxışı isə [[21 fevral]] [[1970]]-ci ildə [[Türkiyə Dağçılıq Federasiyası]]nın sabiq sədri Dr. [[Bozqurt Ergör]] tərəfındən gerçəkləşdirilmişdir. [[1980]]-ci illərdə minlərlə alpinist Ağrı dağını ziyarət etmişdir. [[1990]]-cı ildən etibarən dağa qalxmaq qadağan olunsa da, [[1998]]-ci ildə bu qadağa aradan qaldırılmışdır.
Ağrı dağı 2 yanaşı vulkan konusundan ibarətdir: 5137 metr hündürlüyə malik olan Böyük Ağrı dağı Anadolu yarımadasının və Kiçik Qafqaz dağ sisteminin ən yüksək zirvəsidir. Dağ 4000 metrədək Kaynozoy tipli bazalt, daha sonra andezit süxurlarından təşkil olunmuşdur. 4250 metrdən başlayaraq zirvəsi sayı 30-dan çox daimi buzlaqlarla örtülmüşdür. Ən iri buzlağın uzunluğu 2 km-ə çatır. Böyük Ağrı dağının yamaclarında Sərdarbulaq yaylası və 3896 m yüksəkliyə malik Kiçik Ağrı dağı yerləşir. Hər iki dağın ətəyinin birlikdə çevrəsi təqribən 128 km. təşkil edir. Dini ədəbiyyatda, [[Nuhun gəmisi]]nin saya oturduğu ilk torpaq bu dağın zirvəsi olmuşdur. Tarixi mənbələrdə Ağrı dağının müxtəlif dillərdə işlədilən "Kuh - i Nuh", "Cebel ül Haris" kimi adlarına rast gəlinir. [[Marko Polo]]nun çıxılması mümkün olmayan kimi qiymətləndirdiyi bu dağa mənbələrə görə ilk dəfə [[9 oktyabr]] [[1829]]-cu ildə prof. [[Frederik von Parat]] qalxa bilmişdir. İlk qış solo çıxışı isə [[21 fevral]] [[1970]]-ci ildə [[Türkiyə Dağçılıq Federasiyası]]nın sabiq sədri Dr. [[Bozqurt Ergör]] tərəfındən gerçəkləşdirilmişdir. [[1980]]-ci illərdə minlərlə alpinist Ağrı dağını ziyarət etmişdir. [[1990]]-cı ildən etibarən dağa qalxmaq qadağan olunsa da, [[1998]]-ci ildə bu qadağa aradan qaldırılmışdır.


== Adları və etimologiyası ==
== Adları və etimologiyası ==
Sətir 53: Sətir 53:
Ağrı dağı iki zirvədən ibarətdir. Bunlar 5,137 metrlik Atatürk zirvəsidir (Böyük Ağrı) və 3,898 metr olan İnönü zirvəsidir (Kiçik Ağrı). 4000 metrə qədər olan bazalt və sonrakı yüksəklikdə andezit lava ilə əmələ gələn vulkanik bir dağ görünür.
Ağrı dağı iki zirvədən ibarətdir. Bunlar 5,137 metrlik Atatürk zirvəsidir (Böyük Ağrı) və 3,898 metr olan İnönü zirvəsidir (Kiçik Ağrı). 4000 metrə qədər olan bazalt və sonrakı yüksəklikdə andezit lava ilə əmələ gələn vulkanik bir dağ görünür.


Hündürlüyü 5165 m olan Ararat dağı təkcə ölkənin ən hündür zirvəsi deyil, həm də cari 10 km2 olan buzlu yeganə dağdır. Ağrı dağındakı cari daimi qar həddi 4300 metr keçir (Arkel, 1973). Blumenthal (1958), daimi qar sərhədinin Pleystosen epoxası 3000 metrə qədər endiyini hesablamışdır. Zirvəsi dörd mövsüm ərzində əriməyən qar və dəyirmi buzlu ilə örtülü vulkanik bir dağ olan Ağrı dağının doruğundaki örtü buzlaq Türkiyənin ən böyük buzlağıdır. Buz kəlləsindən asılan və uzunluğu 1 ilə 2,5 km arasında dəyişən cəmi 11 buzlaq dilləri dağın cənub yamaclarında 4200 m, şimal yamaclarında 3900 m çatmışdır. Bu dillərin ən böyüyü kraterin şimal-şərqindəki Helldere Vadisində yerləşir. Zamanla buzlaq parçaları yüksək meyl göstərdiyinə görə dərənin alt hissələri (təxminən 2370 m) zibil ilə örtülmüş və ölü bir buzlaqın (regenerated buzlaq) yaranmasına səbəb olmuşdur.
Hündürlüyü 5165 m olan [[Ararat|Ararat dağı]] təkcə ölkənin ən hündür zirvəsi deyil, həm də cari 10 km2 olan buzlu yeganə dağdır. Ağrı dağındakı cari daimi qar həddi 4300 metr keçir (Arkel, 1973). Blumenthal (1958), daimi qar sərhədinin Pleystosen epoxası 3000 metrə qədər endiyini hesablamışdır. Zirvəsi dörd mövsüm ərzində əriməyən qar və dəyirmi buzlu ilə örtülü vulkanik bir dağ olan Ağrı dağının doruğundaki örtü buzlaq Türkiyənin ən böyük buzlağıdır. Buz kəlləsindən asılan və uzunluğu 1 ilə 2,5 km arasında dəyişən cəmi 11 buzlaq dilləri dağın cənub yamaclarında 4200 m, şimal yamaclarında 3900 m çatmışdır. Bu dillərin ən böyüyü kraterin şimal-şərqindəki Helldere Vadisində yerləşir. Zamanla buzlaq parçaları yüksək meyl göstərdiyinə görə dərənin alt hissələri (təxminən 2370 m) zibil ilə örtülmüş və ölü bir buzlaqın (regenerated buzlaq) yaranmasına səbəb olmuşdur.


Ağrı dağının yamacındakı morenlər digər dağlara nisbətən daha az ərazini əhatə edir. Bu, Helldere vadisindən başqa inkişaf etmiş vadilərin olmaması, buzlaqları parçalanan materialla örtmək üçün yüksək meyilli zirvələrin olmaması və köhnə moren anbarlarından gələn ara-sıra aktivləşdirilmiş vulkanların olması ilə izah edilə bilər.
Ağrı dağının yamacındakı morenlər digər dağlara nisbətən daha az ərazini əhatə edir. Bu, Helldere vadisindən başqa inkişaf etmiş vadilərin olmaması, buzlaqları parçalanan materialla örtmək üçün yüksək meyilli zirvələrin olmaması və köhnə moren anbarlarından gələn ara-sıra aktivləşdirilmiş vulkanların olması ilə izah edilə bilər.

12:45, 30 oktyabr 2019 versiyası

Ağrı dağı
tr/Ağrı dağ
Ümumi məlumatlar
Dağ sistemi Kiçik Qafqaz
Dağ silsiləsi Ermənistan yaylası
Mütləq hündürlüyü 5.137 m[1]
Nisbi hündürlüyü 3.611 m[2]
İlk fəthi 27 sentyabr 1829
İohan Fridrix Parrot
Xaçatur Abovyan
Aleksey Zdorovenko
Matvey Çalpanov
Ovanes Ayvazyan
Murad Poqosyan[3]
Yerləşməsi
39°42′07″ şm. e. 44°17′50″ ş. u.
Ölkə  Türkiyə
Vilayət
Ağrı dağı xəritədə
Ağrı dağı
Ağrı dağı
Ağrı dağı xəritədə
Ağrı dağı
Ağrı dağı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ararat, Ağrı dağı — (Səlcuqlar dövründə: Eğri dağ, Qərb dillərində: Ararat, kürd. Çiyayê Agirî, erm. Մասիս, Masis) — Türkiyənin ən yüksək dağı. Türkiyənin şərq ucqarında, Ağrı ilinin ərazisində yerləşir. Dağ İrandan 16 km şimal-qərbdə, Ermənistandan 32 km qərbdədir.

Dağın 65% -i İğdır vilayətindədir, qalan 35% -i isə Ağrıdadır.

Ağrı dağı 2 yanaşı vulkan konusundan ibarətdir: 5137 metr hündürlüyə malik olan Böyük Ağrı dağı Anadolu yarımadasının və Kiçik Qafqaz dağ sisteminin ən yüksək zirvəsidir. Dağ 4000 metrədək Kaynozoy tipli bazalt, daha sonra andezit süxurlarından təşkil olunmuşdur. 4250 metrdən başlayaraq zirvəsi sayı 30-dan çox daimi buzlaqlarla örtülmüşdür. Ən iri buzlağın uzunluğu 2 km-ə çatır. Böyük Ağrı dağının yamaclarında Sərdarbulaq yaylası və 3896 m yüksəkliyə malik Kiçik Ağrı dağı yerləşir. Hər iki dağın ətəyinin birlikdə çevrəsi təqribən 128 km. təşkil edir. Dini ədəbiyyatda, Nuhun gəmisinin saya oturduğu ilk torpaq bu dağın zirvəsi olmuşdur. Tarixi mənbələrdə Ağrı dağının müxtəlif dillərdə işlədilən "Kuh - i Nuh", "Cebel ül Haris" kimi adlarına rast gəlinir. Marko Polonun çıxılması mümkün olmayan kimi qiymətləndirdiyi bu dağa mənbələrə görə ilk dəfə 9 oktyabr 1829-cu ildə prof. Frederik von Parat qalxa bilmişdir. İlk qış solo çıxışı isə 21 fevral 1970-ci ildə Türkiyə Dağçılıq Federasiyasının sabiq sədri Dr. Bozqurt Ergör tərəfındən gerçəkləşdirilmişdir. 1980-ci illərdə minlərlə alpinist Ağrı dağını ziyarət etmişdir. 1990-cı ildən etibarən dağa qalxmaq qadağan olunsa da, 1998-ci ildə bu qadağa aradan qaldırılmışdır.

Adları və etimologiyası

Dağın türkcə adı Ağrı dağı Son orta əsrlərdən bəri bu dildə istifadə edilir. Dağın ənənəvi farsca adı Kūh-e Nūḥ (کوه نوح), Nuh dağı deməkdir. Kürdcə çiyayê Agirî adlı dağ bu dildə "Odlu dağ" deməkdir.

Ararat adı, qədim zamanlarda Ərmən yaylasında yaşayan Urartular üçün ivritcə istifadə olunan ָרָרָט ('RRṬ) sözünün yunan dilindən tərcüməsidir. Dünyada dağ ümumiyyətlə bu adla tanınsa da, dağın yerləşdiyi bölgədə yaşayan heç bir sakin bu addan dağa istifadə etməmişdir. Antik dövrdə, xüsusən Strabonun Coğrafiya əsərində Ağrı dağının zirvələri Qədim yunan dilində Ἄβος (Abos) və Νίβαρος (Nibaros) deyilir.

Dağın ənənəvi ermənicə adı Masis (Մասիս) olmasına baxmayaraq Ağrı və Masis adları indiki Ermənistanda çox istifadə olunur. Bu adın Pəhləvi dilində Masis(ən böyük) sözündən gəldiyini və ya Proto-Hind-Avropa dilindəki dağ mənasını verən mns kökündən çıxdığı düşünülür. Arxeoloq Armen Petrosyanın sözlərinə görə, ad Gilqameş dastanında Maşu dağından gəlmişdir.

Geoloji və coğrafi xüsusiyyətləri

Ağrı dağı iki zirvədən ibarətdir. Bunlar 5,137 metrlik Atatürk zirvəsidir (Böyük Ağrı) və 3,898 metr olan İnönü zirvəsidir (Kiçik Ağrı). 4000 metrə qədər olan bazalt və sonrakı yüksəklikdə andezit lava ilə əmələ gələn vulkanik bir dağ görünür.

Hündürlüyü 5165 m olan Ararat dağı təkcə ölkənin ən hündür zirvəsi deyil, həm də cari 10 km2 olan buzlu yeganə dağdır. Ağrı dağındakı cari daimi qar həddi 4300 metr keçir (Arkel, 1973). Blumenthal (1958), daimi qar sərhədinin Pleystosen epoxası 3000 metrə qədər endiyini hesablamışdır. Zirvəsi dörd mövsüm ərzində əriməyən qar və dəyirmi buzlu ilə örtülü vulkanik bir dağ olan Ağrı dağının doruğundaki örtü buzlaq Türkiyənin ən böyük buzlağıdır. Buz kəlləsindən asılan və uzunluğu 1 ilə 2,5 km arasında dəyişən cəmi 11 buzlaq dilləri dağın cənub yamaclarında 4200 m, şimal yamaclarında 3900 m çatmışdır. Bu dillərin ən böyüyü kraterin şimal-şərqindəki Helldere Vadisində yerləşir. Zamanla buzlaq parçaları yüksək meyl göstərdiyinə görə dərənin alt hissələri (təxminən 2370 m) zibil ilə örtülmüş və ölü bir buzlaqın (regenerated buzlaq) yaranmasına səbəb olmuşdur.

Ağrı dağının yamacındakı morenlər digər dağlara nisbətən daha az ərazini əhatə edir. Bu, Helldere vadisindən başqa inkişaf etmiş vadilərin olmaması, buzlaqları parçalanan materialla örtmək üçün yüksək meyilli zirvələrin olmaması və köhnə moren anbarlarından gələn ara-sıra aktivləşdirilmiş vulkanların olması ilə izah edilə bilər.


Xarici keçidlər

İstinadlar

Şəkillər